Ammoyo Kadi?

Ania ti panangmatmat dagiti Judio a panguluen ti relihion kadagiti gagangay nga umili idi kaaldawan ni Jesus?

▪ Dagiti natan-ok a tattao ken panguluen ti relihion iti Israel idi umuna a siglo C.E. lalaisenda dagidiay awanan adal. Kastoy ti nakotar a kinuna dagiti Fariseo: “Daytoy a bunggoy a saan a makaammo iti Linteg nailunodda a tattao.”​—Juan 7:49.

Sigun iti dadduma a reperensia malaksid iti Biblia, dagiti mabigbigbig iti kagimongan silalais nga awaganda dagiti awanan adal a tattao iti ʽam haʼaʹrets, wenno “umili iti daga.” Maus-usar idi daytoy kas nadayaw nga awag kadagiti umili ti maysa a lugar. Saan laeng a tumukoy dayta kadagiti napanglaw ken nanumo no di ket kadagiti pay natan-ok a tattao.​—Genesis 23:7, footnote ti New World Translation of the Holy Scriptures​—With References; 2 Ar-ari 23:35; Ezequiel 22:29.

Ngem idi kaaldawan ni Jesus, maus-usar daytoy a termino kas panglais kadagiti maibilang nga awan ammoda iti Mosaiko a Linteg wenno kadagidiay saan a mangan-annurot iti amin a detalye ti sursuro dagiti Rabbi. Iti Mishnah a koleksion dagiti komentario a nakaibatayan ti Talmud, imballaagna a dakes ti agdagus iti pagtaengan dagiti ʽam haʼaʹrets. Sigun iti The Encyclopedia of Talmudic Sages, kastoy ti insuro ti eskolar idi maikadua a siglo a ni Rabbi Meir: “No ti maysa a lalaki iyasawana ti balasangna iti maysa nga am ha’aretz, kaslana la pinarautan ken impasango dayta iti maysa a leon a mangtukma iti biktimana sakbay nga alun-onenna.” Kinotar met ti Talmud ti sabali pay a rabbi a mangibagbaga a “saanto nga agungar dagiti awanan adal a tattao.”

Ania ti tuktukoyen ti nagan a Cesar sigun iti pannakausarna iti Biblia?

▪ Cesar ti Romano a nagan ti pamilia ni Gayo Julio Cesar, a nadutokan a diktador ti Roma idi 46 B.C.E. Sumagmamano a Romano nga emperador idi agangay ti nangusar iti nagan a Cesar, a pakairamanan ti tallo a nainaganan iti Biblia​—da Augusto, Tiberio, ken Claudio.​—Lucas 2:1; 3:1; Aramid 11:28.

Nagbalin nga emperador ni Tiberio idi 14 C.E. ken nagturay iti unos ti ministerio ni Jesus. Isu ti agdama a Cesar idi sinungbatan ni Jesus ti saludsod mainaig iti panagbayad iti buis. Kinuna ni Jesus: “Ibayadyo ken Cesar ti bambanag ni Cesar, ngem iti Dios ti bambanag ti Dios.” (Marcos 12:17) Nabatad a saan laeng a ni Tiberio ti tuktukoyen ni Jesus. Imbes ketdi, isimbolo ti “Cesar” ti turay ti gobierno, wenno ti Estado.

Idi 58 C.E., idi agpegpeggad ti pananggun-od ni apostol Pablo iti hustisia, inaramatna ti kalinteganna kas makipagili iti Roma tapno agapelar ken Cesar. (Aramid 25:8-11) Iti kasta, kiniddaw ni Pablo a mausig ti kasona iti saklang ti kangatuan a korte ti imperio, saan nga iti saklang ni Nero nga agdama idi nga emperador.

Nainaig unay ti nagan a “Cesar” iti kangatuan nga agturay ta uray idi nagpatinggan ti dinastia dagiti Cesar, nagtalinaed latta dayta kas naarian a titulo.

[Ladawan iti panid 29]

Pirak a denario nga addaan iti rupa ni Tiberio