Iti Siasino ti Taliawantayo Maipaay iti Pudno a Kinahustisia?
“Saan aya a ti Ukom ti amin a daga agaramid iti kinahustisia?”—GENESIS 18:25, The Holy Bible in Modern English, ni Ferrar Fenton.
NALABIT nakalkaldaang a pagaammoyo ti kinasaknap ti kinaulpit. Kasanot’ personal a panagriknayo iti agraraira a kinakurang ti pudno a kinahustisia?
2 Dagiti dadduma mangriknada babaen ti panangkuestionarda ti kaadda ti nalinteg a Dios. Mabalin pay a kunaenda nga isuda ket agnostiko. Nalabit nangngeganyon dayta a termino. Tuktukoyen dayta ti maysa a tao a mangipapan a “ti ultimo a kinapudno (kas ti Dios) ket ditay ammo ken nalabit ditay mabalin nga ammuen.” Ni biologo a Thomas H. Huxley, a nangsuportar iti Darwinian evolution idi maika-19 a siglo, isut’ damo a nangusar ti sao nga “agnostiko” iti daytoy a pamay-an.a
3 Ngem, nangalaan ngay ni Huxley iti termino nga “agnostiko”? Kinapudnona, sieerrado a binulodna ti ebkas a nagpaidumat’ kaipapananna nga inusar ni apostol Pablo, maysa nga abogado idi immuna a siglo. Nausar dayta iti maysa a kalalatakan diskurso a nangngegan. Daytoy a diskurso ti maiyanatup itatta, ta itdenna kadatayo ti umno a pagibasaran tapno maammuantayo no kasano ken kaanonto a maadda ti kinahustisia para kadagiti isuamin, nangnangruna pay, no kasano a personal a magunggonaantayo manipud iti dayta.
4 Ti sao nga “agnostiko” (“di nga ammo”) ket naggapu iti panangdakamat ni Pablo iti maysa nga altar a nakaisuratan ti “Maipaay iti Dios a Di Ammo.” Dayta ababa a diskurso ti inrekord ni mangngagas a Lucas iti maika-17 a kapitulo ti historikal a libro ti Aramid dagiti Apostol. Ti kapitulo umuna nga ipakitana no kasano a nakagteng ni Pablo idiay Atenas. Iti naipakuyog a kahon (panid 6), mabasayo ti pakpakauna nga impormasion ni Lucas ken ti teksto ti intero a diskurso.
5 Pudno a nakabilbileg ti diskurso ni Pablo ken maikari iti naannad a panangsukimattayo. Gaput’ pannakalawlawtayo kadagiti nakaro a kinaulpit, adut’ maadaltayo iti dayta. Umuna anagenyo ti eksena, a mabasayo idiay Aramid 17:16-21. Dagiti taga Atenas intangsitda ti panagnaedda iti dayta nalatak a sentro ti sursuro a nangisuruan idi da Socrates, Plato, ken Aristotle. Ti Atenas ket maysa met a narelihiusuan unay a siudad. Iti aglikmut nakita ni Pablo dagiti idolo—ni Ares a dios ti gubat, wenno Mars; ni Zeus; ni Aesculapius, ti dios ti medisina; ti naranggas a dios-baybay, a ni Poseidon; ni Dionysus, Athena, Eros, ken dadduma pay.
6 Ania, ngay, no sarungkaran ni Pablo ti iliyo wenno lugaryo? Nalabit makakita ti adu nga idolo wenno relihiuso nga estatua, uray kadagiti daga ti Kakristianuan. Kadagiti dadduma a lugar, amangan no ad-adu pay ti makitana. Kuna ti maysa a libro ti giya: “Dagiti dios dagiti India, maisupadi kadagiti Griego a ‘kabsatda,’ saggaysadat’ asawa, ket sumagmamano kadagiti nakaskasdaaw unay a pannakabalin naipabiangda kadagiti babbai nga assawada . . . Di panaglablabes ti agsao, ngem addada minilion a didiosen a nainaig iti amin a porma ti biag ken naparsua.”
7 Adu a Griego a didiosen nailadawanda a nauyong ken nababat’ moralda. Ti kababalinda nakababain para kadagita a tao, wen, basol dayta iti kaaduan a dagdaga itatta. Adda ngarud gapuna nga agimtuodkayo, no ania a kita ti kinahustisia ti manamnama dagiti Griego kadagita a didiosen. Kaskasdi, nakita ni Pablo a dagiti taga Atenas ket naisangsangayan ti debosionda kadagita. Gapu ta napnuan iti nalinteg a kumbiksion, inlawlawagna dagiti natan-ok a kinapudno maipapan iti pudpudno a Kinakristiano.
Maysa a Makakarit a Managdengngeg
8 Adda dagidi Judio ken Griego nga immimdeng a buyogen ti interes, ngem kasanot’ reaksion dagidiay pilosopo nga Epicureo ken Estoico a dakkel ti impluensiada? Kas makitayonto, dagiti ideyada ket adut’ pakipadaanda kadagiti gagangay a pammati itatta, uray dagidiay maisursuro kadagiti agtutubo idiay eskuelaan. Indagadag dagiti Epicureo ti panagbiag a gun-oden ti adu a ragsak, nangnangruna ti mental a kinaragsak. Ti pilosopiada a ‘mangantayo ken uminumtayo, ta inton bigat mataytayo’ ket mangipasimudaag ti kinaawan prinsipioda ken kinasingpetda. (1 Corinto 15:32) Dida namati a dagiti didiosen pinarsuada ti uniberso; imbes ketdi, kunaenda a napaadda ti biag gapu ti aksidente a naangay iti mekanikal nga uniberso. Mainayon pay, namatida a dagiti didiosen saanda nga interesado kadagiti tao. Dagiti met ngay Estoico? Inggunamgunamda ti lohika, a namatida a ti matter ken puersa isudat’ elemental a prinsipio ti uniberso. Namati dagiti Estoico iti awan personalidadna a dios, imbes a patienda a ti Dios ket Persona. Namatida met a ti gasat iturturongna amin a natauan a ganuat.
9 Kasanot’ reaksion dagiti kasta a pilosopo iti pannursuro ni Pablo iti publiko? Yantangay ugali dagiti taga Atenas ti agpalutpot a napakuyogan ti mental a kinatangsit, nakisuppiat dagitoy a pilosopo ken Pablo. Kamaudiananna impanda idiay Areopago. Iti ngatuen ti plasa ti Atenas, ngem iti baba ti nakataytayag nga Acropolis, adda nabato a turod a nanaganan iti dios ti gubat, a ni Mars, wenno Ares, isu a Mars’ Hill, wenno Areopago. Idi ugma, adda korte wenno konsilio nga agtataripnong sadiay. Impanda ngarud ni Pablo iti saklang ti korte ti hustisia, a nalabit naummongda a matantan-awan ti nagpintas nga Acropolis agraman ti agdindinamag a Parthenon agraman dadduma a templo ken estatua. Adut’ nangipapan a delikado ti takder ti apostol ngamin ti Romano a linteg iparitna ti panangiyam-ammo kadagiti kabbaro a didiosen. Ngem uray pay no ni Pablo ket impanda idiay Areopago tapno lawlawaganna laeng ti pammatina wenno tapno ipakitana no isu ket kualipikado a mannursuro, narigat nga atiwen dagiti naipasango a palawaganna. Mailawlawagna ngata ti nagpateg a mensahena a dina ida konkontraen?
10 Paliiwenyo manipud Aramid 17:22, 23 no kasano a naintaktikaan ken nainsiriban ti panangirugi ni Pablo. Idi binigbigna a relihiuso dagiti taga Atenas ken nagadut’ idoloda, mabalin a dadduma kadagiti dumdumngeg ket impapanda a komplimento dayta. Imbes nga inatakarna ti kinaadut’ dios a pagdaydayawanda, insentro ni Pablo ti palawagna iti daydi altar a nakitana, a naidedikar “Iti Dios a Di Ammo.” Dagiti ebidensia ti historia ipakitada nga addada kasta nga altar, a daytat’ mangpakired iti panagkompiansatayo iti salaysay ni Lucas. Inusar ni Pablo daytoy nga altar kas pangirugianna. Dagiti taga Atenas impategda ti pannakaammo ken lohika. Kaskasdi, inadmitirda nga adda dios a “dida ammo” (Griego, aʹgno·stos). Nainkalintegan laeng, ngarud, a palubosanda nga ilawlawag ni Pablo dayta. Dida mabalin a suppiaten ti kasta a panagrasrason, di ngamin?
Ti Aya Dios Di Maammuan?
11 Ay ket, aniat’ itsurana daytoy “Dios a di ammo”? “Ti Dios” inaramidna ti lubong ken amin nga adda kenkuana. Awan tao a mangilibak ti kaadda ti uniberso, nga adda dagiti mula ken animal, nga addatayo a tattao. Ti bileg ken saririt, wen, ti sirib a maiparangarang iti uniberso ipatuldona a daytoy ket produkto ti masirib ken mannakabalin a Namarsua, imbes ket a naiparparna la dayta. Kinapudnona, ad-adda pay a nakapapati ti panagrasrason ni Pablo iti panawentayo.—Apocalipsis 4:11; 10:6.
12 Iti saan pay a nabayag, iti libro nga In the Centre of Immensities, nagsurat ti astronomo a Briton a ni Sir Bernard Lovell maipapan iti napalalo a kinarikut kadagiti kasisimplean a langa ti biag ditoy daga. Sinalaysayna met no dagita a biag ket napaaddada laeng iti aksidente. Ti konklusionna: “Ti probabilidad ti . . . pannakaiparparnana nga agturong iti pannakabukel ti maysa kadagiti kabassitan a molekula ti protina ket di mapanunot uray bassit laeng. Iti las-ud dagiti beddeng ti kasasaad ti panawen ken law-ang nga us-usigentayo daytat’ epektibo a zero wenno talaga nga awan.”
13 Wenno amirisenyo ti kasunganina—ti unibersotayo. Dagiti astronomo inusarda dagiti kabaruan nga instrumento a mangadal iti punganayna. Aniat’ natakuatanda? Idiay God and the Astronomers, insurat ni Dr. Robert Jastrow: “Ita makitatayon a ti ebidensia ti astronomia makitunos iti panangmatmat ti Biblia no iti pungangay ti lubong.” “Iti daydiay sientista a namatpati iti bileg ti panagrasrasonna, agngudo daytoy nga estoria a kasla nagdakes a tagtagainep. Nakalay-atna dagiti bantay ti kinaignorante; dandaninan madanon ti kangatuan a pantokna; idi nakalay-atnan ti maudi a bato, isut’ kinumusta sadiay ti grupo dagiti teologo [a mamati iti panamarsua] nga adun a siglo nga agtugtugawda sadiay.”—Idilig iti Salmo 19:1.
14 Makitatayo ngarud no kasano nga apagpag-isu ti komento ni Pablo idiay Aramid 17:24, nga isut’ mangiturong kadatayo iti sumaruno a puntosna, iti bersikulo 25. Ti mannakabalin a Dios a kabaelanna nga aramiden “ti lubong ken dagiti amin a banag nga adda kenkuana” ket sigurado a dakdakkel ngem ti material nga uniberso. (Hebreo 3:4) Gapuna saan a nainkalintegan a kunaen nga isu ket agnaed laeng kadagiti templo nga inaramid ti tao, nangnangruna dagidiay binangon dagiti tao a sipapanayag a nangadmitir nga isu ket “dida ammo.” Anian a nagbileg a puntos dayta para kadagidiay pilosopo a taga Atenas a mabalin iti dayta a kanito mataltaldiapanda idi dagiti adu a templo nga adda iti ngato!—1 Ar-ari 8:27; Isaias 66:1.
15 Mabalbalin, dagidiay palpalawagan idi ni Pablo ket nagserserbida idiay Acropolis iti maysa kadagiti estatua ti patronda, ni Athena. Ti ing-ingungotenda nga Athena idiay Parthenon ket marpil ken balitok ti pannakaputarna. Adda sabali pay nga estatua ni Athena a 20 metros ti katayagna ket mabalin a makita manipud kadagiti barko idiay baybay. Ken naipadamag pay a ti idolo a pagaammo kas Athena Polias ket nagtinnag manipud langit; ket dagiti umili regular a nangiyegda ti baro a kawesna a dinait ti imada. Ngem, no ti Dios a dida ammo ket Kangatuan ken pinarsuana ti uniberso, apay a masapul ketdi nga isu ti inda pagserbian kadagiti banag nga iyeg dagiti tao kenkuana? Isut’ mangmangted kadagiti kasapulantayo: ti “biagtayo,” ti “anges” a mangsustenir kadatayo, ken “amin a banag,” agraman ti init, tudo, ken ti nadam-eg a daga a pagtaudan ti taraontayo. (Aramid 14:15-17; Mateo 5:45) Isut’ Mannangted, dagiti tao ti umaw-awat. Sigurado a ti Mannangted saan nga agdepende kadagidiay umaw-awat.
Manipud Maysa a Tao—Isuamin
16 Sumaruno, idiay Aramid 17:26, insaad ni Pablo ti maysa a kinapudno a masapul a panunoten dagiti adu, nangnangruna itatta ta nakaro ti pannakailupit ti rasa. Kinunana a ti Namarsua “inaramidna manipud maymaysa a tao ti tunggal nasion dagiti tao, tapno agnaedda iti intero a rabaw ti daga.” Ti idea a ti natauan a rasa ket maysa a panagkaykaysa wenno panagkakabsat (ken ti kaiyuloganna daytoy para iti kinahustisia) ket banag a masapul nga amirisen dagidiay a tattao, ta impapan dagiti taga Atenas a naisangsangayan ti namunganayanda nga isut’ nangigiddiat kadakuada manipud dadduma a tao. Ni Pablo, nupay kasta, inakseptarna ti kuna ti Genesis maipapan iti immuna a tao, a ni Adan, nga isut’ makinkaputotan kadatay amin. (Roma 5:12; 1 Corinto 15:45-49) Ngem, mabalin a pampanunotenyo: ‘Nakapapati kadi ti kasta a kapanunotan iti daytoy moderno a sientipiko a panawentayo?’
17 Ti teoria ti ebolusion isingasingna a ti tao rimkuas kadagiti nadumaduma a disso ken iti naggigiddiat a porma. Ngem idi karrugi ti napalabas a tawen, impamaysa ti Newsweek ti benneg ti siensia iti “The Search for Adam and Eve.” Naisentro dayta iti kabbaro a natakuatanda iti tay-ak ti genetics (maipapan ti puli). Nupay, kas mainanama, a saan nga umanamong amin a sientista dita, ti rummuar a pammaneknek itudona a datay amin ket naggapu iti maysa a puli. Yantangay, kas kunaen a nabayagen ti Biblia, a datayo agkakabsattay amin, saan kadi nga adda koma ti kinahustisia para kadagiti isuamin? Di koma aya rebbeng nga amintayo addaan karbengan ti awan pannakaidumdumana a pannakatrato agpapan pay aniaman ti kolor ti kudiltayo, tipo ti panagbubuok, wenno dadduma pay a makinruar nga itsura? (Genesis 11:1; Aramid 10:34, 35) Kaskasdi, kasapulan pay a maammuantayo no kasano ken kaanonto nga umapay ti kinahustisia para iti sangatauan.
18 Ditoy bersikulo 26, intudo ni Pablo a ti Namarsua adda pagayatanna, wenno nalinteg a panggepna, para iti sangatauan. Ammo ti apostol nga idi a ti Dios nakilangen iti nasion ti Israel, inkeddengna ti pagnaedanda ken no kasanonto ti mabalin a panangtrato dagiti nasion kadakuada. (Exodo 23:31, 32; Numeros 34:1-12; Deuteronomio 32:49-52) Pudno, dagiti agdengdengngeg ken Pablo mabalin a sitatangsit nga impapanda nga isudat’ nangnangruna a pagaplikaran dayta. Kinapudnona, ammoda man wenno saan, naimpadtuan nga inyebkas ni Jehova a Dios ti pagayatanna maipapan iti panawen, wenno tiempo iti historia, a ti Grecia ket agbalin a maikalima a naindaklan a sangalubongan a pannakabalin. (Daniel 7:6; 8:5-8, 21; 11:2, 3) Agsipud ta daytoy a Maysa ket maimaniobrana pay dagiti nasnasion, saan kadi a nainkalintegan a tarigagayantay ti mangammo kenkuana?
19 Ket saan met a kasla binaybay-annatayo ti Dios tapno ignorantetayo maipapan kenkuana, nga agar-arikaptayo a sibubulsek. Inikkanna dagiti taga Atenas ken datayo ti pagibasaran tapno maadaltayo ti maipapan kenkuana. Idiay Roma 1:20 insurat ni Pablo idi agangay: “Dagiti di makita a kababalin [ti Dios] nalawag a makita ida manipud pannakaparsua ti lubong, gapu ta maipakitada babaen kadagiti banag a naaramid, agraman ti agnanayon a pannakabalinna ken Kinadiosna.” No kasta, saan a talaga nga adayo ti Dios kadatayo no la ket ta kayattayo a biruken ken adalen ti maipapan kenkuana.—Aramid 17:27.
20 Matignaytay koma a mangbiruk kenkuana no adda panangipategtayo, kas isingasing ti Aramid 17:28. Ti Dios inikkannatay ti biag. Kinapudnona, saan a basta adda biagtayo a kasla ti kayo nga addaan met ti biag. Datayo, ken kaaduan nga animal, nangatngatot’ kapasidadtayo ta kabaelantayo ti aggaraw. Saantay kadi a maragsakan ta kastatayo? Ngem adda pay kanayonanna dayta sigun ken Pablo. Agbibiagtayo bilang nasaririt a parsua nga addaan personalidad. Ti inted ti Dios nga utektayo pagpanunotennatayo, tapno matarusantayo dagiti di makita a prinsipio (a kas iti pudno a kinahustisia), ken kabaelantayo ti manginanama—wen, seggaantayo ti masanguanan a kaitungpalan ti pagayatan ti Dios. Kas makitayo, mabalin a nabigbig ni Pablo a narigat unay daytoy nga akseptaren dagiti pilosopo nga Epicureo ken Estoico. Tapno matulonganna ida, inadawna ti kinuna dagiti dumadaniw a Griego a kabisadoda ken raraemenda, a dagita a dumadaniw umarngi ti kinunada: “Ta kaputotannatayo met.”
21 No maawatan dagiti tao a datayo ket kaputotan, wenno gapuanan, ti Dios a Kangatuan, maikanatad ngarud a kumitada kenkuana a maipaay ti pannakaiwanwan no kasano ti panagbiagda. Maapresiartayo ti kinatured ni Pablo, idi a nagtakder iti asideg ti anniniwan ti Acropolis. Sibibileg nga inrasonna a ti Namarsuatayo ket talaga a natantan-ok ngem ti estatua nga inaramid ti tao, uray pay iti daydiay estatua a balitok ken marpil nga adda idiay Parthenon. Datay amin a mangakseptar iti sinao ni Pablo masapul nga umanamongtayo a ti Dios saan a maipadis kadagiti awan biagna nga idolo a daydayawen dagiti adu a tao itatta.—Isaias 40:18-26.
22 Saan a maysa a banag daytoy a basta akseptaren ti maysa sana met la itultuloy ti dati a kabibiagna. Inlawlawag ni Pablo dayta idiay bersikulo 30: “Pudno, pinalabas ti Dios dagiti panawen ti kasta a kinakuneng [a panangipapan a ti Dios ket awan gawgawayna nga idolo wenno isu ket madaydayaw baeten kadagita], ngem itan ibilinnan iti sangatauan kadagiti isuamin a disso nga agbabawidan.” Gapuna, bayat nga agturturongen iti nabileg a konklusionna, indatag ni Pablo ti makapasiddaaw a punto—panagbabawi! Gapuna, no mangnamnamatayo iti Dios maipaay ti pudno a kinahustisia, dayta kaipapananna ti panagbabawitayo. Aniat’ sapulen dayta kadatayo? Ken kasanot’ panangipaay ti Dios ti kinahustisia para iti isuamin?
[Dagiti Footnote]
a Kas ti adu itatta, pagaammo ni Huxley dagiti kinaulpit iti Kakristianuan. Iti maysa a salaysay maipapan iti agnostisismo, insuratna: “No la koma makitatayo . . . ti panaglayus ti kinamanaginsisingpet ken kinaulpit, panagulbod, panangpapatay, panagsalungasing iti tunggal obligasion ti sangatauan, a nagayusen manipud iti daytoy a gubuayan iti dalan ti historia dagiti Nakristianuan a nasnasion, nakarkaro pay daytoy ngem ti kadadaksan nga ar-arapaaptayo maipapan iti Impierno .”
Masungbatanyo Aya?
◻ Ania a narelihiusuan a kasasaad ti natakuatan ni Pablo idiay Atenas, ken kasano nga adda ti umas-asping a kasasaad itatta?
◻ Kadagiti ania a pamay-an a ti Dios dakdakkel ngem dagiti amin nga ulbod a didiosen a dati a pagdaydayawanda idiay Atenas idi kaaldawan ni Pablo?
◻ Ania a pamunganayan a kinapudno maipapan ti panangparsua ti Dios iti natauan a rasa ti mangipakita a rebbeng adda kinahustisia para iti isuamin?
◻ Kasanot’ rebbeng a reaksion dagiti tao iti pannakaammo maipapan ti kinadakkel ti Dios?
[Salsaludsod]
1, 2. Kasanot’ reaksion ti adu a tattao maipapan ti agraira a kinaulpit?
3, 4. Aniat’ nalikudan ti sao nga “agnostiko”?
5. Ania ti eksena a nagpalawagan ni Pablo kadagiti taga Atenas? (Pabasa ti Aramid 17:16-31.)
6. Kasano a maidilig ti lugaryo iti natakuatan ni Pablo idiay Atenas?
7. Aniat’ kaasping ti didiosen dagiti Griego idi ugma?
8. (a) Ania a pammati ken panangmatmat ti nangtanda kadagiti Epicureo? (b) Aniat’ pinati dagiti Estoico?
9. Apay a ti kasasaad a yan ni Pablo maysa a makakarit a pangaskasabaan?
10. Kasanot’ panangusar ni Pablo ti kinataktika iti panangidanonna ti impormasionna?
11. Iti ania a pamay-an a pinagpanunot ni Pablo dagiti managdengngegna maipapan ti pudno a Dios?
12, 13. Ania a moderno nga ebidensia ti mangsuportar iti punto nga inaramid ni Pablo?
14. Ania a lohika ti nangsuportar ti sasao ni Pablo maipapan ti saan a panagnanaed ti Dios kadagiti templo nga aramid ti tao?
15. (a) Apay a ni Athena ti addat’ is-isip dagiti agdengdengngeg ken Pablo? (b) A ti Dios ket isut’ Mannangted ti rebbeng a mangiturong iti ania a konklusion?
16. Aniat’ kuna ni Pablo maipapan iti namunganayan ti tao?
17. (a) Kasano a dadduma a moderno nga ebidensia itudtudoda ti isu met laeng a direksion kas inaramid ni Pablo? (b) Aniat’ pakainaigan daytoy iti kinahustisia?
18. Aniat’ adda a pakaibatayan ti sasao ni Pablo maipapan iti pannakilangen ti Dios kadagiti tattao?
19. Apay a ti punto ni Pablo idiay Aramid 17:27 ket nainkalintegan?
20. Kasanot’ kinapudnona a babaen ti Dios “addaantay biag ken aggaraw ken addatayo”?
21. A datayo ket kaputotan ti Dios ti rebbeng a mangapektar kadatayo iti ania a pamay-an?
22. Kasano a ti panagbabawi nairaman iti panangawattay ti kinahustisia?
[Kahon iti panid 6]
Kinahustisia Para iti Isuamin—Aramid, Kapitulo 17
“16 Ita bayat ti panagur-uray ni Pablo kadakuada idiay Atenas, ti espirituna nariribuk iti panagbuybuyana iti siudad a napno kadagiti idolo. 17 Gapuna nakirinnason idiay sinagoga kadagiti Judio ken kadagiti sabali a nagdaydayaw iti Dios ket inaldaw idiay plasa kadagiti naiparna nga adda sadiay. 18 Ngem dadduma nga agpadpada kadagiti pilosopo nga Epicureo ken Estoico nakisupsuppiatda kenkuana, ket dagiti dadduma kinunada: ‘Ania ti kayat nga ibaga daytoy a tarabitab?’ Dagiti dadduma: ‘Kasla maysa a manangibunannag kadagiti ganggannaet a didiosen.’ Ta ngamin inwarwaragawagna ti naimbag a damag ni Jesus ken ti panagungar. 19 Gapuna isu innalada ket impanda iti Areopago, a kunkunada: ‘Mabalinmi kadi nga ammuen no ania daytoy baro a sursuro a sasawem? 20 Ta mangiyam-ammoka kadagiti banag a karkarna kadagiti lapayagmi. Gapuna kayatmi nga ammuen no ania ti kayat a sawen daytoy.’ 21 Kinapudnona, amin dagiti taga Atenas ken dagiti ganggannaet nga agnaed idiay awan sabali a sanguenda no di agsao wenno agdengngeg iti banag a baro. 22 Idin timmakder ni Pablo iti tengnga ti Areopago ket kinunana:
“‘Lallaki a taga Atenas, iti isuamin a banag makitak a kasla ad-adda a managbutengkayo kadagiti didiosen ngem dagiti sabali. 23 Kas pangarigan, iti ilalabasko ken siaannad a panangpaliiwko kadagiti pagkarkararaganyo nakasarakak met ti maysa nga altar nga isu ti nakaisuratan ti “Maipaay iti Dios a Di Ammo.” Ngarud daydiay pangipapaayanyo ti nadiosan a debosion a dikay ammo, daytoy ti ibunannagko kadakayo. 24 Ti Dios a nangaramid ti lubong ken dagiti amin a banag nga adda kenkuana, idinto, nga isu Daydiay, Apo ti langit ken daga, saan nga agnaed kadagiti templo nga inaramid ti ima, 25 ket di met pagserbian dagiti natauan nga ima a kasla ket adda aniaman a pakasapulanna, ta isu ti mangted kadagiti isuamin ti biag ken anges ken amin a banag. 26 Ket inaramidna manipud maymaysa a tao ti tunggal nasion dagiti tao, tapno agnaedda iti intero a rabaw ti daga, ket inkeddengna dagiti naituding a panawen ken dagiti beddeng ti pagtaengan dagiti tao, 27 tapno sapulenda ti Dios, bareng no iti panagarikapda isu masarakanda, nupay, kinapudnona, saan nga adayo iti tunggal maysa kadatayo. 28 Ta kenkuana agbiagtayo ken agtignaytayo ken addatayo, a kas kinuna dagiti dadduma a dumadaniw kadakayo, “Ta kaputotannatayo met.”
29 “‘Idinto, ngarud, ta kaputotannatayo ti Dios, ditay rebbeng a pagarupen a ti Dios umasping iti balitok wenno iti pirak wenno iti bato, a kasla banag a kinitikitan a partuat ti arte ken binukel ti tao. 30 Pudno, pinalabas ti Dios dagiti panawen ti kasta a kinakuneng, ngem itan ibilinnan iti sangatauan kadagiti isuamin a disso nga agbabawidan. 31 Agsipud ta intudingna ti maysa nga aldaw a pinanggepna nga ukomen ti napagnaedan a daga a sililinteg babaen iti maysa a tao a dinutokanna, ket isu nangited ti garantia kadagiti amin a tao gapu ta pinagungarna kadagiti natay.’”
[Kahon iti panid 7]
Naparsua ti Uniberso
Idi 1980 ni Dr. John A. O’Keefe, ti NASA (National Aeronautics and Space Administration), ti nagsurat: “Mamatiak iti panangmatmat ni Jastrow a ti moderno nga astronomia natakuatanna dagiti mapagtalkan nga ebidensia a ti Uniberso ket naparsua agarup sangapulo ket lima inggat’ duapulo a bilion a tawenen ti napalabas.” “Makatignay rikna a makita no kasano a dagiti ebidensia ti Panamarsua . . . nakabatbatad kadagiti amin a banag a nanglikmut kadatayo: dagiti bato, ti tangatang, dagiti radio waves, ken kadagiti pamunganayan a linteg ti physics.”
[Kahon iti panid 9]
“Ti Panagsukimat ken ni Adan ken Eva”
Iti sidong dayta a paulo, kinuna ti artikulo ti Newsweek iti maysa a benneg: “Idi 1977 kinuna ni Richard Leakey a beterano nga agkabkabakab: ‘Awan ti maymaysa a sentro a nakaiyanakan ti moderno a tao.’ Ngem itan dagiti agad-adal iti puli patienda ti kasunganina . . . ‘No umiso daytoy, ket uray makipustaak iti dayta, nakapatpateg unay daytoy nga ideya,’ kuna ni Stephen Jay Gould, a paleontologist ken essayist idiay Harvard. ‘Maipabigbig kadatayo nga amin a tao, nupay nagduduma ti makinruar nga itsurada, ket talaga a kameng ti maymaysa a puli a di pay unay nabayag a rimsua iti maymaysa la a disso. Adda nabiag a panagkikinnabsatantayo a nadekdekket ngem ti dati nga ammotayo.’”—Enero 11, 1988.