TIMEK

Dagiti uni a patauden ti tao no agsao, agkanta, ken iti umasping kadagita, kasta met kadagiti uni a patauden ti an-animal, ket natukoy iti Kasuratan babaen iti Hebreo a sao a qohl, ti Aramaiko a katupagna a qal, ken ti Griego a sao a pho·neʹ. (Ge 3:8, 10; 21:17; Job 4:10; Da 4:31; Mt 27:46) Malaksid iti “timek,” ti qohl ket mabalin met a tumukoy iti “gurruod,” “uni,” “arimbangaw,” “damag,” ken dadduma pay. (Ge 45:16; Ex 9:28; 20:18; 32:17) Umasping iti dayta, ti pho·neʹ ket mabalin a maaddaan iti kaipapanan nga “awer,” “ikkis,” “uni ti panagsao,” ken “uni,” kasta met ti “timek.”​—Jn 3:8; Ara 19:34; 1Co 14:10, 11; Heb 12:26; Apo 8:13.

Dagiti Espiritu a Persona. Tinukoy ni apostol Pablo dagiti “pagsasao ti tattao ken dagiti anghel,” a mangipasimudaag nga addaan dagiti anghel iti pagsasao ken makapagsaoda. (1Co 13:1) Nangngeg idi ti timek dagiti anghel ken uray ni Jehova a Dios a mismo idi nagsaoda ken nagaramatda kadagiti pagsasao a mangngeg ken matarusan ti tattao. Ngem saan koma nga ipapan a kasta ti timekda no makikomunikarda iti maysa ken maysa idiay langit, ta kasapulan ti atmospera a kas iti adda iti aglikmut ti daga tapno makapataud kadagiti sound wave ti timek a mangngeg ken maawatan ti lapayag ti tao.

Gapuna, dagiti panagsao idi ti Dios wenno dagiti anghel babaen ti timek iti panagdengngeg ti tattao ket mangipakita a ti sasaoda napagbalin kas sound wave, no kasano a dagiti panagparang dagiti anghel iti sirmata ti tao ket agkasapulan iti panaglasagda wenno ti pannakayallatiw ti maysa a ladawan iti panunot ti tao. Uray ita, kabaelanen dagiti sientista a pagbalinen kas signal ti koriente ti uni ti sao ti maysa a tao, kalpasanna mayallatiw iti aparato a mamagbalin met laeng kadagita nga uni ti sao nga umasping unay iti timek dayta met laeng a tao.

Adda kadin tao nga aktual a nakangngeg iti mismo a timek ti Dios?

Iti tallo a pasamak iti rekord ti Biblia, nangngeg dagiti tattao a nagsao ni Jehova. Dagitoy ket: (1) Idi tiempo ti pannakabautisar ni Jesus (29 K.P.), idi kinuna ni Jehova: “Daytoy ti Anakko, ti dungdungnguen, nga inanamongak.” Di pagduaduaan a daytoy a timek ket agpada a nangngeg ni Jesus ken ni Juan a Manangbautisar. (Mt 3:17; Mr 1:11; Lu 3:22) (2) Idi nagbalbaliw ti langa ni Jesus (32 K.P.), adda met idi da apostol Pedro, Santiago, ken Juan, idi naisawang ti isu met laeng a sasao. (Mt 17:5; Mr 9:7; Lu 9:35) (3) Idi 33 K.P., sakbay unay ti maudi a Paskua ni Jesus, kas sungbat iti kiddaw ni Jesus a padayagen ti Dios ti naganna, kinuna ti maysa a timek manipud langit: “Agpadpada a pinadayagko dayta ken padayagekto manen dayta.” Impagarup ti bunggoy a naggurruod wenno maysa nga anghel ti nagsao ken Jesus.​—Jn 12:28, 29.

Kadagidiay a gundaway, ni Jehova a Dios a mismo ti nangipakita nga isu ti nagsao babaen kadagiti mangngeg nga uni ti panagsao a maawatan ti ad-adipenna. Nabatad nga iti naudi a nadakamat a pasamak, ti timek ket saan a nalawag a nangngeg ti bunggoy, yantangay inyarig dayta ti dadduma iti gurruod. Di pagduaduaan a ni Jehova ti nagsao kadagidiay a gundaway, agsipud ta ni Jesus, a nakaiturongan dagita a sasao, ket Anak a mismo ti Dios, nasingsinged iti Ama ngem ti asinoman a parsua.​—Mt 11:27.

Idi agarup tiempo ti Paskua ti 31 K.P., bayat nga agsasao ni Jesus iti maysa a bunggoy dagiti di manamati a Judio, kinunana kadakuada: “Kasta met, ti Ama a nangibaon kaniak sinaksianna a mismo ti maipapan kaniak. Saanyo a nangngeg ti timekna iti aniaman a tiempo wenno uray nakita ti langana; ket saan nga agtaltalinaed kadakayo ti saona, agsipud ta daydiay mismo nga imbaonna saanyo a patien.” (Jn 5:37, 38) Saan pay a pulos nangngeg daytoy di manamati a bunggoy ti timek ti Dios, ken saanda nga impangag ti saona uray nabatad a nakitada ti pammaneknek nga adda pannaranay ti Dios kadagiti aramid ni Jesus. Gapuna, nalawag a ni Jesus ken ni Juan a Manangbautisar ti nakangngeg pay laeng iti timek ni Jehova, ta saan pay idi a napasamak ti dua a naudi a panagsao ni Jehova.

No dadduma, ti panangdakamat ti Biblia iti “timek” ni Jehova ket tumukoy iti autoridad ti bilinna kas “timek ti Dios a Mannakabalin-amin.”​—Eze 10:5, RS.

Dagiti timek ti anghel. Iti dadduma pay a ‘panagsao’ ti Dios, nagaramat kadagiti anghel kas pannakabagina nga agsao maipaay kenkuana. Dagiti anghel ti nangirepresentar iti Dios idi nagsao ken Moises idiay Bantay Horeb ken iti Israel, a naummong iti asideg ti sakaanan ti bantay. (Ex 34:4-7; 20:1-17; Ga 3:19) No dadduma, saan a mangipakita iti aniaman a langa dagitoy nga anghel, kas idi adda timek nga aggapgapu iti agkinkintayeg ken umas-asuk a bantay. (Ex 20:18, 19; De 4:11, 12; Heb 12:18, 19) No dadduma nagparangda kadagiti sirmata (Da 8:1, 15, 16; Apo 14:15-18) ket iti sumagmamano a gundaway naglasagda kas tao tapno mangyegda iti mensahe kadagiti tattao.​—Ge 18:1-3, 20; 19:1; Jos 5:13-15.

Panagimdeng iti Timek ti Dios. Ti ‘panagimdeng iti timek ti Dios’ ket saan a kanayon a kaipapananna ti pannakangngeg iti maysa a literal ken mangngeg a timek. Kaaduanna a kaipapananna ti panangbigbig ken panangdengngeg buyogen ti panagtulnog iti bambanag nga impaisurat ti Dios iti Saona ken inyallatiwna babaen kadagiti adipenna ditoy daga a mangibagi kenkuana. (1Jn 2:3, 4) Gapuna, ti “timek” ket nausar a tumukoy iti “tunggal sao a rumrummuar iti ngiwat ni Jehova,” dagiti bilinna, a berbal nga insawang ti Dios iti indibidual babaen kadagiti anghel wenno tattao, wenno iti naipaltiing a Kasuratan.​—Sal 103:20; Mt 4:4; kitaenyo ti PANAGTULNOG.

Panagimdeng iti Timek ni Jesus. Dinakamat ni Jesu-Kristo ti bagina kas “nasayaat a pastor” a dagiti karnerona “imdenganda ti timekna, . . . ket sumurot kenkuana dagiti karnero, agsipud ta ammoda ti timekna. . . . saanda nga ammo ti timek dagiti ganggannaet.” (Jn 10:2-5, 11) Dagidiay “karnero” ni Kristo “ammoda” ti timekna ta bigbigenda ken patienda a pudno ti ibagbaga ni Kristo kas nailanad iti Biblia. Saanda a bigbigen ti isursuro dagiti “ganggannaet,” wenno dagiti ulbod a pastor. “Imdenganda” ti timekna babaen ti panagtulnogda kadagiti bilinna kas nailanad iti Kasuratan. (Jn 15:10, 15) Yantangay ni Kristo Jesus ti Kangrunaan a Pannakabagi ti Dios, a kanayon nga agim-imdeng iti timek ni Jehova ken sasawenna ti ibilin ni Jehova, maikaykaysanto ken Jehova daydiay mangsursurot ken Kristo.​—Jn 5:19; 1Jn 2:6.

Ti timek ti napagungar a ni Jesu-Kristo. Kalpasan a napagungar ken immuli ni Kristo idiay langit, nagparang ken Saulo ti Tarso (nga idi agangay nagbalin nga apostol Pablo), a nagsao ken Saulo iti maysa a timek a naawatan ni Saulo, ngem saan a naawatan dagiti lallaki a kakaduana. (Ara 9:1-9; 22:6-11; 26:12-18) Iti Aramid 9:7, kunaen ti salaysay a dagiti lallaki a kadua ni Saulo nakangngegda iti “timek [“uni,” Da ftn, Ro ftn].” Nausar ditoy ti Griego a sao a pho·nesʹ, a kaipapananna ti ‘pannakangngeg iti timek,’ ta daytoy ket porma ti pho·ne a mangipakita iti nakainaigan ti dua a banag. Gapuna, adda kaipapananna a nangngeg laeng ti lallaki ti uni ti timek, ngem saanda a naawatan. Idi insalaysay ni Pablo dayta a kapadasan idi agangay, kinunana a dagiti lallaki “saanda a nangngeg ti timek daydiay agsasao.” (Ara 22:9) Iti daytoy a salaysay, naaramat ti sao a pho·nenʹ a mangipakita no ania a mismo ti matuktukoy. Mabalin a kaipapanan daytoy a nupay nangngeg dagiti lapayagda ti uni, saanda a nangngeg ti timek kas nalawag a sasao a maawatanda a kas iti pannakaawat ni Saulo, a kasasao idi ni Kristo.

Idi nagsurat ni apostol Pablo iti kongregasion idiay Tesalonica maipapan iti pannakaummong dagidiay napulotan a sasanto ti Dios, kinunana: “Ti Apo [Jesu-Kristo] a mismo bumabanto manipud langit buyogen ti agbilbilin nga awag, buyogen ti timek ti maysa nga arkanghel ken buyogen ti trumpeta ti Dios.” (1Te 4:16) Ti termino nga “arkanghel” ket kaipapananna ti “panguluen nga anghel” wenno “kangrunaan nga anghel.” Nabatad a ti intampok ni Pablo iti panangaramatna iti termino a “timek ti arkanghel” ket ti autoridad ti timek ni Jesus idi agbilbilin. Idi adda ditoy daga ni Jesus, impalgakna ti autoridad nga inted kenkuana ti Dios, idi kinunana: “Ta no kasano a ti Ama adda biag kenkuana met laeng, kasta met nga impaayna iti Anak a maaddaan biag kenkuana met laeng. Ket inikkanna iti autoridad a mangukom, agsipud ta isu Anak ti tao. . . . Um-umayen ti oras nga amin dagidiay adda kadagiti pakalaglagipan a tanem mangngegdanto ti timekna ket rummuarda.”​—Jn 5:26-29.

Usar ti Timek ti Tao. Ti timek, agraman ti pagsasao, ket sagut ti Dios. Gapuna, ti timek ket rumbeng nga usaren a pangidaydayaw iti Dios. Maaramidan daytoy babaen ti panagsao iti “natan-ok a bambanag ti Dios,” panangpabileg iti dadduma babaen iti impormasion manipud iti kinapudno a Sao ti Dios, wenno iti kankanta ti panangidaydayaw ken panagyaman.​—Ara 2:11; Sal 42:4; 47:1; 98:5; Efe 5:19; Col 3:16.

Imdengan ti Dios ti timek dagiti adipenna. Dagidiay agserserbi iti Dios buyogen ti espiritu ken kinapudno mabalinda ti umawag iti Dios a siiinanama nga imdenganna ti timekda, aniaman a pagsasao ti aramatenda nga umawag kenkuana. Kanayonanna, uray saan nga agusar iti literal a timek, kas iti naulimek nga iyaararaw, ‘umimdeng’ latta ti Dios a makaammo iti puso ti tattao. (Sal 66:19; 86:6; 116:1; 1Sm 1:13; Ne 2:4) Denggen ti Dios dagidiay naparigatan nga agpatulong kenkuana, ket mangngegna met ti timek ken ammona dagiti panagem ti tattao a bumusor kenkuana ken dagidiay aggandat iti dakes kadagiti adipenna.​—Ge 21:17; Sal 55:18, 19; 69:33; 94:9-11; Jer 23:25.

Awan Biagna a Bambanag. Adu kadagiti di mabilang a banag a pinarsua ti Dios ti saan a makapataud iti uni. Ngem ti Hebreo a sao a qohl (“timek,” “uni”) ket naaramat mainaig iti ipapaay dagitoy awanan timek a bambanag a panangsaksi iti kinatan-ok ti Namarsuada. (Sal 19:1-4) Ti sirib ket nadakamat a kasla maysa a persona a ‘mangyes-esngaw iti timekna” kadagiti publiko a plasa, agsipud ta mabalin a magun-odan ti amin a mangbirbirok iti dayta, ket imbilin ti Dios a ti sirib maiwaragawag iti isuamin, iti kasta awan ti pagpambar daydiay saan nga umimdeng.​—Pr 1:20-30.

Piguratibo nga Usar. Ti panagrigat dagiti agnanaed iti Jerusalem gapu iti iraraut ti Babilonia ket nayarig iti marigrigatan a timek ti maysa a babai a masakit, a “ti timek ti anak a babai ti Sion” nayarig iti timek ti babai a mangipaspasngay iti umuna nga anakna. (Jer 4:31) Ti kabusor ipababana ti Jerusalem iti kasta a nakakaasi a kasasaad, a ti aniaman a sasao a patauden ti timekna ket aggapu iti naipababa a kasasaadna a kasla adda iti tapok ken agbalin a kas iti nakapsut a timek ti maysa a mannakiuman iti espiritu. (Isa 29:4) Babaen ken mammadto Jeremias, impadto met ti Dios a ti Egipto ket parmeken dagiti Babilonio, nga umayda a binungbunggoy kas kadagiti agtagtaga iti kayo, tapno isu pukanenda. Agidda iti daga ken nakakaasi nga umas-asug ken agsangsangit iti nakapsut, a nakapuy ti ‘timekna’ a kas iti timek ti maysa a serpiente nga agsansanud.​—Jer 46:22.