“Kadagiti Peggad iti Baybay”
ITI kinasipnget ti rabii, umas-asideg iti isla ti Mediteraneo ti maysa nga aglaylayag a bapor a nagkarga iti 276 a pasahero. Napaksuyanen dagiti tripulante ken pasahero gapu iti pannakayalloallonda iti 14 nga aldaw a bagyo. Idi masaripatpatanda ti igid ti baybay iti parbangon, inkagumaanda nga ipaigid ti bapor. Ngem naisadsad ti parupana ket saanen a makagaraw. Linasanglasang ti dalluyon ti kutit ti bapor. Pimmanaw amin a nakasakay iti bapor ket nadanonda ti takdang ti Malta babaen ti panaglangoy wenno panagpataw iti tabla wenno iti dadduma pay a banag. Inkarigatanda ti nagpatakdang iti laksid ti dadakkel a dalluyon, uray pay nakalamlam-ek ken napaksuyandan. Ni Kristiano nga apostol Pablo ti maysa kadagiti pasahero. Maipan idi idiay Roma a mausig.—Aramid 27:27-44.
Para ken Pablo, saan a ti pannakarba ti bapor iti isla ti Malta ti kaunaan a mamagpeggad-biag a napagtengna iti baybay. Sumagmamano a tawen sakbayna, insuratna: “Namitlo a napadasak ti pannakarba iti barko, maysa a rabii ken maysa nga aldaw ti nabusbosko iti naadalem.” Innayonna a naipasango idi “kadagiti peggad iti baybay.” (2 Corinto 11:25-27) Nakatulong ken Pablo ti panagdaliasatna iti baybay a mangitungpal iti inted-Dios nga akem kas ‘maysa nga apostol kadagiti nasion.’—Roma 11:13.
Kasanot’ kasaknap ti panagdaliasat iti baybay idi umuna a siglo? Ania ti paset dayta iti pannakaisaknap ti Kristianidad? Kasano katalged dayta? Aniada a sasakayan ti nausar? Ken kasano a naasikaso dagiti pasahero?
Panagkasapulan ti Roma iti Komersio iti Baybay
Inawagan dagiti Romano ti Mediteraneo a Mare Nostrum—Ti Baybaytayo. Napateg iti Roma ti panangkontrol iti dalan iti baybay saan laeng a kadagiti namilitariaan a makagapu. Adu kadagiti siudad iti Imperio ti Roma ti pagsangladan wenno serbian dagitoy. Kas pagarigan, ti pagsangladan ti barko iti Roma ket adda iti asideg nga Ostia, idinto ta ti Corinto inusarna a pagsangladan ti Lechaeum and Cencrea, ket ti Antioquia iti Siria us-usarenna ti Seleucia. Gapu iti nasayaat a dalan iti nagbabaetan dagitoy a pagsangladan, napardas ti pannakikomunikar kadagiti kangrunaan a siudad ken naannayas ti epektibo a panangimaton kadagiti probinsia ti Roma.
Nagpannuray met ti Roma iti shipping industry maipaay iti abastona a taraon. Gapu ta agarup maysa a milion ti populasionna, dakkel ti panagkasapulan ti Roma iti bukbukel—adda iti nagbaetan ti 250,000 ken 400,000 a tonelada kada tawen. Nagtaudan amin dagita a bukbukel? Inadaw ni Flavius Josephus ti kinuna ni Herodes Agrippa II a tinaraonan ti Makin-amianan nga Africa ti Roma iti las-ud ti walo a bulan ti tawen, idinto ta ti Egipto itultulodanna iti umdas a bukbukel nga abasto ti siudad iti nabatbati nga uppat a bulan. Rinibu a sasakayan ti baybay ti nainaig iti panangisuplay iti bukbukel iti dayta a siudad.
Tapno mapennek ti panaggusto dagiti Romano kadagiti nangingina a bambanag, ti rumangrang-ay idi a panagtagilako babaen kadagiti barko ti nangipaay kadagiti amin a kita ti tagilako. Naipatulod manipud Chipre, Grecia, ken Egipto dagiti mineral, bato, ken marmol ket ti tarikayo naggapu idiay Lebanon. Nagtaud ti arak idiay Smirna, ti nues idiay Damasco, ket ti dates naggapu idiay Palestina. Dagiti sapsapo ken goma naggapuda idiay Cilicia, ti de lana iti Mileto ken Laodicea, dagiti tela idiay Siria ken Lebanon, ti lupot a purpura idiay Tiro ken Sidon. Naggapu dagiti tina idiay Tiatira ket dagiti sarming idiay Alejandria ken Sidon. Ti seda, kapas, marfil, ken bangbanglo ket naangkat sadi China ken India.
Komusta ti barko a narba idiay Malta a nagluganan ni Pablo? Barko daytoy ti bukbukel, maysa a “bapor manipud Alejandria nga aglaylayag nga agturong idiay Italia.” (Aramid 27:6, footnote iti Reference Bible) Dagitoy a barko nga agibibiahe iti bukbukel ket kukua dagiti Griego, taga Fenicia, ken Siriano, ket isuda ti nangimaton ken nangasikaso kadagitoy. Nupay kasta, inarkila ti Estado dagiti barko. “No maipapan iti panagkolekta kadagiti buis,” kuna ni historiador William M. Ramsay, “natakuatan ti gobierno a nalaklaka no usarenna ti serbisio dagiti agkonkontrata imbes nga iyurnosna ti adu a tattao ken alikamen a kasapulan iti dayta a nagdakkel a trabaho.”
Nadanon ni Pablo ti Roma babaen ti barko nga addaan parupa a nakaikabilan dagiti ladawan ti “Annak ni Zeus.” Maysa met daytoy a barko ti Alejandria. Simmanglad dayta iti Puteoli iti Gulpo ti Naples, ti pantalan a kadawyan a pagsardengan dagiti barko ti bukbukel. (Aramid 28:11-13) Manipud Puteoli—a maaw-awagan ita iti Pozzuoli—maipaguyod wenno maikarga kadagiti biray dagiti kargamento nga agpaamianan kadagiti kosta agingga iti Karayan Tiber sa maipan iti sentro ti Roma.
Dagiti Pasahero iti Pangkargada a Barko?
Apay a naglayag da Pablo ken dagiti soldadona iti pangkargada a barko? Tapno masungbatan dayta a saludsod, nasken nga ammuentayo no ania ti kasasaad ti agbalin a pasahero ti bapor kadagidi a panawen.
Idi umuna a siglo K.P., awan ti makunkuna a barko a pangpasahero. Dagiti sasakayan dagiti biahero ket dagiti barko a pagibiahe kadagiti tagilako. Ket amin a klase ti tao—a pakairamanan dagiti empleado ti Estado, mamasirib, manangaskasaba, mangkukulam, artist, atleta, negosiante, turista, ken peregrino—nalabit naglayagda kadakuada.
Siempre, addada met bangka a nangitulod kadagiti pasahero ken kargamento kadagiti kosta. Nalabit kasta ti nagluganan ni Pablo nga ‘immallatiw idiay Macedonia’ manipud Troas. Mabalin a saan laeng a namnaminsan a naglugan ni Pablo kadagiti babassit a sasakayan a nangipan ken nangisubli kenkuana sadi Atenas. Mabalin a nagbangka met ni Pablo iti maud-udi a paset ti panagdaliasatna manipud Troas a napan sadi Patara a dimmalan kadagiti isla iti asideg ti kosta ti Asia Menor. (Aramid 16:8-11; 17:14, 15; 20:1-6, 13-15; 21:1) Saan a makaibus iti adu a tiempo ti panangusar kadagiti bangka, ngem saanda met a makaadayo unay manipud iti takdang. Gapuna, daddadakkel la ketdi dagiti bapor a nagluganan ni Pablo a nagpa-Chipre a naglaylayon iti Pamfilia ken iti panagbiahena manipud Efeso agingga iti Cesaria ken manipud Patara a napan idiay Tiro. (Aramid 13:4, 13; 18:21, 22; 21:1-3) Maikuna met a dakkel ti narba a bapor idiay Malta a nagluganan ni Pablo. Kasano ti kadakkel ti kakasta a bapor?
Maibatay kadagiti literatura maipapan iti barko, kuna ti maysa nga eskolar: “Agarup 70 agingga iti 80 a tonelada ti kabassitan a laonen [ti bapor] a pangkaaduan nga us-usaren dagiti tattao idi un-unana. Iti Helenistiko a panawen, ti gagangay [a bapor] ket agkarga iti 130 a tonelada. Nupay adu ti makitkita nga aglaon iti 250 a tonelada, sigurado a daddadakkelda ngem ti gagangay. Idi panawen dagiti Romano, daddadakkel pay dagiti bapor a pinaglayag ti emperador, a ti matarigagayan a malaonda ket 340 a tonelada. Dagiti kadadakkelan nga aglaylayag a bapor ket dumanon iti 1300 a tonelada wenno nalabit dakdakkel bassit.” Sigun iti deskripsion a naisurat idi maikadua a siglo K.P., ti barko ti Alejandria nga Isis a pagibiahe iti bukbukel ket nasurok a 55 a metro ti kaatiddogna, agarup 15 a metro ti kaakabana, ag-14 a metro ti kauneg ti makimbaba a pasetna, ken mabalin a makalaon iti nasurok a sangaribu a tonelada a bukbukel ken nalabit sumagmamano a gasut a pasahero.
Kasano a maipaay ti kasapulan dagiti biahero iti bapor a pagkarga iti bukbukel? Tangay nairanta a pagkargada dagiti barko, saanda unay a pakaseknan dagiti pasahero. Awan taraon wenno serbisio a naipaay kadakuada malaksid iti danum. Maturogda lattan iti suelo, nalabit kadagiti sinan tolda a pagiddaan a maipuesto iti rabii sa maakas kada bigat. Nupay mapalubosan dagiti biahero nga agluto iti kosina, masapul nga adda bukodda a paglutuan, taraon, pagdigus, ken pagturog—manipud kaldero agingga kadagiti ules.
Panaglayag—Kasano ti Katalgedna?
Gapu ta awan instrumento—uray kompas la koma—dagiti aglaylayag idi umuna a siglo nagpannurayda laeng iti panagkita. Ngarud, katalgedan ti agbiahe no makita ti aglawlaw—kadawyanna manipud arinunos ti Mayo agingga iti ngalay ti Setiembre. Kadagiti dua a bulan sakbay ken kalpasan dayta a tiempo, mabalin a padasen dagiti negosiante ti aglayag. Ngem no kalam-ekna, saan a nalawag dagiti pagilasinan gapu iti angep ken ulep. Malingdan ti init no iti aldaw ken dagiti bituen no iti rabii. Awan a pulos aglayag (mare clausum iti Latin) manipud Nobiembre 11 agingga iti Marso 10, malaksid kadagiti talaga a nesesita ken naganat a kasasaad. Dagidiay aglayag no dandanin ti kalam-ek mabalin nga agpalabasda ti kalam-ek iti sangladan iti sabali a pagilian.—Aramid 27:12; 28:11.
Nupay napeggad ken adda laeng tiempona, adda kadi pagsaysayaatan a maipaay ti panaglayag no idilig iti pannagna? Wen! Ti panagbarko saan unay a makabannog, nalaklaka, ken naparpardas. No nasayaat ti angin, nalabit mataray ti barko ti 150 a kilometro iti maysa nga aldaw. Ti gagangay a partak ti nawatiwat a pannagna ket 25 agingga iti 30 a kilometro iti agmalem.
Gistay agpannuray nga interamente iti angin ti kapardas ti panaglayag. Ti panagbiahe manipud Egipto nga agpa-Italia ket awan sardayna a panangsuba iti angin, uray kadagiti kasasayaatan a tiempo ti panaglayag. Ti kaababaan a ruta kadawyan a lumabas idiay Rodas wenno Mira wenno iti sabali pay a sangladan iti kosta ti Licia iti Asia Menor. Kalpasan a naranaan dagiti bagyo ken nagtawataw, iti maysa a gundaway, nagpondo idiay Piraeus ti barko nga Isis iti 70 nga aldaw kalpasan ti panagluasna manipud Alejandria. Iti panangiduron ti angin nga aggapu iti amianan a laud, ti panagsubli manipud Italia ket mabalin nga agpaut iti 20 agingga iti 25 nga aldaw. Ngem no pagnaen, kasapulan ti nasurok a 150 nga aldaw iti sidong ti nasayaat a paniempo iti isu met la a ruta, agpapan man wenno agsubli.
Naidanon ti Naimbag a Damag iti Adayo a Ballasiw Taaw
Nabatad nga ammo ni Pablo dagiti peggad ti panaglayag iti saanna a tiempo. Dina met imparegta ti panaglayag iti arinunos ti Setiembre wenno rugrugi ti Oktubre, a kunkunana: “Lallaki, makitak a ti panagdaliasat maaddaanto ti dadael ken dakkel a pukaw saan laeng nga iti karga ken iti barangay no di ket kadagiti kararuatayo pay.” (Aramid 27:9, 10) Nupay kasta, di inkankano ti opisial ti buyot dagitoy a sasao, ket nagresulta daytoy iti pannakarba ti bapor idiay Malta.
Iti ngudo ti panagmisionerona, namimpat a napadasan ni Pablo a narba ti barko a naglugananna. (Aramid 27:41-44; 2 Corinto 11:25) Ngem, ti awan pakaigapuan a panagdanag iti kakasta a pagteng dina linapdan dagiti nagkauna a manangaskasaba iti naimbag a damag nga aglayag. Inaprobetsarda ti amin a mabalin a wagas ti panagdaliasat tapno maisaknap ti mensahe ti Pagarian. Ket kas panagtulnog iti bilin ni Jesus, naipaay ti nasaknap a pammaneknek. (Mateo 28:19, 20; Aramid 1:8) Gapu iti kinaregtada, ti pammati dagidiay timmulad iti ulidanda, ken ti panangidalan ti nasantuan nga espiritu ni Jehova, naidanon ti naimbag a damag kadagiti kasusulinekan a suli ti mapagnaedan a daga.
[Picture Credit Line iti panid 31]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.