PANNAKABALIN, MANNAKABALIN NGA AR-ARAMID

Ti pannakabalin ket abilidad a mangaramid kadagiti tignay, ti pannakabael a mangitungpal iti bambanag, mangaramid iti trabaho; kasta met, ti autoridad wenno impluensia kas ibunga dagiti talugading wenno saad. Ti Hebreo a sao a koʹach ket naipatarus a “pannakabalin; bileg”; gevu·rahʹ, “kinamannakabalin; kinabileg”; ken ʽoz, “pigsa; bileg.” Ti Griego a dyʹna·mis ket naipatarus a “pannakabalin” ken “mannakabalin nga ar-aramid,” sigun iti mayanatup iti konteksto.

Iti pagnguduan ti maikanem nga “aldaw” ti panagparsua, nangrugi ti Dios a ‘naginana iti isuamin a gapuananna a pinarsuana maipaay iti panggep ti panagaramid.’ (Ge 2:2, 3) Naginana manipud kadagitoy nga aramid a panagparsua, ngem sipud idin, ti pannakabalinna saan a nagbalin a matmaturog ket saan met a nagtalinaed a di aktibo. Nasurok nga 4,000 a tawen kalpasan ti pannakairingpas ti panamarsua ditoy daga, kinuna ti Anakna: “Ni Amak agtultuloy nga agar-aramid agingga ita, ket agtultuloyak nga agar-aramid.” (Jn 5:17) Aktibo ni Jehova saan laeng nga iti naespirituan a disso; ti rekord ti Biblia mangyanninag kadagiti ebkas ti pannakabalin ken mannakabalin nga ar-aramidna agpaay iti sangatauan. Nupay no dadduma ‘nagulimek . . . a nangwatwatwat iti panagteppel,’ kaanoman a dimteng ti naikeddeng a tiempona nga agtignay, nagtignay a sipipinget buyogen ti ‘naan-anay a pannakabalin.’​—Isa 42:13, 14; idiligyo ti Sal 80:2; Isa 63:15.

Ti “aramid” ipasimudaagna ti napnuan panggep nga aktibidad. Ti ar-aramid ni Jehova ket saan a paspasaray, saan a di agkakanaig, wenno agsisimparat a parangarang ti enerhia, no di ket agtutunos ken napnuan panggep nga ar-aramid a nabuyogan iti masinunuo a gandat. Nupay ti pannakabalinna taginayonenna ti uniberso ken dagiti sibibiag a parsua nga adda iti dayta (Sal 136:25; 148:2-6; Mt 5:45), ni Jehova ket saan a kas iti di persona a planta ti enerhia; ti ar-aramidna paneknekanda nga isu ket Dios a persona ken addaan panggep. Isu ket Dios met a nalatak iti pakasaritaan, ta nainsiriban a bimmallaet iti ar-aramid ti tao kadagiti masinunuo a petsa iti pakasaritaan, kadagiti espesipiko a disso, ken mainaig kadagiti partikular a tattao wenno il-ili. Kas ti “sibibiag ken pudno a Dios” (1Te 1:9; Jos 3:10; Jer 10:10), impakitana a pagaammona ti isuamin a mapaspasamak iti uniberso, nga agtignay maitunos iti napasamak, kasta met nga isu ti nangirugi iti tignay maipaay iti pannakaidur-as ti panggepna.

Iti tunggal kaso, ti nadumaduma a panangiparangarangna iti pannakabalin ket maitunos iti kinalintegna (Sal 98:1, 2; 111:2, 3, 7; Isa 5:16); mangyegda amin iti pannakalawlawag kadagiti parsuana. Iti maysa a bangir, ipakitada a “mayanatup” ti panagbuteng kenkuana, ta isu ket Dios a “mangalkalikagum iti naipamaysa a debosion” ken maysa a “mangibus nga apuy” maibusor kadagidiay mangyug-ugali iti kinadakes, iti kasta agbalin a “nakabutbuteng a banag ti matnag kadagiti ima ti sibibiag a Dios.” (Jer 10:6, 7; Ex 20:5; Heb 10:26-31; 12:28, 29) Isu saan a mapagang-angawan.​—Ex 8:29.

Iti sabali a bangir, ti panangusarna iti pannakabalin ad-adda pay a nakaskasdaaw a maiparangarang iti panangtedna iti gunggona kadagiti nalinteg ti panagpuspusoda a tattao a sipapasnek a mangsapsapul kenkuana, a pabilgenna ida a mangaramid kadagiti naituding nga annongen ken nasken a trabaho (Sal 84:5-7; Isa 40:29-31) kasta met nga agibtur iti sidong ti pakarigatan (Sal 46:1; Isa 25:4), nga ipaayna ti kasapulanda ken saranayenna ida (Sal 145:14-16), salakniban, isalakan, ken wayawayaanna ida kadagiti tiempo ti peggad ken pannakaraut. (Sal 20:6, 7) “Mapan nga agsublisubli dagiti matana iti intero a daga tapno ipakitana ti pigsana maigapu kadagidiay a ti pusoda naan-anay kenkuana.” (2Cr 16:9) Dagidiay maaddaan iti pannakaammo kenkuana makitada a ti naganna ket “napigsa a torre” a mabalinda a pagkamangan. (Pr 18:10; Sal 91:1-8) Ti pannakaammo iti mannakabalin nga ar-aramidna mangipaay iti pammasiguro a denggenna ti karkararag dagiti agtaltalek nga adipenna. Kasta met, kabaelanna a sungbatan dagita, no kasapulan, buyogen ti “nakaam-amak a bambanag iti kinalinteg.” (Sal 65:2, 5) Iti piguratibo a kaipapanan, isu “asideg” ket ngarud makapagtignay a sipapartak.​—Sal 145:18, 19; Jud 24, 25.

Pannakabalin Naiparangarang iti Sangaparsuaan. Iti intero a pisikal a sangaparsuaan, kadagiti nagdadakkelan ken di mabilang a bitbituen (idiligyo ti Job 38:31-33) kasta met iti amin a bambanag ditoy daga, makita dagiti tattao ti pammaneknek iti pannakabalin. Ti mismo a daga naikuna nga addaan bileg (Ge 4:12), a mangpataud iti taraon a mangted bileg (1Sm 28:22), ket ti pannakabalin makita iti amin a sibibiag a bambanag​—mulmula, an-animal, ken tao. Kadagiti moderno a tiempo, nagbalin met a pagaammo ti nagdakkelan a pannakabalin a kabaelan a parnuayen uray dagiti nagbabassit nga atomo dagiti elemento a mangbukel iti isuamin a materia. No dadduma, dagiti sientista awaganda ti materia kas organisado nga enerhia.

Iti intero a Kasuratan, maulit-ulit a naitampok ti pannakabalin ken “dinamiko nga enerhia” ti Dios kas Nangaramid iti langit ken daga. (Isa 40:25, 26; Jer 10:12; 32:17) Nalabit ti kangrunaan a kaipapanan ti mismo a Hebreo a termino (ʼEl) maipaay iti “Dios” ket “nabileg” wenno “mannakabalin.” (Idiligyo ti pannakausar daytoy a termino iti Ge 31:29 iti sasao a “pannakabalin [ʼel] ti imak.”)

Panagkasapulan Kadagiti Naisangsangayan a Parangarang ti Pannakabalin. Ti umuna a tao ammona a ni Jehova a Dios ti Namarsuana, ti kakaisuna a Nagannakna ken Manangted-Biag kenkuana. Ti Dios impaayanna ti tao iti pannakabalin, agpadpada iti isip ken iti pisikal, ket inikkanna iti trabaho nga aramidenna. (Ge 1:26-28; 2:15) Ti kasta a panangaramat iti pannakabalin masapul a tumunos iti pagayatan ti Namarsuana ket ngarud matarawidwidan babaen iti dadduma pay a kualidad nga impaay kenkuana ti Dios, kas iti sirib, kinahustisia, ken ayat.

Ti panagrebelde idiay Eden kinaritna ti kinasoberano ti Dios. Kangrunaanna a dayta ket moral nga isyu, nupay kasta tinignayna ti Dios a mangaramat iti pannakabalinna kadagiti naisangsangayan a pamay-an. (Kitaenyo ti JEHOVA [Ti kangrunaan nga isyu ket moral nga isyu].) Ti panagrebelde ket insungsong ti maysa nga espiritu nga anak ti Dios, a kalpasanna nagbalin a bumusbusor wenno manangsupiat iti Dios (Heb., sa·tanʹ). Gapu iti dayta a kasasaad, nagtignay ni Jehova, nga inukomna dagiti rebelde. Ti panamagtalawna iti natauan a pagassawaan manipud Eden ken ti panangisaadna kadagiti nasungdo nga espiritu a parsuana iti pagserkan ti minuyongan ket maysa a parangarang ti nadibinuan a pannakabalin. (Ge 3:4, 5, 19, 22-24) Napaneknekan a ti sao ni Jehova ket saan nga awanan bileg, nakapuy, wenno agbaliwbaliw, imbes ketdi napno dayta iti pannakabalin, di malapdan ti pannakatungpalna. (Idiligyo ti Jer 23:29.) Kas ti Soberano a Dios, napaneknekan a sisasagana ken makabael a mangpasingked iti saona buyogen ti naan-anay a dagsen ti autoridadna.

Iti panangipasdekna iti panggepna, nagtultuloy ni Jehova a nagtignay a sipipinget maipaay iti pannakaitungpal dayta. (Ge 3:15; Efe 1:8-11) Iti naikeddeng a tiempona, pagpatinggaenna amin a panagrebelde ditoy daga, rumekenna ti orihinal nga espiritu a rebelde ken dagiti kaaliadona no kasano a ti maysa rumekenna ti ulo ti maysa a serpiente. (Idiligyo ti Ro 16:20.) Nupay impalubosna a ti espiritu a Kabusorna agtultuloy iti sumagmamano a tiempo tapno maikagumaanna a pagballigien ti karitna, saan nga ibbatan ni Jehova ti soberano a saadna. Iti panangipakatna iti nainkalintegan nga autoridad, isu manggunggona wenno mangdusa kaanoman a makitana a mayanatup ti panangaramid iti kasta, nga ukomenna ti tattao sigun iti ar-aramidda. (Ex 34:6, 7; Jer 32:17-19) Kanayonanna pay, usarenna ti pannakabalinna tapno patalgedanna dagiti kualipikasion dagidiay dutokanna kas pannakabagina ditoy daga. Babaen ti panangiparangarangna iti pannakabalinna, ikabilna ti selio ti kinapudno kadagiti mensahe nga indanonda.

Maysa idi daytoy a kinamanangngaasi manipud iti Dios. Babaen iti dayta, impaayan ni Jehova dagiti tattao iti pammaneknek nga isu ti pudno a Dios, ket awanen ti sabali pay; nangipaay iti pammaneknek nga isu ti maikari nga umawat iti panagbuteng, panagraem, panagtalek, panangidayaw, ken ayat dagiti nasaririt a parsuana. (Sal 31:24; 86:16, 17; Isa 41:10-13) Iti panaglabas dagiti siglo, maulit-ulit nga impasigurado ni Jehova kadagiti adipenna a saan a kimmapuy ti pannakabalinna, saan nga “immababa” ti ‘imana,’ ket ti “lapayagna” saan a nagbalin a nakadagdagsen a dumngeg. (Nu 11:23; Isa 40:28; 50:2; 59:1) Nangnangruna pay, dagitoy a parangarang ti pannakabalin intan-okda ti mismo a nagan ni Jehova. Mangitan-ok kenkuana ti panangusarna iti pannakabalin, saan a mangipababa kenkuana, saan a mangmulit iti pakasarsaritaanna; imbes ketdi, babaen iti dayta mangaramid iti “nangayed a nagan” maipaay iti bagina.​—Job 36:22, 23; 37:23, 24; Isa 63:12-14.

Sakbay ken Bayat ti Sangalubongan a Layus. Iti periodo sakbay ti Layus, addaan dagiti tattao iti naruay a pammaneknek iti pannakabalin ti Dios. Ammoda a di mabalin a lasaten ti dalan nga agsubli iti Eden, a binangenan dagiti mannakabalin nga espiritu a parsua. Impakita ti Dios nga isu siiimatang iti mapaspasamak idi, nga inanamonganna ti sakripisio ni Abel, ket inyebkasna ti panangukom iti manangpapatay a kabsatna a ni Cain, idinto ta pinakdaaranna met dagiti tattao maibusor iti panangpapatay ken Cain.​—Ge 3:24; 4:2-15.

Agarup 1,400 a tawen idi agangay, napno ti daga iti kinadakes ken kinaranggas. (Ge 6:1-5, 11, 12) Nagluksaw ti Dios gapu itoy a kasasaad. Kalpasan ti panangipaayna iti pakdaar babaen ken adipenna a Noe, sibibileg nga imparangarangna babaen iti sangalubongan a Layus a saanna nga ipalubos a ti daga ket dadaelen dagiti nadangkes a tattao. Saanna nga inusar ti pannakabalinna tapno pilitenna ida nga agdaydayaw kenkuana no di ket, babaen iti trabaho ni Noe kas “manangaskasaba iti kinalinteg,” impaayanna ida iti gundaway nga agbalbaliw. Iti isu met laeng a gundaway, impakitana ti pannakabaelna a mangwayawaya kadagiti nalinteg ti panagpuspusoda a tattao manipud kadagiti dakes a kasasaad. (2Pe 2:4, 5, 9) Ti panangukomna kellaat a dimteng kadagiti nadangkes ket ti panangdadaelna kadakuada saan a ‘naturog’ no di ket pinunasna ida iti las-ud ti periodo nga 40 nga aldaw; kasta met laeng ti panagtignayna iti masanguanan.​—2Pe 2:3; Ge 7:17-23; Mt 24:37-39.

Karit Dagiti Ulbod a Didios iti Panawen Kalpasan ti Layus. Ipalgak agpadpada ti Kasuratan ken dagiti kadaanan a sekular a rekord a dagiti tattao simiasida iti panagdaydayaw iti pudno a Dios idi periodo kalpasan ti Layus. Adda nabileg a pammaneknek a ni Nimrod, a ‘nangipakita iti bagina kas mannakabalin a mangnganup maibusor ken Jehova,’ ket dakkel ti akemna iti daytoy; adda met pammaneknek a mangipatuldo a ti Babel (Babilonia) ti kangrunaan a disso a timmaudan ti ulbod a panagdaydayaw. (Ge 10:8-12; 11:1-4, 9; kitaenyo ti BABEL; BABILONIA Num. 1; DIDIOS KEN DIDIOSA.) Ti torre a proyekto a naigakat idiay Babel iparangarangna ti pannakabalin ken pannakabael ti tao, a naisina iti Dios, ken saanna nga inautorisaran. Nairanta idi dayta a mangilatak ken mangitan-ok kadagiti manangibangon iti dayta, saan a ti Dios. Ket, kas nabigbig ti Dios, pangrugian laeng daytoy. Mangiturong dayta iti agsasaganad nga ambisioso a proyekto a mainaig iti pannakabalin, nga ad-adda pay a mangyadayo kadagiti tattao manipud iti pudno a Dios, kas isusupring kenkuana ken iti panggepna maipaay iti planeta ken iti puli ti tao. Manen, bimmallaet ti Dios, a riniribukna ti proyekto babaen ti panangmaniobrana kadagiti pannakabalin ti panagsao nga adda iti tao, a nakaigapuan ti pannakaiwarawara dagiti tattao iti intero a globo.​—Ge 11:5-9.

Ti “didios ti nakaparsuaan” naigidiatda iti pudno a Dios. Dagiti kadaanan a dokumento manipud Babilonia ken manipud kadagiti lugar a nagpanawan ti tattao ipakitada a ti panagdaydayaw iti “didios ti nakaparsuaan” (kas iti dios-init a ni Shamash iti Babilonia ken ti dios ti kinabunga a ni Baal iti Canaan) ket nagbalin a nakalatlatak kadagidi a nagkauna a tiempo. Iti panunot ti tattao, ti “didios ti nakaparsuaan” nainaigda kadagiti pannakaiparangarang ti pannakabalin nga agpannuray iti panawen wenno siklo, kas ti inaldaw a panagsilnag dagiti sinamar ti init, dagiti naipanapanawen a resulta dagiti solstice ken equinox (a mangpataud iti kalgaw ken lam-ek, primavera ken otonio), dagiti angin ken bagyo, ti panagtinnag ti tudo ken ti epektona iti kinadam-eg ti daga iti tiempo ti panagmula iti bin-i ken ti panagani, ken dagiti umasping a pammaneknek ti pannakabalin. Saan a persona dagitoy a puersa. Gapuna, kasapulan lattan a mangparbo dagiti tattao, nga ipaayanda ti didiosda iti personalidad babaen iti bukodda nga imahinasion. Kaaduanna nga agbaliwbaliw dagiti personalidad a pinatanorda iti panunotda maipaay iti didiosda; awananda iti aniaman a masinunuo a panggep, nakadakdakes ti moralidadda, ken saanda a maikari a pagdaydayawan ken pagserbian.

Kaskasdi a ti makitkita a langlangit ken daga mangipaayda iti nalawag a pammaneknek nga adda natantan-ok a Gubuayan ti pannakabalin a nangpataud kadagitoy amin a puersa iti agkakanaig, natunos nga urnos, maysa a mangipaay iti di masupiat a pammaneknek iti kaadda ti nasaririt a panggep. Dayta a Gubuayan isu ti pakaipaayan ti pammadayaw a: “Maikarika, Jehova, a mismo a Diosmi, nga umawat iti dayag ken iti dayaw ken iti pannakabalin, agsipud ta pinarsuam ti amin a bambanag, ket gapu iti pagayatam napaaddada ken naparsuada.” (Apo 4:11) Ni Jehova ket saan a maysa a Dios a tartarawidwidan wenno kedkedngan dagiti nailangitan wenno naindagaan a siklo. Saan met nga agbaliwbaliw, agbiddubiddut, wenno agsisimparat dagiti parangarang ti pannakabalinna. Iti tunggal kaso, adda ipalgakda maipapan iti personalidadna, pagalagadanna, panggepna. Iti panangusigna iti panangmatmat ti Dios a nailanad iti Hebreo a Kasuratan, ti Theological Dictionary of the New Testament, nga inurnos ni G. Kittel, kunana a “ti napateg ken kangrunaan nga aspeto ket saan a ti puersa wenno pannakabalin no di ket ti pagayatan a masapul nga ipatungpal ken serbian daytoy a pannakabalin. Iti amin a kasasaad, daytoy ti mangikeddeng nga aspeto.”​—Impatarus ken inurnos ni G. Bromiley, 1971, Tomo II, p. 291.

Ti panagdaydayaw dagiti Israelita iti kakasta a “didios ti nakaparsuaan” ket apostasia, pananglapped iti kinapudno tapno maitandudo ti kinaulbod, di nainkalintegan a dana ti panagdaydayaw iti parsua imbes nga iti Daydiay nangparsua iti dayta; daytoy ti kinuna ti apostol iti Roma 1:18-25. Nupay ni Jehova a Dios ket di makita, imparangarangna kadagiti tattao dagiti kualidadna, ta kas kunaen ni Pablo, dagitoy ket “silalawag a makita manipud pannakaparsua ti lubong ken agpatpatuloy, agsipud ta matarusan ida babaen iti bambanag a naaramid, ti mismo nga agnanayon a pannakabalin ken kina-Diosna, iti kasta awan ti pagpambarda.”

Naisalsalumina ti autoridad ti Dios kadagiti puersa iti nakaparsuaan. Tapno mapaneknekan ni Jehova nga isu ti pudno a Dios, mabalin a nainkalintegan nga inanamaen nga iparangarangna ti autoridadna kadagiti naparsua a puersa, nga aramidenna ti kasta iti naisalsalumina a pamay-an mainaig iti naganna. (Sal 135:5, 6) Yantangay ti init, bulan, dagiti planeta, ken dagiti bituen surotenda dagiti gagangay a danada, yantangay dagiti atmosperiko a kasasaad ditoy daga (dagiti kasasaad a mangpataud iti angin, tudo, ken dadduma pay) agtulnogda kadagiti linteg a mangtartarawidwid kadagita, yantangay agpangen dagiti dudon ken umakar-akar dagiti tumatayab, ngarud dagitoy ken ti adu a sabsabali pay a normal a panagtignay ket saan nga umdas a mangsantipikar iti nagan ti Dios iti sango ti ibubusor ken ulbod a panagdaydayaw.

Nupay kasta, ni Jehova a Dios mabalinna nga aramaten ti natural a sangaparsuaan ken dagiti elemento tapno paneknekanda ti Kinadiosna babaen ti panangusarna kadakuada a mangitungpal kadagiti espesipiko a panggep iti labes ti gagangay a pakausaranda, masansan nga iti espesipiko ti pannakaitudingna a tiempo. Uray pay no saan a naisangsangayan a mismo dagiti pasamak, a kas iti tikag, natutudo a bagyo, wenno umasping a kasasaad ti paniempo, ti idadatengda kas kaitungpalan ti padto ni Jehova ti namagbalin kadagita a naisalsalumina. (Idiligyo ti 1Ar 17:1; 18:1, 2, 41-45.) Iti kaaduan a kaso, nupay kasta, karkarna a mismo dagita a pasamak, mabalin a gapu iti kalawa ti saklawenda wenno gapu iti kinabilegda (Ex 9:24), wenno gapu ta napasamakda iti di gagangay wenno di pay ketdi nangnangngegan a wagas, wenno napasamakda iti di normal a tiempo.​—Ex 34:10; 1Sm 12:16-18.

Umasping iti dayta, ti pannakaipasngay ti maysa nga ubing ket kadawyan a banag. Ngem ti pannakaipasngay ti maysa nga ubing iti babai a lupes iti intero a panagbiagna ken nalabsannan ti edad ti panaganak (kas iti kaso ni Sara) ket karkarna. (Ge 18:10, 11; 21:1, 2) Pammaneknek dayta iti ibaballaet ti Dios. Ti ipapatay maysa met a gagangay a pagteng. Ngem no ti ipapatay dimteng iti naipadto a tiempo wenno iti pamay-an a nasaksakbay a naipakaammo ken nabuyogan kadagiti di pagaammo a makagapu, karkarna daytoy, mangipasimudaag iti nadibinuan a tignay. (1Sm 2:34; 2Ar 7:1, 2, 20; Jer 28:16, 17) Amin dagitoy a banag paneknekanda a ni Jehova ti pudno a Dios, ket ti “didios ti nakaparsuaan” “didiosda nga awanan pateg.”​—Sal 96:5.

Paneknekan ni Jehova ti Bagina Kas Dios ken Abraham. Ni Abraham ken dagiti naanamongan a putotna a da Isaac ken Jacob naam-ammoda ti Dios kas Mannakabalin-amin no iti kinabileg. (Ex 6:3) Kas ‘kalasagda,’ sinalaknibanna ida ken dagiti pamiliada manipud kadagiti mannakabalin iti daga. (Ge 12:14-20; 14:13-20; 15:1; 20:1-18; 26:26-29; Sal 105:7-15) Ti pannakayanak ni Isaac kadagiti lakay ken baket unayen a nagannak imparangarangna nga awan ti aniaman a “karkarna unay ken Jehova.” (Ge 18:14; 21:1-3) Ti Dios pinagbalinna a narang-ay dagiti adipenna; inlasatna ida kadagiti tiempo ti bisin. (Ge 12:10; 13:1, 2; 26:1-6, 12, 16; 31:4-13) Kas ti “Ukom ti intero a daga,” impakat ni Jehova ti sentensia kadagiti dakes ti pakasarsaritaanda a siudad ti Sodoma ken Gomorra, idinto ta inispalna ti biag ni matalek a Lot ken ti annakna a babbai, nga inaramidna ti kasta maipagapu iti panangngaasina iti gayyemna a ni Abraham. (Ge 18:25; 19:27-29; San 2:23) Buyogen ti naimbag a rason a dagitoy a tattao addaanda iti nabileg a pammati a ti Dios saan laeng a sibibiag no di ket isu met ti mannakabalin a “mananggunggona kadagidiay sipapasnek a mangsapsapul kenkuana.” (Heb 11:6) Ni Abraham, idi naayaban a mangisakripisio iti dungdungnguenna nga anak, addaan idi iti natibker a pangibatayan iti panagtalek a ti Dios kabaelanna nga ibangon ni Isaac manipud a mismo kadagiti natay.​—Heb 11:17-19; Ge 17:7, 8.

Agbalin a Dios iti Israel. Iti nasion ti Israel nga adda idi idiay Egipto, inkari ni Jehova: “Pudno nga agbalinakto a Dios kadakayo; ket sigurado a maammuanyonto a siak ni Jehova a Diosyo.” (Ex 6:6, 7) Nagtalek ni Faraon iti pannakabalin ti didios ken didiosa ti Egipto iti panangsumra kadagiti gapuanan ni Jehova. Inggagara ti Dios nga iti maysa a tiempo bay-anna ni Faraon nga agtultuloy iti iyiingarna. Daytoy a panangpabayag iti bambanag ket tapno ‘maipakita [ni Jehova] ti pannakabalinna ken maideklara ti naganna iti intero a daga.’ (Ex 9:13-16; 7:3-5) Babaen iti dayta, mapaadu dagiti “pagilasinan” ken “milagro” ti Dios (Sal 105:27), maipagteng ti sangapulo a saplit a nangiparangarang a ti Namarsua addaan autoridad iti danum, lawag ti init, insekto, an-animal, ken bagi ti tao.​—Ex 7-12.

Iti daytoy, napaneknekan a naigidiat ni Jehova kadagiti “didios ti nakaparsuaan.” Dagitoy a saplit, a pakairamanan ti kinasipnget, bagyo, uraro, pangpangen dagiti dudon, ken dagiti umasping a pasamak, ket naipadto ken natungpal nga apag-isu kas naipakaammo. Dagitoy ket saan a nairanrana laeng wenno naiparparna a paspasamak. Gapu kadagiti nasakbay a pammakdaar, dagidiay nangipangag kadagita nalisianda ti sumagmamano a saplit. (Ex 9:18-21; 12:1-13) Ti Dios mabalinna a pilien ti ibunga dagiti saplit, a bay-anna a di maan-ano ti maysa nga espesipiko a disso, iti kasta ipabigbigna no asino dagiti naanamongan nga adipenna. (Ex 8:22, 23; 9:3-7, 26) Mabalinna nga irugi ken pasardengen dagiti saplit sigun iti pagayatanna. (Ex 8:8-11; 9:29) Nupay agparang a natulad dagiti managsalamangka a papadi ni Faraon ti umuna a dua a saplit (nalabit pinadasda pay a pagparangen a dagita ket gapuanan dagiti didiosen ti Egipto), di nagbayag awan nabalinan dagiti nalimed nga arteda, ket napilitanda a mangbigbig iti “ramay ti Dios” iti pannakaipakat ti maikatlo a saplit. (Ex 7:22; 8:6, 7, 16-19) Saanda a kabaelan a balusingsingen dagiti saplit ket naapektaranda a mismo.​—Ex 9:11.

Ni Jehova ‘nagbalin a Dios iti Israel’ ken ‘asideg kadakuada’ iti panangbawina kadakuada babaen ti “siuunnat a takiag ken babaen kadagiti dadakkel a panangukom.” (Ex 6:6, 7; De 4:7) Kalpasan ti pannakadadael dagiti buyot ni Faraon iti Nalabaga a Baybay, dagiti umili ti Israel ‘nangrugida nga agbuteng ken Jehova ken maaddaan iti pammati ken Jehova ken ni Moises nga adipenna.’​—Ex 14:31.

Pannakaipasdek ti Linteg ti tulag. Sakbay ti panangipasdekna iti Linteg ti tulag iti Israel, nangaramid ni Jehova kadagiti milagro, a nangipaay iti danum ken taraon kadagiti minilion nga adda itan iti desierto a rehion ti Sinai ken nangipaay iti balligi maibusor kadagiti manangraut. (Ex 15:22-25; 16:11-15; 17:5-16) Iti Bantay Sinai, ti lugar a nasaksakbay a naituding, nangipaay ni Jehova iti makapaamanga a parangarang ti autoridadna kadagiti naparsua a puersa ditoy daga. (Ex 19:16-19; idiligyo ti Heb 12:18-21.) Adda rason ti nasion tapno bigbigenda ti nadibinuan a Gubuayan ti tulag ken akseptarenda dagiti kondision dayta buyogen ti nauneg a panagraem. (De 4:32-36, 39) Ti naisangsangayan a panangusar ni Jehova ken Moises nangted met kadagiti umili iti pudpudno a pangibatayan tapno akseptarenda, buyogen ti natibker a panamati, a ti Pentateuko, ti damo a paset ti Sagrado a Kasuratan nga insurat ni Moises, ket impaltiing ti Dios. (Idiligyo ti De 34:10-12; Jos 1:7, 8.) Idi nakuestionar ti autoridad ti Aaroniko a kinapadi, nangipaay ni Jehova iti kanayonan a makita a pammatalged.​—Nu kap 16, 17.

Pannakaparmek ti Canaan. Ti pannakaparmek ti pito a nasion ti Canaan, nga “ad-adu ti umilina ken nabilbileg” ngem iti Israel (De 7:1, 2), nagpaay a kanayonan a pammaneknek iti Kinadios ni Jehova. (Jos 23:3, 8-11) Ti kinatan-okna ti nangiwaya iti daytoy a kasasaad (Ex 9:16; Jer 32:20, 21), ket ti ‘panagalinggaget ken panagbuteng’ iti Israel kas ilina ti namagkapuy kadagiti kabusorda. (De 11:25; Ex 15:14-17) Dagidiay bumusbusor ti ad-adda pay ngarud a mababalaw, ta addaanda iti pammaneknek a dagitoy ket ili ti pudno a Dios; ti pannakirupak kadakuada ket pannakirupak iti Dios. Nainsiriban ti tignay ti sumagmamano a Canaanita ta binigbigda a natantan-ok ni Jehova ngem kadagiti idolo a diosda, kas iti inaramid ti sabsabali kasakbayanna, ket inkagumaanda a gun-oden ti anamongna.​—Jos 2:1, 9-13.

Agintek ti init ken bulan. Maipagapu kadagiti nalakub a Gabaonita, dagiti Canaanita a naaddaan iti pammati kenkuana, pinagpaut ni Jehova ti panangdarup ti Israel kadagiti manglaklakub a puersa. Inaramidna ti kasta babaen ti panamagtalinaedna iti init ken bulan kadagiti nagsaadanda no mainaig iti panangmatmat dagidiay adda iti pagbabakalan, nga intantanna ti ilelennek ti init iti gistay maysa nga aldaw. (Jos 10:1-14) Nupay mabalin a kaipapanan daytoy ti pannakapasardeng ti panagtayyek ti daga, mabalin a naibanag dayta babaen iti sabali pay a pamay-an, kas iti panagiray dagiti sinamar ti lawag ti init ken ti bulan tapno mapataud ti isu met laeng nga epekto. Aniaman ti pamay-an a naaramat, imparangarangna manen a ti “isuamin a nakaragsakan ni Jehova nga aramiden inaramidna iti langlangit ken iti daga, kadagiti baybay ken kadagiti amin a nadanum a yuyeng.” (Sal 135:6) Kas insurat ni apostol Pablo idi agangay: “Tunggal balay adda nangibangon, ngem ti nangibangon iti amin a bambanag isu ti Dios.” (Heb 3:4) Aramiden ni Jehova iti bukodna a patakder kas iti pakaay-aywanna, nga aramatenna dayta sigun iti pagayatanna, kas met laeng iti aramiden ti tao a mangibangon iti maysa a balay.​—Idiligyo ti 2Ar 20:8-11.

Bayat ti simmaganad nga uppat a siglo, iti intero a periodo ti Uk-ukom, no nasungdo idi Kenkuana dagiti Israelita, intultuloy ni Jehova a saranayen ida, ngem no bumaw-ingda iti sabali a didios, insanudna ti pannaranayna.​—Uk 6:11-22, 36-40; 4:14-16; 5:31; 14:3, 4, 6, 19; 15:14; 16:15-21, 23-30.

Iti sidong ti Israelita a monarkia. Bayat ti 510 a tawen ti monarkia ti Israel, ti mannakabalin a “takiag” ken manangsalaknib nga “ima” ni Jehova masansan a linapdanda dagiti nabileg a manangraut, riniribuk ken ginuloda ti buybuyotda, ket pinagtatarayda ida nga agsubli kadagiti pagtaenganda a teritoria. Dagitoy a nasion nagdaydayawda saan laeng nga iti “didios ti nakaparsuaan” no di ket iti didios (ken didiosa) ti gubat. Iti sumagmamano a kaso, ti mismo a pannakaulo ti pagilian ket naibilang kas maysa a dios. Yantangay impilitda ti makigubat iti ilina, impakita manen ni Jehova nga isu ket “malalaki a mannakigubat,” ‘nadayag nga Ari, mannakabalin iti bakal.’ (Ex 15:3; Sal 24:7-10; Isa 59:17-19) Arigna a sinangona ida iti amin a kita ti daga, nagaramat iti estratehia ti gubat a nangsikap kadagiti napasindayag a heneralda, ket pinarukmana dagiti mannakigubat ti adu a nasion kasta met ti naisangsangayan nga alikamenda a pakigubat. (2Sm 5:22-25; 10:18; 1Ar 20:23-30; 2Cr 14:9-12) Dagiti nalimed a gakatda iti bakal kabaelanna nga ipakaammo a siuumiso kadagiti tattaona a kasla adda elektroniko a kagawaan a pagdengngeg a naimula kadagiti palasio dagiti kabusor. (2Ar 6:8-12) No dadduma, pinabilegna dagiti tattaona a makirupakda; kadagiti sabali a gundaway, isu nagballigi uray saanda a nakipaset iti pannakirupak. (2Ar 7:6, 7; 2Cr 20:15, 17, 22, 24, 29) Iti isuamin daytoy, imbabain ni Jehova ti didios ti gubat a nagdaydayawan dagiti nasion, nga imbutaktakna ida kas awan gawgawayna ken palso.​—Isa 41:21-24; Jer 10:10-15; 43:10-13.

Iti pannakaidestiero ken pannakaisubli. Impalubos ni Jehova a maidestiero ti nasion, a ti makin-amianan a pagarian pinarmek ti Asiria ket ti pagarian ti Juda pinaglangalang ti Babilonia. Nupay kasta, pinagtalinaedna a sibibiag ti Davidiko a linia kas kaitungpalan ti tulagna ken David maipaay iti agnanayon a pagarian. (Sal 89:3, 4, 35-37) Bayat ti periodo ti pannakaidestiero, pinagtalinaedna met a nabiag ti pammati ti ilina, a kadagiti nakaskasdaaw a pamay-an inusarna ni Daniel ken ti dadduma pay, a nagaramid iti namilagruan nga ar-aramid a nangtignay uray pay kadagiti agtuturay ti lubong a sipapakumbaba a mangbigbig iti pannakabalinna. (Da 3:19-29; 4:34-37; 6:16-23) Babaen iti pannakarba ti mannakabalin a Babilonia, imparangarang manen ni Jehova ti naisalsalumina a Kinadiosna, nga imbutaktakna ti di kinapudno dagiti pagano a didios, ket imbabainna ida. Ti ilina ket saksi iti daytoy. (Isa 41:21-29; 43:10-15; 46:1, 2, 5-7) Immaniobrana ti ar-ari ti Persia maipagapu iti Israel, nga imbanagna ti pannakaluk-at ti ilina ken ti isusublida iti pagtaenganda a daga, nga impaayanna ida iti pannakabael a mangbangon manen iti templo ken, idi agangay, ti siudad ti Jerusalem. (Esd 1:1-4; 7:6, 27, 28; Ne 1:11; 2:1-8) Mayanatup a nakarikna ni Esdras iti panagbain iti Persiano nga ari maipapan iti panagkiddaw iti namilitariaan a pannakasalaknib ti bunggoyna, nupay addaanda iti karga a ti dagup a pategna ket nabatad a nasurok nga $43,000,000. Sinaluadan ida ni Jehova bayat ti panagdaliasatda nga agturong idiay Jerusalem kas sungbat iti kararagda.​—Esd 8:21-27.

Iti tiempo iti nagbaetan ti panagngudo ti Hebreo a Kasuratan a paset ti Biblia ken ti pannakayanak ti Anak ti Dios ditoy daga, aktibo la ketdi ti pannakabalin ti Dios tapno maipasigurado ti pannakataginayon ti nasion ti Israel, ti kabeserana a siudad a Jerusalem, ti kabangibang nga ili ti Betlehem, ti templo agraman ti kinapadi iti dayta, ken ti dadduma pay nga elemento ti Judio a sistema. Ta amin dagitoy ket masapul nga adda sadiay maipaay iti kaitungpalan ti padto maipapan ken Kristo Jesus ken iti ar-aramidna. Isalaysay ti pakasaritaan nga adda dagiti pananggandat a mangsukat a naan-anay iti Judio a sistema ti bambanag babaen ti proseso a Helenisasion, kayatna a sawen, babaen ti panangkomberte iti dayta iti wagas ti panagdaydayaw ti Grecia. Ngem nagtungpalanna, saan a nagballigi daytoy.​—Kitaenyo ti GRECIA, DAGITI GRIEGO (Epekto ti Helenisasion Kadagiti Judio).

“Ni Kristo ti Pannakabalin ti Dios.” Manipud namilagruan a pannakayanak ni Jesus nga agpatpatuloy, awan kaasping ti pannakaiparangarang kenkuana ti pannakabalin ti Dios, kasta met ti pannakaiparangarang dayta babaen kenkuana. Kas iti salmista, isu nagbalin a “kasla milagro iti adu a tattao.” (Sal 71:7) Ni Jesus ken dagiti adalanna, kas ken Isaias ken ti annakna, ‘kaslada pagilasinan ken kaslada milagro iti Israel manipud ken Jehova ti buybuyot,’ nga impakpakaunada ti masanguanan ken impalgakda ti panggep ti Dios. (Isa 8:18; Heb 2:13; idiligyo ti Lu 2:10-14.) Ti mannakabalin nga ar-aramid ti Dios bayat ti rinibu a tawen maibanagen ken maaddaan itan iti kaitungpalan ken Jesus. Ti apostol siuumiso a maikunana a ni Jesus “ti pannakabalin ti Dios ken ti sirib ti Dios.”​—1Co 1:24.

Napaneknekan a ni Jesus ti nabayagen nga ur-urayen a Mesias, Daydiay Pinulotan ni Jehova, naipadto a mangiparangarang iti ‘espiritu ti kinamannakabalin.’ (Isa 11:1-5) Gapuna, mainanama nga isu addaan iti nabileg a pammaneknek a pangpatalged iti dayta a kinapudno. (Mik 5:2-5; idiligyo ti Jn 7:31.) Uray pay babaen ti pannakayanak ni Jesus manipud iti birhen a Judia, nangrugin a nangipaay ti Dios iti pammaneknek maipagapu iti Anakna. (Lu 1:35-37) Daytoy a pannakayanak ket saan laeng a maysa a nakaskasdaaw a parangarang ti pannakabalin ti Dios no di ket nagpaay kadagiti espesipiko unay a panggep. Nangipaay dayta iti perpekto a tao, ti ‘maikadua nga Adan,’ daydiay makabalin a mangsantipikar iti nagan ni Amana, mangpunas iti umsi a naiyeg iti dayta a nagan gapu iti umuna a natauan nga anak, ket iti kasta paneknekan nga ulbod ti karit ni Satanas; mainayon pay, ti perpekto a ni Jesus mangipaay iti legal a pakaibatayan ti panangsubbot iti natulnog a sangatauan manipud kadagiti panangpetpet da Ari Basol ken Patay. (1Co 15:45-47; Heb 2:14, 15; Ro 5:18-21; kitaenyo ti SUBBOT.) Ket daytoy a perpekto a putot a nagtaud ken David isu ti agtawid iti agnanayon a Pagarian.​—Lu 1:31-33.

Ti pannakapulot ni Jesus babaen iti espiritu ti Dios ket napakuyogan iti nadibinuan a pannakabalin. (Ara 10:38) Ni Moises “mannakabalin idi iti sasao ken ar-aramidna.” Kas ‘mammadto a dakdakkel ngem ni Moises,’ addaan ni Jesus kadagiti adayo a dakdakkel a pammatalged iti kualipikasionna. (De 34:10-12; Ara 7:22; Lu 24:19; Jn 6:14) Siuumiso nga isu ‘nangisuro nga addaan kinaturay.’ (Mt 7:28, 29) Gapuna, no kasano a nangipaay ti Dios iti pakaigapuan ti pammati kada Moises, Josue, ken iti sabsabali pay, nangipaay itan iti natibker a pangibatayan iti pammati iti Anakna. (Mt 11:2-6; Jn 6:29) Saan nga indayaw ni Jesus ti bagina, ta patinayon a binigbigna ti Dios kas ti Gubuayan ti mannakabalin nga ar-aramidna. (Jn 5:19, 26; 7:28, 29; 9:3, 4; 14:10) Dagiti napudno a tattao nabigbigda ti “natan-ok a pannakabalin ti Dios” a naiparangarang babaen kenkuana.​—Lu 9:43; 19:37; Jn 3:2; 9:28-33; idiligyo ti Lu 1:68; 7:16.

Ania ti impasimudaag dagiti milagro ni Jesus?

Dagiti inaramid ni Jesus nagpaayda kas pammaneknek iti pannakaseknan ti Dios iti sangatauan, ebidensia iti aramiden ti Dios inton kamaudiananna maipaay kadagiti amin nga agay-ayat iti kinalinteg. Ti mannakabalin nga ar-aramid ni Jesus kangrunaanna a nainaigda kadagiti parikut ti sangatauan, a ti umuna ken pamunganayan amin kadagita ket maipapan iti basol, agraman dagiti amin a makadadael nga epektona. Ti sakit ken ipapatay ket kakuykuyog ti basol, ket ti pannakabael ni Jesus a mangpaimbag kadagiti amin a kita ti sakit (Mt 8:14, 15; Lu 6:19; 17:11-14; 8:43-48) ken mangpagungar pay ketdi kadagiti natay (Mt 9:23-25; Lu 7:14, 15; Jn 11:39-44) nagpaayda kas pammaneknek nga isu ti dinutokan ti Dios a mangwayawaya iti sangatauan manipud iti basol ken iti dusa gapu iti dayta. (Idiligyo ti Mr 2:5-12.) Adayo a nasaysayaat ngem iti manna a kinnan ti Israel idiay let-ang, ni Jesus ti “pudno a tinapay manipud langit,” ti “tinapay ti biag.” (Jn 6:31-35, 48-51) Isu nangyeg, saan nga iti literal a danum manipud iti maysa a bato, no di ket iti “nabiag a danum,” ti ‘danum ti biag.’​—Jn 7:37, 38; Apo 22:17; idiligyo ti Jn 4:13, 14.

Ti mannakabalin nga ar-aramidna ket pakpakauna met ti dadduma pay a bendision a naikeddeng a dumteng babaen iti naarian a turayna. No kasano a nangpakan ni Eliseo iti 100 a lallaki babaen iti 20 laeng a tinapay ken sumagmamano a bukel, nangpakan ni Jesus iti rinibu a tattao babaen iti basbassit pay a taraon. (2Ar 4:42-44; Mt 14:19-21; 15:32-38) Pinagbalin da Moises ken Eliseo a nasam-it ti napait wenno adda sabidongna a danum. Ti kadawyan a danum pinagbalin ni Jesus a nasayaat nga arak tapno mangnayon iti makapabang-ar a panangtagiragsak iti maysa a padaya ti kasar. (Ex 15:22-25; 2Ar 2:21, 22; Jn 2:1-11) Ti turayna sigurado ngarud nga ipagtengna kadagiti amin nga iturayanna ti wayawaya manipud panagbisin, nga iyegna ti maysa a makaay-ayo a ‘bangkete maipaay kadagiti amin nga ili.’ (Isa 25:6) Ti pannakabaelna a mamagbalin a nawadwad ti kinabunga ti trabaho ti tattao, kas kadagidi panagregget dagiti adalanna nga agkalap, impasiguradona nga, iti sidong ti pamendision ti Pagarianna, saanton a marigrigatan dagiti tattao iti panagsapul iti apaghusto laeng a pagbiagda.​—Lu 5:4-9; idiligyo ti Jn 21:3-7.

Napatpateg pay, dagitoy a banag nainaigda amin iti naespirituan a bambanag. No kasano a nangyeg ni Jesus iti naespirituan a panagkita, panagsao, ken salun-at iti bulsek, umel, ken masaksakit iti naespirituan, kasta met nga inyegna ken impanamnamana ti panangtagiragsak iti nawadwad a naespirituan a taraon ken inumen ket impasiguradona ti kinabunga ti ministerio dagiti adalanna. (Idiligyo ti Lu 5:10, 11; Jn 6:35, 36.) Ti namilagruan a panangpennekna kadagiti pisikal a kasapulan dagiti tattao iti sumagmamano a gundaway ket kangrunaanna a nagpaay a mangpabileg iti pammati. Saan a pulos a dagita a bambanag ti naipangpangruna a ragpaten. (Idiligyo ti Jn 6:25-27.) Rumbeng nga umuna a sapulen ti Pagarian ken ti kinalinteg ti Dios, saan a ti taraon ken inumen. (Mt 6:31-33) Impasdek ni Jesus ti pagulidanan iti daytoy babaen ti panagkitakitna a mamagbalin a tinapay kadagiti bato agpaay iti bagina.​—Mt 4:1-3.

Naespirituan a pannakawayawaya. Naaddaan ti nasion ti Israel kadagiti agdindinamag a mannakabalin a mannakigubat, ngem ti pannakabalin ti Dios babaen iti Anakna ket nairanta a maaramat iti kabkabusor a daddadakkel ngem kadagiti natauan a militar laeng. Ni Jesus ti Manangwayawaya (Lu 1:69-74) a nangipaay iti dalan nga agturong iti pannakawayawaya manipud kangrunaan a gubuayan ti pannakairurumen, ni Satanas ken dagiti sairona. (Heb 2:14, 15) Saan laeng a personal a winayawayaan ni Jesus ti adu a tattao manipud panangtengngel dagiti sairo (Lu 4:33-36), no di ket babaen iti nabileg a sasaona a kinapudno linuktanna a naimbag dagiti ruangan nga agturong iti wayawaya maipaay kadagidiay agtartarigagay a mangiwaksi kadagiti mangirurumen a dadagsen ken pannakaadipen nga impataw kadakuada ti ulbod a relihion. (Mt 23:4; Lu 4:18; Jn 8:31, 32) Babaen iti bukodna a kinamatalek ken panangsalimetmetna iti kinatarnawna, saan laeng a maysa a siudad wenno imperio ti pinarmekna, no di ket “ti lubong.”​—Jn 14:30; 16:33.

Relatibo a kinapateg ti namilagruan nga ar-aramid. Nupay kangrunaanna nga impaganetget ni Jesus dagiti kinapudno nga inwaragawagna, impakitana latta ti relatibo a kinapateg ti mannakabalin nga ar-aramidna, a dagitoy ti kanayon nga intampokna kas mangpasingked iti annongen ken mensahena. Ti kinapategda nangnangruna nga agpannuray iti panangtungpalda iti padto. (Jn 5:36-39, 46, 47; 10:24-27, 31-38; 14:11; 20:27-29) Dagidiay nakakita iti kasta nga ar-aramid naaddada iti sidong ti naisangsangayan a pagrebbengan. (Mt 11:20-24; Jn 15:24) Kas imbaga ni Pedro idi agangay kadagiti bunggoy idi Pentecostes, ni Jesus ket “maysa a lalaki nga imparang a silalatak kadakayo ti Dios babaen kadagiti mannakabalin nga aramid ken kadagiti tanda ken kadagiti pagilasinan nga inaramid ti Dios babaen kenkuana iti nagtetengngaanyo, a kas iti pagaammoyo a mismo.” (Ara 2:22) Dagitoy a pammaneknek iti pannakabalin ti Dios impakitada a ‘nagtengan’ idan ti Pagarian ti Dios.​—Mt 12:28, 31, 32.

Babaen ti naisangsangayan a panangusar ti Dios iti Anakna, ‘naipanayag dagiti panagrasrason ti adu a puso.’ (Lu 2:34, 35) Makitkitada idi a naiparangarang ‘ti takiag ni Jehova,’ ngem ti adu, ti kaaduan pay ketdi, kaykayatda nga ipaayan iti sabali a kaipapanan dagiti pasamak a naimatanganda wenno impalubosda a dagiti agimbubukodan a paginteresan ti manglapped kadakuada nga agtignay maitunos iti nakitada a ‘pagilasinan.’ (Jn 12:37-43; 11:45-48) Adu ti nagtarigagay kadagiti kabukbukodan a pagimbagan manipud pannakabalin ti Dios ngem saanda a pudpudno a mabisbisin maipaay iti kinapudno ken kinalinteg. Saan a natukay ti puspusoda babaen iti panangngaasi ken kinamanangngaasi a nakaigapuan ti nakaad-adu kadagiti mannakabalin nga aramid ni Jesus (idiligyo ti Lu 1:78; Mt 9:35, 36; 15:32-37; 20:34; Mr 1:40, 41; ti Lu 7:11-15 iti Lu 14:1-6; Mr 3:1-6), a ti kasta a panangngaasi inyanninawna ti asi ti Amana.​—Mr 5:18, 19.

Responsable a panangusar iti pannakabalin. Kankanayon a responsable ti panangusar ni Jesus iti pannakabalin, saan a pulos naaramid kas pabuya laeng. Nabatad nga adda simboliko a kaipapanan ti pannakailunod ti awanan bunga a kayo a higos. (Mr 11:12-14; idiligyo ti Mt 7:19, 20; 21:42, 43; Lu 13:6-9.) Nagkitakit ni Jesus a mangaramid kadagiti awan kaes-eskanna a panagpabuya kas insingasing ni Satanas. Idi nagna iti rabaw ti danum, dayta ket gapu ta adda papananna ken awan madadaan a pagluganan iti dayta a naladawen nga oras, maysa a banag a naiduma unay iti itatapuak manipud pannakabaluarte ti templo kas iti mabalbalin a panagpakamatay. (Mt 4:5-7; Mr 6:45-50) Saan a napennek ti di umiso ti pannakagutugotna a kinausioso ni Herodes idi nagkitakit ni Jesus a mangipakita iti aniaman a mannakabalin nga aramid maipaay kenkuana. (Lu 23:8) Iti nasapsapa a gundaway, nagkitakit ni Jesus a mangpataud iti “pagilasinan manipud langit” kas kiddaw dagiti Fariseo ken dagiti Saduceo, nabatad a gapu ta ti panagsapulda iti kasta ket saan a tapno pabilgenda ti pammatida iti kaitungpalan ti Sao ti Dios no di ket tapno pagbalinenda a di nasken ti maaddaan iti kasta a pammati. Dakes ti motiboda.​—Mt 16:1-4; idiligyo ti Mt 15:1-6; Mt 22:23, 29.

Umasping iti dayta, ti kaawan pammati idiay Nazaret ti nangigawid ken Jesus a mangaramid iti adu a mannakabalin nga aramid sadiay, saan a gapu ta di umdas ti gubuayan ti pannakabalinna no di ket gapu ta dagiti kasasaad saanda nga ipalubos dayta. Ti nadibinuan a pannakabalin saan idi a sayangen kadagiti di mangipangpangag a managduadua. (Mr 6:1-6; idiligyo ti Mt 10:14; Lu 16:29-31.) Saan a nasken nga adda pammati ti dadduma tapno agaramid ni Jesus iti namilagruan nga ar-aramid, kas makita iti panangpaimbagna iti napingas a lapayag ti maysa a karaman iti bunggoy nga immay mangtiliw ken Jesus, ti adipen ti nangato a padi.​—Lu 22:50, 51.

Ti pannakapagungar ni Jesu-Kristo manipud kadagiti natay nga agturong iti espiritu a biag isu ti kadakkelan pay laeng a parangarang ti pannakabalin ti Dios. No awan dayta, “ubbaw” ti Nakristianuan a pammati, “kadagiti amin a tattao . . . nakakaasi unay” dagiti pasurotna. (1Co 15:12-19) Dayta ti aramid a dagiti adalan ni Jesus agtutunos unay ti panangisalaysayda ken dayta ti kakaisuna a kadakkelan a pangpabileg iti pammati. Idi adda ni Jesus ditoy daga, saan a nakalapped ti distansia iti panangipakatna iti pannakabalin (Mt 8:5-13; Jn 4:46-53), ket ita, manipud nailangitan a saadna, pinulotan ni Jesus dagiti pasurotna babaen iti espiritu ti Dios idi Pentecostes, nga inikkanna ida iti pannakabael a mangaramid iti mannakabalin nga ar-aramid bayat ti kaawanna. Iti kasta, pinatalgedanna ti testimoniada maipapan iti panagungarna (Ara 4:33; Heb 2:3, 4) ken nangipaay met iti pammaneknek a dagitoy ket naanamongan nga ili ti Dios, ti kongregasionna.​—Ara 2:1-4, 14-36, 43; 3:11-18.

Ti ipapatay ti Anakna kas tao saanna a pinaababa ti ima ni Jehova, kas paneknekan ti adu a milagro, pagilasinan, ken datdatlag nga inaramid dagiti apostol ken ti dadduma pay. (Ara 4:29, 30; 6:8; 14:3; 19:11, 12) Ti mannakabalin nga ar-aramid nga inaramidda ket kas kadagidi inaramid ti Apoda, a nangpaimbagda kadagiti pilay (Ara 3:1-9; 14:8-10) ken masaksakit (Ara 5:12-16; 28:7-9), nangibangonda kadagiti natay (Ara 9:36-41; 20:9-11), nangparuarda kadagiti sairo (Ara 8:6, 7; 16:16-18), nga inaramidda ti kasta a saanda a sinapul ti kabukbukodanda a pagimbagan wenno dayaw maipaay iti bagbagida. (Ara 3:12; 8:9-24; 13:15-17) Babaen kadakuada, nangyebkas ti Dios kadagiti panangukom maibusor kadagiti managaramid iti dakes, kas met laeng iti inaramidna babaen kadagiti nagkauna a mammadto, a nangiparegta iti maiparbeng a panagraem kenkuana ken kadagiti pannakabagina. (Ara 5:1-11; 13:8-12) Naipaayanda kadagiti baro a pannakabael, kas iti pannakabael nga agsao kadagiti ganggannaet a pagsasao ken mangipaulog kadagita. Daytoy ket maipaay met iti “makagunggona a panggep,” ta din agbayag isaknapdan ti trabaho a panangasaba iti labes ti Israel, nga ipakaammoda kadagiti nasion ti nakaskasdaaw nga ar-aramid ni Jehova.​—1Co 12:4-11; Sal 96:3, 7.

Nangaramid met ni Jehova a Dios iti dadduma pay a mannakabalin a bambanag, a linuktanna dagiti ‘ruangan’ ti gundaway tapno makapangasabada iti sumagmamano a teritoria, a sinalaknibanna ida maibusor kadagidiay mangpasardeng iti trabahoda a panagministerio, nga inwanwanna ti aramidda, nga inaramidna ti kasta kadagiti pamay-an a gagangay a di madmadlaw ti kaaduan a tattao.​—Ara 5:17-20; 8:26-29, 39, 40; 9:1-8; 10:19-22, 44-48; 12:6-11; 13:2; 16:6-10, 25-33; 18:9, 10; 1Co 16:8, 9.

Naipadto a dagiti namilagruan a pannakabael nga impaay ti espiritu kadagiti apostol, ken inyallatiwda iti sabsabali pay, ket agpaut kabayatan laeng ti ‘kinamaladaga’ ti kongregasion Kristiano, a kalpasanna agpatingga dagita. (1Co 13:8-11; kitaenyo ti SAGSAGUT MANIPUD ITI DIOS [Sagsagut ti Espiritu].) Kuna ti Cyclopædia (Tomo VI, p. 320) da M’Clintock ken Strong nga adda naidatag a “di masupiat a sasao, a bayat ti umuna a sangagasut a tawen kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, bassit wenno awan ti mangngegtayo maipapan iti pannakaaramid dagiti milagro babaen kadagiti nagkauna a Kristiano.” Nupay kasta, namakdaar ni Jesus ken dagiti apostolna maipapan iti masanguanan a mangallilaw a mannakabalin nga ar-aramid nga aramiden dagiti apostata ken kasta met ti simboliko nga atap nga animal, kabkabusor ti Dios.​—Mt 7:21-23; 24:23-25; 2Te 2:9, 10; Apo 13:11-13; kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.

Dagiti pannakaiparangarang ti pannakabalin ti Dios magtenganda ti kangitingitanda iti pannakaipasdek ti Pagarianna babaen ken Kristo Jesus ken kadagiti aramid a panangukom nga ibunga dayta a pasamak.

Kitaenyo ti PUNNUEN TI IMA ITI PANNAKABALIN.