KINAPUDNO

Ti Hebreo a termino nga ʼemethʹ, a masansan a naipatarus a “kinapudno,” mabalin a tumukoy iti daydiay natibker, mapagpiaran, di maisin, matalek, pudno, wenno naipasdek kas agpayso. (Ex 18:21; 34:6; De 13:14; 17:4; 22:20; Jos 2:12; 2Cr 18:15; 31:20; Ne 7:2; 9:33; Est 9:30; Sal 15:2; Ec 12:10; Jer 9:5) Ti Griego a sao nga a·leʹthei·a ket kasupadi ti kinaulbod wenno kinakillo ken tumukoy iti daydiay umataday iti kinaagpayso wenno iti daydiay umiso ken maiparbeng. (Mr 5:33; 12:32; Lu 4:25; Jn 3:21; Ro 2:8; 1Co 13:6; Fil 1:18; 2Te 2:10, 12; 1Jn 1:6, 8; 2:4, 21) Adda sabsabali pay a sasao iti orihinal a pagsasao a mabalin a maipatarus met a “kinapudno,” agpannuray iti konteksto.

Ni Jehova, ti Dios ti Kinapudno. Ni Jehova ti “Dios ti kinapudno.” (Sal 31:5) Isu matalek iti amin a pannakilangenna. Sigurado dagiti karina, ta saanna a mabalin ti agulbod. (Nu 23:19; 1Sm 15:29; Sal 89:35; Tit 1:2; Heb 6:17, 18) Isu mangukom maitunos iti kinapudno, kayatna a sawen, maitunos iti pudpudno a kasasaad ti bambanag, saan a maibatay iti makinruar a langa. (Ro 2:2; idiligyo ti Jn 7:24.) Amin nga agtaud kenkuana ket nasin-aw ken awanan pilaw. Dagiti hudisial a pangngeddengna, linteg, bilbilin, ken saona ket kinapudno. (Ne 9:13; Sal 19:9; 119:142, 151, 160) Kankanayon nga umiso ken maiparbeng dagitoy, ket supiatenda ti isuamin a kinakillo ken biddut.

Pammaneknek ti sangaparsuaan. Dagiti gapuanan iti panagparsua paneknekanda ti kinapudno nga adda Dios. Ngem, sigun ken Pablo, uray ti sumagmamano kadagidiay tattao a ‘makaammo iti Dios’ linapdanda ti pannakaipanayag daytoy a kinapudno. Imbes nga agserbida iti Dios maitunos iti kinapudno maipapan iti agnanayon a pannakabalin ken Kinadiosna, nagaramidda kadagiti idolo ket nagdaydayawda kadagitoy. Yantangay saanda a pudpudno a dios, dagiti idolo ket saan a kinapudno, imbes ketdi, dagitoy ket kinaulbod. (Jer 10:14) Gapuna, dagitoy a tattao, nupay adda kadakuada ti kinapudno ti Dios, insukatda dayta ‘maipaay iti ulbod ket nagdaydayawda ken nangipaayda iti sagrado a panagserbi iti parsua imbes nga iti Daydiay namarsua.’ Ti panagturongda iti kinaulbod ti idolatria ket nangituggod kadakuada iti amin a kita ti nakababain nga ar-aramid.​—Ro 1:18-31.

Maisupadi iti kinamanagbasol ti tao. Ti nakababain nga ar-aramid dagiti di Judio ken ti kinasukir dagiti Judio iti linteg ti Dios saanda a pulos nadangranan ti mismo a Namarsua. Imbes ketdi, nakaminminar ti pannakaiduma ti kinapudno ti Dios, ti kinasanto ken kinalintegna, ket agpaay daytoy iti dayagna. Ti dakes nga aramid ti tao pagminarenna ti kinalinteg ti Dios nga ad-adda pay a natantan-ok. Ngem daytoy ket saan a pangibatayan iti panangikuna a ti Dios di nainkalintegan iti panangipakatna iti nakaro a panangukom kadagiti managaramid iti dakes. Yantangay ti tao ket pinarsua ti Dios, awan kalinteganna a mangdangran iti bagina babaen iti panagbasol.

Ti kadakdakamat nga argumento ket inaramat ni Pablo iti suratna kadagiti taga Roma, a kinunana: “No ti kinakillotayo ilatakna ti kinalinteg ti Dios, anianto ti kunaentayo? Nakillo aya ti Dios no iyesngawna ti pungtotna? (Agsasaoak a kas iti panagsao ti tao.) Saan koma a pulos mapasamak dayta! No saan a kasta, kasanonto ti panangukom ti Dios iti lubong? Ngem no gapu iti panagulbodko [idiligyo ti Sal 62:9] napagbalin ti kinapudno ti Dios a natantan-ok maipaay iti dayagna, apay met a mauk-ukomak pay laeng a kas managbasol? Ket apay a saan a kunaen, no kasano a siuulbod a maipabasol kadatayo ken no kasano a sumagmamano a tattao ibagada a kunatayo: ‘Aramidentayo ti dakes a bambanag tapno umay ti naimbag a bambanag’? Ti panangukom maibusor kadagidiay a tattao ket maitunos iti kinahustisia.” (Ro 3:5-8) Ti Dios inispalna ti ilina, saan a maipaay iti panagbasol, no di ket maipaay iti panagbiag iti kinalinteg, tapno Isu maidaydayawda. Iti naud-udi a paset ti suratna, kinuna ti apostol: “Dikay met itultuloy nga iparang dagiti kamengyo iti basol kas ig-igam ti kinakillo, no di ket iparangyo ti bagbagiyo iti Dios a kas dagidiay sibibiag manipud kadagiti natay, kasta met dagiti kamengyo iti Dios kas ig-igam ti kinalinteg.”​—Ro 6:12, 13.

Ania ti kayat a sawen ti sasao a ni Jesu-Kristo a mismo “ti kinapudno”?

Kas ken Amana a Jehova, ni Jesu-Kristo “napno iti di kaikarian a kinamanangngaasi ken kinapudno.” (Jn 1:14; Efe 4:21) Bayat ti kaaddana ditoy daga, kankanayon a sinaona ti kinapudno kas inawatna manipud ken Amana. (Jn 8:40, 45, 46) “Saan a nakaaramid iti basol, awan met ti nasarakan nga allilaw iti ngiwatna.” (1Pe 2:22) Indatag ni Jesus ti bambanag sigun iti pudpudno a kasasaadda. Malaksid iti kasasaadna a ‘napno iti kinapudno,’ ni Jesus a mismo “ti kinapudno,” ket dimteng ti kinapudno baeten kenkuana. Impakaammona: “Siak ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag.” (Jn 14:6) Ken insurat ni apostol Juan: “Ti Linteg naited baeten ken Moises, ti di kaikarian a kinamanangngaasi ken ti kinapudno dimteng baeten ken Jesu-Kristo.”​—Jn 1:17.

Ti sasao ni Juan saanna a kayat a sawen a kamali ti Linteg a naited baeten ken Moises. Kinapudno met dayta ken tumunos kadagiti pagalagadan ti Dios iti kinasanto, kinalinteg, ken kinaimbag. (Sal 119:151; Ro 7:10-12) Nupay kasta, ti Linteg nagpaay kas manangisuro a mangiturong ken Kristo (Ga 3:23-25) ken addaan iti anniniwan, wenno naimpadtuan a ladawan, a daddadakkel ti kaitungpalanna. (Heb 8:4, 5; 10:1-5) Yantangay mangipaay iti anniniwan, ti Linteg, nupay napudno, saan nga isu ti naan-anay a kinapudno ket, ngarud, kasapulan nga iwayaanna dagiti pudpudno a kaitungpalan nga inladawan dayta. Daytoy a punto impaganetget ni apostol Pablo iti suratna kadagiti taga Colosas: “Awan koma ti tao a mangukom kadakayo iti pannangan ken iyiinum wenno maipapan iti piesta wenno panangngilin iti baro a bulan wenno iti sabbath; ta dagidiay a banag ket anniniwan ti bambanag nga umay, ngem ti pudpudno kukua ni Kristo.” (Col 2:16, 17) Gapuna, ‘ti kinapudno dimteng baeten ken Jesus’ iti anag a dagiti banag nga inladawan ti Linteg ket pinagbalin ni Jesus kas aktual a kinapudno. Yantangay isu a mismo saan nga anniniwan no di ket pudpudno a kaitungpalan, ni Jesus “ti kinapudno.” Nagbalin met ni Jesus a “ministro . . . maigapu iti kinapudno ti Dios” ta tinungpalna dagiti kari ti Dios a naaramid kadagidi amma dagiti Judio babaen ti panagserbina kadagiti nakugit a Judio ken kadagiti proselita.​—Ro 15:8; kitaenyo ti JESU-KRISTO (‘Panangsaksina iti Kinapudno’).

Umasping iti dayta, ti panangtukoy ni apostol Pablo iti “kinapudno nga adda iti Linteg” saanna nga ipasimudaag nga adda aniaman a kinaulbod iti dayta (Ro 2:20) no di ket ipakitana a ti Linteg saan nga isu ti naan-anay a kinapudno.

“Ti Espiritu ti Kinapudno.” Nasin-aw ken nasantuan ti espiritu nga agtaud ken Jehova a Dios. Dayta “ti espiritu ti kinapudno.” (Jn 14:17; 15:26) Imbaga ni Jesu-Kristo kadagiti adalanna: “Adu pay a banag ti sawek kadakayo, ngem saanyo a kabaelan nga awiten ida iti agdama. Nupay kasta, inton dumteng dayta, ti espiritu ti kinapudno, idalannakayto iti isuamin a kinapudno, ta saanto nga agsao iti bukodna a pannakatignay, no di ket sawennanto ti bambanag a mangngegna, ket ideklarananto kadakayo ti bambanag nga um-umay.”​—Jn 16:12, 13.

Ti espiritu ti Dios isurona kadakuada ti amin a kasapulan a maammuanda tapno maitungpalda ti trabahoda, nga ipalagip ken ibatadna iti pannakaawatda ti bambanag a nangngegda idi ken Jesus ngem saanda a natarusan. (Jn 14:26) Ti espiritu ti Dios ipakaammona met kadakuada “ti bambanag nga um-umay.” Mabalin a ramanen daytoy ti pannakaipanayag ti kaipapanan ti ipapatay ken panagungar ni Jesus, yantangay dagitoy a pasamak ket masanguanan pay laeng idi ken karaman iti bambanag a saan a naawatan dagiti adalanna. (Mt 16:21-23; Lu 24:6-8, 19-27; Jn 2:19-22; 12:14-16; 20:9) Siempre, ti espiritu ti Dios idi agangay inikkanna dagiti pasurot ni Kristo iti pannakabael a mangipadto iti masanguanan a paspasamak. (Ara 11:28; 20:29, 30; 21:11; 1Ti 4:1-3) Yantangay “espiritu ti kinapudno,” ti nasantuan nga espiritu ti Dios saan a pulos nga isu ti gubuayan ti biddut no di ket salaknibanna dagiti pasurot ni Kristo manipud kadagiti ulbod a doktrina. (Idiligyo ti 1Jn 2:27; 4:1-6.) Saksianna ti kinapudno maipapan ken Jesu-Kristo. Manipud Pentecostes 33 K.P. nga agpatpatuloy, nangsaksi ti espiritu ti Dios babaen ti panangtulongna kadagiti adalan ni Jesus a mangtarus kadagiti padto a silalawag a nangpaneknek a ni Jesus isu ti Anak ti Dios. Maibatay kadagitoy a padto, nangipaayda iti panangsaksi iti sabsabali. (Jn 15:26, 27; idiligyo ti Ara 2:14-36; Ro 1:1-4.) Nupay kasta, uray pay sakbay ti Pentecostes, ti “espiritu ti kinapudno” nangipapaayen iti panangsaksi a ni Jesus isu ti Anak ti Dios (1Jn 5:5-8), ta babaen idi iti daytoy nga espiritu, napulotan ni Jesus ken naikkan iti pannakabael a mangaramid iti mannakabalin nga ar-aramid.​—Jn 1:32-34; 10:37, 38; Ara 10:38; kitaenyo ti ESPIRITU.

Ti Sao ti Dios ket Kinapudno. Ti Sao ti Dios idatagna ti bambanag sigun iti pudpudno a kasasaad dagitoy, nga ipalgakna ti galgalad, pangpanggep, ken bilbilin ni Jehova, kasta met ti pudno nga annayasan ti sangatauan. Ipakita ti kinapudno a Sao ti Dios no ania ti makalikaguman tapno ti maysa masantipikar wenno mapagsanto, a nailasin nga aramaten ni Jehova iti panagserbi Kenkuana, ket kalpasanna agtalinaed iti nasantipikar a kasasaad. Gapuna, maikararag ni Jesus maipapan kadagiti pasurotna: “Santipikarem ida babaen iti kinapudno; ti saom ket kinapudno.” (Jn 17:17; idiligyo ti San 1:18.) Ti panagtulnogda iti naipalgak a kinapudno ti Sao ti Dios imbungana ti pannakasantipikarda, a babaen iti kinapudno ginugoranda dagiti kararuada. (1Pe 1:22) Nagminarda ngarud kas ‘saan a paset ti lubong’ a di nangannurot iti kinapudno ti Dios.​—Jn 17:16.

‘Pannagna iti Kinapudno.’ Dagidiay agtarigagay a manggun-od iti anamong ti Dios rumbeng a magnada iti kinapudno ti Dios ken agserbida kenkuana buyogen ti kinapudno. (Jos 24:14; 1Sm 12:24; Sal 25:4, 5; 26:3-6; 43:3; 86:11; Isa 38:3) Ramanen daytoy ti panangannurot kadagiti kalikaguman ti Dios ken panagserbi kenkuana buyogen ti kinamatalek ken kinapasnek. Iti maysa a babai a Samaritana, kinuna ni Jesu-Kristo: “Um-umayen ti oras, ket itan dayta, a dagiti pudno a managdaydayaw agdayawdanto iti Ama buyogen ti espiritu ken kinapudno, ta, pudno unay, ti Ama sapsapulenna dagiti kasta nga agdayaw kenkuana. Ti Dios maysa nga Espiritu, ket dagidiay agdaydayaw kenkuana masapul nga agdayawda a buyogen ti espiritu ken kinapudno.” (Jn 4:23, 24) Ti kasta a panagdaydayaw saan a mabalin nga ibasar iti arapaap laeng no di ket kasapulan nga umataday kadagiti aktual a kasasaad ti bambanag, tumunos iti impalgak ti Dios iti Saona maipapan Kenkuana ken iti pangpanggepna.

Ti Kristianidad isu “ti dalan ti kinapudno” (2Pe 2:2), ket dagidiay tumulong iti sabsabali iti pannakaidur-as dagiti interes ti Kristianidad agbalinda a “katrabahuan iti kinapudno.” (3Jn 8) Ti intero a pakabuklan dagiti Nakristianuan a sursuro, nga idi agangay nagbalin a paset ti naisurat a Sao ti Dios, isu ti “kinapudno” wenno ti “kinapudno ti naimbag a damag.” Ti panangannurot iti daytoy a kinapudno ken ‘pannagna’ iti dayta ket nasken iti pananggun-od ti indibidual iti pannakaisalakan. (Ro 2:8; 2Co 4:2; Efe 1:13; 1Ti 2:4; 2Ti 4:4; Tit 1:1, 14; Heb 10:26; 2Jn 1-4; 3Jn 3, 4) Iti kasasaad dagidiay umiso ti panagtigtignayda, ti kinapudno​—ti pannakaitunos ti daldalanda iti Sao ti Dios ken dagiti aktual nga ibunga ti danada​—pasingkedanna nga isuda ket pagulidanan a maikari a tuladen. (3Jn 11, 12) Iti sabali a bangir, ti tao a sumina kadagiti pamunganayan a sursuro ti Kinakristiano babaen ti di umiso a panagtigtignayna wenno babaen ti panangitandudona iti ulbod a doktrina ket saanen a “magmagna” iti kinapudno. Daytoy idi ti kasasaad dagidiay nangipapilit a nasken ti panagkugit tapno magun-odan ti pannakaisalakan. Ti sursuroda ket maikaniwas iti Nakristianuan a kinapudno, ket dagidiay nangawat iti dayta simmardengda nga agtulnog wenno magna iti kinapudno. (Ga 2:3-5; 5:2-7) Umasping iti dayta, idi a ni apostol Pedro di umiso a pinaglasinna dagiti Judio ken di Judio babaen iti tigtignayna, isu inlinteg ni apostol Pablo gapu ta saan a “magmagna” maitunos iti “kinapudno ti naimbag a damag.”​—Ga 2:14.

“Maysa nga Adigi ken Sadiri ti Kinapudno.” Ti kongregasion Kristiano agserbi kas “maysa nga adigi ken sadiri ti kinapudno,” a taginayonenna ti kinasin-aw ti kinapudno ket ikalintegan ken itandudona dayta. (1Ti 3:15) Gapu itoy, nangnangruna a napateg a dagidiay nakaitalkan iti panangaywan iti kongregasion aramatenda a siuumiso “ti sao ti kinapudno.” Babaen iti umiso a panangusar iti Sao ti Dios, kabaelanda a sarangten ti ulbod a sursuro iti kongregasion, nga isuroda “dagidiay saan a sidadaan nga umannugot; bareng no ti Dios ipaayanna ida iti panagbabawi a mangiturong iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.” (2Ti 2:15-18, 25; idiligyo ti 2Ti 3:6-8; San 5:13-20.) Saan nga amin ket kualipikado a mangaramid iti daytoy a kita ti panangisuro iti kongregasion. Dagiti lallaki nga addaan kadagiti napait nga imon ken mannakirupir awan pangibatayanda a mangipangas iti pannakakualipikarda a mangisuro. Ulbod ti panangikunada a kualipikadoda. Kas iti insurat ni adalan a Santiago: “Siasino ti masirib ken mannakaawat kadakayo? Ipakitana koma manipud iti nasayaat a kababalinna dagiti aramidna buyogen ti kinaalumamay a kukua ti sirib. Ngem no addaankayo iti napait nga imon ken rinnupir kadagiti pusoyo, dikay agpangas ken agulbod maibusor iti kinapudno.”​—San 3:13, 14.

Tapno ti kongregasion Kristiano agbalin a “maysa nga adigi ken sadiri ti kinapudno,” dagiti kameng dayta masapul nga iparangarangda ti kinapudno iti kabibiagda babaen iti nasayaat a kababalin. (Efe 5:9) Masapul nga agtutunosda no maipapan iti umiso a kababalin ken saanda a sumiasi iti dayta, a kasla “nabariksan[da] iti kinapudno.” (Efe 6:14) Malaksid iti panangtaginayon iti bukodda a kinasin-aw, masapul a maseknan dagiti Kristiano iti kinasin-aw ti kongregasion. Idi impaganetgetna a kasapulan a mapagtalinaed a nadalus ti kongregasion Kristiano manipud panangtulaw dagiti nakillo a tattao, insurat ni apostol Pablo: “Ikkatenyo ti daan a lebadura, tapno agbalinkayo a baro a masa, sigun iti pannakawayawayayon iti pannakapaalsa. Ta, pudno unay, ni Kristo a paskuatayo naisakripision. Iti kasta ngilinentayo ti piesta, saan a buyogen ti daan a lebadura, wenno buyogen ti lebadura ti kinadakes ken kinakillo, no di ket buyogen dagiti di pinaalsa a tinapay ti kinapasnek ken kinapudno.” (1Co 5:7, 8) Yantangay naminsan laeng a naisakripisio ni Jesu-Kristo (idiligyo ti Heb 9:25-28) kas pudpudno a kaitungpalan ti kordero ti Paskua, ti intero a dana ti panagbiag ti maysa a Kristiano, a mayarig iti Piesta dagiti Di Pinaalsa a Tinapay, ket rumbeng nga awanan iti aniaman a banag a makadangran ken awanan iti kinadangkes. Masapul a maikkat ti managbasol tapno mataginayon ti kinasin-aw ti tunggal indibidual ken ti intero a kongregasion, iti kasta ‘mangilin ti piesta buyogen dagiti di pinaalsa a tinapay ti kinapasnek ken kinapudno.’