Kapitulo 6

Dagiti Milagro—Talaga Kadi a Napasamakda?

Maysa nga aldaw idi 31 K.P., nagturong ni Jesus ken dagiti disipulona idiay Nain, a siudad ti umamianan a Palestina. Idi immadanida iti ruangan ti siudad, nasabatda ti pamumpon. Maysa a baro ti natay. Ni nanangna ket balo, sa isut’ kakaisuna nga anakna, gapuna a bukbukodna itan. Sigun iti rekord, ni Jesus “natignay gapu iti asina kenkuana, ket kinunana kenkuana: ‘Dika agsangit.’ Ket immasideg ket sinagidna ti lungon, ket dagiti nagawit nagsardengda, ket kunana: ‘Baro, kunak kenka, Bumangonka!’ Ket bimmangon daydi natay ket nangrugi a nagsao.”​—Lucas 7:11-15.

 1. (Iramanyo ti introduksion.) (a) Ania a milagro ti inaramid ni Jesus idiay asideg ti siudad ti Nain? (b) Kasanot’ kinapateg dagiti milagro idiay Biblia, ngem patien ngata amin a tattao a talaga a napasamak dagita?

ESTORIA daytoy a makaparagsak-puso, ngem pudno kadi? Adut’ di mamati a talaga a napasamak dagiti kasta. Kaskasdi, dagiti milagro nesesita a paset ti rekord ti Biblia. Ti panamatitay iti Biblia kayulogannat’ panamati a naangay dagiti milagro. Kinapudnona, ti intero a padron ti kinapudnot’ Biblia agpannuray iti maysa a nasken unay a milagro: ti panagungar ni Jesu-Kristo.

No Apay Daddumat’ Di Mamati

 2, 3. Aniat’ maysa a rason ni David Hume a pilosopo nga Scottish a pammaneknekna a di napasamak dagiti milagro?

² Mamatikay kadi kadagiti milagro? Wenno kunayo nga iti daytoy sientipiko a panawen, di nainkalintegan ti panamati kadagiti milagro​—kayatna a sawen, kadagiti ekstraordinario a pasamak a mamaneknek ti nabilbileg-ngem-gagangay nga ibaballaet? No dikay mamati, saan a dakayo ti damo a kasta. Dua a siglon ti limmabas, kasta met lat’ problema idi ni David Hume a pilosopo nga Scottish. Mabalin a dagiti makagaput’ diyo panamati ket umarngi kenkuana.

³ Tallo a kangrunaan a punto ti saklawen ti panangsuppiat ni Hume no kadagiti milagro.​¹ Umuna, insuratna: “Ti milagro salungasingenna dagiti natural a linteg.” Ti tao nanipud pay idi ugma nagtalek kadagiti natural a linteg. Datin nga ammona nga aniaman a matinnag ket agpababa, a ti init lumgak iti binigat ket lumnek iti rinabii, ken dadduma pay. Nainkasigudan, ammona a dagiti pasamak annurotenda a naynay dagiti kasta a nabatad a padron. Awantot’ pulos mapasamak a mangkontra kadagiti natural a linteg. Daytoy a ‘pammaneknek,’ namati ni Hume, “naan-anay a rason a timmaud manipud kapadasan” a maikontra iti kaadda dagiti milagro.

 4, 5. Ania pay a dua a rason ti inruar ni David Hume a pangsuppiat iti kaadda dagiti milagro?

⁴ Ti maikadua a rason nga indatagna isut’ kinalaka dagiti tao a maallilaw. Dadduma kayatda a patien dagiti datdatlag ken milagro, nangruna no nainaig iti relihion dayta, sa nagadu a makuna a milagrot’ napaneknekan a bugos. Ti maikatlo a rasonna a ta dagiti milagro masansan a maipadamagda iti tiempo ti kinaignorante. Mientras agbalin nga edukado dagiti tao, bumasbassit met a milagro ti maipadamag. Kas inyebkas ni Hume, “Dagiti kasta a karkarna a pasamak saanda a pulos a maang-angay iti kaaldawantayo.” Gapuna, patienna a daytat’ mamaneknek a talaga a di napasamak dagita.

⁵ Ingga ita, kaaduan a rason a mangkontra kadagiti milagro kastoy ti sapasap a prinsipioda, gapuna amirisentay a saggaysa dagiti pangkontra ni Hume.

Maikontrat’ Natural a Linteg?

 6. Apay di nainkalintegan a suppiaten ti kaadda dagiti milagro gapu lat’ rason a dagitoy ket ‘salungasingenda dagiti natural a linteg’?

⁶ Daydiay ngay rason a dagiti milagro ‘salungasingenda dagiti natural a linteg’ gapuna saan a pudno dagita? No iti rabaw, kasla makaallukoy daytoy; ngem anagenyo daydiay talaga nga ibagbagada. Masansan, ti milagro makuna a kas banag a naangay iti ruar dagiti normal a natural a linteg.a Di ninamnamat’ pannakaangayna gapuna dagiti nakaimatang kumbinsidoda a nasaksianda ti nabilbileg-ngem-gagangay nga ibaballaet. No kasta, daytoy ti talaga a kaipapanan dayta nga isusuppiat: ‘Imposible dagiti milagro gapu ta datdatlagda!’ Apay a diyo amirisen ti ebidensia sakbay nga agipapankayo?

 7, 8. (a) No kadagiti natural a linteg kas naadaltay itan, kasano a dagiti sientista mas nalawlawan ti panangmatmatda iti banag a posible ken di posible? (b) No mamatitay iti Dios, ania pay ti patientayo no iti pannakabalinna nga agaramid kadagiti banag a karkarna?

⁷ Kinapudnona, dagidiay edukado itatta nakarkarot’ kasasaadda ngem ni David Hume ta dida maipapilit a dagiti kadawyan a natural a linteg ket pareparehot’ pannakayaplikarda iti amin a lugar ken iti amin a panawen. Situtulok dagiti sientista a mangpattapatta nga, imbes iti gagangay a tallo a rukod ti kaatiddog, kaakaba, ken kangato, aduda pay a kanayonan a rukod ti adda iti uniberso.​² Pattapattaenda nga adda dagiti black holes, dadakkel a bituen a narpuog a bukodda agingga a nasedsedda unay a din mabalin a rukoden. Iti likmutda, ti naglawlaw nga espasio kunada a nakuso unay ket uray la a nagintek ti oras.​³ Nagdedebate pay dagiti sientista, nga iti nagpaiduma a sirkumstansia, ti oras agatras imbes nga agabante!​⁴

⁸ Ni Stephen W. Hawking, Lucasian Professor of Mathematics idiay Cambridge University, idi sinalaysayna no kasanot’ punganay ti uniberso, kinunana: “Sigun iti klasikal a teoria ti general relativity . . . ti punganay ti uniberso masapul nga isut’ panagtutunos ti infinite density, espasio ken tiempo. Ngem iti kasta a kasasaad, madadael amin a pagaammotayo a linteg ti physics.”​⁵ No kasta, dagiti moderno a sientista dida umanamong nga imposible a mapasamak ti maysa a banag gapu la ta maikontra dayta iti gagangay a natural a linteg. Kadagiti karkarna a kasasaad, mabalin a mapasamak dagiti karkarna a banag. Sigurado, no mamatitayo iti mannakabalin-amin a Dios, admitirentay koma nga adda pannakabalinna a mangaramid kadagiti karkarna​—namilagruan​—a pasamak no maikanatad iti panggepna.​—Exodo 15:6-10; Isaias 40:13, 15.

Dagidiay Ngay Bugos?

 9. Talaga kadi a bugos dagiti dadduma a milagro? Ilawlawagyo ti sungbatyo.

⁹ Awan rasonable a tao a mangilibak ti kaadda dagiti bugos a milagro. Kas pangarigan, akuen dagiti dadduma a maagasanda dagiti masakit babaen iti datdatlag a panangagas iti pammati. Ni William A. Nolan, a medikal a doktor, naisangsangayan ti panangimbestigarnat’ kakasta a panangagas. Inadalna dagiti nagadu a kunada nga inagasan nga agpada dagiti evangelical faith healers idiay Estados Unidos ken dagiti masasao a psychic surgeons ditoy Asia. Ti resultana? Ti natakkuatanna ket puro ehemplo a makapaupay ken bugos.​⁶

10. Gapu kadi ta napaneknekan a bugos dagiti dadduma a milagro ket paneknekannan a sinasaur amin a milagro?

¹⁰ Ti kaadda dagita a bugos kayuloganna kadi a di napasamak dagiti pudno a milagro? Saan a kasta. No dadduma madamagtayo nga adda agwarwaras a bugos a kuarta, ngem dina kaipapanan nga amin a kuarta ket bugos. Adu dagiti masakit a mamatida unay kadagiti erbulario, saur a doktor, ket agbayadda ti dakkel kadagita. Ngem dina kaipapanan nga amin a doktor ket saur. Adda dagiti pintor a nasigoda a mangkopia kadagiti impinta dagiti “old master.” Ngem dina kaipapanan nga amin a paintings ket bugos. Kasta met a saan a gapu ta nabatad a bugos dagiti dadduma nga akuenda a milagro ket kaipapanannan a dagiti pudno a milagro ket dida pulos mapasamak.

‘Dagiti Milagro Dida Mapasamak Itan’

11. Aniat’ maikatlo a pangsuppiat ni David Hume iti kaadda dagiti milagro?

¹¹ Ti maikatlo nga isusuppiat magupgop itoy nga ebkas: “Dagiti kasta a karkarna a pasamak saanda a pulos a maang-angay iti kaaldawantayo.” Ni Hume saan pay a nakakitkita iti milagro, gapuna dina patien a mapasamak dagiti milagro. Ngem, nasimparat ti kastoy a panagrasrason. Uray asino a managpanunot a tao admitirenna, a sakbay ti kaaldawan dayta a pilosopo nga Scottish, naangay dagiti “karkarna a pasamak” ngem saanda a naulit idi kaaldawanna. Ania dagita a pasamak?

12. Aniada a nakaskasdaaw a pasamak ti naangay idi un-unana a di mailawlawag babaen kadagiti natural a linteg nga agan-andar itatta?

¹² Kas pangarigan, nangrugi idi ti biag ditoy daga. Idi kuan, adda dagiti porma ti biag a naparaburan iti puot. Idi agangay, nagparang ti tao, a naparaburan iti sirib, imahinasion, pannakabalin nga agayat ken ti kaaddat’ konsiensiana. Awan sientista ita ti makailawlawag sigun kadagiti natural a linteg nga agan-andar itatta no kasano a napasamak dagita nga ekstraordinario a banag. Kaskasdi addaantay kadagiti sibibiag nga ebidensiat’ pannakapasamak dagita.

13, 14. Aniada a bambanag ti gagangay itatta a kasda la datdatlag idi ken David Hume?

¹³ Ket dagidiay ngay “karkarna a pasamak” a naangay nanipud tiempo ni David Hume? Kas pangarigan mabalinantay ti agbiahe nga agsubli iti panawen tapno ibagatay kenkuanat’ maipapan iti lubongtay nga agdama. Agasenyo ti rigatyo a mangilawlawag a ti negosiante idiay Hamburg kabaelanna a kasarita daydiay rinibo a miliat’ kaadayona nga addat’ Tokyo uray no saan nga agpukpukkaw; a dagiti agay-ayam ti soccer idiay España ket mabuya iti intero a daga bayat a maang-angay dayta; nga adda dagiti lugan a dakdakkel ngem dagiti bapor idi tiempo ni Hume a kabaelandat’ tumayab manipud daga nga awitdat’ 500 a tattao idiay tangatang iti rinibo a miliat’ kaadayona iti unos lat’ mano nga oras. Mapattapattayo kadi ti sungbatna? ‘Imposible! Dagiti kasta a karkarna a pasamak saanda a pulos a maang-angay iti kaaldawantayo!’

¹⁴ Kaskasdi dagiti ‘karkarna’ a kasta mapaspasamakda iti tiempotayo. Apay? Ngamin ti tao, babaen ti panangusarna kadagiti sientipiko a prinsipio a di nadamdamag ni Hume, naadalna a putaren dagiti telepono, telebision, ken eroplano. Narigat ket unayen aya, no kasta, a patien nga addada okasion iti naglabas a ti Dios, gapu kadagiti pamay-an a ditay maawatan, mabalin koma nga inaramidna dagiti banag a kasla milagro kadatayo?

Kasanotay a Masierto?

15, 16. No talaga a napasamak dagiti milagro, aniat’ kakaisuna a pamuspusan tapno madamagtay dagita? Iladawanyo ti sungbatyo.

¹⁵ Wen, no kunaen a dagiti milagro mabalin a napasamakda dina kaipapanan a naangayda. Kasanotay a masierto, itoy maika-20 a siglo, no idi panawen ti Biblia nagusar ti Dios wenno saan kadagiti pudno a milagro baeten kadagiti adipenna ditoy daga? Ania a kita ti ebidensia ti ekspektarenyo a mangilawlawag kadagita? Pattapattaenyo ti maysa a taga bambantay a naggapu iti kabakiran a taengna ket simmarungkar iti dakkel a siudad. Inton agsubli, kasanonanto a deskribiren kadagiti kailianna dagiti nakaskasdaaw a banag ti sibilisasion? Dina mailawlawag no kasanot’ panagandar ti kotse wenno no apay adda tokar a rummuar iti bassit a radio. Dina kabaelan ti mangputar iti kompiuter tapno ipaneknekna la koma nga adda kakasta a banag. Ti la maaramidna isut’ panangestoriana iti nakitana

¹⁶ Ti situasiontayo pumada kadagiti kailian dayta a taga bambantay. No talaga nga addada milagro a gapuanan ti Dios, ti kakaisuna a wagas a pakadamagantayo isut’ babaen kadagiti nakasaksi. Dagiti nakasaksi dida mailawlawag no kasano a napasamak dagiti milagro, ket dida met kabaelan nga uliten dagita. Kabaelanda laeng nga ibaga no aniat’ nakitada. Nabatad, dagiti saksi mabalin a sauren. Nalakada met a sobraan ti agsao wenno maallilawda. Ngarud, tapno nakapapati ti testimoniada, masapul a masiertotayo a dagitoy a saksi ket napudnoda, nangatot’ kalidadda, ket napaneknekan a nasayaat dagiti motiboda.

Milagro a Kasayaatan-Pannakapaneknekna

17. (a) Ania a milagrot’ kasayaatan-pannakapaneknekna idiay Biblia? (b) Ania dagiti sirkumstansia a nagturong iti ipapatay ni Jesus?

¹⁷ Ti milagro a kasayaatan-pannakapaneknekna idiay Biblia isut’ panagungar ni Jesu-Kristo, gapuna apay ditay usaren daytoy a, bale, pangsuotan. Umuna, amirisenyo dagiti naireport a pasamak: Ni Jesus naarestar iti karabiian ti Nisan 14​—a naiparnat’ rabii ti Huebes sigun iti moderno a panangkuentatay iti lawas.b Nagparang iti saklang dagiti lider ti Judio nga isudat’ nangakusar kenkuana iti tabbaaw ket inkeddengda a matay. Dagiti lider a Judio intagadda ni Jesus iti saklang ni Poncio Pilato a Romano a gobernador, a napilitan gaput’ panangdagdagda ket inyawatna ni Jesus tapno papatayenda. Iti malem ti Biernes​—a Nisan 14 pay laeng no iti kalendario dagiti Judio—​isut’ nailansa iti pagtutuokan a kayo ket kalpasan ti sumagmamano nga oras, natay.​—Marcos 14:43-65; 15:1-39.

18. Sigun iti Biblia, kasano a nagwaras ti damag maipapan iti panagungar ni Jesus?

¹⁸ Kalpasan ti panangpika ti soldado a Romano iti bakrang ni Jesus tapno masigurado a natayen, naitabon ti bangkay ni Jesus iti baro a tanem. Iti sumuno nga aldaw, Nisan 15 (Biernes/Sabado), maysa a sabbath. Ngem kabigatan ti Nisan 16​—bigat ti Domingo​—adda dagiti disipulo a simmarungkar idiay tanem ket natakkuatanda nga awanen nagian. Idi kuan, nagwaras dagiti estoria a ni Jesus nakitada a sibibiag. Ti umuna a reaksionda kadagitoy nga estoria kas met la koma iti reaksionda itatta–​dida mamati. Uray dagidi apostol dida namati. Ngem idi nakitadan a mismo ni sibibiag a Jesus, awan maaramiddan malaksid iti panangakseptarda nga isu talaga a nagungar kadagiti natay.​—Juan 19:31–​20:29; Lucas 24:11.

Tanem nga Awan Nagian

19-21. (a) Sigun ken Justin Martyr, kasano a linabanan dagiti Judio ti panangikasaba dagiti Kristiano iti panagungar ni Jesus? (b) Aniat’ masiguradotayo maipapan iti tanem ni Jesus idi Nisan 16?

¹⁹ Nagungar ngatan Jesus, wenno inimbentoda laeng daytoy? Ti maysa koma nga inyimtuod dagiti umili idi isu daytoy: Adda pay la kadi idiay tanem ti bangkay ni Jesus? Dagiti pasurot ni Jesus dakkel komat’ problemada no dagiti kalabanda ket naitudoda daydiay aktual a bangkayna idiay tanem kas ebidensia nga isu ket di nagungar. Ngem, awan rekord a kastat’ inaramidda. Imbes ketdi, sigun iti Biblia, inikkandat’ kuarta dagiti soldado a natudingan a mangguardia iti tanem ket imbagada kadakuada: “Kunaenyo, ‘Dagiti adalanna immayda iti rabii ket tinakawda idi addakami a matmaturog.’” (Mateo 28:11-13) Addaantay met ti ebidensia iti ruar ti Biblia a dagidi lider a Judio kastat’ inaramidda.

²⁰ Agarup maysa a siglo kalpasan ti ipapatay ni Jesus, insurat ni Justin Martyr ti libro a naawagan Dialogue With Trypho. Maipapan itoy, kunana: “Dakayo [a Judio] nangibaonkayo iti napili ken ordinado a lallaki iti intero a lubong a mangiwaragawag nga adda di nadiosan ken nakillo a doktrina a rimsua gapu ken Jesus, manangallilaw a Galileano, isu nga inlansami, ngem iti rabii tinakaw dagiti disipulona idiay tanem, a nakaitabonanna.”​⁷

²¹ Ita, ni Trypho ket Judio, ket ti Dialogue With Trypho naisurat tapno pangdepensa iti Kinakristiano kontra iti Judaismo. Gapuna, saan koma a kastat’ sinao ni Justin Martyr​—a dagiti Judio inakusarda dagiti Kristiano a nangtakaw iti bangkay ni Jesus idiay tanem​—no dagiti Judio awan kasta nga akusasionda. Ta no saan, pinalubosan koma ni Justin Martyr ti bagina a nalaklaka a mapabasol iti panagulbod. Sa la nasao ni Justin Martyr daytoy no dagiti Judio talaga a nangibaonda kadagiti kasta a mensahero. Ket sada la nangibaon ti mensahero no daydi tanem ket awan kargana idi Nisan 16, 33 K.P. ken no dida maitudo ti bangkay ni Jesus idiay tanem kas ebidensia nga isu ket di nagungar. Gapu ta daydi tanem ket awan nagian, aniat’ napasamak? Tinakaw ngata dagidi disipulo daydi bangkay? Wenno namilagruan ti pannakaikkatna kas ebidensia a talaga a nagungar ni Jesus?

Ti Konlusion ni Lucas a Doktor

22, 23. Asino nga edukado a lalaki idi immuna a siglo ti nangsukimat maipapan iti panagungar ni Jesus, ket aniada a gubuayan ti impormasion ti adda kenkuana idi?

²² Maysa nga edukado unay a lalaki idi immuna a siglo a siaannad a nangamiris iti ebidensia isu ni Lucas, maysa a doktor. (Colosas 4:14) Dua a libro ti insurat ni Lucas nga itan paset ida ti Biblia: maysa ti ebanghelio, wenno historia ti ministerio ni Jesus, ket ti maikadua, a naawagan Aramid dagiti Apostol, historia ti panagsaknap ti Kinakristiano kadagidi tawen kalpasan ti ipapatay ni Jesus.

²³ Sigun iti introduksion ti Ebangheliona, nadakamat ni Lucas dagiti adu nga ebidensia a mabalinna idi a basaen ngem dagita awan kadatay itan. Nasaona dagidiay naisurat a dokumento ti biag ni Jesus nga isudat’ kinonsultarna. Nakunana pay nga isut’ nakisarita kadagiti nakasaksi iti biag, ipapatay, ken panagungar ni Jesus. Sa, kunana: “Inammok a sihuhusto dagiti amin a banag nanipud idi damona.” (Lucas 1:1-3) Nabatad, ti panagsirarak ni Lucas ket naan-anay. Isu kadit’ nalaing a historiador?

24, 25. Kasanot’ panangmatmat dagiti adu ken Lucas no iti kualipikasionna bilang historiador?

²⁴ Adut’ nangpasingked nga isu ket nalaing. Idi 1913, ni Sir William Ramsay sigun iti palawagna kinomentuanna ti kinahistorikal dagiti insurat ni Lucas. Ti konklusionna? “Ni Lucas historiador a primera klase; saan laeng a matalek dagiti sinaona a pudno a pasamak; talaga nga impapusona ti pudno a historia.”​⁸ Dagiti babbaro a nagsirarak kasta met ti konklusionda. Kuna ti The Living Word Commentary, kas introduksionna kadagiti tomo maipapan ken Lucas: “Ni Lucas agpadpada a historiador (nga awan kama-kamalina) ken teologo.”

²⁵ Ni Dr. David Gooding, dati a propesor ti Old Testament Greek idiay Northern Ireland, kunana a ni Lucas ket “kadaanan a historiador a maiyataday kadagiti historiador ti Daan a Tulag ken maiyataday ken Thucydides [maysa kadagiti kalaingan a historiador ti kadaanan a lubong]. Kas kadakuada adut’ rigatna a nangsirarak kadagiti nagkopiaanna, iti panangpili iti materialesna, ken iti panangusarna kadagita a material. . . . Pinagtipon ni Thucydides daytoy a metodo buyogen iti gagarna para iti historikal a kinaapaghushusto: awan rason tapno kunaentayo a saan a kasta met ken Lucas.”​⁹

26. (a) Aniat’ konklusion ni Lucas maipapan iti panagungar ni Jesus? (b) Aniat’ mabalin a nangpakired kenkuana a maaddaan iti kasta a konklusion?

²⁶ Aniat’ konklusion daytoy kualipikado unay a lalaki no apay awan nagian ti tanem ni Jesus idi Nisan 16? Agpada iti Ebangheliona ken iti libro dagiti Aramid, inreport ni Lucas kas pudno a pasamak a ni Jesus nagungar manipud kadagiti natay. (Lucas 24:1-52; Aramid 1:3) Dina pulos nagduaduaan dayta. Nalabit ti pammatina iti milagro ti panagungar napabileg gapu kadagiti mismo a kapadasanna. Nupay isu ket nabatad a di nakasaksi iti panagungar, inreportna a nasaksianna dagiti milagro nga inaramid ni apostol Pablo.​—Aramid 20:7-12; 28:8, 9.

Nakitada ni Nagungar a Jesus

27. Asinoda dagiti nagkuna a nakitada ni napagungar a Jesus?

²⁷ Dua kadagiti Ebanghelio ket sigud a nakapapati nga insurat dagiti lallaki a makaam-ammo ken Jesus, nakitada ti ipapatayna, ket akuenda a nakitada kalpasan ti panagungarna. Isu dagitoy da apostol Mateo, ti dati nga agsingsingir ti buis, ken ni Juan, ti apostol a dinungdungngo ni Jesus. Sabali pay a mannurat iti Biblia, ni apostol Pablo, akuenna met a nakitana ni napagungar a Kristo. Ni Pablo, mainayon pay, inlistana dagiti nagan dagiti dadduma a nakakita ken Jesus a sibibiag kalpasan ti ipapatayna, ket kinunana nga iti naminsan ni Jesus nagparang “kadagiti nasurok a lima a gasut a kakabsat.”​—1 Corinto 15:3-8.

28. Aniat’ epektona ken Pedro ti panagungar ni Jesus?

²⁸ Maysa kadagiti dinakamat ni Pablo kas nakasaksi isu ni Santiago, ti kabsat ni Jesus iti ina, isu a makaam-ammo ken Jesus nanipud ubbingda. Ti sabali pay isu ni apostol Pedro; isut’ inreport ni historiador a Lucas a nangipaay ti awan butengna a panangsaksi iti panagungar ni Jesus sumagmamano la a lawas kalpasan ti ipapatay ni Jesus. (Aramid 2:23, 24) Dua a surat idiay Biblia ti mapapati nga insurat ni Pedro, ket iti umuna a surat impakita ni Pedro a ti pammatina iti panagungar ni Jesus isut’ nabileg a pammaregta uray pay iti adu a tawen kalpasan dayta a pasamak. Insuratna: “Bendito koma ti Dios ken Ama ni Apotayo a Jesu-Kristo, isu a mayalubog iti dakkel nga asina binaliwannatay nga inyanak a maipaay iti maysa nga inanama a sibibiag gapu iti panagungar ni Jesu-Kristo kadagiti natay.”​—1 Pedro 1:3.

29. Nupay ditay makasao dagiti nakasaksit’ panagungarna, ania a natalged nga ebidensia ti kaskasdi nga adda kadatay ita?

²⁹ Gapuna, no kasano a ni Lucas nakasaritana dagidiay nagkuna a nakitada ken nakasaoda ni Jesus kalpasan ti ipapatayna, mabasatayo met dagiti sao nga insurat ti sumagmamano kadagitoy. Ket datay ti mangtingiting no dagitoy a tao ket naallilawda, no al-allilawendatayo, wenno talaga a nakitada ti nagungar a Kristo. Kinapudnona, imposible a maallilaw dagitoy. Adu kadakuada dagiti nasinged a gayyem ni Jesus ingga iti ipapatayna. Sumagmamano kadakuada ti nakasaksi iti rigatna idiay pagtutuokan a kayo. Nakitada ti panagayus ti dara ken danum manipud sugat a gapuanan ti soldado. Ammo daydi soldado, ket ammoda, a talaga a natay idin ni Jesus. Idi kuan, kunada, a nakitada ni Jesus a sibibiag ken nakasaoda a mismo. Saan, di mabalin a naallilawda. Padpadasendatay ket, ngaruden, nga allilawen babaen iti panagkunada a ni Jesus ket nagungar?​—Juan 19:32-35; 21:4, 15-24.

30. Apay nga imposible nga agul-ulbod dagidi immuna a nakasaksi iti panagungar ni Jesus?

³⁰ Tapno masungbatan daytoy, imtuodentay laeng iti bagitayo: Namatida kadi a mismo iti sinaoda? Wen, awan duadua. Kadagiti Kristiano, agraman kadagidi nagkuna a nakasaksi, ti panagungar ni Jesus isut’ intero a nakaibasaran ti pammatida. Kuna ni apostol Pablo: “No ni Kristo saan a napagungar, ti kaskasabami awan kapapay-anna, ket ti pammatimi awan kapapay-anna . . . No ni Kristo saan a napagungar, awan kapapay-an ti pammatiyo.” (1 Corinto 15:14, 17) Kasla kadi sasao dayta ti maysa a tao nga agul-ulbod no kunaenna a nakitana ti nagungar a Kristo?

31, 32. Aniada a panagsakripiso ti inaramid dagidi nagkauna a Kristiano, ket apay nabileg nga ebidensia daytoy a dagidi Kristiano kinapudnot’ sasawenda idi kinunada a nagungar ni Jesus?

³¹ Amirisenyo no aniat’ kayuloganna ti panagbalin a Kristiano kadagidi nga aldaw. Awan magunggonada a dayaw, pannakabalin, wenno kinabaknang. Maisupadi ketdi. Adu kadagidi immuna a Kristiano ‘nagraguanda ti pannakarabsut dagiti sanikuada’ gapu la iti pammatida. (Hebreo 10:34) Ti Kinakristiano kaipapananna ti biag a panagsakripisio ken pannakaidadanes ket iti adu a kaso nagtungpal dayta iti pannakamartirda babaen iti nakababain, nasaem nga ipapatay.

³² Adda dagiti Kristiano a naggaput’ nabaknang a pamilia, kas ken apostol Juan a ni tatangna masinunuo nga addaan narang-ay a negosio a panagkalap idiay Galilea. Adu met dagidi nagsayaat ti masanguananda, kas ken Pablo, nga idi inakseptarna ti Kinakristiano, isu ket estudiante ni Gamaliel a nalatak a rabbi ket mangrugrugi idin nga aglatak ni Pablo iti panangmatmat dagiti turayen a Judio. (Aramid 9:1, 2; 22:3; Galacia 1:14) Kaskasdi, tinallikudanda amin ti intukon ti lubong kadakuada tapno mairakurakda ti mensahe a naibatay iti kinapudno a ni Jesus nagungar kadagiti natay. (Colosas 1:23, 28) Apay ketdin nga inda koma agsakripiso para iti banag nga ammoda a naibatay iti kinaulbod? Ti sungbat isu daytoy, dida koma nagsakripisio. Situtulokda nga agsagaba ken matay gapu iti banag nga ammoda a naibatay iti kinapudno.

Talaga a Mapasamak dagiti Milagro

33, 34. Yantangay talaga a napasamak ti panagungar, aniat’ makunatayo kadagiti dadduma a milagro idiay Biblia?

³³ Talaga, makakumbinsir unay ti mamaneknek nga ebidensia. Ni Jesus talaga a napagungar kadagiti natay idi Nisan 16, 33 K.P. Ket gapu ta naangay dayta a panagungar, amin dagiti dadduma a milagro idiay Biblia posibleda​—a kadagita a milagro addaantayo met kadagiti nalagda a pammaneknek dagiti nakasaksi. Dayta met la a Pannakabalin a nangpagungar ken Jesus kadagiti natay isu ti gapu a nabalinan ni Jesus a pinagungar ti baro ti balo a taga Nain. Inikkanna met ni Jesus iti pannakabalin tapno maaramidna ti nalaklaka​—ngem kaskasdi a nakaskasdaaw​—a milagro a panangagas. Isut’ makagapu iti datdatlag a pannakataraon dagiti umariwekwek, ket Isu met ti nangpapagna ken Jesus idiay danum.​—Lucas 7:11-15; Mateo 11:4-6; 14:14-21, 23-31.

³⁴ No kasta, gapu ta ti Biblia madakamatna dagiti milagro saan a rason dayta tapno pagduaduaantayo ti kinaagpaypaysona. Imbes ketdi, gapu ta dagiti milagro napasamakda idi tiempo ti Biblia nabileg a pammaneknek dayta a ti Biblia talaga a Saot’ Dios. Ngem adda pay sabali a pammabasolda iti Biblia. Adut’ agkuna a konkontraenna met lat’ sasawenna ket ngarud di mabalin a Saot’ Dios dayta. Pudno kadi daytoy?

[Footnotes]

[Blurb iti panid 81]

Dagiti kabusor ti Kinakristiano kunada a dagiti disipulo tinakawda ti bangkay ni Jesus. No talaga a kasta, apay a dagiti Kristiano situtulokda a matay gaput’ pammatida a naibatay iti panagungarna?

[Kahon iti panid 85]

Apay Awan Milagro Itatta?

No dadduma rumsua ti saludsod: ‘Apay nga awan itan dagiti milagro a kas naangay idiay Biblia?’ Ngamin dagiti milagro nalpasen ti nakaisangratanda, ngem ita ekspektaren ti Dios nga agbiagtayo gapu iti pammati.​—Habacuc 2:2-4; Hebreo 10:37-39.

Idi tiempon Moises, naangay dagiti milagro tapno mapasingkedan ti saad ni Moises. Pinaneknekanda nga isu ket us-usaren ni Jehova ket ti met tulag ti Linteg talaga a nadiosan ti punganayna ket dagiti Israelita no kasta isudat’ ili a pinili ti Dios.​—Exodo 4:1-9, 30, 31; Deuteronomio 4:33, 34.

Idi immuna a siglo, dagiti milagro timmulongda a nangpasingked iti saad ni Jesus ket, kalpasan kenkuana, ti saad ti kabbaro a Nakristianuan a kongregasion. Timmulongda a nangipakita a ni Jesus isut’ naikari a Mesias, ket kalpasan ti ipapatayna sinandian ti Nakristianuan a kongregasion ti nainlasagan nga Israel bilang naisangsangayan nga ili ti Dios, ket ngarud saanen nga agaplikar ti Linteg ni Moises.​—Aramid 19:11-20; Hebreo 2:3, 4.

Kalpasan ti tiempo dagiti apostol, nagpason ti panawen dagiti milagro. Inlawlawag ni apostol Pablo: “Uray pay no adda dagiti sagut a pammadto, manungpaldanto; uray pay no adda dagiti dila, agsardengdanto; uray pay no adda pannakaammo, manungpalto. Ta kurang pay ti pannakaammotayo ket kurang pay ti padtuantayo; ngem inton umay daydiay kinaan-anay, daydiay kinakurang manungpalto.”​—1 Corinto 13:8-10.

Itatta, addaantayon iti kompleto a Biblia, agraman amin a paltiing ken pammalakad ti Dios. Addaantay ti kaitungpalan ti padto, ket addaantay ti narang-ay a pannakaawat kadagiti panggep ti Dios. No kasta, ditayon kasapulan dagiti milagro. Kaskasdi, dayta met la nga espiritu ti Dios a namagbalin a posible kadagiti milagro adda pay la ita ket mamataud kadagiti resulta a kaskasdi a mangted ti nabileg nga ebidensia ti nadiosan a pannakabalin. Ad-adunto pay ti maammuantay iti daytoy iti sabali a kapitulo.

[Ladawan iti panid 75]

Adut’ mangmatmat iti kinatalged dagiti natural a linteg, kas iti isisingising ti init iti binigat, kas pammaneknek a di napasamak dagiti milagro

[Ladawan iti panid 77]

Ti pannakaparsua ti daga kas pagtaengan dagiti sibibiag a banag ‘karkarna a pasamak’ a namimpinsan a naangay

[Dagiti Ladawan iti panid 78]

Kasanoyo a mailawlawag dagiti pagsidsiddaawan ti moderno a siensia iti dayta agbibiag 200 a tawenen a napalabas?