BABAI

Ti Hebreo a sao maipaay iti babai ket ʼish·shahʹ (iti literal, babai a tao), a naipatarus met nga “asawa a babai.” Umasping iti dayta, ti Griego a termino a gy·neʹ ket naipatarus agpadpada a kas “babai” ken “asawa a babai.”

Pannakaparsua. Sakbay pay a nakapagkiddaw ti tao a ni Adan iti kaduana a tao, isu impaayanen ti Dios a Namarsuana. Kalpasan nga inkabilna ni Adan iti minuyongan ti Eden ken impaayna kenkuana ti linteg mainaig iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes, kinuna ni Jehova: “Saan a nasayaat iti tao nga agtultuloy nga is-isuna. Mangaramidak iti katulongan maipaay kenkuana, kas maysa a komplimentona.” (Ge 2:18) Saanna nga inobligar ti lalaki a mapan agsapul iti kaduana iti nagtetengngaan dagiti animal, no di ket inyegna ken Adan dagiti animal tapno panagananna. Saan a nagduyos ni Adan a makidenna iti animal ken nasinunuona nga awan kadagitoy ti maikanatad a kadua nga agpaay kenkuana. (Ge 2:19, 20) “Gapuna ni Jehova a Dios impaayanna ti tao iti nargaan a turog ket, bayat a matmaturog, innalana ti maysa kadagiti paragpagna ket kalpasanna inserrana ti lasag iti lugarna. Ket ni Jehova a Dios binukelna a babai ti paragpag nga innalana iti tao ket inyegna iti tao. Kalpasanna kinuna ti tao: ‘Daytoy iti kamaudiananna ti tulang dagiti tulangko ken lasag ti lasagko. Daytoy ket maawaganto iti Babai, agsipud ta iti lalaki ti nakaalaan daytoy.’”​—Ge 2:21-23.

Saad ken Pagrebbengan. Yantangay naparsua manipud iti lalaki, ti kaadda ti babai nagpannuray iti lalaki. Yantangay paset ti lalaki, ta nagbalindan a “maymaysa a lasag,” ken yantangay maysa a komplimento ken katulongan maipaay iti lalaki, ti babai agpasakup kenkuana kas ulona. Ti babai adda met iti sidong ti linteg nga inted ti Dios ken Adan maipapan iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes. Pagrebbenganna ti agtignay maipaay iti pagimbagan ti lalaki. Agkaduada a maaddaan iti annak ken iturayanda dagiti animal.​—Ge 1:28; 2:24.

Yantangay kadawyan kadagiti babbai ti pannakiasawa kadagidi tiempo ti Biblia, dagiti kasuratan a mangibinsabinsa kadagiti pagrebbengan ti babai gagangay a nainaigda iti saadna kas asawa. Ti kangrunaan nga annongen ti amin a babbai iti Israel ket panagserbi ken Jehova a Dios iti pudno a panagdaydayaw. Ti maysa nga ulidan iti daytoy isu ni Abigail, a nagbalin nga asawa ni David kalpasan ti ipapatay ti awan kaes-eskanna nga asawana a ni Nabal. Dakes idi ti dana ni Nabal, ta nagkedked a mangaramat kadagiti material a sanikuana a pangtulong ken David, ti pinulotan ni Jehova. Nupay kasta, nabigbig ni Abigail a, kas asawa ni Nabal, saan nga obligado a sumurot iti asawana iti kasta a tignay a maikaniwas iti pagayatan ni Jehova. Ti panangtulong ni Abigail iti daydiay pinulotan ni Jehova ti nangipakita iti kinapingetna iti umiso a panagdaydayaw, iti kasta isu binendisionan ni Jehova.​—1Sm 25:23-31, 39-42.

Maikadua, ti babai pagtulnoganna ti asawana. Rebbengenna ti agtrabaho a sipipinget maipaay iti pagimbagan ti sangakabbalayan ken mangipaay iti dayaw iti asawana nga ulona. Mangyeg daytoy kenkuana iti kadakkelan a dayaw. Kuna ti Proverbio 14:1: “Ti pudpudno a masirib a babai binangonna ti balayna, ngem daydiay maag rebbaenna dayta babaen kadagiti bukodna nga ima.” Rebbeng a kanayon nga agsao iti nasayaat maipapan iti asawana ken parayrayenna ti panagraem ti dadduma iti asawana, ket isu maipagpannakkel koma ti asawana. “Ti makabael nga asawa a babai ket korona iti makinkukua kenkuana, ngem kas kinarinuker kadagiti tulangna daydiay agtignay a nakababain.” (Pr 12:4) Nadeskribir iti Proverbio kapitulo 31 ti nadayaw a saadna ken dagiti pribilehiona kas asawa, agraman dagiti pamendision kenkuana gapu iti kinamatalek, kinagaget, ken kinasiribna.​—Kitaenyo ti ASAWA A BABAI.

Ti Hebreo a babai a maysa nga ina adu idi ti maaramidanna iti pannakasanay ti annakna iti kinalinteg, panagraem, ken kinagaget, ket masansan nga adu ti naaramidanna iti panangbalakad ken panangimpluensia kadagiti in-inauna nga annak maipaay iti pagimbagan. (Ge 27:5-10; Ex 2:7-10; Pr 1:8; 31:1; 2Ti 1:5; 3:14, 15) Nangnangruna a dagiti babbai nasanayda nga agbalin a nasayaat nga assawa babaen ti panagsursuroda kadagiti innada iti panagluto, panagabel, ken pangkaaduan a panangimaton iti sangakabbalayan, idinto ta ti ama sinursuruanna ti anak a lalaki iti pagsapulan. Siwayawaya met ti assawa a babbai a mangyebkas iti rikriknada iti assawada (Ge 16:5, 6) ket no dadduma timmulongda iti assawada a makaaramid kadagiti umiso a pangngeddeng.​—Ge 21:9-13; 27:46–28:4.

Dagiti nagannak ti gagangay a nangpili iti nobia maipaay iti maysa a lalaki. Ngem, awan duadua nga iti sidong ti Linteg, adda gundaway ti balasang a mangyebkas iti rikriknana ken pagayatanna iti dayta a banag, kas iti immun-unan a napasamak iti kaso ni Rebecca. (Ge 24:57, 58) Nupay maan-annurot idi ti poligamia, ta saan pay a nagtignay ti Dios a mangisubli iti sigud nga urnos a monogamia agingga a naipasdek ti kongregasion Kristiano (Ge 2:23, 24; Mt 19:4-6; 1Ti 3:2), adda limitasion dagiti poligamo a relasion.

Uray dagiti namilitariaan a linteg impaayanda agpadpada ti asawa a babai ken lalaki iti pabor ta ti kabbaro a nangasawa a lalaki saan a naobligar a makipaset iti buyot iti makatawen. Daytoy impaayanna ti agassawa iti gundaway a mangwatwat iti kalinteganda a maaddaan iti anak, a dakkel a liwliwa iti ina no awan ti asawa a lalaki, ken nangnangruna pay no isu matay iti bakal.​—De 20:7; 24:5.

Patas ti pannakaipaalagad dagiti linteg agpadpada iti lallaki ken babbai a nakabasol iti pannakikamalala, insesto, bestialidad, ken dadduma pay a krimen. (Le 18:6, 23; 20:10-12; De 22:22) Ti babbai saan nga agkawes iti pagan-anay ti maysa a lalaki, ti lalaki saan met nga agkawes iti pagan-anay ti maysa a babai, aramid a mabalin a mangituggod iti imoralidad, agraman homoseksualidad. (De 22:5) Mabalin a karaman dagiti babbai a magunggonaan kadagiti pagimbagan nga iyeg dagiti Sabbath, dagiti linteg a mangtartarawidwid kadagiti Nazareo, dagiti piesta, ken dagiti amin a probision ti Linteg iti pangkaaduan. (Ex 20:10; Nu 6:2; De 12:18; 16:11, 14) Ti ina, kasta met ti ama, masapul a dayawen ken pagtulnogan.​—Le 19:3; 20:9; De 5:16; 27:16.

Dagiti Pribilehio iti Kongregasion Kristiano. Kadagidiay inayaban ti Dios maipaay iti nailangitan a pannakaayab (Heb 3:1) tapno makipagtawidda ken Jesu-Kristo, awan nagdumaan ti lallaki ken babbai, iti naespirituan nga anag. Insurat ti apostol: “Iti kinapudnona, annaknakay amin ti Dios babaen ti pammatiyo ken Kristo . . . awan ti lalaki wenno uray babai; ta maymaysakayo amin a persona a naikaykaysa ken Kristo Jesus.” (Ga 3:26-28) Amin dagitoy masapul a mabalbaliwan ti nakaparsuaanda inton mapagungarda, yantangay napagbalinda a makiraman a sangsangkamaysa iti “nadibinuan a nakaparsuaan,” nga iti dayta a kasasaad awanen babbai, ta awan ti nababaian a sekso kadagiti espiritu a parsua, ta ti sekso ket pamay-an ti Dios iti panagpaadu dagiti naindagaan a parsua.​—2Pe 1:4.

Manangiwaragawag iti naimbag a damag. Yantangay nadakamatda kas ‘annak a babbai’ ken ‘babbai nga ad-adipen’ iti padto ni Joel, dagiti babbai ket karaman kadagidiay immawat iti sagsagut ti nasantuan nga espiritu idi aldaw ti Pentecostes 33 K.P. Nanipud iti dayta nga aldaw nga agpatpatuloy, ti Kristiano a babbai a naparaburan kadagitoy a sagut nagsaoda kadagiti ganggannaet a pagsasao a saanda a sigud a maaw-awatan, ket ‘nagipadtoda,’ ngem saanna a kayat a sawen a nagipadpadlesda kadagiti napateg a pasamak iti masanguanan, no di ket nagisasaoda kadagiti kinapudno ti Biblia.​—Joe 2:28, 29; Ara 1:13-15; 2:1-4, 13-18; kitaenyo ti MAMMADTO A BABAI.

Ti panagsaoda maipapan kadagiti kinapudno ti Biblia iti sabsabali ket saan nga agpaay laeng kadagiti kapammatianda. Sakbay ti iyuulina sadi langit, imbaga ni Jesus kadagiti pasurotna: “Umawatkayto iti pannakabalin inton dumteng kadakayo ti nasantuan nga espiritu, ket dakayto dagiti saksik agpadpada idiay Jerusalem ken iti intero a Judea ken Samaria ken agingga iti kaadaywan a paset ti daga.” (Ara 1:8) Kalpasan dayta, iti aldaw ti Pentecostes 33 K.P., idi naiparukpok kadakuada ti nasantuan nga espiritu, ti intero a grupo a buklen ti agarup 120 nga adalan (a pakairamanan ti sumagmamano a babbai) ket naikkan iti pannakabalin kas saksina (Ara 1:14, 15; 2:3, 4); ket iti padto ni Joel (2:28, 29) nga inadaw ni Pedro iti dayta a pasamak, karaman a natukoy ti kakasta a babbai. Gapuna, naibilangda kadagidiay naaddaan iti pagrebbengan nga agbalin a saksi ni Jesus “idiay Jerusalem ken iti intero a Judea ken Samaria ken agingga iti kaadaywan a paset ti daga.” Maitunos iti dayta, idi agangay impadamag ni apostol Pablo a da Euodia ken Sintique, idiay Filipos, ‘immagawada a nakidanggay kenkuana iti naimbag a damag’; ket ni Lucas dinakamatna ni Priscila kas kadua ni asawana nga Aquila iti ‘panangibinsabinsa iti dalan ti Dios’ idiay Efeso.​—Fil 4:2, 3; Ara 18:26.

Gimgimong ti kongregasion. Adda gimgimong a mabalin dagitoy a babbai ti agkararag wenno agipadto, no la ket nadalungdongan ti uloda. (1Co 11:3-16; kitaenyo ti ARUAT ITI ULO; DALUNGDONG.) Nupay kasta, kadagiti nabatad a publiko a gimong, a “ti intero a kongregasion” kasta met “dagiti di manamati” naguummongda iti maysa a lugar (1Co 14:23-25), dagiti babbai “agulimekda.” No ‘kayatda idi a sursuruen ti maysa a banag, mabalinda ti agsaludsod kadagiti bukodda nga assawa idiay pagtaengan, ta nakababain a ti maysa a babai agsao iti kongregasion.’​—1Co 14:31-35.

Nupay saan a mapalubosan a mangisuro iti gimong ti kongregasion, ti maysa a babai mabalinna ti mangisuro kadagiti tattao iti ruar ti kongregasion, kadagidiay agtarigagay a mangadal iti kinapudno ti Biblia ken iti naimbag a damag maipapan ken Jesu-Kristo (idiligyo ti Sal 68:11), kasta met a mabalinna ti agakem kas “mannursuro iti naimbag” kadagiti ub-ubing a babbai (ken annak) iti uneg ti kongregasion. (Tit 2:3-5) Ngem saanna a watwaten ti autoridad iti maysa a lalaki, saan met a makisupiat iti lallaki, kas koma kadagiti gimong ti kongregasion. Lagipenna no ania ti napasamak ken Eva ken no ania ti insawang ti Dios maipapan iti saad ti babai kalpasan ti panagbasol da Adan ken Eva.​—1Ti 2:11-14; Ge 3:16.

Lallaki ti agserbi kas manangaywan, ministerial nga ad-adipen. Idi naibinsabinsa ti maipapan “kadagiti sagut a tattao” nga impaay ni Kristo iti kongregasion, awan nadakamat a babbai. Ti sasao nga “apostol,” “mammadto,” “managebanghelio,” “papastor,” ken “mannursuro” ket panglalaki ti pormada amin. (Efe 4:8, 11) Ti Efeso 4:11 impatarus ti American Translation kas: “Ket impaayannatayo iti sumagmamano a lallaki kas apostol, sumagmamano kas mammadto, sumagmamano kas misionero, sumagmamano kas papastor ken mannursuro.”​—Idiligyo ti Mo, NW; kasta met ti Sal 68:18.

Naan-anay a maitunos iti daytoy, idi nagsurat ni apostol Pablo ken Timoteo maipapan kadagiti kualipikasion kadagiti saad a panagserbi kas “manangaywan” (e·piʹsko·poi), a naawagan met iti “lallakay” (pre·sbyʹte·roi), ken kas “ministerial nga adipen” (di·aʹko·noi) iti kongregasion, espesipiko a dinakamatna a masapul a lallakida ken, no naasawaanda, “asawa ti maymaysa a babai.” Kadagiti panangibinsabinsa nga inaramid ti asinoman kadagiti apostol, awan nadakamat nga aniaman nga akem a “diakonesa” (di·a·koʹnis·sa).​—1Ti 3:1-13; Tit 1:5-9; idiligyo ti Ara 20:17, 28; Fil 1:1.

Nupay nadakamat ni Febe (Ro 16:1) kas maysa a “ministro” (di·aʹko·nos, awanan iti Griego a piho nga artikulo), nabatad a saan a maysa a nadutokan a babai a ministerial nga adipen iti kongregasion, agsipud ta awan ti kasta a probision iti Kasuratan. Ti apostol saanna nga imbaga iti kongregasion nga umawatda kadagiti pammilin manipud ken Febe, imbes ketdi, siaayat nga awatenda ken ‘tulonganda iti aniaman a banag a mabalin a pakasapulanna kadakuada.’ (Ro 16:2) Ti panangtukoy kenkuana ni Pablo kas maysa a ministro nabatad a nainaig iti aktibidadna iti panangirakurak iti naimbag a damag, ken agsasao idi maipapan ken Febe kas babai a ministro a naitimpuyog iti kongregasion idiay Cencrea.​—Idiligyo ti Ara 2:17, 18.

Iti pagtaengan. Ti babai nadeskribir iti Kasuratan kas “narasrasi a basehas.” Kasta ti rumbeng a panangtrato kenkuana ti asawana. (1Pe 3:7) Ti babai aduan iti pribilehio, kas iti pannakipaset iti panangisuro iti annak ken kaaduanna a panangimaton iti ar-aramid iti uneg ti sangakabbalayan, iti sidong ti anamong ken panangiwanwan ti asawana. (1Ti 5:14; 1Pe 3:1, 2; Pr 1:8; 6:20; kap 31) Pagrebbenganna ti agpasakup iti asawana. (Efe 5:22-24) Ipaayna ken lakayna dagiti karbengan ti naasawaan.​—1Co 7:3-5.

Arkos. Ti intero a Biblia saanna a kondenaren ti arkos iti pagan-anay wenno ti panagaramat kadagiti alahas, ngem ibilinna a ti mangigiya a prinsipio isu ti kinaemma ken no ania ti maikanatad. Ibilin ti apostol a naimbag koma ti pannakaurnos ti kawes ti babbai ket arkosanda ti bagbagida “buyogen ti kinaemma ken kinasimbeng ti panunot.” Saan koma a maipangpangruna dagiti estilo ti buok, ar-arkos, ken nangina a pagan-anay no di ket ti bambanag a mangnayon iti naespirituan a kinapintas, awan sabali, ti “naimbag nga ar-aramid” ken “ti nalimed a kinatao ti puso iti di agrupsa a pagan-anay ti naulimek ken naalumamay nga espiritu.”​—1Ti 2:9, 10; 1Pe 3:3, 4; idiligyo ti Pr 11:16, 22; 31:30.

Kadagiti kasta a managpasakup a babbai a mangipakpakita iti nadalus, nadayaw, ken nadiosan a kababalin, ibaga ni apostol Pedro a “nagbalinkayo nga annak [ni Sara], no agtultuloykayo nga agaramid iti naimbag ket saanyo a pagbutngan ti aniaman a pakaigapuan ti panagaligaget.” Gapuna, dagitoy nga assawa a babbai addaanda iti naindaklan a gundaway, saan a gapu ta nagtaudda ken matalek a Sara iti nainlasagan a pamay-an no di ket gapu iti panangtuladda kenkuana. Naaddaan ni Sara iti pribilehio a mangipasngay ken Isaac ken agbalin a maysa nga inapo ni Jesu-Kristo, ti kangrunaan a ‘bin-i ni Abraham.’ (Ga 3:16) Gapuna, dagiti Kristiano nga assawa a babbai, a mangiparparangarang a piguratibo nga annak ida ni Sara uray iti imatang dagiti di manamati nga assawa, sigurado nga umawatda iti nabaknang a gunggona manipud iti im-ima ti Dios.​—1Pe 3:6; Ge 18:11, 12; 1Co 7:12-16.

Babbai a Nagserbi ken Jesus. Adda dagiti pribilehio a tinagiragsak dagiti babbai mainaig iti ministerio ni Jesus ditoy daga, ngem saan a dagiti pribilehio a naipaay kadagiti 12 nga apostol ken kadagiti 70 nga ebanghelisador. (Mt 10:1-8; Lu 10:1-7) Adu a babbai ti nagserbi ken Jesus manipud kadagiti bukodda a sanikua. (Lu 8:1-3) Maysa ti nangsapsapo kenkuana sumagmamano nga aldaw sakbay ti ipapatayna, ket gapu iti tignay daytoy a babai, inkari ni Jesus: “Sadinoman a pakaikasabaan daytoy naimbag a damag iti intero a lubong, ti inaramid daytoy a babai maisaritanto met kas pakalaglagipan kenkuana.” (Mt 26:6-13; Jn 12:1-8) Karaman ti babbai kadagidiay nangnangruna a nagparangan ni Jesus idi aldaw ti pannakapagungarna, ken karaman ti babbai kadagidiay nagparanganna idi agangay.​—Mt 28:1-10; Jn 20:1-18.

Piguratibo nga Usar. Iti sumagmamano a gundaway, simboliko a nausar ti babbai kas mangiladladawan kadagiti kongregasion wenno organisasion ti tattao. Naaramatda met a mangisimbolo kadagiti siudad. Ti naipadayag a kongregasion ni Kristo naikuna a ‘nobiana,’ naawagan met “ti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem.”​—Jn 3:29; Apo 21:2, 9; 19:7; idiligyo ti Efe 5:23-27; Mt 9:15; Mr 2:20; Lu 5:34, 35.

Nagsao ni Jehova iti kongregasion wenno nasion ti Israel kas “babai” a kukuana, yantangay isu ti “asawa a makinkukua” kenkuana maigapu iti relasion iti nagbaetanda gapu iti Linteg ti tulag. Kastoy ti wagas a panagsaona iti Israel kadagiti padto ti pannakaisubli, a no dadduma ti sasaona iturongna iti Jerusalem, ti manarawidwid a siudad ti nasion. Ti ‘annak a lallaki’ ken ‘annak a babbai’ (Isa 43:5-7) daytoy a babai isuda dagiti kameng ti nasion ti Israel.​—Isa 51:17-23; 52:1, 2; 54:1, 5, 6, 11-13; 66:10-12; Jer 3:14; 31:31, 32.

Iti adu a gundaway, natukoy ti dadduma pay a nasion wenno siudad kas nababaian wenno kas babbai. Ti sumagmamano ket: Moab (Jer 48:41), Egipto (Jer 46:11), Rabba ti Ammon (Jer 49:2), Babilonia (Jer 51:13), ken ti simboliko a Babilonia a Dakkel.​—Apo 17:1-6; kitaenyo ti ANAK A BABAI; BABILONIA A DAKKEL.

Ti “babai” iti Genesis 3:15. Idi tiempo a sinentensiaanna dagiti nagannak ti sangatauan, da Adan ken Eva, nangikari ti Dios iti maysa a bin-i nga ipasngay ti “babai,” daydiay a mangrumekto iti ulo ti serpiente. (Ge 3:15) Daytoy ket maysa a “sagrado a palimed” a pinanggep ti Dios nga ipalgak iti inkeddengna a tiempo. (Col 1:26) Ti sumagmamano nga aspeto a nainaig kadagiti kasasaad idi tiempo a naisawang ti naimpadtuan a kari ket mangipaay kadagiti pamalatpatan maipapan iti pakabigbigan ti “babai.” Yantangay ti bin-ina ti mangrumek iti ulo ti serpiente, kasapulan a daytoy ket ad-adda pay ngem maysa a natauan a bin-i, ta ipakita ti Kasuratan a saan a literal nga uleg iti daga ti nakaiturongan ti sasao ti Dios. Iti Apocalipsis 12:9, naipakita a ti “serpiente” isu ni Satanas a Diablo, maysa nga espiritu a persona. Gapuna, ti “babai” iti padto saan a mabalin a natauan a babai, kas ken Maria nga ina ni Jesus. Dayta a banag ket lawlawagan ti apostol iti Galacia 4:21-31.​—Kitaenyo ti BIN-I.

Iti daytoy a teksto, ti apostol dakamatenna ti siwayawaya nga asawa ni Abraham ken ti kamalalana a ni Agar ket kunaenna a ni Agar ti katupag ti literal a siudad ti Jerusalem iti sidong ti Linteg ti tulag, a ti “annakna” isuda dagiti umili iti Judio a nasion. Kuna ni Pablo a ni Sara nga asawa ni Abraham isu ti katupag ti “Jerusalem sadi ngato,” a naespirituan nga ina ni Pablo ken dagiti nayanak-iti-espiritu a kakaduana. Daytoy a nailangitan nga “ina” isu met ti “ina” ni Kristo, daydiay inauna kadagiti naespirituan a kakabsatna, nga aminda ket nagtaud iti Dios kas Amada.​—Heb 2:11, 12; kitaenyo ti SIWAYAWAYA A BABAI.

Nainkalintegan a kunaen ken maitunos iti Kasuratan a ti “babai” iti Genesis 3:15 ket maysa a naespirituan a “babai.” Ken, mayataday iti kinapudno a ti “nobia” wenno “asawa” ni Kristo saan nga indibidual a babai no di ket ragup a buklen ti adu a naespirituan a kameng (Apo 21:9), ti “babai” a mangipasngay iti naespirituan nga annak ti Dios, ti ‘asawa’ ti Dios (a naipadto iti immun-unan a nadakamat a sasao da Isaias ken Jeremias), ket buklen ti adu a naespirituan a persona. Maysa dayta a ragup a bagi dagiti persona, maysa nga organisasion, ken nailangitan.

Daytoy a “babai” nadeskribir iti sirmata ni Juan, iti Apocalipsis kapitulo 12. Naipakita a mangipaspasngay iti maysa nga anak, maysa nga agturay a “mangipastor kadagiti amin a nasion babaen iti sarukod a landok.” (Idiligyo ti Sal 2:6-9; 110:1, 2.) Naited ken Juan daytoy a sirmata nabayagen kalpasan ti pannakayanak ni Jesus kas tao ken kasta met a kalpasan ti pannakapulotna kas Mesias ti Dios. Yantangay nabatad nga isu met laeng a persona ti nainaig iti dayta, tumukoy la ketdi, saan nga iti pannakayanak ni Jesus kas tao, no di ket iti sabali pay a pasamak, awan sabali, iti pannakaisaadna iti turay ti Pagarian. Gapuna nailadawan ditoy ti pannakayanak ti Mesianiko a Pagarian ti Dios.

Iti naud-udi a paset, naipakita a ni Satanas idaddadanesna ti “babai” ken gubgubatenna “dagiti natda ti bin-ina.” (Apo 12:13, 17) Yantangay nailangitan ti “babai,” ken yantangay iti daytoy a tiempo naitapuaken ni Satanas ditoy daga (Apo 12:7-9), saanna a kabaelan nga asitgan dagidiay a nailangitan a persona a mangbukel iti “babai,” ngem kabaelanna nga asitgan dagiti natda iti “bin-ina,” ti annakna, ti kakabsat ni Jesu-Kristo nga adda pay ditoy daga. Iti kasta a pamay-an, indadanesna ti “babai.”

Dadduma pay nga usar. Idi impadtona dagiti panagbisin a dumteng iti Israel no sukiren ken rakrakenda ti tulagna, kinuna ti Dios: “Sangapulo a babbai ti manglutonto iti tinapayyo iti maymaysa nga urno ket isublida ti tinapayyo a tinimbang.” Nakaro unay ti bisin ta maymaysanto laeng nga urno ti kasapulan ti sangapulo a babbai, idinto ta saggaysada koma ti usaren no kadagiti kadawyan a tiempo.​—Le 26:26.

Kalpasan ti panangpakdaarna iti Israel maipapan kadagiti didigra a dumteng kenkuana gapu iti saanna a kinamatalek, kinuna ni Jehova, babaen ken Isaias a mammadto: “Ket pito a babbai pudno a gammatandanto ti maysa a lalaki iti dayta nga aldaw, a kunkunada: ‘Kanenminto ti bukodmi a tinapay ket ikawesminto dagiti bukodmi a kagay; isuna laeng ta maawagankami koma iti naganmo tapno maikkat ti pannakaumsimi.’” (Isa 4:1) Iti immuna a dua a bersikulo (Isa 3:25, 26), impasimudaag ti Dios a babaen iti gubat mapasag ti lallaki ti Israel. Gapuna, ibagbagana iti Israel ti maipapan iti ibunga ti kakasta a kasasaad, awan sabali, ti pannakakerraay dagiti lallaki a trabahador ti nasion, nga iti kasta uray la sumagmamano a babbai ti mangisinggalut iti bagbagida iti maymaysa a lalaki. Maragsakanda a mayawag kadakuada ti nagan ti lalaki ken maipaayan iti atension manipud kenkuana, uray pay no kasapulan nga isu iranudda iti dadduma a babbai. Awatenda ti poligamia wenno ti panagbalin a kamalala tapno maaddaanda iti sangkabassit a paset iti biag ti maysa a lalaki. Babaen iti dayta, maikkat ti dadduma nga umsi gapu iti kinabalo wenno gapu iti di naasawaan a kasasaad, ken kinaawan anak.

Iti maysa a padto a pangliwliwa iti Israel, kinuna ni Jehova: “Kasano kabayag a bumaw-ingka ditoy ken idiay, O di matalek nga anak a babai? Ta ni Jehova nangparsua iti baro a banag iti daga: Ti maysa a babai laeng dupudopennanto a likmuten ti maysa a nabaneg a lalaki.” (“Ti babai armenna ti lalaki!” AT) (Jer 31:22) Agingga iti daydi a tiempo, ti Israel, nga adda iti naasawaan a pannakirelasion iti Dios maigapu iti Linteg ti tulag, ket bumawbaw-ing “ditoy ken idiay” iti di kinamatalek. Ita awisen ni Jehova ti “birhen ti Israel” a mangipasdek kadagiti marka iti dalan ken kadagiti teddek a pagilasinan tapno mangigiya kenkuana nga agsubli ken mangipamaysa iti pusona iti kangrunaan a kalsada a pagdalanan nga agsubli. (Jer 31:21) Ikabilto kenkuana ni Jehova ti espirituna tapno aggagar unay nga agsubli. Ngarud, no kasano a ti maysa nga asawa a babai dupudopenna a likmuten ti asawana tapno mapasublina ti nasayaat a pannakirelasion kenkuana, kasta met a ti Israel dupudopenna a likmuten ni Jehova a Dios tapno mapasublina ti nasayaat a pannakirelasion kenkuana kas asawana.

“Ti tarigagay dagiti babbai.” Maipapan iti “ari ti amianan,” kunaen ti padto ni Daniel: “Iti Dios dagiti ammana saanto a mangipaay iti panangikabilangan; ket iti tarigagay dagiti babbai ken iti tunggal sabali a dios saanto a mangipaay iti panangikabilangan, no di ket iti ngatuen ti isuamin ipadayagnanto ti bagina. Ngem ti dios dagiti sarikedked, iti saadna idayawnanto.” (Da 11:37, 38) Ti “babbai” ditoy mabalin nga irepresentarna dagiti nakapkapuy a nasion a nagbalin a ‘babaonen a babbai’ ti “ari ti amianan,” kas nakapkapuy a basbasehas. Adda didiosda a tartarigagayanda ken pagdaydayawanda, ngem ti “ari ti amianan” saanna nga ikankano dagita ken pagraemanna ti maysa a dios ti militarismo.

Dagiti simboliko a “dudon.” Iti sirmata kadagiti simboliko a “dudon” iti Apocalipsis 9:1-11, nailadawan dagitoy a dudon kas addaan iti ‘buok a kas iti buok dagiti babbai.’ Maitunos iti Nainkasuratan a prinsipio a ti atiddog a buok ti babai ket pagilasinan ti panagpasakupna iti asawana nga ulona, ti buok dagitoy simboliko a “dudon” isimbolona la ketdi ti panagpasakup dagidiay iladladawanda, awan sabali, ti panagpasakupda iti daydiay naipakita iti padto nga agbalin nga ulo ken arida.​—Kitaenyo ti ABADDON.

144,000 a ‘saan a natulawan kadagiti babbai.’ Iti Apocalipsis 14:1-4, ti 144,000 a nailadawan a sitatakder a kadua ti Kordero iti Bantay Sion ket naikuna kas “nagatang manipud iti daga. Dagitoy isuda dagidiay saan a nangtulaw iti bagbagida kadagiti babbai; iti kinapudnona, birhenda.” Naipakita a dagitoy ket nasingsinged ti relasionda iti Kordero ngem iti relasion kenkuana ti asinoman a sabsabali pay, ta isuda laeng ti makaadal a nalaing iti “baro a kanta.” (Apo 14:1-4) Ipasimudaag daytoy a buklenda ti “nobia” ti Kordero. (Apo 21:9) Naespirituanda a persona, kas ipalgak ti kinapudno nga agtaktakderda iti nailangitan a Bantay Sion a kadua ti Kordero. Ngarud, ti ‘saanda a panangtulaw iti bagbagida kadagiti babbai’ ken ti kasasaadda kas ‘birhen’ saanna a kayat a sawen a saan a pulos nangasawa ti asinoman kadagitoy a 144,000 a persona, ta ti Kasuratan saanna a paritan a mangasawa dagiti tattao a makipagtawid ken Kristo bayat ti kaaddada ditoy daga. (1Ti 3:2; 4:1, 3) Saanna met nga ipamatmat a lallaki amin dagiti 144,000, ta “awan ti lalaki wenno uray babai” no maipapan iti naespirituan a relasion dagiti kakadua ni Kristo nga agtawid. (Ga 3:28) Ngarud, ti “babbai” simboliko la ketdi a babbai, awan duadua nga isuda dagiti narelihiosuan nga organisasion kas iti Babilonia a Dakkel ken ti ‘annakna a babbai,’ dagiti ulbod a narelihiosuan nga organisasion, a ti ikakappon wenno pannakipaset kadagita ket manglapped iti panagbalin a di namulitan. (Apo 17:5) Daytoy a simboliko a panangiladawan tumunos iti kalikaguman ti Linteg a birhen laeng ti alaen ti nangato a padi ti Israel kas asawana, ta ni Jesu-Kristo ket naindaklan a Nangato a Padi ni Jehova.​—Le 21:10, 14; 2Co 11:2; Heb 7:26.

Maipapan iti panangawag ni Jesus ken Maria kas “babai,” kitaenyo ti MARIA Num. 1 (Rinaem ken Inayat ni Jesus).