Librot’ Biblia Numero 48​—Taga Galacia

Mannurat: Pablo

Lugar a Nakaisuratanna: Corinto wenno Antioquia ti Siria

Nalpas a Naisurat: c. 50–52 K.P.

 1. Aniada a kongregasion ti nakaiturongan ti Taga Galacia, ket kasano ken kaanoda a naorganisa?

DAGITI kongregasion ti Galacia a nadakamat ni Pablo iti Galacia 1:2 mabalin nga inramanna ti Antioquia ti Pisidia, Iconio, Listra, ken Derbe​—dagiti lugar iti nagduduma a distrito ngem sakup amin daytoy a Romano a probinsia. Ti Aramid kapitulo 13 ken 14 saritaendat’ umuna a panagmisionero da Pablo ken Bernabe ditoy a deppaar, a nagbanag iti pannakaorganisa dagiti kongregasion ti Galacia. Naglalaok ditoy dagiti Judio ken di Judio, agraman pay dagiti Celt, wenno Gaul. Naangay daytoy kalpasan unay ti isasarungkar ni Pablo sadi Jerusalem idi agarup 46 K.P.​—Ara. 12:25.

 2. (a) Aniat’ resulta ti maikadua a panagbaniagan Pablo sadi Galacia, ngem aniat’ simmaruno iti dayta? (b) Kabayatanna, kasano a nagpatuloy ti panagbiahe ni Pablo?

² Idi 49 K.P., inyusuat da Pablo ken Silas ti maikadua a panagmisioneroda iti teritoria ti Galacia, a nagbanag ‘iti ititibker ti pammati dagiti kongregasion ket inaldawda nga immadu.’ (Ara. 16:5; 15:40, 41; 16:1, 2) Ngem, inanup ida dagiti palso a mannursuro, Judaista, nga inuyotanda dagiti taga Galacia a mamati a ti panagkugit ken panangsalimetmet iti Linteg ni Moises ket nesesita a paset ti pudno a Kinakristiano. Kabayatanna sinarungkaran ni Pablo ti Misia sa nagpa-Macedonia ken Grecia, aginggat’ Corinto, a nasurok 18-bulan a nakikadua kadagiti kakabsat sadiay. Sa, idi 52 K.P., dimmagas sadi Efeso sa nagpa-Antioquia ti Siria, a nagkampuanna, a dimmanon iti daydi met la a tawen.​—Ara. 16:8, 11, 12; 17:15; 18:1, 11, 18-22.

 3. Sadino ken kaano a mabalin a naisurat ti Taga Galacia?

³ Sadino ken kaano nga inaramid ni Pablo ti surat kadagiti taga Galacia? Sigurado nga apaman a nadamagnat’ ganuat dagiti Judaista. Mabalin a naaramid idiay Corinto, Efeso, wenno Antioquia ti Siria. Mabalin nga iti daydi 18-bulan a kaaddanat’ Corinto idi 50-52 K.P., ta umdas ti tiempo a makagteng ti damag kenkuana manipud Galacia. Narigat nga idiay Efeso daytoy, ta apagbiit la a dimmagas sadiay. Ngem, idiay Antioquia ti Siria a nagkampuanna “nagnaed idiay iti sumagmamano nga aldaw,” nalabit idi kalgaw ti 52 K.P., ket gapu ta makapagdinnamag daytoy a siudad ken ti Asia Menor, mabalin a dimteng kenkuana ti report maipapan kadagiti Judaista ket inaramidna ti surat kadagiti taga Galacia manipud Antioquia ti Siria iti daydi a tawen.​—Ara. 18:23.

 4. Aniat’ ipalgak ti Taga Galacia no iti kina-apostol ni Pablo?

⁴ Ti surat deskribirennan Pablo kas “apostol, saan nga iti biang dagiti tao wenno baeten ti tao, no di ket baeten ken Jesu-Kristo ken ti Dios nga Ama.” Adut’ ipalgakna a kabibiag ni Pablo ken ti kina-apostolna, a paneknekanna, kas apostol, a nakibinnadang kadagiti apostol sadi Jerusalem ken inusarna pay ti autoridadna a nangtinggar iti sabali nga apostol, ni Pedro.​—Gal. 1:1, 13-24; 2:1-14.

 5. Aniadat’ mamaneknek nga autentiko ken kanonikal ti Taga Galacia?

⁵ Aniat’ mamasingked nga autentiko ken kanonikal ti Taga Galacia? Nainaganan dayta kadagiti surat da Ireneo, Clemente ti Alexandria, Tertulian, ken Origen. Sa, inraman dagitoy agkakapateg a manuskrito ti Biblia: Sinaitic, Alexandrine, Vatican No. 1209, Codex Ephraemi Syri rescriptus, Codex Bezae, ken Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶). Sa, maitunos nga interamente iti Griego a Kasuratan ken iti Hebreo a Kasuratan, a naynay a pagsitaranna.

 6. (a) Ania a dua a puntot’ ipasdek ti surat kadagiti Taga Galacia? (b) Aniat’ karkarna no iti pannakaisurat daytoy, ket aniat’ igunamgunamna?

⁶ Sigun iti nabileg ken nadagsen a surat ni Pablo “kadagiti kongregasion ti Galacia,” pinaneknekanna (1) nga isu pudno nga apostol (banag a dinispresio dagiti Judaista) ket (2) ti pannakapalinteg maigaput’ pammati ken Kristo Jesus, saan ket a gapu kadagiti aramid ti Linteg, ket ngarud di nesesita ti panagkugit kadagiti Kristiano. Nupay ugali ni Pablo a sekretariona ti agsurat, isu a mismot’ nagsurat kadagiti Taga Galacia ‘iti dadakkel a letra iti mismo nga imana.’ (6:11) Ti linaon ti libro naskenda unay, agpada kada Pablo ken kadagiti taga Galacia. Igunamgunamnat’ inda panangapresiar iti wayawaya nga ik-ikutan dagiti pudno a Kristiano baeten ken Jesu-Kristo.

LINAON TI TAGA GALACIA

7, 8. (a) Aniat’ inrason ni Pablo maipapan iti naimbag a damag? (b) Kasano a napasingkedan a ni Pablo ket apostol kadagiti di nakugit, ket kasanona nga imparang ti autoridadna no nainaig ken Cefas?

⁷ Inkaluyan Pablo ti kina-apostolna (1:1–2:14). Kalpasan a kinablaawanna dagiti kongregasion ti Galacia, nasdaaw ni Pablo iti kalakada a mamatit’ sabali a naimbag a damag, ket sibibilegna nga imbaga: “Uray dakam met laeng wenno anghel a naggapu idiay langit iwaragawagna kadakayo ti naimbag a damag a maiduma iti daydiay inwaragawagmi kadakayo, mailunod koma.” Ti naimbag a damag nga inwaragawagna saan a banag a natauan, ket di met naisuro kenkuana, “malaksid iti paltiing ni Jesu-Kristo.” Idi dati, kas naregta a nangidagadag iti Judaismo, indadanes ni Pablo ti kongregasion ti Dios, ngem idi kuan inayaban ti Dios gaput’ di kaikarian a kinamanangaasina tapno iwaragawagnat’ naimbag a damag iti Anak kadagiti nasion. Sa la simmang-at sadi Jerusalem, tallo a tawen kalpasan a nakumberti, ket kadagiti apostol, ni la Pedro ti nakitana, agraman ken Santiago a kabsat ti Apo. Isu saan a nakitkita dagiti kongregasion ti Judea, nupay nadamdamagda ket “dinaydayawda ti Dios” gapu kenkuana.​—1:8, 12, 24.

⁸ Kalpasan ti 14 a tawen simmang-at manen ni Pablo sadi Jerusalem ket inlawlawagna a pribada ti naimbag a damag nga ikaskasabana. Ni Tito a kaduana, nupay Griego, saanda pay a pinilit a makugit. Idi naawatan da Santiago ken Cefas ken Juan a naikumit ken Pablo ti naimbag a damag kadagiti di nakugit, kas pannakaikumit ken Pedro ti naimbag a damag kadagiti nakugit, inanamonganda ti panagkuyog da Pablo ken Bernabe a mapan kadagiti nasion, bayat a napanda met kadagidiay nakugit. Idi immay ni Cefas sadi Antioquia ket di nagna a “mayalubog iti kinapudno ti naimbag a damag” gaput’ amakna kadagiti nakugit, tinubngar ni Pablo iti imatang dagiti isuamin.​—2:14.

 9. Maibilang a nalinteg ti Kristiano gapu iti ania?

⁹ Maibilang a nalinteg gapu iti pammati, saan a gapu iti linteg (2:15–3:29). Dakami a Judio, sigun ken Pablo, ammomi “a ti tao maibilang a nalinteg, saan a gapu kadagiti aramid ti linteg, no di ket gapu iti pammati ken Kristo Jesus.” Agbiag itan a nakikaykaysa ken Kristo ket sibibiag gapu iti pammati tapno aramidennat’ pagayatan ti Dios. “Ta no ti kinalinteg ket magun-odan babaen iti linteg, ni Kristo natay ngarud nga awan bambanagna.”​—2:16, 21.

10. Aniat’ nasken tapno adda pamendision ti Dios, ket iti kasta aniat’ nakairantaan ti Linteg?

¹⁰ Nanengneng unayen aya dagiti taga Galacia tapno patienda a gapu ta nangrugida babaen ti panangawatda iti espiritu gaput’ pammati, turposenda itan ti panagserbida iti Dios babaen kadagiti aramid ti Linteg? Ti nasken isut’ panangipangag gapu iti pammati, kas ken Abraham, a “namati ken Jehova, ket naibilang kenkuana kas kinalinteg.” Ita, sigun iti kari ti Dios, “dagiti mangsalimetmet iti pammati mabendisionanda a mairaman ken matalek nga Abraham.” Naluk-atandan manipud lunod ti Linteg idi natay ni Kristo idiay kayo. Ni Kristo isut’ Bin-i ni Abraham, ket ti Linteg a naadda 430 tawen kalpasanna dina winaswas ti kari maipapan iti Bin-i. Ania, ngarud, ti nakairantaan ti Linteg? Isu ti “mangaywan a nangiturong kadatayo ken Kristo, tapno maibilangtayo a nalinteg maipuon iti pammati.” Ita awantayon iti sidong ti mangaywan, ket awan metten naggiddiatan ti Judio ken Griego, ta isuamin naikaykaysadan ken Kristo Jesus ket “talaga a bin-i ni Abraham ida, dagiti agtawid kas iti kari.”​—3:6, 9, 24, 29.

11. (a) Ania a pannakaluk-at ti di ikankano dagiti taga Galacia? (b) Kasano nga inladawan ni Pablo ti pannakawayawaya ti Kristiano?

¹¹ Agtalinaed a sititibker iti Nakristianuan a wayawaya (4:1–6:18). Imbaon ti Dios ti Anakna tapno maluk-atan dagiti adda iti babaen ti Linteg, tapno “awaten[da] koma ti pannakaibilang nga annak.” (4:5) Apay ngarud nga agsublida a paadipen kadagiti nakapuy ken nanumo a pagsursuruan? Ita ta ngilinenen dagiti taga Galacia dagiti aldaw ken bulan ken tiempo ken tawen, agamak ni Pablo di la ket ta sayang amin ti gapuananna kadakuada. Idi damona a sinarungkaran ida, inawatdan Pablo kas anghel ti Dios. Nagbalin kadi itan a kabusorda gapu ta pudnot’ imbagana kadakuada? Dagidiay mayat nga agpasakup iti Linteg denggenda koma ti kunat’ Linteg: Ni Abraham naaddaan dua nga annak kadagiti dua a babbai. Ti maysa a babai, ni Agar nga adipen, katupagna ti nasion ti nainlasagan nga Israel, a naigalut ken Jehova gapu iti tulag ti Mosaiko a Linteg, ket dayta a tulag mamataud kadagiti annak a maadipen. Ngem, ti siwayawaya a babai, a ni Sara, katupagna ti Jerusalem sadi ngato, a kunan Pablo, nga “agwayawaya, ket isu ti inatayo.” “Ania,” inyimtuod ni Pablo, “ti kuna ti Kasuratan?” Daytoy: “Dinto pulos a makipagtawid ti anak ti tagabo iti anak ti babai a siwayawaya.” Ket saannatay nga annak ti tagabo, “no di ket ti babai a siwayawaya.”​—4:30, 31.

12. (a) Mayannurot iti ania ti pagnaan koman dagiti taga Galacia? (b) Ania a nasken a panagdinnilig ti inaramid ni Pablo?

¹² Awan kapapay-anna ti pannakakugit wenno di pannakakugit, kunan Pablo, ngem ti pammati nga agtignay baeten ti ayat isut’ nasken. Matungpal ti intero a Linteg iti daytoy a sao: “Ayatem ti kaarubam kas iti bagim.” Magnakayo a mayannurot iti espiritu, ta “no idalannakay ti espiritu, awankayo iti sidong ti linteg.” No maipapan kadagiti aramid ti lasag, impakdaar ni Pablo “a dagidiay mangaramid kadagita didanto tawiden ti pagarian ti Dios.” Kas maisupadi, dineskribirna ti bunga ti espiritu, nga awan linteg a maibusor kadagita, sana innayon: “No agbiagtayo gapu iti espiritu, magnatay met koma gapu iti espiritu” ket iwaksiyo ti pasindayaw ken apal.​—5:14, 18, 21, 25.

13. Kasano a matungpal ti linteg ni Kristo, ket aniat’ adda koma a pakaseknanda?

¹³ No ti maysa agsalungasing a dina madmadlaw, dagiti kualipikado iti naespirituan masapul a bagbagaanda “sigun iti espiritu ti kinaemma.” Dagiti Kristiano tungpalenda ti linteg ni Kristo babaen iti panangawitda iti dadagsen ti maysa ken maysa, ngem tunggal maysa kargaenna ti bukodna nga awit tapno mapaneknekanna ti bukodna a gapuanan. Aganinto ti maysa kas mayalubog iti immulana, a dayta ket panagrupsa manipud iti lasag wenno biag nga agnanayon manipud iti espiritu. Dagidiay agtarigagay a makugit dagiti taga Galacia tao laeng ti ay-ayuenda ken liklikanda ti pannakaidadanes. Saan a panagkugit wenno di panagkugit ti nasken a pakaseknan, no di ket ti baro a parsua. Umapayto ti talna ken asi kadagidiay magna a mayalubog iti daytoy a pagalagadan, kasta met iti “Israel ti Dios.”​—6:1, 16.

NO APAY NAIMBAG

14. Ania nga ehemplo ti inted ni Pablo kadagiti manangaywan?

¹⁴ Ti surat kadagiti taga Galacia ipalgakna ni Pablo kas nauyong a manangidadanes a nagbalin nga alibtak nga apostol kadagiti nasion, naynay a sidadaan a makidangadang para kadagiti kakabsatna. (1:13-16, 23; 5:7-12) Impakita ni Pablo babaen ti ulidan a ti manangaywan alisto koma a mangtaming kadagiti problema, a waswasenna dagiti palso a rason babaen iti lohika ken Kasuratan.​—1:6-9; 3:1-6.

15. Kasano a ti surat makagunggona kadagiti kongregasion ti Galacia, ket ania a giya ti intedna ita kadagiti Kristiano?

¹⁵ Nagimbagan dagiti kongregasion ti Galacia ti surat gapu ta naipasdek a sibabatad ti wayawayada ken Kristo ket linaisna dagidiay nangtiritir iti naimbag a damag. Imbatadna a gapu iti pammati maibilang ti maysa a nalinteg ket din kasapulan ti panagkugit tapno adda pannakaisalakan. (2:16; 3:8; 5:6) Gapu ta naiwaksin dagiti nainlasagan a panaggigiddiat, nagkaykaysan dagiti Judio ken Gentil iti uneg ti maymaysa a kongregasion. Ti wayawayada manipud iti Linteg saan koma a mausar a pangsugsog kadagiti tarigagay ti lasag, ta agtalinaed pay la ti prinsipio: “Ayatem ti kaarubam kas iti bagim.” Agtultuloy dayta a mangigiya kadagiti Kristiano ita.​—5:14.

16. Aniada a makapabileg pammati a pannakailawlawag ti Hebreo a Kasuratan ti linaon ti Galacia?

¹⁶ Ti surat ni Pablo tinulonganna dagiti taga Galacia a mangtarus kadagiti adu a doktrina, a nagadaw iti Hebreo a Kasuratan kadagiti nabileg nga ilustrasion. Sipapaltiing nga impatarusnat’ Isaias 54:1-6, nga inlatakna a ti babai a kukuan Jehova isu “ti Jerusalem sadi ngato.” Inlawlawagna ti “simboliko a drama” da Agar ken Sara, a dagiti makipagtawid kadagiti kari ti Dios isu dagidiay winayawayaan ni Kristo imbes a dagidiay siaadipen iti Linteg. (Gal. 4:21-26; Gen. 16:1-4, 15; 21:1-3, 8-13) Imbatadna a ti tulag ti Linteg dina winaswas ti Abrahamiko a tulag no di ket ninayonanna. Impatuldona pay a 430 tawen ti nagbaetan dagitoy dua a tulag, a nesesita iti kronolohiat’ Biblia. (Gal. 3:17, 18, 23, 24) Naitalimeng dagitoy a rekord tapno pakapabilgan ti pammati dagiti Kristiano ita.

17. (a) Ania ti nasken nga imbatad ti Galacia? (b) Aniat’ nagsayaat a patigmaan kadagiti agtawid ti Pagarian ken kadagiti kakaduada?

¹⁷ Kangrunaan amin, nasierto dagiti taga Galacia no asino ti Bin-it’ Pagarian, a sineggaan amin a propeta. “Ita dagiti kari naibaga ken Abraham ken iti bin-ina . . . nga isu ni Kristo.” Dagidiay agbalin nga annak ti Dios gaput’ pammatida ken Kristo Jesus maibilangda iti daytoy a bin-i. “No kukuanakayo ni Kristo, dakay ngarud ti bin-i ni Abraham, dagiti agtawid kas iti kari.” (3:16, 29) Dagiti nagsayaat a patigmaan idiay Galacia ipangag koma dagitoy nga agtawid iti Pagarian ken dagidiay makipagbannog kadakuada: ‘Agtalinaedkayo iti wayawaya a nangluk-atan ni Kristo kadakayo!’ ‘Dikay mabannog iti panagaramid ti naimbag, ta inton tiempona agapittay no ditay maupay.’ ‘Aramidentay ti naimbag, nangruna kadagiti kabbalay iti pammati.’​—5:1; 6:9, 10.

18. Aniada nga ultimo a nabileg a pakdaar ken patigmaan ti linaon ti Galacia?

¹⁸ Kamaudiananna, nabileg ti pakdaarna a dagidiay makinamnamin kadagiti aramid ti lasag “didanto tawiden ti pagarian ti Dios.” Isuda amin tallikudanda komat’ nailubongan a rugit ken susik ket ipamaysada a patauden ti bunga ti espiritu, nga isut’ “ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinamanangaasi, kinaimbag, pammati, kinaemma, panagteppel.”​—5:19-23.