Ni Gamaliel​—Insurona ni Saulo ti Tarso

NAKAUL-ULIMEK ti bunggoy. Sakbay la unay dayta, dandanidan napapatay ni apostol Pablo. Pagaammo met kas Saulo ti Tarso, isut’ insalakan idin dagiti buyot ti Roma ket ita sinangona dagiti tattao manipud iti maysa a pagagdanan iti asideg ti templo idiay Jerusalem.

Bayat nga intag-ayna ti imana tapno agulimekda, rinugian ni Pablo ti agsarita iti pagsasao a Hebreo, a kunkunana: “Lallaki, kakabsat ken amma, denggenyo ti panagikalintegak ita kadakayo. . . . Maysaak a Judio, a naiyanak idiay Tarso ti Cilicia, ngem naadalanak iti daytoy a siudad iti sakaanan ni Gamaliel, nasursuruanak sigun iti kinainget ti Linteg dagiti inapo, a naregtaak iti Dios a kas kadakayo amin itoy nga aldaw.”​—Aramid 22:1-3.

Iti pannakaipasangona iti peggad, apay nga inrugi ni Pablo ti depensana iti panangikunana nga isut’ sinursuruan ni Gamaliel? Asino ni Gamaliel, ken aniat’ nairaman iti panagbalin a sinursuruanna? Naimpluensiaan kadi ni Saulo iti daytoy a pannakasanay uray pay kalpasan a nagbalin a Kristiano nga apostol Pablo?

Asino ni Gamaliel?

Ni Gamaliel ket maysa a nalatak a Fariseo. Apoko ni Hillel a Panglakayen, a nangipasdek iti maysa kadagiti dua a kangrunaan nga eskuelaan maipapan iti doktrina iti uneg ti Judaismo dagiti Fariseo.a Naibilang a naluklukay ti panangisuro ni Hillel ngem iti karibalna, ni Shammai. Kalpasan ti pannakadadael ti templo iti Jerusalem idi 70 K.P., ad-adda a kinaykayatda ti Bet Hillel (ti Balay ni Hillel) ngem ti Bet Shammai (ti Balay ni Shammai). Nagbalin ti Balay ni Hillel kas opisial a mangibagi iti Judaismo, tangay napukaw amin a sabsabali pay a sekta idi nadadael ti templo. Dagiti pangngeddeng ti Bet Hillel isut’ masansan a nakaibatayan ti linteg a Judio iti Mishnah, a nagbalin a pundasion ti Talmud, ket agparang a ti impluensia ni Gamaliel isut’ kangrunaan a makagapu iti panangdominarna.

Mararaem unay ni Gamaliel ta isut’ immuna a naawagan rabban, titulo a nangatngato ngem iti rabbi. Kinapudnona, nagbalin ni Gamaliel a mararaem unay nga indibidual ta kuna ti Mishnah maipapan kenkuana: “Idi natayen ni Rabban Gamaliel a panglakayen nagpatinggan ti dayag ti Torah, ket napukaw ti kinatarnaw ken kinasanto [iti lit. “pannakaisina”].”​—Sotah 9:15.

Insuro ni Gamaliel​—Kasano?

Idi impakaammo ni apostol Pablo iti bunggoy idiay Jerusalem nga isut’ ‘nasursuruan iti sakaanan ni Gamaliel,’ aniat’ kayatna a sawen? Aniat’ nairaman iti panagbalin nga adalan ti mannursuro a kas ken Gamaliel?

Maipanggep iti kasta a pannakasanay, insurat ni Propesor Dov Zlotnick iti Jewish Theological Seminary of America: “Ti kinaumiso ti oral a linteg, nga isut’ makagapu iti kinamapagtalkanna, gistay agpannuray nga interamente iti relasion ti maestro ken adalan: ti kinaannad ti maestro iti panangisuro iti linteg ken ti kinapasnek ti adalan a mangadal iti dayta. . . . Gapuna, naidagadag kadagiti adalan nga agtugawda iti sakaanan dagiti eskolar . . . ‘ket inumenda ti sasaoda buyogen ti pannakawaw.’”​—Avot 1:4, ti Mishnah.

Iti librona nga A History of the Jewish People in the Time of Jesus Christ, ilawlawag ni Emil Schürer dagiti wagas dagiti rabbiniko a mannursuro idi umuna a siglo. Insuratna: “Masansan nga ummongen dagiti nalatlatak a Rabbi ti adu nga agtutubo nga agtarigagay a masursuruan, tapno sursuruanda ida a naimbag iti lumawlawa unay ken nakaad-adu nga ‘oral a linteg.’ . . . Ti instruksion buklenna ti awan-ressat ken agtultuloy a pannakaaramat ti memoria. . . . Ti mannursuro mangisango kadagiti adalanna iti sumagmamano a legal a parikut nga ikeddengda ket bay-anna ida a mangsungbat kadagitoy wenno sungbatanna a mismo dagitoy. Mapalubosan met dagiti adalan nga agsaludsod iti mannursuro.”

Iti panangmatmat dagiti rabbi, ti nakapusta kadagiti estudiante ket ad-adda pay ngem iti basta panangawat iti pasado a marka. Naballaagan dagidiay agad-adal iti sidong dagiti kasta a mannursuro: “Asinoman a makalipat iti aniaman a banag a naadalna​—ibilang dayta ti Kasuratan a kayariganna biagna ti manungsungbat.” (Avot 3:8) Maipaay ti katan-okan a dayaw iti estudiante a kas iti “napalitadaan a pagurnongan, nga awan agubo uray sangkatedted a danum.” (Avot 2:8) Kasta ti wagas a panangsanay ni Gamaliel ken Pablo, a pagaammo idi iti Hebreo a naganna a Saulo ti Tarso.

Ti Kababagas Dagiti Pannursuro ni Gamaliel

Maitunos iti pannursuro dagiti Fariseo, intan-ok ni Gamaliel ti pammati iti oral a linteg. Iti kasta ad-adda nga impaganetgetna ti tradision dagiti rabbi imbes nga iti naipaltiing a Kasuratan. (Mateo 15:3-9) Inadaw ti Mishnah ti kuna ni Gamaliel: “Maaddaanka iti mannursuro [maysa a rabbi] ket awanto a pulos ti pagduaduaam, ta saan a masapul a mangtedka iti aglablabes nga apagkapullo babaen ti panagpugpugtom.” (Avot 1:16) Kayat a sawen daytoy a no saan nga ibatad ti Hebreo a Kasuratan no ania ti aramiden, saan nga usaren ti maysa a tao ti bukodna a panagrasrason wenno surotenna ti konsiensiana a mangaramid iti pangngeddeng. Imbes ketdi, masapul a mangbirok iti kualipikado a rabbi a mangeddeng agpaay kenkuana. Sigun ken Gamaliel, iti daytoy laeng a wagas a maliklikan ti maysa a tao ti agbasol.​—Idiligyo ti Roma 14:1-12.

Nupay kasta, gagangay idi a mabigbigbig ni Gamaliel gapu iti natultulok, mannakaawat a kababalin kadagiti legal a pangngeddeng maipanggep iti relihion. Kas pagarigan, nangipakita iti konsiderasion kadagiti babbai idi imbilinna a “palubosan[na] ti maysa nga asawa a babai a mangasawa manen maibatay iti pammaneknek ti maymaysa a saksi [iti ipapatay ni lakayna].” (Yevamot 16:7, ti Mishnah) Mainayon pay, tapno masalakniban ti diborsiada, nangipaay ni Gamaliel iti adu a panangipawil iti panagaramid iti kasuratan ti diborsio.

Makita met daytoy nga espiritu iti pannakilangen ni Gamaliel kadagiti nagkauna a pasurot ni Jesu-Kristo. Isalaysay ti libro Dagiti Aramid nga idi gandaten ti dadduma a panguluen a Judio ti panangpapatayda kadagiti apostol ni Jesus a tiniliwda gapu iti panangaskasabada, “maysa a tao ti timmakder iti Sanhedrin, maysa a Fariseo a managan Gamaliel, maysa a mannursuro iti Linteg nga ipatpateg ti amin a tattao, ket imbilinna nga iruarda iti apagbiit dagidi lallaki. Ket kinunana kadakuada: ‘Lallaki a taga Israel, asikasuenyo dagiti bagbagiyo no ania ti panggepyo nga aramiden maipapan kadagitoy a tattao. . . . kunak kadakayo, Dikay makibiang kadagitoy a tattao, no di ket baybay-anyo ida; . . . ta no saan, amangan ta iti kinaagpaysuanna masarakankayto a mannakilaban a maibusor iti Dios.’” Naipangag ti balakad ni Gamaliel, ket naluk-atan dagiti apostol.​—Aramid 5:34-40.

Aniat’ Kaipapanan Daytoy ken Pablo?

Nasanay ken nasursuruan ni Pablo babaen ti maysa kadagiti katan-okan a rabbiniko a mannursuro idi umuna a siglo K.P. Awan duadua a ti panangdakamat ti apostol ken Gamaliel isut’ nangtignay iti bunggoy idiay Jerusalem tapno imdenganda a naimbag ti sasaona. Ngem dinakamatna kadakuada ti maipapan iti maysa a Mannursuro a natantan-ok nga amang ngem ni Gamaliel​—ni Jesus, ti Mesias. Kasarsarita ni Pablo ti bunggoy, kas maysa itan nga adalan ni Jesus, saan nga adalan ni Gamaliel.​—Aramid 22:4-21.

Ti kadi panangsanay nga impaay ni Gamaliel nakaimpluensia iti pannursuro ni Pablo kas maysa a Kristiano? Nalabit, ti nainget a pannursuro iti Kasuratan ken linteg a Judio ket nagbalin a makagunggona ken Pablo kas maysa a Kristiano a mannursuro. Kaskasdi, dagiti impaltiing ti Dios a sursurat ni Pablo a masarakan iti Biblia nabatad nga ipakitada a linaksidna dagiti kangrunaan a pannursuro ti pina-Fariseo a pammati ni Gamaliel. Inturong ni Pablo dagiti padana a Judio ken amin a sabsabali pay, saan a kadagiti rabbi ti Judaismo wenno kadagiti inaramid ti tao a tradision, no di ket ken Jesu-Kristo.​—Roma 10:1-4.

No intultuloy ni Pablo ti nagbalin nga adalan ni Gamaliel, tinagiragsakna koma ti naindaklan a kinadayag. Dadduma iti grupo ni Gamaliel ti timmulong a nangbukel iti masanguanan ti Judaismo. Kas pagarigan, ti anak ni Gamaliel a ni Simeon, nalabit kaeskuelaan ni Pablo, dakkel ti naaramidanna iti iyaalsa dagiti Judio maibusor iti Roma. Kalpasan ti pannakadadael ti templo, insubli ti apoko ni Gamaliel a ni Gamaliel II ti autoridad ti Sanhedrin, nga inyakarna daytoy idiay Yavneh. Ti apoko ni Gamaliel II a ni Judah Ha-Nasi ti namagtitipon iti Mishnah, a nagbalin a bato a pamuon ti kapanunotan a Judio agingga iti kaaldawantayo.

Kas estudiante ni Gamaliel, nalabit nagbalin koma ni Saulo ti Tarso a nakatantan-ok iti Judaismo. Ngem, maipanggep iti kasta a karera, insurat ni Pablo: “Dagiti bambanag a gunggona kaniak idi, dagitoy imbilangko a pukaw maigapu ken Kristo. Ay ket, maipapan iti dayta a banag, pudno nga ibilangko met dagiti amin a bambanag a pukaw maigapu iti naringbaw a pateg ti pannakaammo ken Kristo Jesus nga Apok. Maigapu kenkuana inawatko ti pannakaipukaw dagiti amin a bambanag ket ibilangko ida kas adu a basura, tapno magun-odak ni Kristo.”​—Filipos 3:7, 8.

Babaen ti panangtallikudna iti karerana kas maysa a Fariseo ken panagbalinna a pasurot ni Jesu-Kristo, praktikal nga inyaplikar ni Pablo ti balakad ti dati a mannursurona nga agannad iti panagbalin a ‘kinaagpaysuanna masarakan a mannakilaban a maibusor iti Dios.’ Iti panangisardengna a mangidadanes kadagiti adalan ni Jesus, insardeng ni Pablo ti makilaban iti Dios. Imbes ketdi, babaen ti panagbalinna a pasurot ni Kristo, nagbalin a maysa kadagiti “katrabahuan ti Dios.”​—1 Corinto 3:9.

Agtultuloy nga iwarwaragawag dagiti naregta a Saksi ni Jehova iti kaaldawantayo ti mensahe ti pudno a Kinakristiano. Kas ken Pablo, adu kadagitoy ti nangaramid iti nakaskasdaaw a panagbalbaliw iti biagda. Tinallikudan pay ketdi dagiti dadduma ti makagunggona a karera tapno maaddaanda iti ad-adu a paset iti trabaho a panangikasaba iti Pagarian, a kinapudnona maysa a trabaho a ‘naggapu iti Dios.’ (Aramid 5:39) Anian a ragsakda ta sinurotda ti ulidan ni Pablo imbes a daydiay dati a mannursurona, ni Gamaliel!

[Footnote]

[Ladawan iti panid 28]

Kas ni apostol a Pablo, inwaragawag ni Saulo ti Tarso ti naimbag a damag kadagiti tattao iti isuamin a nasion