ADIPEN, TAGABO

Ti sasao iti orihinal a pagsasao a naipatarus nga “adipen” wenno “tagabo” ket saan laeng a tumukoy iti tattao a tinagikua ti sabsabali. Ti Hebreo a sao nga ʽeʹvedh mabalin a tumukoy iti tattao a tinagikua ti padada a tao. (Ge 12:16; Ex 20:17) Wenno ti termino mabalin a tumukoy kadagiti iturayan ti maysa nga ari (2Sm 11:21; 2Cr 10:7), naparukma a tattao a nagbayad iti impuesto (2Sm 8:2, 6), ken tattao nga adda iti naarian a panagserbi, a pakairamanan dagiti agaw-awit iti kopa, panadero, marino, opisial ti militar, manangbalakad, ken umasping kadagita, tinagikua man ida ti padada a tao wenno saan (Ge 40:20; 1Sm 29:3; 1Ar 9:27; 2Cr 8:18; 9:10; 32:9). Kas panangipakita ti maysa a Hebreo iti panagraemna, imbes nga usarenna ti umuna a persona a pronombre, no dadduma awaganna ti bagina kas adipen (ʽeʹvedh) daydiay kasasaona. (Ge 33:5, 14; 42:10, 11, 13; 1Sm 20:7, 8) Ti ʽeʹvedh ket naaramat iti panangtukoy kadagiti adipen ni Jehova, wenno dagiti agdaydayaw kenkuana (1Ar 8:36; 2Ar 10:23) ken, ad-adda nga espesipiko, kadagiti naisangsangayan a pannakabagi ti Dios, kas ken Moises. (Jos 1:1, 2; 24:29; 2Ar 21:10) Nupay saan a managdaydayaw ken Jehova ti maysa a nangaramid iti panagserbi a maitunos iti nadibinuan a pagayatan, maikuna nga isu adipen ti Dios, a ti maysa a pagarigan isu ni Ari Nabucodonosor.​—Jer 27:6.

Ti Griego a termino a douʹlos katupagna ti Hebreo a sao nga ʽeʹvedh. Naaramat dayta mainaig iti tattao a tinagikua ti padada a tattao (Mt 8:9; 10:24, 25; 13:27); debotado nga ad-adipen ti Dios ken ti Anakna a ni Jesu-Kristo, uray natauan (Ara 2:18; 4:29; Ro 1:1; Ga 1:10) wenno angheliko (Apo 19:10, a sadiay agparang ti sao a synʹdou·los [pada nga adipen]); ken, iti piguratibo a kaipapanan, iti tattao nga adda iti pannakaadipen iti basol (Jn 8:34; Ro 6:16-20) wenno panagrupsa (2Pe 2:19).

Ti Hebreo a sao a naʹʽar, kas iti Griego a termino a pais, kangrunaan a kaipapananna ti maysa nga ubing wenno agtutubo ken mabalin a tumukoy met iti adipen wenno katulongan. (1Sm 1:24; 4:21; 30:17; 2Ar 5:20; Mt 2:16; 8:6; 17:18; 21:15; Ara 20:12) Ti Griego a termino nga oi·keʹtes ipamatmatna ti adipen wenno tagabo iti balay (Lu 16:13), ket ti adipen a babai natukoy babaen iti Griego a sao a pai·diʹske. (Lu 12:45) Ti partisipio a porma ti Hebreo a sao a sha·rathʹ mabalin a maipatarus kadagiti termino a kas iti ‘ministro’ (Ex 33:11) wenno “agserserbi.” (2Sm 13:18) Ti Griego a sao a hy·pe·reʹtes mabalin a maipatarus nga “agserserbi,” “agserserbi iti pangukoman,” wenno “agserserbi iti balay.” (Mt 26:58; Mr 14:54, 65; Jn 18:36) Ti Griego a termino a the·raʹpon agparang laeng iti Hebreo 3:5 ken kaipapananna ti nababbaba ti saadna wenno agserserbi.

Sakbay ti Kadawyan a Panawen. Ti gubat, kinakurapay, ken krimen isuda ti kangrunaan a makagapu a nangyeg kadagiti tattao iti pannakaadipen. Dagiti kautibo ti gubat masansan nga intuding dagiti nangkautibo kadakuada kas ad-adipen wenno inlakoda ida iti pannakaadipen. (Idiligyo ti 2Ar 5:2; Joe 3:6.) Iti kagimongan dagiti Israelita, ti maysa a tao a pimmanglaw mabalinna nga ilako ti bagina wenno ti annakna iti pannakaadipen tapno matamingna dagiti utangna. (Ex 21:7; Le 25:39, 47; 2Ar 4:1) Ti maysa a nakabasol iti panagtakaw ngem saanna a kabaelan ti agsubad mailako idi maipaay iti bambanag a tinakawna, nabatad a mapasublina ti wayawayana iti tiempo a natamingen dagiti amin a masingir kenkuana.​—Ex 22:3.

No dadduma nagikut dagiti adipen iti mapagtalkan unay ken nadayaw a saad iti sangakabbalayan. Ti lakayen nga adipen ni patriarka Abraham (mabalin a ni Eliezer) immatonanna ti amin a sanikua ni apona. (Ge 24:2; 15:2, 3) Ti kaputotan ni Abraham a ni Jose, kas maysa nga adipen idiay Egipto, nagbalin a mangaywan iti isuamin a kukua ni Potifar, opisial iti palasio ni Faraon. (Ge 39:1, 5, 6) Idiay Israel, adda posibilidad a ti adipen agbalin a nabaknang ken masubbotna ti bagina.​—Le 25:49.

Maipapan iti pannakaipasalista dagiti trabahador, kitaenyo ti INKAPILITAN A PANAGSERBI; PINUERSA A PANAGTRABAHO.

Linlinteg a mangtarawidwid kadagiti adipen-apo a relasion. Kadagiti Israelita, ti sasaaden ti Hebreo nga adipen naiduma iti sasaaden ti adipen a maysa a ganggannaet, ganggannaet nga agnanaed, wenno makipaggigian. Idinto ta ti di Hebreo nagtalinaed a sanikua ti makinkukua ken mabalin nga ipasa ti ama iti anakna (Le 25:44-46), ti Hebreo nga adipen maluk-atan iti maikapito a tawen ti panagpaadipenna wenno iti tawen a Jubileo, agpannuray no ania ti dimteng nga umuna. Bayat ti tiempo ti panagpaadipenna, ti Hebreo nga adipen matrato kas matangtangdanan a trabahador. (Ex 21:2; Le 25:10; De 15:12) Ti Hebreo a nangilako iti bagina iti pannakaadipen iti maysa a ganggannaet nga agnanaed, iti maysa a kameng ti pamilia ti ganggannaet nga agnanaed, wenno iti makipaggigian mabalin a masaka iti aniaman a tiempo, mabalin a babaen kenkuana a mismo wenno babaen iti daydiay addaan iti kalintegan a mangsaka. Ti gatad ti pannubbot ket naibatay iti bilang ti tawtawen a nabatbati agingga iti tawen a Jubileo wenno agingga iti maikapito a tawen ti panagpaadipen. (Le 25:47-52; De 15:12) No ipaayna iti Hebreo nga adipen ti wayawayana, isu ikkan ni apona iti sagut a pangtulong kenkuana a maaddaan iti nasayaat a pangrugian kas nawayawayaan a tao. (De 15:13-15) No ti maysa nga adipen simrek nga addaan asawa a babai, ti asawa a babai pumanaw a kaduana. Nupay kasta, no isu inikkan ni apona iti asawa (nabatad a ganggannaet a babai a saan a maikari iti pannakawayawaya iti maikapito a tawen ti panagpaadipen), isu ken ti aniaman nga annak babaen kenkuana nagtalinaed a sanikua ti apo. Iti kasta a kaso, ti Hebreo nga adipen mabalin a pilienna ti agtalinaed ken apona. Matebbengan ngarud ti lapayagna babaen iti maysa a kulukol tapno maipasimudaag nga isu agtultuloy iti panagpaadipen agingga iti tiempo a di nakedngan.​—Ex 21:2-6; De 15:16, 17.

Babbai a Hebreo nga ad-adipen. Adda sumagmamano a naisangayan nga alagaden a nayaplikar iti babai a Hebreo nga adipen. Mabalin nga alaen ti apo kas kamalala wenno maituding kas asawa maipaay iti anakna a lalaki. No maituding kas asawa maipaay iti anak a lalaki ti apo, ti Hebrea matrato buyogen ti maiparbeng a kalintegan ti annak a babbai. Uray no ti anak a lalaki nangala iti sabali pay nga asawa, saan a makissayan ti pagtaraonna, pagan-anayna, ken karbengan ti pannakiasawana. Ti pannakapaay iti biang ti anak a lalaki iti daytoy a banag nangted karbengan iti babai a mawayawayaan a saan a mabayadan ti gatad ti pannubbot. No ti apo inkagumaanna a pasubbot ti maysa a Hebrea, saan a napalubosan a mangibanag iti daytoy babaen ti panangilakona kenkuana kadagiti ganggannaet.​—Ex 21:7-11.

Dagiti salaknib ken pribilehio. Ti Linteg sinalaknibanna dagiti adipen manipud kadagiti kinaulpit. Mawayawayaan ti adipen no ti dakes a panangtrato ti apo nagbanag iti pannakapukaw ti maysa a ngipen wenno maysa a mata. Yantangay ti gagangay a pateg ti maysa nga adipen ket 30 a siklo (idiligyo ti Ex 21:32), ti pannakawayawayana kaipapananna ti dakkel a pukaw iti apona ket, ngarud, agserbi kas nabileg a panglapped iti panangabuso. Nupay ti apo mabalinna a bauten ti adipenna, ti adipen, agpannuray iti pangngeddeng ti uk-ukom, maibalesan no natay iti sidong ti panangbabaut ni apona. Nupay kasta, no ti adipen nagbayag iti maysa wenno dua nga aldaw sakbay a natay​—a daytoy ipasimudaagna a ti apo saanna nga inranta a patayen ti adipen no di ket tapno disiplinaenna​—isu saan a maibalesan. (Ex 21:20, 21, 26, 27; Le 24:17) Kasta met, agparang a tapno ti apo maibilang a siwayawaya iti pannakabasol, ti panangbabaut saan a maipakat babaen iti maysa a makapapatay a gamigam, ta ipamatmat dayta ti panggep a mangpapatay. (Idiligyo ti Nu 35:16-18.) Gapuna, no ti adipen nagbayag iti maysa wenno dua nga aldaw, adda ti nainkalintegan a panagduadua no ti ipapatay ket imbunga ti panangsaplit. Ti pannakabaut babaen iti pagbaut, kas pagarigan, gagangay a saan a makapapatay, kas ipakita ti sasao iti Proverbio 23:13: “Saanmo nga igawid ti disiplina manipud iti ubing laeng. No kas pagarigan bautem iti pagbaut, saanto a matay.”

Adda sumagmamano a pribilehio a naipaay kadagiti adipen sigun kadagiti kondision ti Linteg. Yantangay nakugit amin a lallaki nga adipen (Ex 12:44; idiligyo ti Ge 17:12), mabalinda ti mangan iti Paskua, ket dagiti adipen ti padi mabalinda ti mangan iti nasantuan a bambanag. (Ex 12:43, 44; Le 22:10, 11) Iti Sabbath saan a napagtrabaho dagiti adipen. (Ex 20:10; De 5:14) Bayat ti tawen ti Sabbath naikkanda iti karbengan a mangan iti tumubo manipud naregreg a binukel ken manipud di naarbasan nga ubas. (Le 25:5, 6) Makiramanda iti panagrag-o a naitimpuyog iti panagisakripisio idiay santuario ken iti pannakarambak dagiti piesta.​—De 12:12; 16:11, 14.

Nakristianuan a Takder Idi Umuna a Siglo. Iti Imperio ti Roma, nakaad-adu ti adipen, nga adda dagiti indibidual nga agik-ikut iti ginasut ken rinibu pay ketdi nga adipen. Ti pannakayussuat ti panangadipen sinalakniban ti gobierno ti imperio. Dagiti umuna-siglo a Kristiano saanda a nangala iti takder maibusor iti autoridad ti gobierno iti daytoy a banag ken nangitandudo iti iyaalsa dagiti adipen. Rinaemda ti legal a kalintegan ti sabsabali, agraman dagiti padada a Kristiano, nga agikut iti ad-adipen. Dayta ti makagapu a ni apostol Pablo pinagawidna ti nagtalaw nga adipen a ni Onesimo. Agsipud ta nagbalin a Kristiano, situtulok a nagsubli ni Onesimo iti apona, nga impasakupna ti bagina kas maysa nga adipen iti padana a Kristiano. (Flm 10-17) Binalakadan met ni apostol Pablo dagiti Kristiano nga adipen a saanda a mangaramid iti di umiso a pananggundaway iti relasionda kadagiti manamati nga appo. Kinunana: “Dagidiay addaan kadagiti mamati a makinkukua saanda koma nga umsien ida, agsipud ta kakabsat ida. Iti kasupadina, ad-adda a sisasaganada pay koma nga agpaadipen, agsipud ta dagidiay umaw-awat iti pagimbagan ti nasayaat a panagserbida ket manamati ken dungdungnguen.” (1Ti 6:2) Maysa a bendision no ti adipen addaan iti Kristiano nga apo, ta ti makinkukua kenkuana adda iti sidong ti pagrebbengan a makilangen a sililinteg ken nainkalintegan kenkuana.​—Efe 6:9; Col 4:1.

Mainanama kadagiti adipen a nangawat iti Nakristianuan a sursuro ti panagbalinda a nasaysayaat nga ad-adipen, “saan a makisubsubang, saan nga agtaktakaw, no di ket naan-anay a mangipakita iti naimbag a kinamapagtalkan.” (Tit 2:9, 10) Uray pay no di nainkalintegan ti panangtrato kadakuada dagiti appoda, saanda a mangipaay iti nababa a kita ti panagserbi. Babaen ti panagsagaba maigapu iti kinalinteg, tinuladda ti ulidan ni Jesu-Kristo. (1Pe 2:18-25) “Dakayo nga adipen,” insurat ni apostol Pablo, “agtulnogkayo iti amin a banag kadagidiay appoyo iti nainlasagan a kaipapanan, saan a buyogen ti ar-aramid a panagserbi iti mata, a kas manangay-ayo iti tattao, no di ket buyogen ti kinapasnek ti puso, buyogen ti panagbuteng ken Jehova. Aniaman ti ar-aramidenyo, aramidenyo dayta nga amin-kararua a kas maipaay ken Jehova, ket saan a maipaay iti tattao.” (Col 3:22, 23; Efe 6:5-8) Ti kasta a nasayaat a kababalin maipaay kadagiti appoda linapdanna ti pannakaiyeg ti umsi iti nagan ti Dios, ta awan ti makababalaw iti Nakristianuan a sursuro kas makagapu iti nasadut ken awan kaes-eskanna nga ad-adipen.​—1Ti 6:1.

Siempre, ti ‘panagtulnog [ti adipen] iti amin a banag’ saan a mabalin nga iramanna ti panangsukir iti linteg ti Dios, ta kaipapanan dayta ti panagbuteng iti tao imbes nga iti Dios. Ti dakes nga aramid dagiti adipen, uray pay no naaramid iti panangiwanwan ti maysa a natantan-ok, saanna a ‘maarkosan ti sursuro ti Manangisalakanda, ti Dios,’ no di ket padaksen ken ibabainna daytoy a sursuro. (Tit 2:10) Gapuna, ti Nakristianuan a konsiensiada ti mangiwanwan.

Iti kongregasion Kristiano, amin a tattao, aniaman ti sasaadenda iti kagimongan, tinagiragsakda ti isu met laeng a takder. Ti amin ket napulotan babaen ti isu met laeng nga espiritu ket ngarud nakiramanda iti isu met laeng a namnama kas kamkameng ti maymaysa a bagi. (1Co 12:12, 13; Ga 3:28; Col 3:11) Nupay ad-adda a limitado ti maaramidanna iti panangirakurak iti naimbag a damag, saan a pakadanagan daytoy ti Kristiano nga adipen. No maipaayan iti gundaway a gumun-od iti wayawaya, nupay kasta, gundawayanna dayta ket iti kasta mapalawana ti saklaw ti Nakristianuan nga aramidna.​—1Co 7:21-23.

Pannakaadipen iti Basol. Idi tiempo a ti immuna a tao a ni Adan nagsukir iti linteg ti Dios, insukona ti perpekto a panangituray iti bagina ket timmulok iti naagum a tarigagay nga agtultuloy a makiraman iti pannakitimpuyog iti managbasol nga asawana ken panangay-ayo kenkuana. Ti panangisuko ni Adan iti bagina iti managbasol a tarigagayna ti namagbalin iti daytoy a tarigagay ken ti imbungana, ti basol, kas apona. (Idiligyo ti Ro 6:16; San 1:14, 15; kitaenyo ti BASOL.) Inlakona ngarud ti bagina iti sidong ti basol. Yantangay adda pay laeng kadagiti lomona dagiti amin a putotna, inlako met ida ni Adan iti sidong ti basol. Dayta ti makagapu nga insurat ni apostol Pablo: “Nainlasaganak, a nailako iti sidong ti basol.” (Ro 7:14) Gapu itoy a rason awan pamay-an a ti asinoman kadagiti kaputotan ni Adan mapagbalinda a nalinteg ti bagbagida, uray pay babaen ti panangpadasda a mangsalimetmet iti Mosaiko a Linteg. Kas kinuna ni apostol Pablo: “Ti bilin nga agpaay iti biag, daytoy nasarakak nga agpaay iti ipapatay.” (Ro 7:10) Ti kinaawan pannakabael dagiti tattao a naan-anay a mangsalimetmet iti Linteg impakitana nga ad-adipen ida ti basol ken maikarida iti ipapatay, saan nga iti biag.​—Kitaenyo ti IPAPATAY.

Babaen laeng iti panangaprobetsarda a mismo iti pannakaisalakan a napagbalin a posible babaen ken Jesu-Kristo a mabalinan dagiti indibidual ti maluk-atan wenno gumun-od iti wayawaya iti daytoy a pannakaadipen. (Idiligyo ti Jn 8:31-34; Ro 7:21-25; Ga 4:1-7; Heb 2:14-16; kitaenyo ti SUBBOT.) Yantangay nagatang iti napateg a dara ni Jesus, dagiti Kristiano ket ad-adipen ni Jehova a Dios ken ti Anakna, nga obligadoda a mangsalimetmet iti bilbilinda.​—1Co 7:22, 23; 1Pe 1:18, 19; Apo 19:1, 2, 5; kitaenyo ti NAWAYAWAYAAN A TAO, SIWAYAWAYA A TAO; WAYAWAYA.

Kitaenyo met ti MATALEK KEN MASIRIB NGA ADIPEN.