3. Kasanot’ panangiturong ti Biblia iti atensiontayo iti daydiay nakillo?

³ Ti Biblia sawenna maipapan iti daytoy a tao ti kinakillo idiay 2 Tesalonica 2:3. Pinaltiingan ti espiritu ti Dios, insurat ni apostol Pablo: “Dikayo paallilaw iti uray siasino iti uray aniaman, ta [ti aldaw ni Jehova a panangdadael iti daytoy dakes a sistema] dinto umay no di pay umuna ti panagtallikud [apostasia] ken maiparangarang ti tao ti kinakillo.” Ditoy impadto ni Pablo a tumanorto ti apostasia ken agparangto ti tao ti kinakillo sakbay ti panungpalan daytoy a sistema. Kinapudnona, kuna ni Pablo iti 2Tes 2 bersikulo 7: “Ta ti palimed ti kinakillo agar-aramiden.” Gapuna idi umuna a siglo, daytoy a managdakdakes nangrugin a mangiparangarang ti bagina.

Ti Punganay ti Tao a Nakillo

 4. Asino ti namunganay ken mangsupsuportar iti tao ti kinakillo?

⁴ Asinot’ namunganay ken nangsuportar itoy a tao ti kinakillo? Sumungbat ni Pablo: “Ti kaadda daydiay nakillo sigun iti panangaramid ni Satanas a mapakuyogan iti amin a pannakabalin ken kadagiti ulbod a pagilasinan ken datdatlag ken ti amin nga allilaw ti kinadakes a maipaay kadagiti mapukaw, kas supapak agsipud ta dida inawat ti ayat ti kinapudno a maipaay koma a pakaisalakananda.” (2 Tesalonica 2:9, 10) Gapuna ni Satanas isut’ ama ken manangsustento ti tao ti kinadakes. Ken no kasano a ni Satanas ket kabusor ni Jehova, iti pangpanggepna, ken ti ilina, kasta met ti tao ti kinakillo, ammona man dayta wenno saan.

 5. Ania a pagtungpalan ti agur-uray iti daydiay nakillo ken dagidiay simmurot kenkuana?

⁵ Dagidiay kumuyog iti tao ti kinakillo agsagabadanto ti isu met laeng a gasat kas kenkuana​—ti pannakadadael: “Ket iti kasta maiparangarangton ti nakillo, isu a papatayento ni Apo Jesus . . . ket pukawennanto babaen ti rangrang ti kaaddana.” (2 Tesalonica 2:8) Dayta a panawen a pannakadadael ti tao ti kinakillo ken dagiti manangsuportarna (“dagidiay mapukaw”) ket umay iti mabiiten “inton maiparangarang ni Apo Jesus nga aggapu sadi langit agraman kadagiti anghelna kadagiti darang ti apuy, a balsenna dagiti saan a mangammo iti Dios ken di agtulnog iti naimbag a damag ni Apotayo a Jesus. Dagitoy a mismo madusandanto iti agnanayon a pannakapukaw.”​—2 Tesalonica 1:6-9.

 6. Ania a kanayonan pay nga impormasion ti itden ni Pablo maipapan iti daydiay nakillo?

⁶ Ituloy a salaysayen pay ni Pablo daytoy a nakillo, a kunkunana: “Isu a sumalungasing ken agpalangguad a bumusor iti isuamin a managan ‘dios’ wenno pagrukbaban, ket iti kasta agtugaw iti templo Ti Dios, nga agparang a kasla isu ti dios.” (2 Tesalonica 2:4) Gapuna namakdaar ni Pablo a ni Satanas mangibangonto ti maysa a nakillo, maysa nga ulbod a banag a pagrukbaban, a mangikabil pay ti bagina a nangatngato ngem iti linteg ti Dios.

Panangilasin iti Daydiay Nakillo

 7. Apay a maikunatayo a ni Pablo saan nga agsasao maipapan iti maymaysa nga indibidual, ket ania ti irepresentar daydiay tao ti kinakillo?

⁷ Agsasao aya ni Pablo iti maymaysa nga indibidual? Saan, ta kunana a daytoy a “tao” nadlawen idi kaaldawan ni Pablo ken agtultuloy ti kaaddana agingga nga isut’ dadaelen ni Jehova iti panungpalan daytoy a sistema. Gapuna, isut’ addan iti nakaad-adu a siglo. Kaawatan ngarud, nga awan literal a tao a nagbiag iti kasta kabayag. Gapuna ti balikas a “tao ti kinakillo” rebbeng nga irepresentarna ti maysa a bagi, wenno klase, dagiti tattao.

 8. Asino ti tao ti kinakillo, ken aniat’ sumagmamano kadagiti pakailasinan a tandana?

⁸ Siasinoda? Ipakita ti ebidensia nga isudat’ bagi dagiti natangsit, ambisiuso a klero ti Kakristianuan, a kadagiti naglabas a siglo insaaddat’ bagbagida kas isudat’ linlinteg a mismo. Daytoy ti makita babaen iti kinapudno nga adda rinibribo a nagduduma a relihion ken sekta iti Kakristianuan, a tunggal maysa adda kabukodanna a klero, kaskasdi tunggal maysa agsusuppiatda iti maysa ken maysa iti dadduma a paset ti doktrina wenno aramid. Daytoy nasinasina a kasasaad ket nalawag nga ebidensia a saanda a sursuroten ti linteg ti Dios. Saanda ngarud a naggapu iti Dios. (Idiligyo ti Mikias 2:12; Marcos 3:24; Roma 16:17; 1 Corinto 1:10.) Ti pagpapadaan amin dagitoy a relihion a ta saanda a salsalimetmetan dagiti pannursuro ti Biblia, ta sinalungasingdat’ paglintegan a: “Dikay lumbes iti adda a naisurat.”​—1 Corinto 4:6; kitaenyo met ti Mateo 15:3, 9, 14.

 9. Ania dagiti di nainkasuratan a pammati nga insandi daydiay nakillo kadagiti kinapudno ti Biblia?

⁹ Gapuna, daytoy a nadangkes ket maysa a nagkaykaysa a persona: ti narelihiusuan a klero ti Kakristianuan. Aminda, uray man isuda dagiti papa, papadi, patriarka, wenno dagiti manangaskasaba a Protestante, nagraramananda ti responsabilidad iti narelihiusuan a basbasol ti Kakristianuan. Insukatda ti kinapudno ti Dios kadagiti pagano a kinaulbod, nga isursuroda dagiti di nainkasuratan a doktrina kas ti di ipapatay ti natauan a kararua, umap-apuy nga impierno, purgatorio, ken Trinidad. Arigda dagiti narelihiusuan a papangulo a nagkunaan ni Jesus: “Kukuanayo ti Diablo nga amayo, ket kayatyo nga aramiden dagiti kalikagum ni amayo. . . . Isu manangulbod ket ama ti kinaulbod.” (Juan 8:44) Ti ar-aramidda ti mangibutaktak kadakuada a nadangkes, ta makiramramanda kadagiti ar-aramid a mangsalungasing ti linlinteg ti Dios. Kadagita ti nagkunaan ni Jesus: “Umadayokayo kaniak, dakayo nga agar-aramid ti kinadakes.”​—Mateo 7:21-23.

Panangitantan-ok ti Bagida

10. Ania a relasion ti adda iti daydiay nakillo ken dagiti napolitikaan nga agtuturay?

¹⁰ Ipakita ti historia a dagidiay adda iti daytoy klase tao ti kinakillo impakitada ti kasta a kinatangsit ken kinapalangguad nga aktualmente a diniktaranda dagiti agtuturay ti lubong. Iti panangipambarda iti doktrina ‘ti nasantuan a kalintegan dagiti ar-ari,’ kuna dagiti klero nga isuda kano ti nasken a manangibabaet kadagiti agtuturay ken iti Dios. Isudat’ mangkorona ken mangikkat iti trono kadagiti ar-ari ken emperador ken naibaw-ingda ti masa a pabor wenno kontra kadagiti agtuturay. Iti epektona, kunkunada, kas kadagiti nangato a papadi a Judio a nangilaksid ken Jesus: “Awan sabali nga arimi no saan a ni Cesar.” (Juan 19:15) Kaskasdi, nalawag nga insuro ni Jesus: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong.”​—Juan 18:36.

11. Kasanot’ panangitan-ok dagiti klero iti bagbagida?

¹¹ Tapno itan-okda ti bagida a nangnangruna iti ngato dagiti gagangay a tattao, daytoy klase nadangkes ket nagusar ti naiduma a suot, masansan a nangisit. Mainayon pay, inadornuanda ti bagbagida iti amin a kita dagiti naranga nga insignia, agraman kadagiti korona, dagiti krus, ken mitra. (Idiligyo ti Mateo 23:5, 6.) Ngem ni Jesus ken dagiti pasurotna awananda ti kakasta a pagan-anay; agbadoda kas kadagiti gagangay a tattao. Innala met dagiti klero iti bagbagida dagiti titulo kas ti “Father,” “Holy Father,” “Reverend,” “Most Reverend,” “His Excellency,” ken “His Eminence,” a nangnayon iti ‘panangitantan-okda ti bagbagida iti ngatuen dagiti dadduma.’ Kaskasdi, insuro ni Jesus maipapan ti narelihiusuan a titulo: “Ket awan ti naganenyo ti amayo itoy rabaw ti daga.” (Mateo 23:9) Umas-asping, ni Eliu, iti panangsungbatna kadagiti managinsisingpet a manangliwliwa ni Job, kunana: “Dawatek kadakayo, bay-andak, diak padayawan ti kinatao ti uray siasino; diakto itden dagiti mamarparay-ok a titulo iti siasinoman a tao.”​—Job 32:21.

12. Asinot’ kinuna ni Pablo nga aktual a pagserserbian dagiti klero?

¹² Idi a ni Pablo kinunana nga idi kaaldawanna ti tao ti kinakillo ket nangrugin ti ar-aramidna, kinunana pay met maipapan kadagidiay mangisarsarming iti daydiay dakes a kababalinna: “Ta sinan apostol dagita, managsiksikapda, nga agparangda a kakasla apostol ni Kristo. Ket saan a nakaskasdaaw ta uray ni Satanas agbalin a kasla anghel ti lawag. Saan ngarud a pakasdaawan a dagiti ministrona agparangda a kakasla ministro ti kinalinteg. A ti panungpalanda maiyannurotto kadagiti aramidda.”​—2 Corinto 11:13-15.

Iyaalsa Kontra ti Pudno a Panagdayaw

13. Ania ti apostasia nga impadto ni Pablo?

¹³ Kuna ni Pablo a daytoy a tao ti kinakillo tumanorto a kagiddan ti apostasia. Kinapudnona, ti umuna a pangripiripan nga inted ni Pablo maipapan iti kinasiasino daytoy a klase nakillo a ta “ti aldaw ni Jehova [inton dadaelen ni Jehova daytoy nadangkes a sistema dagiti bambanag] . . . dinto umay no di pay umuna ti apostasia.” (2 Tesalonica 2:2, 3) Ngem aniat’ kayat a sawen ti “apostasia”? Iti daytoy a konteksto, saanna kayat a sawen ti basta pannakaikapis wenno pannakatnag gapu iti naespirituan a kinakapuy. Ti sao a Griego a nausar ditoy maipaay ti “apostasia” kayatna a sawen, malaksid kadagiti dadduma a bambanag, maysa nga “itatallikud” wenno “ikokontra.” Dadduma a patarus ipaulogda dayta kas “iyaalsa.” Ti bersion ni William Barclay kunana: “Dayta nga aldaw dinto makaumay agingga a ti Naindaklan nga Iyaalsa natungpalen.” Ti The Jerusalem Bible inawaganna dayta “ti Dakkel nga Ibubusor.” Gapuna, iti konteksto iti isalsalaysay ni Pablo, ti “apostasia” kaipapananna ti ibubusor iti pudno a panagdayaw.

14. Kaanot’ panangrugi ti napasnek nga itatanor ti apostasia?

¹⁴ Kasano ti itatanor daytoy nga apostasia, daytoy nga iyaalsa? Idiay 2 Tesalonica 2:6, nagsurat ni Pablo, maipapan ti kaaldawanna, maipapan “ti mangtiped kenkuana,” daydiay nadangkes. Ania ngay dayta? Isu daytat’ makatiped a puersa dagiti apostol. Ti kaaddada, babaen kadagiti napipigsa a sagsagut nga impaay ti nasantuan nga espiritu, linapdanda ti apostasia iti panagbalinna nga epidemia. (Aramid 2:1-4; 1 Corinto 12:28) Ngem idi natayen dagiti apostol, idi agarup ngudo ti umuna a siglo, dagiti mangtiped naikkatdan.

Timpuar ti Di Nainkasuratan a Klase Klero

15. Ania nga urnos ti impasdek ni Jesus agpaay iti kongregasion Kristiano?

¹⁵ Ti kongregasion nga impasdek ni Jesus timpuar bayat ti umuna a siglo iti sidong ti panangiwanwan dagiti panglakayen (dagiti manangaywan) ken ministerial nga ad-adipen. (Mateo 20:25-27; 1 Timoteo 3:1-13; Tito 1:5-9) Dagitoy ket naalada manipud ti kongregasion. Isuda dagiti makabael a naespirituan a lallaki nga awanan espesial a teolohikal a pannakasanay, kas ken Jesus nga awanan met ti pannakasanay. Pudno unay, nagsiddaawan dagiti kabusorna: “Kasano ti pannakaammo daytoy a tao kadagiti pagbasaan idinto a di nagadal?” (Juan 7:15) Ket maipapan kadagiti apostol, kasta met laeng ti kinuna dagiti narelihiusuan a papangulo: “Ket idi nakitada ti tured da Pedro ken Juan, idinto nga ammoda nga awan adalda ken saanda a nasursuruan a tattao, nagsiddaawda. Ket nailasinda ida a nakikadkaduada ken Jesus.”​—Aramid 4:13.

16. Kasano a ti apostasia pinataudna ti isisiasi manipud iti umuna-siglo a Nakristianuan a padron maipaay iti pannakaorganisar ti kongregasion?

¹⁶ Nupay kasta, ti apostasia inserrekna dagiti kapampanunotan a naadaw manipud kadagiti klero a Judio ken idi agangay manipud iti narelihiusuan a pannakasangal ti pagano a Roma. Bayat a naglabas ti tiempo ket dimtengen ti itatallikud manipud pudno a pammati, timmanoren ti di nainkasuratan a klase klero. Ti nakoronaan a papa nangrugin nga agturay iti maysa a kolehio dagiti kardinal, nga isudat’ naala manipud kadagiti ginasgasut nga obispo ken arsobispo, nga isuda met ti naipangatot’ saadda manipud kadagiti nasanay iti seminario a papadi. Gapu itoy, di nagbayag kalpasan ti umuna a siglo, maysa a mistiko a klase klero ti simmublat iti Kakristianuan. Daytoy a klase ket saan a naipadron iti umuna-siglo a papanglakayen a Kristiano ken ministerial nga ad-adipen no di ket naipadron kadagiti napaganuan a narelihiusuan a sistema.

17. Kaano, nangnangruna, a pimmigsa ti pannakabalin daydiay nakillo?

¹⁷ Idi karrugi ti maikatlo a siglo K.P., dagiti gagangay a manamati naitudingda iti segunda-klase nga estado dagiti laigo. Ti apostata a tao ti kinakillo nagin-inut nga iniggamanna dagiti rienda ti kinaturay. Daytoy a pannakabalin ket napatibker bayat ti panagturay ti Romano nga emperador a Constantino, nangnangruna kalpasan ti Konsilio ti Nicaea idi 325 K.P. Kalpasanna ti Iglesia ken Estado nagtipondan. Gapuna, ti tao ti kinakillo​—ti klero ti Kakristianuan​—nagbalinen a sinigsiglo ti kaatiddognan a linea dagiti apostata kas iyaalsa maibusor iti pudno a Dios, a ni Jehova. Ti linlinteg ken urnos a sinurotda ket kabukbukodanda ket saan nga iti Dios.

Dagiti Pagano a Sursuro

18. Ania dagiti makatabbaaw a pagano a sursuro nga inaklon daydiay nakillo?

¹⁸ Ti tumantanor a tao ti kinakillo bimmulod met kadagiti pagano a sursuro. Kas pangarigan, ti maysa a misterioso, di maaw-awatan a dios a Trinitariano ti naisandi iti Daydiay nagkuna: “Siak ni Jehova. Dayta ti naganko; ket ti dayagko diakto ited iti sabali.” “Siak ni Jehova, ket awanen ti sabali. Awan ti Dios no di la sisiak.” (Isaias 42:8; 45:5) Daytoy a panangisandi ti natauan, uray pay napaganuan, a kapanunotan kadagiti kinapudno ti Dios ket napalawa a nangiraman ti ad-adda pay a panangtabbaaw: ti panangdayaw ken ni nanumo a Maria iti Biblia kas “Ina ti Dios” ti Kakristianuan. Gapu itoy, dagiti promotor kadagita nga ulbod a sursuro, ti klase klero, nagbalin a kangatuan ti ranggona “kadagiti sisania” nga immula ni Satanas tapno leppesenna ti nagsayaat a bin-i nga immula ni Kristo.​—Mateo 13:36-39.

19. Kasano a nabingbingay ti Kakristianuan kadagiti adu a siglo, ngem aniat’ tinaginayonda?

¹⁹ Idi napasamaken dagiti panagsisina ken pannakabingaybingay, nawarawara ti Kakristianuan kadagiti ginasgasut a relihion ken sekta. Ngem tunggal baro a relihion wenno sekta, malaksid ti sumagmamano, tinaginayonna ti klero-laigo a pannakabingayda. Gapuna, ti klase tao ti kinakillo nataginayon agingga itoy nga aldaw. Ken kaskasdi nga intuloyna nga itan-ok ti bagina iti ngatuen dagiti tattao babaen iti naisangsangayan a pagan-anayda ken naaweng a tituloda. Nalawag, a di nalabes ti panagsao ni Pablo idi a kinunana a ti klase tao ti kinakillo ipadayagna ti bagina ken itan-oknanto ti bagina iti posision a sinan-dios.

Ti Kinapapa

20. Kasano a ti maysa a Katoliko a gubuayan dineskribirna ti papa?

²⁰ Ti pangarigan ti kasta a panangipadayag ket isu ti kinapapa idiay Roma. Ti eklesiastikal a diksionario ni Lucio Ferraris, a naipablaak idiay Italia, dineskribirna ti papa kas “napalalo a dignidad ken kinangato nga isut’ saan a basta tao laeng no di ket, kaiyariganna, Dios, ken ti Suno ti Dios.” Ti koronana ket triple a korona “kas ari ti langit, iti daga ken iti impierno.” Ti isu met laeng a diksionario intuloyna: “Ti papa ket, kaiyariganna, Dios ditoy daga, ti kakaisuna a prinsipe dagiti matalek ken Kristo, ti kadadakkelan nga ari ti amin nga ar-ari.” Sana innayon: “No maminsan ti papa mabalinna a suppiaten ti nadiosan a linteg.” Kasta met, kuna ti The New Catholic Dictionary maipapan iti papa: “Dagiti embahadorna maipangpangrunada ngem kadagiti dadduma a miembro ti diplomatiko a bagi.”

21. Paggiddiatenyo dagiti tigtignay ti papa iti tignay ni Pedro ken ti anghel.

²¹ Saan a kas kadagiti adalan ni Jesus, masansan a ti papa agkawes kadagiti nakalablabor a pagan-anay ken awatenna ti panangdayaw dagiti tattao. Ipalubos ti papa ti panagruknoy dagiti tattao kenkuana, a bisituen ti singsingna, ken isut’ baklayenda kadagiti ab-abagada iti espesial a pagtugawan. Anian a kinabarengbareng ti ipakpakita dagiti papa iti adun a siglo! Pudno a naigiddiat iti nanumo a kinasimple ni Pedro, a nagkuna ken ni Cornelio, ti Romano nga opisial ti buyot a nagparintumeng kadagiti saksaka ni Pedro tapno agrukbab kenkuana: “Tumakderka, . . . siak ket taoak laeng”! (Aramid 10:25, 26, ti Katoliko a Jerusalem Bible) Ket anian a pannakaisupadi iti anghel a nangted ken apostol Juan ti Paltiing! Pinadpadas ni Juan ti agruknoy a mangdayaw iti dayta nga anghel, ngem kuna ti anghel: “Agannadka! Dika aramiden dayta! Siak adipenak a kaduam ken kadua dagiti kakabsatmo a mammadto ken dagiti mangsalimetmet kadagiti sasao daytoy a pagbasaan. Agdaydayawka iti Dios.”​—Apocalipsis 22:8, 9.

22. Babaen iti ania a Nainkasuratan a pagalagadan ti pakailasinan iti daydiay nakillo?

²² Daytoy kadi a pangngeddeng iti klase klero ket nakaro unay? Madeterminartay daytoy babaen ti panangiyaplikar ti pagannurotan nga inted ni Jesus a pangilasin kadagiti ulbod a mammadto: “Mailasinyonto ida gapu kadagiti bungbungada.” (Mateo 7:15, 16) Ania, ngaruden, ti bungbunga dagiti klero kadagiti napalabas nga adun a siglo ken iti mismo a maika-20 a siglotayo? Anianto ti pagtungpalan daytoy a tao ti kinakillo, ken asino ti mairamanto iti dayta a pagtungpalanda? Ania a responsabilidad ti adda kadagiti pudpudno nga agbuteng iti Dios iti daytoy a nakillo? Dagiti sumaganad nga artikulo isalaysaydanto dagitoy a punto.

Ti Panangukom ti Dios “ti Tao ti Kinakillo”

“Tunggal kayo a saan a mangted ti bunga a nasayaat mapukan ket maisungrod iti apuy.”​—MATEO 7:19.

 1, 2. Ania ti tao ti kinakillo, ken kasanot’ itatanor dayta?

IDI pinaltiingan ti Dios ni apostol Pablo a mangipadto ti iyaay ti “tao ti kinakillo,” kinunana a daytat’ mangrugrugin nga agparang uray pay idi kaaldawannan. Kas inlawlawag ti napalabas nga artikulo, agsasao ni Pablo maipapan ti maysa a klase dagiti indibidual nga isudat’ mangidaulo iti panagapostata manipud pudno a Kinakristiano. Dayta nga itatallikud manipud kinapudno nangrugi idi arinunos ti umuna a siglo, nangnangruna kalpasan ti ipapatay ti naudi kadagiti apostol. Ti klase nakillo inserrekna dagiti doktrina ken ar-aramid a maibusor iti Sao ti Dios.​—2 Tesalonica 2:3, 7; Aramid 20:29, 30; 2 Timoteo 3:16, 17; 4:3, 4.