Kasano a Masalimetmetam ti Nasayaat a Konsiensia?

1, 2. Apay a napateg nga instrumento ti kompas, ken kasano a mayarig dayta iti konsiensia?

AGLAYLAYAG ti marinero iti nalawa a taaw; agbukbukod a magmagna iti let-ang ti maysa a tao; agpatpatayab iti eroplano ti piloto iti ngatuen dagiti ulep iti tangatang. Ammom kadi no ania ti pagpapadaanda a tallo? Mabalin nga agpeggad ti sasaaden ti tunggal maysa kadakuada no awan ti kompasda, nangruna no awan ti sabali a moderno nga instrumentoda.

² Maysa a simple nga instrumento ti kompas. Kanayon a nakaturong iti amianan ti paratudona. Mailikliknaka dayta iti peggad no nasayaat ti panagkurrina, nangruna no agusarka pay iti husto a mapa. Mayarig ti kompas iti maysa a napateg a sagut nga inted ni Jehova kadatayo​—ti konsiensia. (Santiago 1:17) Mayaw-awantayo no awan ti konsiensia. No umiso ti pannakausarna, matulongannatayo a mangtunton iti umiso a dana ti biag ken agtalinaed iti dayta. Adalentayo ngarud no ania ti konsiensia ken no kasano ti panagkurrina. Kalpasanna, usigentayo dagitoy a punto: (1) No kasano a masanay ti konsiensia, (2) no apay a nasken nga ikabilangantayo ti konsiensia dagiti sabsabali, ken (3) no kasano nga agpaay a pagimbagantayo ti nasayaat a konsiensia.

 3. Ania ti literal a kaipapanan ti sao a Griego para iti “konsiensia,” ket ania a naisangsangayan nga abilidad dagiti tattao ti tuktukoyenna?

³ Iti Biblia, “pannakaammo iti bukod a bagi” ti literal a kaipapanan ti sao a Griego para iti “konsiensia.” Saan a kas kadagiti amin a dadduma pay a parsua ditoy daga, inikkannatayo ti Dios iti abilidad a mangammo iti bagbagitayo. Mabalintay a tingitingen ti bagbagitayo tapno makitatayo no nalinteg met laeng wenno saan ti panagbiagtayo. Yantangay agtigtignay a kas saksi, wenno ukom, a paset ti makin-uneg a kinataotayo, ti konsiensiatayo kabaelanna a tingitingen dagiti tignay, kababalin, ken pangngeddengtayo. Maiwanwannatayo nga agaramid iti naimbag, wenno saan, pakdaarannatayo a di agaramid iti dakes. Kalpasanna, bang-aranna ti riknatayo no umiso ti inaramidtayo, wenno saan, sidirennatayo iti kasta unay no di umiso ti inaramidtayo.

4, 5. (a) Kasanotay nga ammo nga agpada nga adda konsiensia da Adan ken Eva, ken ania ti nagtungpalan ti dida panangikankano iti linteg ti Dios? (b) Ania dagiti pagarigan a mangipakita a dagiti matalek a lallaki sakbay ti panawen Kristiano pinagkurrida ti konsiensiada?

⁴ Naisigud ti konsiensia iti tao sipud pay idi punganay. Agpada nga impakita da Adan ken Eva nga adda konsiensiada. Nabatad daytoy idi nakariknada iti bain kalpasan a nagbasolda. (Genesis 3:7, 8) Nakalkaldaang ta uray pay no sinidir ida ti konsiensiada, awan ti nagsayaatan dayta kadakuada. Inggagarada a di inkankano ti linteg ti Dios. Sipapakinakem ngarud a sinukir ken binusorda ni Jehova a Dios. Kas perpekto a tattao, ammoda ti ar-aramidenda ket saandan a makapagbaw-ing pay nga agsubli iti Dios.

⁵ Saan a kas kada Adan ken Eva, adu nga imperpekto a tattao ti nangipangag iti konsiensiada. Kas pagarigan, naikuna ti matalek a lalaki a ni Job: “Ti kinanainkalintegak sinalimetmetak, ket saankonto a palusposan; ti pusok saannakto a ruroden iti aniaman kadagiti aldawko.”a (Job 27:6) Impangag ni Job ti konsiensiana babaen ti panagpaiwanwanna iti dayta iti amin a tignay ken pangngeddengna. Dayta ti gapuna a sipupudno a maibagana nga isu ket saan a binabalaw wenno sinidir ti konsiensiana. Imutektekam ti naggidiatan da Job ken David. Idi saan a rinaem ni David ni Saul, ti ari a pinulotan ni Jehova, “naaramid kalpasanna a ti puso ni David nagtultuloy a nangriribuk kenkuana.” (1 Samuel 24:5) Awan duadua a nagsayaatan ni David ti panangriribuk kenkuana ti konsiensiana ta manipud idin liniklikannan ti kasta a kinaawan panagraem.

 6. Ania ti mangipakita a naparaburan iti konsiensia ti amin a tao?

⁶ Dagiti laeng kadi adipen ni Jehova ti naparaburan iti konsiensia? Usigem dagiti naipaltiing a sasao ni apostol Pablo: “Kaanoman a dagiti tattao iti nasnasion nga awanan iti linteg aramidenda ti bambanag iti linteg sigun iti nakaisigudan, dagitoy a tattao, nupay awananda iti linteg, isuda ti linteg kadakuada. Isuda dagiti mismo a mangiparangarang ti banag ti linteg a maisurat iti puspusoda, bayat a ti konsiensiada makipagsaksaksi kadakuada ket, iti nagbabaetan ti bukodda a pampanunot, maak-akusar wenno mapakawanda pay ketdi.” (Roma 2:14, 15) Uray dagidiay awan a pulos ti ammoda maipapan kadagiti linteg ni Jehova, mabalin a gutugoten ida no dadduma ti konsiensiada nga agtignay a maitunos kadagiti prinsipio ti Dios.

 7. Apay a no dadduma mabalin nga iyaw-awannatayo ti konsiensia?

⁷ Nupay kasta, no dadduma mabalin a di umiso ti pangiturongan kadatayo ti konsiensia. Apay? Bueno, no mayabay ti kompas iti metal, mabalin a saan nga amianan ti itudona no di ket sabali a direksion. Ken no usarem dayta a saanka nga agaramat iti husto a mapa, mabalin nga awan a pulos ti serserbi ti kompas. Umasping iti dayta, mabalin nga iyaw-awannatayo ti konsiensiatayo no maimpluensiaan kadagiti dakes a tarigagay ti pusotayo. Ken no usarentay dayta a ditay agpaiwanwan iti Sao ti Dios, mabalin a ditay mailasin ti umiso ken di umiso no maipapan kadagiti adu a napateg a banag. Tapno ngarud maiwanwannatayo ti konsiensiatayo, nasken nga agpaidalantayo iti nasantuan nga espiritu ni Jehova. Insurat ni Pablo: “Ti konsiensiak makipagsaksi kaniak buyogen ti nasantuan nga espiritu.” (Roma 9:1) Ngem kasanotay a masierto a ti konsiensiatayo ket maitunos iti nasantuan nga espiritu ni Jehova? Nasken a sanayentay dayta.

 8. (a) Kasano a ti puso maapektaranna ti konsiensia, ken ania ti rumbeng a kangrunaan nga ikabilangantayo no agdesisiontayo? (b) Iti biang ti maysa a Kristiano, apay a saan a kanayon nga umdas ti basta saan a pannakakonsiensia? (Kitaem ti footnote.)

⁸ Iti panagdesisionmo, kasanom a pagkurrien ti konsiensia? Dagiti dadduma tingitingenda laeng ti pampanunot ken rikriknada sada ikeddeng ti aramidenda. “Saannak a sidsidiren ti konsiensiak,” nalabit kunada kalpasanna. Mabalin a napigsa dagiti tarigagay ti puso nga uray la impluensiaanda ti konsiensia. Kuna ti Biblia: “Ti puso nagulgulib ngem iti aniaman a banag ket desperado. Siasino ti makaammo iti dayta?” (Jeremias 17:9) No kasta, saan a dagiti tarigagay ti pusotayo ti kangrunaan nga ikabilangantayo. Imbes ketdi, kayattay a siertuen nga umuna no ania ti makaay-ayo ken Jehova a Dios.b

 9. Ania ti panagbuteng iti Dios, ken kasano a maapektaranna ti konsiensiatayo?

⁹ Ti pangngeddeng a talaga a naibatay iti nasanay a konsiensia iyanninawna ti panagbutengtayo iti Dios, saan a dagiti tarigagaytayo. Usigentayo ti maysa a pagarigan. Ti matalek a gobernador a ni Nehemias adda kalinteganna nga agpabayad ken mangsingir iti buis kadagiti umili ti Jerusalem. Ngem saanna nga inaramid dayta. Apay? Ammona ngamin a no irurumenna ti ili ti Dios, saan a maay-ayo ni Jehova. Kinunana: “Saanko nga inaramid ti kasta maigapu iti panagbuteng iti Dios.” (Nehemias 5:15) Nasken ti naimpusuan a panagbuteng iti Dios, kayatna a sawen, mabutengtayo nga agaramid iti aniaman a saan a makaay-ayo iti nailangitan nga Amatayo. Ti kasta a napnuan panagraem a panagbuteng tignayennatayo nga agpaiwanwan iti Sao ti Dios no adda dagiti ikeddengtayo nga aramiden.

10, 11. Ania dagiti prinsipio iti Biblia a mainaig iti panaginum kadagiti naingel nga inumen, ken kasanotay nga agpaiwanwan iti Dios iti panangipakat kadagita a prinsipio?

¹⁰ Kas pagarigan, usigentayo ti maipapan iti panaginum kadagiti naingel nga inumen, kas no adda panagtitipon. Ti saludsod a pakaipasanguan ti adu kadatayo isu daytoy, Uminumak wenno saan? Umuna, nasken nga agpanunottayo a naimbag. Ania dagiti prinsipio iti Biblia a mainaig iti dayta? Saan nga iparit ti Biblia ti kalkalainganna a panaginum. Kinapudnona, ti Biblia idaydayawna ni Jehova gapu iti arak a sagutna. (Salmo 104:14, 15) Nupay kasta, iparit ti Biblia ti nalabes a panaginum ken ti naariwawa a panagragragsak. (Lucas 21:34; Roma 13:13) Kanayonanna, maysa ti panagbartek kadagiti kuna ti Biblia a nadagsen a basol, kas iti pannakiabig ken pannakikamalala.c​—1 Corinto 6:9, 10.

¹¹ Dagiti kasta a prinsipio ti mangiwanwan iti konsiensia ti maysa a Kristiano ken mamagbalin iti dayta a sensitibo. No ngarud maipapan iti panaginum iti maysa a panagtitipon, nasken nga isaludsodtayo dagitoy: ‘Ania a kita ti panagtitipon daytoy? Saan ngata nga agtungpal dayta iti nalabes a panagragragsak? Ania ti pagannayasak? Sapulsapulek kadi ti arak? Agpampannurayak kadi iti dayta? Us-usarek kadi a mangkontrol iti riknak ken kababalinko? Ammok kadi a kontrolen ti panaginumko tapno saanak a mabartek?’ Bayat nga ut-utobentayo dagiti prinsipio iti Biblia ken dagiti saludsod a pataudenda, nasayaat nga ikararagtayo ti panangiwanwan ni Jehova. (Salmo 139:23, 24) Iti kastoy a wagas, agpapaidalantayo ken Jehova babaen ti nasantuan nga espirituna. Sansanayentay met ti konsiensiatayo nga agtignay a maitunos kadagiti prinsipio ti Dios. Ngem adda maysa pay a nasken nga ikabilangantayo no agdesisiontayo.

12, 13. Ania ti sumagmamano a makagapu nga agduduma ti konsiensia dagiti Kristiano, ken ania koma ti reaksiontayo kadagiti kasta a panagduduma?

¹² No dadduma, mabalin a masdaawka iti panagduduma ti konsiensia dagiti Kristiano. Tagidaksen ti maysa ti kaugalian wenno kostumbre a kaay-ayo ken anamongan ti sabali. No maipapan iti panaginum, maay-ayatan ti maysa a makiinninum kadagiti gagayyemna kas pagpalpaliwaan ngem pakariribukan dayta ti sabali. Apay nga adda dagiti kasta a panagduduma, ken kasano nga apektaran dagita dagiti pangngeddengtayo?

¹³ Adu ti makagapu nga agduduma dagiti tattao. Saan nga agpapada dagiti kasasaadda. Kas pagarigan, iti biang dagiti dadduma, adda pagkapuyanda idi nga inkarigatanda a parmeken ngem nalabit saan a kanayon a nalaka a napagballigianda dayta. (1 Ar-ari 8:38, 39) Mabalin a sensitibo dagiti kasta a tattao no maipapan iti naingel nga inumen. No makasangailika iti kasta a tao, mabalin nga agkedked ti konsiensiana no awisem nga uminum. Rumbeng kadi a masairka? Pilitem kadi? Saan. Mabalin nga iti kastoy a kasasaad dina maibaga ti rasonna nga agkedked, ngem ammom man wenno saan ti makagapu, ti nainkabsatan nga ayat tignayennaka nga agbalin a nakonsiderar.

14, 15. Maipanggep iti ania a saan nga agpapada ti konsiensia dagiti Kristiano idi umuna a siglo, ket ania ti imbalakad ni Pablo?

¹⁴ Napaliiw ni apostol Pablo a masansan a saan nga agpapada ti konsiensia dagiti Kristiano idi umuna a siglo. Idi a panawen, tagidaksen dagiti dadduma a Kristiano ti pannangan kadagiti taraon a naidaton kadagiti didiosen. (1 Corinto 10:25) Maawat ti konsiensia ni Pablo ti pannangan kadagita a taraon a nailako idi agangay kadagiti tiendaan. Para kenkuana, awan ti serserbi dagiti idolo; pulos a saanda a makapagtagikua iti taraon nga iti kinapudnona ket nagtaud ken kukua ni Jehova. Ngem ammo ni Pablo a sabali ti panangmatmat dagiti dadduma iti daytoy a banag. Mabalin a naigamer unay idi iti idolatria ti dadduma sakbay a nagbalinda a Kristiano. Para kadakuada, makarimon ti uray ania nga adda pakainaiganna idi iti idolatria. Kasano a tinaming ni Pablo daytoy nga isyu?

¹⁵ Kinuna ni Pablo: “Datayo a napigsa, nupay kasta, rebbeng nga anusantayo dagiti pagkapuyan dagidiay di napigsa, ket ditay ay-aywen ti bagbagitayo. Ta uray ti Kristo saanna nga inay-ayo ti bagina.” (Roma 15:1, 3) Inlawlawag ni Pablo a rumbeng nga ipangpangrunatayo ti pagimbagan dagiti kakabsattayo, kas iti inaramid ni Kristo. Mainaig iti dayta, inkeddeng ni Pablo a nasaysayaat a saan laengen a mangmangan iti karne ngem ti maitibkolna ti maysa a napateg a karnero a nakaipuonan ti ipapatay ni Kristo.​—1 Corinto 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Iti biang dagidiay agkedked a mangaramid kadagiti dadduma a banag gapu iti konsiensiada, apay a saanda koma a babalawen dagidiay naiduma ti konsiensiada?

¹⁶ Iti met biang dagidiay agkedked a mangaramid kadagiti dadduma a banag gapu iti konsiensiada, saanda koma a babalawen dagidiay saanda a kapada iti kapanunotan ken saanda koma nga ipapilit a sumurot iti kapanunotanda dagiti sabsabali. (Roma 14:10) Usarentayo ti konsiensia a pangtingiting iti bagitayo, saan ket a pangukom kadagiti sabsabali. Laglagipem ti kinuna ni Jesus: “Isardengyo ti mangukom tapno saankayo a maukom.” (Mateo 7:1) Tarigagayan ti amin a kameng ti kongregasion a di pagbalinen nga isyu dagiti banag a maipabiang iti konsiensia ti tunggal maysa. Imbes ketdi, panunotentayo no kasano a mataginayontayo ti ayat ken panagkaykaysatayo, nga agpipinnabilegtayo, saan nga agdidinnadael.​—Roma 14:19.

17. Ania ti kasasaad ti konsiensia ti adu ita?

¹⁷ Insurat ni apostol Pedro: “Salimetmetanyo ti naimbag a konsiensia.” (1 Pedro 3:16) Maysa a nagsayaat a bendision ti konsiensia a nadalus iti imatang ni Jehova a Dios. Saan dayta a kas iti konsiensia ti nakaad-adu ita. Dinakamat ni Pablo ti maipapan kadagidiay ‘namarkaan kadagiti konsiensiada a kasla babaen ti pangtanda a landok.’ (1 Timoteo 4:2) Mayarig ti konsiensiada iti nagpiglat ken saanen a makarikna a lasag gapu iti pannakasinitna iti pangtanda a landok. Adu dagidiay nabibinegen ti konsiensiada isu a saandan a maamak wenno bumdeng nga agaramid iti di umiso, wenno saandan a makarikna iti bain wenno maburibor no adda dakes nga inaramidda. Adu ita ti mabang-aran no saan ida a sidiren ti konsiensiada.

18, 19. (a) Ania ti mabalin a pagsayaatan ti pannakaburibor ti konsiensia wenno pannakarikna iti bain? (b) Ania ti mabalintay nga aramiden no sidsidirennatay pay laeng ti konsiensiatayo uray no pinagbabawyantayon dagiti napalabas a basoltayo?

¹⁸ Kinapudnona, mabigbigtayo a nakabasoltayo no maburburibor ti konsiensiatayo. No matignay nga agbabawi ti nakabasol gapu ta sidsidiren ti konsiensiana, mabalin a mapakawan uray no nadagsen ti basolna. Kas pagarigan, nadagsen ti basol a naaramid ni Ari David ngem napakawan kangrunaanna gapu iti naimpusuan a panagbabawina. Gapu iti pananggurana iti basolna ken gapu iti determinasionna manipud idin nga agtulnog kadagiti linteg ni Jehova, napaneknekanna a mismo a ‘naimbag ken sisasagana a mamakawan’ ni Jehova. (Salmo 51:1-19; 86:5) Ngem kasanon no sidsidirennatayo pay laeng ti konsiensiatayo ken makariknatayo pay laeng iti bain uray no nagbabawi ken napakawantayon?

¹⁹ No dadduma, mabalin a napalalo ti panangkondenar ti konsiensia uray no nabayagen a napagbabawina ti tao a nakabasol. Kadagita a kasasaad, nalabit kasapulan nga ipatalgedtayo iti maburburibor a pusotayo a nabilbileg ni Jehova ngem iti aniaman a rikna ti tao. Nasken nga agtalek ken awatentayo ti ayat ken pammakawanna, kas iti iparparegtatayo nga aramiden dagiti sabsabali. (1 Juan 3:19, 20) Iti sabali a bangir, mangyeg ti nadalusan a konsiensia iti talna ti panunot, talinaay, ken dakkel a rag-o a narigat a magun-odan iti daytoy a lubong. Adu a nakaaramid idi iti nadagsen a basol ti nabang-aranen ken nadalus itan ti konsiensiada nga agserserbi ken Jehova a Dios.​—1 Corinto 6:11.

20, 21. (a) Nairanta daytoy a libro a tumulong kenka a mangaramid iti ania? (b) Kas Kristiano, ania a wayawaya ti adda kadatayo, ngem kasano ti rumbeng a panangusartayo iti dayta?

²⁰ Nairanta daytoy a libro a tumulong kenka nga agbalin a naragsak, mangtaginayon iti nasayaat a konsiensia kadagitoy nariribuk a maudi nga al-aldaw ti sistema ti bambanag ni Satanas. Siempre, saan a detalyado a mailawlawag daytoy a libro dagiti amin a linteg ken prinsipio iti Biblia a nasken nga utoben ken iyaplikarmo kadagiti kasasaad nga inaldaw a pakaipasanguam. Maysa pay, saan a naglaon daytoy a libro kadagiti nabatad ken espesipiko a paglintegan maipapan kadagiti banag a maipabiang iti konsiensia. Nairanta daytoy a libro a tumulong kenka a mangsanay iti konsiensiam ken mamagbalin iti dayta a sensitibo babaen ti panangusigmo no kasano nga iyaplikar ti Sao ti Dios iti inaldaw a panagbiagmo. Saan a kas iti Mosaiko a Linteg, “ti linteg ti Kristo” aw-awisenna dagiti mangtungtungpal iti dayta nga ad-adda nga agpannuray iti konsiensia ken iti prinsipio imbes a kadagiti naisurat a paglintegan. (Galacia 6:2) No kasta, inikkan ni Jehova dagiti Kristiano iti naisangsangayan a wayawaya. Ngem ipalagip ti Saona a pulos a saantay koma nga usaren dayta a wayawaya kas “pangabbong iti kinadakes.” (1 Pedro 2:16) Imbes ketdi, ipaayannatayo ti kasta a wayawaya iti nagsayaat a gundaway a mangyebkas iti ayattayo ken Jehova.

²¹ Babaen ti sipapasnek a panangutob no kasano ti kasayaatan a panangyaplikar kadagiti prinsipio iti Biblia ken panangipatungpal kadagiti pangngeddengmo, maitultuloymo daydi inrugim a napateg nga addang idi damo a naam-ammom ni Jehova. Masanay ‘ti pannakabalin ti pannakaawatmo babaen ti panangusarmo iti dayta.’ (Hebreo 5:14) Makatulong iti inaldaw a panagbiagmo ti konsiensia a sinanay ti Biblia. Kas iti kompas a mangiwanwan iti tao nga agdaldaliasat, tulongannaka ti konsiensiam a mangaramid kadagiti desision a makaay-ayo iti nailangitan nga Amam. Iti kasta, masiguradom a makapagtalinaedka iti ayat ti Dios.