KINAALUMAMAY

Disposision wenno kababalin a kasupadi ti kinasabrak wenno kinagubsang. Ti kinaalumamay asideg ti pannakainaigna iti kinapakumbaba ken kinaemma.

Ti kinaalumamay ket makalikaguman iti adipen ti Dios, nangnangruna daydiay addaan iti responsabilidad a panangaywan. Imbaga ni apostol Pablo a “ti adipen ti Apo saan a kasapulan a makiapa, no di ket kasapulan nga agbalin a naalumamay [Gr., eʹpi·on] kadagiti isuamin.” (2Ti 2:24) Ti naalumamay a tao saan a naringgor, naariwawa, wenno managlablabes. Ni Moises, ti adipen ti pudno a Dios, nupay saan nga iti amin a gundaway ket nakaiparangarang iti daytoy nga umiso a disposision, “isu idi ti kaemmaan pay laeng iti amin a tattao nga adda iti rabaw ti daga.” (Nu 12:3; Sal 90:Sup) Ti sasaona iti maysa a gundaway naikuna nga arigna ti “arimukamok iti rabaw ti ruot.”—De 32:2.

Iti 1 Tesalonica 2:7, dineskribir ni Pablo ti bagina ken ti kakaduana kas nagbalin a “naalumamay iti tengngayo [dagiti taga Tesalonica], a kas met laeng no ti agtagtagibi nga ina taripatuenna dagiti bukodna nga annak.” Daytoy ket gapu ta adda pudpudno nga ayatda kadagidiay sinuruanda, kasta met a maseknanda iti naespirituan nga idadakkelda. (1Te 2:8) Ti sao nga eʹpi·oi (naipatarus a “naalumamay”) masarakan iti Textus Receptus, Tischendorf, Merk, ken iti sumagmamano a manuskrito. Sigun ken W. E. Vine, ti eʹpi·os “masansan nga inusar dagiti Griego a mannurat kas mangiladawan iti maysa nga agtagtagibi nga addaan iti bangad nga ubbing wenno iti maysa a mannursuro nga addaan kadagiti nasubeg nga estudiante, wenno maipapan iti pannakilangen dagiti nagannak kadagiti annakda. Iti I Tes. 2:7, ti Apostol aramatenna dayta mainaig iti kababalinna ken dagiti padana a misionero maipaay kadagiti nakomberte idiay Tesalonica.”—Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, 1981, Tomo 2, p. 145.

Nupay kasta, iti 1 Tesalonica 2:7, mabasa ti neʹpi·oi, “dagiti maladaga,” iti Griego a teksto da Westcott ken Hort ken iti sumagmamano a manuskrito. Maipapan iti daytoy, inkomento ti The New International Dictionary of New Testament Theology: “Adda dua a pannakaipatarus ti 1 Tes. 2:7: (a) ēpioi (naalumamaykami iti pannakikadua kadakayo); (b) nēpioi (dagiti maladaga). Ti immun-una a sao agngudo iti n, ket nalablabit biddut a naulit daytoy nga n iti pannakakopiana. Mainayon pay, ti interpretasion iti maikadua a pannakaipatarus agbanag iti adu a parikut. Ta iti ber. 7b, saan a ti bagina no di ket dagiti taga Tesalonica ti inyarig ni Pablo iti ‘annak’; isu ken dagiti kaduana kayariganda ti agtagtagibi (trophos).”—Inurnos ni C. Brown, 1975, Tomo 1, p. 282.

Ti sabali pay a nainaig a sao ket pra·ysʹ. Ti A New Testament Wordbook, ni William Barclay, kunaenna maipapan iti pangiladawan a sao (adjective) a pra·ysʹ: “Iti klasikal a Griego, makaay-ayo daytoy a sao. No mainaig iti bambanag, kaipapananna ti ‘naalinaay, wenno nalanay.’ Kas pagarigan, naaramat dayta mainaig iti naalinaay a puyupoy wenno nalanay a timek. No mainaig iti tattao, kaipapananna ti ‘naalumamay’ wenno ‘naimnas.’ . . . Adda kinalanay iti praus, ngem iti likudan ti kinalanay, adda kinabileg ti landok . . . Dayta ket saan nga agkakapuy a kinalanay, saan met a napnuan emosion a kinalailo, awanan tignay a kinaulimek.” (London, 1956, p. 103, 104) Kunaen ti Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words a ti nombre a porma a pra·yʹtes “saan nga iti ‘makinruar a kababalin laeng [ti maysa a tao] ti pakakitaan iti dayta; saan met nga iti pannakirelasionna iti padana a tattao; saan a kas sangkabassit a paset ti nainkasigudan a disposisionna laeng. Imbes ketdi, maysa dayta a naisigud a talugading ti kararua; ti pannakaiparangarang dayta ket umuna ken kangrunaanna nga agpaay iti Dios. Dayta ti pagannayasan ti espiritu nga iti dayta awatentayo kas naimbag dagiti pannakilangen kadatayo ti Dios, ket ngarud saantayo a supiaten wenno sarangten; asideg ti pannakainaig dayta iti sao a tapeinophrosunē [kinapakumbaba], ket direkta a tumunos iti dayta.’”—1981, Tomo 3, p. 55, 56.

Ti sao a pra·ysʹ nadumaduma ti pannakaipatarusna kadagiti bersion ti Biblia kas “naemma,” “naalumamay,” “naalumamay ti kababalinna,” ken “nalanay.” (KJ, AS, NW, NE) Nupay kasta, kas natukoy iti libro ni Barclay nga immuna a nadakamaten, ti pra·ysʹ naun-uneg pay ti kababagasna ngem iti kinalanay, ket no maaramat iti tattao, kaipapananna ti naalumamay, naimnas.

Nupay saan a panuynoyan ni Jehova ti basol ken kinadakes, siaayat nga impaayna ti pamay-an iti iyaadani kenkuana babaen iti subbot a sakripisio ni Jesu-Kristo ken iti panagserbina kas padi. Dagiti managdaydayaw ken ad-adipen ni Jehova mabalinanda ngarud a sapulen ti rupana a saanda a pulos makarikna iti makapasidduker a panagbuteng ken panagalinggaget. (Heb 4:16; 10:19-22; 1Jn 4:17, 18) Ni Jesus naan-anay nga inrepresentaranna ni Jehova a Dios ta maikunana: “Ti nakakita kaniak nakitana met ti Ama.” Kinunana pay: “Umaykayo kaniak, dakayo amin a mabambannogan ken madagdagsenan, ket pagin-awaenkayto. Ibaklayyo ti sangolko ket agsursurokayo kaniak, ta naalumamay ti kababalinko [Gr., pra·ysʹ] ken napakumbaba ti pusok, ket makasarakkayto ti gin-awa a maipaay kadagiti kararuayo. Ta ti sangolko nalanay ken ti awitko nalag-an.” (Jn 14:9; Mt 11:28-30) Gapuna, ni Jehova a Dios pudno unay a nalaka a maadanian dagidiay agayat kenkuana, ket pataudenna ti kinaalumamay, dakkel a panagtalek, ken bileg kadagidiay agpakaasi kenkuana.

Saan a Kinakapuy no di ket Galad a Mangipasimudaag iti Kinabileg. Ti kinaalumamay saanna nga ipasimudaag ti kinakapuy. Ti panagbalin a naalumamay iti sabsabali ken ti panangpakalma kadakuada wenno panangpalag-an iti rikriknada, nangnangruna no ti maysa ket makapungpungtot, kasapulanna ti natibker a disposision. Iti 2 Samuel 18:5 ni David, lalaki a mannakigubat, gapu iti ayatna kas maysa nga ama, binilinna ni Joab a siaalumamay a pakilangenanna ti rebelioso nga anakna a ni Absalom. Ti Hebreo a sao ditoy (ʽat) adda pakainaiganna iti ipapan a buyogen ti naalinaay wenno naalumamay a tignay. Ni apostol Pablo, nupay naalumamay, saan nga agkakapuy, kas pasingkedan ti abilidadna nga agsao a sibibileg unay no kasapulan, kas pagarigan, idi insuratna ti umuna ken maikadua a suratna iti kongregasion Kristiano idiay Corinto.

Ti kinaalumamay ti kababalin wenno ti espiritu saan a galad ti maysa a nakapuy ti personalidadna. Kinuna ti Jesu-Kristo: “Naalumamay ti kababalinko ken napakumbaba ti pusok.” (Mt 11:29; 2Co 10:1) Kaskasdi nga addaan ni Jesus iti naan-anay a pannakabalin ni Amana a mangsupsuporta kenkuana, ket sititibker nga intandudona ti umiso; inaramatna ti dakkel a wayawaya nga agsao ken agtignay no kasapulan idi dayta.—Mt 23:13-39; idiligyo ti 21:5.

Kasta ti tao a naalumamay ti kababalinna agsipud ta adda pammatina ken maysa a gubuayan ti bileg. Saan a nalaka a masasair, saanna met a nalaka a mapukaw ti kinasimbengna. Ti kinaawan ti naalumamay a kababalin ket bunga ti di natalged a rikna, pannakapaay, kaawan pammati ken namnama, ken uray pay kinadesperado. Ti tao a saan a naalumamay ti kababalinna ket nadeskribir iti proverbio kas: “Ti tao nga awanan panangmedmed iti espirituna ket kas iti siudad a naserrek, nga awanan iti pader.” (Pr 25:28) Isu silulukat iti isuamin a di umiso a pampanunot ken nalaka a serken dagitoy, a mabalin a manggutugot kenkuana nga agaramid kadagiti di maiparbeng a tignay.

Bunga ti Espiritu. Ti kinaalumamay ket bunga ti nasantuan nga espiritu ti Dios, ti aktibo a puersana. (Ga 5:22, 23) Ngarud, ti Dios ti Gubuayan ti kinaalumamay, ket ti maysa a tao masapul nga agpakaasi kenkuana maipaay iti dayta nga espirituna ken masapul a sukayenna daytoy a bunga ti espiritu tapno maaddaan iti pudpudno a kinaalumamay ti kababalin. Gapuna, saan a magun-odan dayta babaen iti panangiparangarang laeng iti nabileg a determinasion, no di ket agresulta manipud iti iyaadani iti Dios.

Ti kaawan ti kinaalumamay agresulta iti di maiparbeng a pannakagargari nga agpungtot, kinagubsang, kaawan panagteppel, ken panagaapa. Iti sabali a bangir, mabalakadan ti maysa a Kristiano a taginayonenna ti panagkaykaysa ken talna babaen ti “kinapakumbaba iti panagpampanunot ken kinaalumamay.”—Efe 4:1-3.

Ti imon ken rinnupir, no mapalubosan a rumamut ken dumakkel, agbanag iti nadumaduma a kita ti riribuk. Iti sabali a bangir, ti kinaalumamay lapdanna ti itatanor dagiti kasta a kasasaad iti nagbabaetan dagiti pasurot ni Kristo. Gapuna, ni Santiago, a mannurat ti Biblia, idagadagna kadagidiay masirib ken mannakaawat iti kongregasion nga iparangarangda ti ‘nasayaat a kababalin’ babaen ti “kinaalumamay a kukua ti sirib,” “ti sirib manipud ngato.”—San 3:13, 17.

Iti Biblia, ti “kinaalumamay” masansan a napakuyogan iti “espiritu,” kas pagarigan, “kinaalumamay ti espiritu,” wenno “naalumamay nga espiritu.” Gapuna, ti pudpudno a kinaalumamay ket ad-adda pay ngem iti maysa a makinruar a kualidad, nga apagkanito wenno paspasaray ti pannakaiparangarangna; imbes ketdi, paset dayta ti pakabuklan, wenno kababalin, ti maysa a tao. Daytoy ti tuktukoyen ni apostol Pedro idi kinunana: “Ket ti arkosyo saan koma a daydiay makinruar a panangsallapid iti buok ken ti panangikapet kadagiti balitok a pagarkos wenno ti panangikawes kadagiti makinruar a kawes, no di ket isu koma ti nalimed a kinatao ti puso iti di agrupsa a pagan-anay ti naulimek ken naalumamay nga espiritu, nga addaan dakkel a pateg iti imatang ti Dios.”—1Pe 3:3, 4.

Insurat ni apostol Pablo: “Kawesanyo ti bagbagiyo iti . . . kinaalumamay,” a no parparawpaw laeng a basaen, mabalin nga ipasimudaagna a maysa dayta a kasla pamarang maipaay iti makinruar a langa laeng; ngem iti isu met laeng a konteksto imbalakadna: “Kawesanyo ti bagbagiyo iti baro a personalidad, a babaen iti umiso a pannakaammo mapabpabaro maitunos iti ladawan Daydiay nangparsua iti dayta.” (Col 3:10, 12; Efe 4:22-24) Ipakita daytoy a ti kinaalumamay pudno a maysa a galad ti personalidad, a kangrunaanna a magun-od kas bunga ti espiritu ti Dios babaen ti umiso a pannakaammo ken panangyaplikar iti dayta, imbes a nainkasigudan a natawid laeng.

Nasken Kadagidiay Nadutokan kas Manangaywan. Iti suratna a naglaon kadagiti pammilinna ken agtutubo a Timoteo mainaig iti umiso a panangaywan iti kongregasion, imbilin ni Pablo no kasano ti panangtaming iti naririkut a bambanag, ket kinunana: “Ti adipen ti Apo saan a kasapulan a makiapa, no di ket kasapulan nga agbalin a naalumamay kadagiti isuamin, kualipikado a mangisuro, nga agtultuloy a medmedanna ti bagina iti sidong ti dakes, nga isurona a buyogen ti kinaalumamay dagidiay saan a sidadaan nga umannugot; bareng no ti Dios ipaayanna ida iti panagbabawi.” (2Ti 2:24, 25) Makitatayo ditoy ti panagkaasping ti kinaalumamay ken mabayag a panagitured. Mabigbig ti indibidual no apay a kasapulan a sanguenna ti parikut: ti Dios impalubosna dayta, ket kas maysa a manangaywan masapul a tamingenna dayta agpaay iti pagimbagan ti indibidual wenno dagiti indibidual a nairaman. Masapul nga anusanna ti parikut agingga a marisut dayta, a saan nga agrurrurod.

Ni Tito, sabali pay a manangaywan, nga agnanaed idiay Creta, nabalakadan met a palagipanna dagiti Kristiano a kakabsatna “nga agbalinda a nainkalintegan, nga ipakitada ti isuamin a kinaalumamay kadagiti amin a tattao.” Tapno maipaganetget ken Tito ti panagkasapulan iti kinaalumamay, inturong ni Pablo ti atension iti awan kapadpadna nga ayat ken asi ti Dios kas naiparangarang babaen iti Anakna, nga indagadagna ti panangiwaksi kadagiti sigud a makadangran a panagug-ugali ken gura, ken ti panangsurot iti baro a dalan nga agturong iti agnanayon a biag.—Tit 3:1-7.

Umasping iti dayta, palagipan ni Pablo dagidiay nataengan iti naespirituan iti kongregasion, nga imbinsabinsana kadakuada daytoy a pagrebbengan: “Uray pay ti maysa a tao makaaramid iti aniaman a di umiso nga addang sakbay a maammuanna dayta, dakayo nga addaan kadagiti naespirituan a kualipikasion padasenyo nga aturen ti kasta a tao iti espiritu ti kinaalumamay, bayat a tunggal maysa kadakayo siputanna ti bagina, ta amangan no masulisogka met.” (Ga 6:1) Laglagipenda koma no kasano a nakilangen kadakuada ti Dios. Iti panangaramidda iti kasta, saan koma a nagubsang ti panangtinggarda iti nagbiddut a tao no di ket padasenda nga aturen buyogen ti espiritu ti kinaalumamay. Ad-adda nga epektibo ken makagunggona daytoy kadagiti amin a maseknan.

No ti maysa a tao maipasango iti narikut a kasasaad wenno makilanglangen iti makapungpungtot a tao, dakkel ti magapuanan ti kinaalumamay ta pagkalmaenna ti narikut a kasasaad, idinto ta ti kinagubsang pakaruenna ti dakes a kasasaad. Kunaen ti proverbio: “Ti maysa a sungbat, no naalumamay, pagbaw-ingenna ti pungtot, ngem ti sao a makapasakit parnuayenna ti unget.” (Pr 15:1) Mabalin nga adda dakkel a bileg ti kinaalumamay. “Babaen iti kinaanus mauyotan ti maysa a komandante, ket ti met laeng naalumamay a dila maburakna ti tulang.”—Pr 25:15.

Nasken no Madisdisiplina. Nangipasdek ni Solomon iti sabali pay a nasayaat a prinsipio a pakairamanan ti kinaalumamay wenno kinatalinaay. Mainaig dayta iti mabalin a tumaud kadatayo a pagannayasan a mangipakita iti rebelioso nga espiritu no ilintegnatayo wenno dusaennatayo ti maysa nga addaan autoridad. Mabalin nga agpungtottayo, iti kasta saantayo pay ketdin a mangipakita iti umiso a panagpasakup, ket sidadarasudos nga ibbatantayo ti naituding nga annongentayo. Ngem mamakdaar ni Solomon: “No ti espiritu ti maysa nga agturay ngumato a bumusor kenka, saanmo a panawan ti bukodmo a disso, ta ti met laeng kinaalumamay ep-epenna dagiti dadakkel a basol.” (Ec 10:4; idiligyo ti Tit 3:2.) Ti kinakalma ken kinaalumamay no madisdisiplina ket umiso a kababalin a makatulong, saan laeng nga iti pannakailiklik iti ad-adda pay nga unget daydiay addaan autoridad, no di ket makatulong pay iti panangparang-ay iti personalidadtayo babaen ti panangmedmed iti riknatayo nga agpungtot ken panagtalinaed iti naituding a saadtayo, wenno annongen, ken iti panangyaplikar iti disiplina.

Nangnangruna a pudno daytoy no ti agturay ket ni Jehova a Dios ken no ti pannakadisiplina agtaud kadagidiay inikkanna iti autoridad. (Heb 12:7-11; 13:17) Agaplikar met dayta iti pannakilangentayo kadagidiay pinalubosan ti Dios nga agaramat iti nailubongan nga autoridad kas mangiturturay. (Ro 13:1-7) Uray pay no ti kasta nga agturay mabalin a sigugubsang nga agkalikagum iti rason manipud iti Kristiano maipapan iti namnama nga adda kenkuana, dayta a Kristiano, nupay sititibker nga iyun-unana ti panagtulnog iti Dios, rumbeng a sumungbat “buyogen ti naalumamay a kababalin ken nauneg a panagraem.”—1Pe 3:15.

Mamagkaykaysa a Puersa. No ti maysa a tao agsao ken agtignay buyogen ti kinaalumamay, makaay-ayo dayta ken makatulong tapno maadda ti talna. Nalaka a maasitgan ti kasta a tao, saan a nakaing-inget, ket ti panagug-ugalina makapabileg iti sabsabali no iti naespirituan. Ti kinagubsang, kinasabrak, kinaariwawa, ken kinarasaw mamagsisina ken mangabug iti sabsabali. Ngem ti kinaalumamay ket makaallukoy ken mamagkaykaysa. Naikuna a ni Jehova um-ummongenna a sangsangkamaysa dagiti korderona ken aw-awitenna ida iti barukongna (tumukoy kadagiti dadakkel a kupin ti makinngato a paset ti kawes, a no dadduma dagita ti pangawitan idi ti pastor kadagiti kordero). (Isa 40:11) Ti Anakna a ni Jesu-Kristo kinunana iti Jerusalem: “Anian a namin-adu a kinayatko nga urnongen a sangsangkamaysa ti annakmo, iti wagas a ti upa urnongenna a sangsangkamaysa dagiti piekna iti sirok dagiti payakna!” “Ngem,” innayonna, “saanyo a kinayat dayta.” (Mt 23:37) Gapuna, naglak-amda iti nakas-ang a pannakatrato iti im-ima ti buyot ti Roma idi nalangalang ti siudadda idi 70 K.P.

Palso a Kinaalumamay. Ti kinaalumamay iti tono wenno panagug-ugali, kas iti naalumamay a panagsasao, saanna a kanayon nga ipasimudaag ti pudno a kinaalumamay. Dayta ket kualidad a, tapno naan-anay a napudno, masapul nga agtaud iti puso. Idi a ni Job nga adipen ti Dios ket agsagsagaba kadagiti ima ni Satanas iti pannakasuot ti kinatarnawna iti Dios, isu berbal nga inatakar ti tallo a kakaduana. Inakusarda ni Job nga agar-aramid iti nalimed a basol, kinadakes, ken kinasungit, nga imparipiripda pay nga isu ket apostata, ket natay ti annakna kadagiti ima ti Dios gapu iti kinadakesda. Kaskasdi a ti maysa kadagiti tallo, ni Elifaz, kinunana ken Job: “Saan kadi nga umdas kenka dagiti pangliwliwa ti Dios, wenno ti maysa a sao a siaalumamay a naisao kenka?” (Job 15:11) Ngarud, mabalin a naalumamay ti tono ti sumagmamano a panagsasaoda, ngem nagubsang ti linaonda, ngarud saan a pudpudno a naalumamay.