“Ti Kadakkelan Kadagitoy Isu ti Ayat”
“Ket, ita, mataginayon ti pammati, ti inanama, ti ayat, dagitoy a tallo; ket ti kadakkelan kadagitoy isu ti ayat.”—1 CORINTO 13:13.
1. Aniat’ kinuna ti maysa nga antropologo maipapan ti ayat?
MAYSA kadagiti kangrunaan nga antropologo toy lubong naminsan kinunana: “Maawatantayo a damdamona iti historia ti kakikitatayo a ti kapapatgan kadagiti isuamin a natauan a pamunganayan a sikolohikal a kasapulan isut’ pannakasapul ti ayat. Daytat’ pinakasentro ti isuamin a natauan a kaskasapulan no kasano a ti inittayo agtakder iti tengnga ti sistema solartayo nga agrikrikos dagiti planeta iti aglawlawna. . . . Ti ubing a saan a napakitaan ti ayat ket biokemikal, pisiolohikal, ken sikolohikal a naiduma manipud iti daydiay napakitaan ti ayat. Daydiay immuna dumakkel pay a naidumduma iti daydiay naudi. Ammotay itan a ti tao ket naiyanak tapno agbiag a kasla ti panagbiag ken panagayat ket maymaysada. Daytoy ket, siempre, saanen a baro. Daytoy ket panangpatalged iti Sermon idiay Bantay.”
2. (a) Kasanot’ panangipakitan apostol Pablo ti kinapateg ti ayat? (b) Ania a salsaludsod itan ti maikari ti panangusig?
2 Wen, kas inanamongan daytoy a tao nga addaan nailubongan a pannakaammo, daytoy a kinapudno maipapan ti kinapateg ti ayat iti pagimbagan ti tao ket saanen a baro. Mabalin nga ita laeng nga inapresiar dagiti tattao a de adal iti lubong, ngem nagparang daytan iti Sao ti Dios nasurok a 19 siglo ti napalabasen. Isut’ gapuna a naisurat ni apostol Pablo: “Ket, ita, mataginayon ti pammati, ti inanama, ti ayat, dagitoy a tallo: ket ti kadakkelan kadagitoy isu ti ayat.” (1 Corinto 13:13) Ammoyo kadi no apay a ti ayat ket dakdakkel ngem ti pammati ken namnama? Apay a maikuna a ti ayat isut’ kadakkelan kadagiti galad ti Dios ken kadagiti bunga ti espirituna?
Uppat a Kita ti Ayat
3. Ania dagiti Nainkasuratan a pangarigan maipapan ti romantiko nga ayat?
3 Ti kapasidad ti tao a mangipamatmat ti ayat ket ebkas ti kinasirib ti Dios ken naayat a pannakaseknanna iti sangatauan. Makapainteres, ta dagiti Griego idi ugma addaandat’ uppat a sasao maipaay ti “ayat.” Maysa isut’ eʹros, a mangipampamatmat ti romantiko nga ayat a nainaig iti atraksion ti sekso. Dagiti mannurat ti Kristiano a Griego a Kasuratan awanandat’ okasion a mangusar ti eʹros, nupay ti Septuagint inaramatna dagiti langa dayta idiay Proverbio 7:18 ken Pr 30:16, ken addada dadduma a reperensia ti romantiko nga ayat iti Hebreo a Kasuratan. Kas pangarigan, mabasatayo a ni Isaac “inay-ayatna” ni Rebecca. (Genesis 24:67) Ti pudpudno a nagsayaat a pangarigan itoy a kita ti ayat ket masarakan iti kaso ni Jacob, a nalawag a nagayat unay ken naimnas a Raquel manipud umuna a pannakakitana kenkuana. Kinapudnona, “ni Jacob nagserbi gapu ken Raquel bayat iti pito a tawen, ket bassit la nga aldaw ti nangipapananna gapu ta isu ti pagay-ayatanna idi.” (Genesis 29:9-11, 17, 20) Ti Canta ni Salomon salaysayenna met ti romantiko nga ayat ti maysa a pastor ken ti maysa a balasang. Ngem di unay maipaganetget a siiinget a daytoy a kita ti ayat, a mabalin a gubuayan ti dakkel a pannakapnek ken rag-o, ket rebbeng a maipakita laeng a maitunos kadagiti nalinteg a pagannurotan ti Dios. Ibaga ti Biblia kadatayo a babaen laeng ti ayat ti maysa a lalaki iti nainkalintegan wenno legal nga asawana a “makayawan koma nga agnanayon iti ayatna.”—Proverbio 5:15-20.
4. Kasano a naiyarig ti ayat ti pamilia iti Kasuratan?
4 Sa adda daydiay napigsa nga ayat ti pamilia, wenno ayat a nakaiyanakan, a naibatay iti relasion ti dara, a kadagiti Griego addaandat’ sao nga stor·geʹ. Daytat’ responsable iti pagsasao a, “Ti dara napalpalet ngem iti danum.” Addaantay ti nagsayaat a pangarigan iti daytoy iti ayat nga adda kadagiti agkabsat a da Maria ken ni Marta para ken kabsatda a Lazaro. A dakkel ti kaipapanan ni Lazaro kadakuada ket makita iti napalalo a panagladingitda iti bigla nga ipapatayna. Ket anian ragsakda idi pinagungar ni Jesus ti dungdungnguenda a Lazaro! (Juan 11:1-44) Ti ayat ti ina iti anakna ket sabali pay a pangarigan iti daytoy a kita ti ayat. (Idiligyo ti 1 Tesalonica 2:7.) Gapuna, tapno maipaganetget no kasanot’ kadakkel ti ayatna iti Sion, kuna ni Jehova a daytat’ dakdakkel pay ngem iti ayat ti ina para iti anakna a maladaga.—Isaias 49:15.
5. Kasano a ti kinakurang ti ayat a nakaiyanakan nakalatlatak itatta?
5 Maysa a mangipamatmat nga agbibiagtayon “kadagiti maudi nga al-aldaw” kadagiti “panawen a narigat a pakibagayan” isut’ kinakurang ti “ayat a nakaiyanakan.” (2 Timoteo 3:1, 3) Gapu ta kurang ti ayat ti pamilia, dadduma nga agtutubo pumanawda kadagiti pagtaenganda, ken dadduma a dimmakkelen nga annak liwliwayanda dagiti natataengan a dadakkelda. (Idiligyo ti Proverbio 23:22.) Ti kinakurang ti ayat a nakaiyanakan makitkita met iti kasansan ti panangabuso iti ubing—dadduma a nagannak kabkabilenda unay ti annakda ta masapul a maiyospitalda. Ti nakurang nga ayat ti nagannak makita met, iti pannakapaay ti adu a nagannak a mangdisiplina ti annakda. Ti panangipalpalubos kadagiti annak nga aramidenda lat’ kaykayatdan ket saan nga ebidensia ti ayat no di ket kaipapanannat’ panangsursurot iti panglakagan. Ti ama a pudpudno nga ay-ayatenna ti annakna ket disiplinaenna ida no kasapulan.—Proverbio 13:24; Hebreo 12:5-11.
6. Mangtedkayo kadagiti Nainkasuratan a pangarigan ti dungngo kadagiti aggagayyem.
6 Sa adda met ti sao a Griego a phi·liʹa, a mangipampamatmat ti dungngo (nga awan seksual a kaipapananna) iti aggagayyem, kas iti nagbaetan ti dua a nataengan a lalaki wenno babai. Addaantay ti nagsayaat nga ulidan itoy nga ayat da David ken Jonathan iti maysa ken maysa. Idi natay ni Jonathan iti gubat, isut’ dinung-awan ni David, a kunkunana: “Mapaladingitanak a gapu kenka, kabsatko a Jonathan, makaay-ayoka unay idi kaniak. Ti ayatmo kaniak idi nakaskasdaaw a ringbawam ti ayat dagiti babbai.” (2 Samuel 1:26) Naammuantay met a ni Kristo addaan naisalsalumina a panangdungngo ken apostol Juan, a pagaammo kas ti adalan “a dinungdungngo idi ni Jesus.”—Juan 20:2.
7. Aniat’ kababalin ti a·gaʹpe, ken kasanot’ pannakaipakita daytoy nga ayat?
7 Ania a sao a Griego ti inusar ni Pablo idiay 1 Corinto 13:13, a sadiay ti nangdakamatanna ti pammati, inanama, ken ayat ket sana kuna a “ti kadakkelan kadagitoy isu ti ayat”? Ditoy ti sao ket a·gaʹpe, isu met daydiay inusar ni apostol Juan idi a kinunana: “Ti Dios isu ti ayat.” (1 Juan 4:8, 16) Daytoy ti ayat nga iwanwan wenno iturturong ti prinsipio. Mabalin nga iramanna wenno saan ti dungngo ken lailo, ngem daytat’ awan-imutna nga emosion wenno rikna a maseknan iti panagaramid ti naimbag kadagiti dadduma agpapan pay kadagiti merito iti umawat wenno aniaman a gunggona a magunggun-odan ti mangmangted. Daytoy a kita ti ayat tinignayna ti Dios a mangted iti kapapatgan a gameng iti pusona, ti bugbugtong nga Anakna, a ni Jesu-Kristo, “tapno amin a mangalagad ti pammati kenkuana saan a mapukaw no di ket adda biagna nga agnanayon.” (Juan 3:16) Kas nagsayaat nga impalagip ni Pablo kadatayo: “Ta narasay ti mayat a matay a maipuon iti maysa a nalinteg; nupay adda ngata makaitured a matay gapu iti maysa a tao a naimbag. Ngem ti Dios ipatalgedna ti ayatna kadatayo, agsipud ta idinto a managbasoltayo pay laeng, ni Kristo natay gapu kadatayo.” (Roma 5:7, 8) Wen, ti a·gaʹpe agaramid ti naimbag kadagiti sabsabali agpapan pay aniaman a kasasaadda iti biag wenno iti gatadna iti daydiay mangiyeb-ebkas iti ayat.
Apay a Dakdakkel Ngem ti Pammati ken Inanama?
8. Apay a ti a·gaʹpe dakdakkel ngem pammati?
8 Ngem apay a kinuna ni Pablo a daytoy a kita ti ayat (a·gaʹpe) ket dakdakkel ngem pammati? Nagsurat idiay 1 Corinto 13:2: “Ket no kupikupak koma ti talunggading ti pammadto ket ammok koma dagiti isuamin a sagrado a palimed ken ti amin a sirib, ket no kupikupak koma ti isuamin a pammati a mabalinko koma a garawen dagiti bambantay, ngem awan ti ayatko, awan met pategko.” (Idiligyo ti Mateo 17:20.) Wen, no ti panagreggettayo a gumun-od ti pannakaammo ken dumakkel iti pammati ket maaramid nga agpaay iti inaagum a panggep, awantot’ iyegna kadatayo a gunggona manipud iti Dios. Umas-asping, impakita ni Jesus a dadduma ‘agipadtodanto iti naganna, agparuarda kadagiti sairo iti naganna, ken agaramidda ti datdatlag gapu iti naganna’ ngem awanandat’ anamongna.—Mateo 7:22, 23.
9. Apay a ti ayat dakdakkel ngem inanama?
9 Apay a ti a·gaʹpe a langa ti ayat ket dakdakkel met ngem ti inanama? Agsipud ta ti inanama mabalin nga inaagum, a ti tao nangnangruna a maseknan kadagiti gunggona iti bagina, idinto a ti ayat “saanna a biruken ti bukodna nga interes.” (1 Corinto 13:4, 5) Mainayon pay, ti inanama—kas ti pannakalasat a sibibiag iti “dakkel a rigat” nga agturong idiay baro a lubong—agpukawton inton daydiay ninamnama ket natungpalen. (Mateo 24:21) Kas kinuna ni Pablo: “Ta babaen daytoy a namnama maisalakantayo; ngem ti inanama a makita isu ti saan nga inanama, ta asino ti aguray iti makitana? Ngem no namnamaentayo ti ditay pay makita, ur-urayentayo a siaanus.” (Roma 8:24, 25) Ti ayat a mismo ibturanna ti amin a bambanag, ket nikaanoman dinto mapaay. (1 Corinto 13:7, 8) Gapuna, ti ayat nga awan agumna (a·gaʹpe) dakdakkel ngem iti pammati wenno inanama.
Dakdakkel Ngem ti Kinasirib, Kinahustisia, ken Pannakabalin?
10. Apay a maikuna a ti ayat isut’ kadakkelan kadagiti uppat a kangrunaan a galad ti Dios?
10 Usigentay ita dagiti uppat a kangrunaan a galad ni Jehova a Dios: ti kinasirib, kinahustisia, pannakabalin, ken ayat. Mabalin kadi a maikuna met a ti ayat ti kadakkelan kadagitoy? Pudno a wen. Apay? Agsipud ta ti ayat ti mamagtignay a puersa nga addat’ likud amin nga ar-aramiden ti Dios. Isut’ gapuna nga insurat ni apostol Juan: “Ti Dios isu ti ayat.” Wen, ni Jehova ti personipikasion ti ayat. (1 Juan 4:8, 16) Awan pakabasaantayo iti Kasuratan a ti Dios isu ti kinasirib, kinahustisia, wenno pannakabalin. Imbes ketdi, naikuna kadatayo a ni Jehova ti agikut kadagitoy a kualidad. (Job 12:13; Salmo 147:5; Daniel 4:37) Kenkuana a naan-anay ti pannakatimbeng amin dagitoy uppat a galad. Natignay babaen iti ayatna, imbanag ni Jehova dagiti pangpanggepna babaen ti panangusarna iti dadduma a tallo a galad wenno pananglaglagip kadakuada.
11. Aniat’ nangtignay ken Jehova a mangparsua iti uniberso ken dagiti espiritu ken natauan a parparsua?
11 Ngarud, aniat’ nangtignay ken Jehova a parsuaen ti uniberso ken dagiti intelihente nga espiritu ken natauan a parparsua? Ti aya kinasirib wenno pannakabalin? Saan, ta ti Dios inusarna laeng ti kinasirib ken pannakabalinna iti panamarsua. Kas pangarigan, mabasatayo: “Ni Jehova iti siribna binangonna ti daga.” (Proverbio 3:19) Mainayon pay, ti galadna a kinahustisia dina kinasapulan nga isut’ mangparsua kadagiti siwayawaya nga ahente ti moral. Ti ayat ti Dios ti nangtignay kenkuana a mangiranud kadagiti ragsak ti intelihente a kaadda kadagiti dadduma. Ti ayat nakaibagnos ti dalan a mangikkat ti lunod nga inkabil ti kinahustisia iti sangatauan gaput’ panagsalungasing ni Adan. (Juan 3:16) Wen, ket ti ayat tinignaynan Jehova a nangpanggep a ti natulnog a sangatauan agbiagto iti um-umayen a naindagaan a Paraiso.—Lucas 23:43.
12. Kasanot’ rebbeng a panagriknatayo iti pannakabalin, kinahustisia, ken ayat ti Dios?
12 Gapu iti mannakabalin-amin a pannakabalin ti Dios, ditay koma gargarien nga agimun. Insaludsod ni Pablo: “‘Wenno gargarientayo aya nga agimun ti Apo’? Napigpigsatayo aya ngem isu?” (1 Corinto 10:22) Siempre, ni Jehova ket “manangimun a Dios,” saan nga iti dakes a kaipapanan, no di ket “mangikalikagum iti naipamaysa a debosion.” (Exodo 20:5; King James Version) Kas dagiti Kristiano, makellaattayo kadagiti adu a pannakaiparangarang ti di matukod a kinasirib ti Dios. (Roma 11:33-35) Ti dakkel a panagraemtayo iti kinahustisiana rebbeng a tignayennatayo nga umadayo manipud sipapakinakem a panagbasol. (Hebreo 10:26-31) Ngem ti ayat awan duadua nga isut’ kadadakkelan kadagiti uppat a kangrunaan a galad ti Dios. Ken ti awan-agumna nga ayat ni Jehova ti mangguyugoy kadatayo kenkuana ken tignayennatayo nga agtarigagay a mangay-ayo kenkuana, nga agdayaw kenkuana, ken makiraman iti panangsantipikar iti nasantuan a naganna.—Proverbio 27:11.
Kadadakkelan kadagiti Bunga ti Espiritu
13. Sadino ti pakairanggoan ti ayat kadagiti bungbunga ti espiritu ti Dios?
13 Kasano ti pannakairanggo ti ayat kadagiti siam a bungbunga ti espiritu ti Dios, a nadakamat idiay Galacia 5:22, 23? Dagitoy isuda ti ayat, rag-o, talna, mabayag a panagitured, kinaasi, kinaimbag, pammati, kinaemma, panagteppel.” Adda naimbag a rason nga immuna nga inlista ni Pablo ti ayat. Ti kadi ayat dakdakkel ngem rag-o, ti sumaruno a kualidad a dinakamatna? Wen, pudno, ta awan ti manayon a rag-o no awan ti ayat. Kinapudnona, ti lubong ket awanan rag-o gapu iti kinaagum, ti kinakurang ti ayat. Ngem dagiti Saksi ni Jehova addaanda ti ayat iti maysa ken maysa, ket addaandat’ ayat iti nailangitan nga Amada. Gapuna rebbeng a namnamaentay ida nga addaan rag-o, ken naipadto nga “agkantadanto a gapu iti rag-o ti puso.”—Isaias 65:14.
14. Apay a maikuna a ti ayat dakdakkel ngem ti bunga ti espiritu a talna?
14 Ti ayat dakdakkel met ngem ti bunga ti espiritu a talna. Gaput’ kinakurang ti ayat, ti lubong napunno iti rinnisiris ken gulo. Ngem ti ili ni Jehova agkakappiada iti maysa ken maysa iti intero a daga. Pudno iti kasoda dagiti sasao ti salmista: “Ni Jehova paraburannanto iti kappia ti ilina.” (Salmo 29:11) Addaanda iti daytoy a talna agsipud ta addaandat’ pakailasinan a tanda dagiti pudno a Kristiano, awan sabali, ti ayat. (Juan 13:35) Ti ayat a mismo maparmekna amin dagiti mamagsisina a bambanag, dayta man ket maigapu iti rasa, iti nasion, wenno iti kultura. Daytat’ “naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.”—Colosas 3:14.
15. Kasano a makita ti superlatibo a paset ti ayat no idilig iti bunga ti espiritu a mabayag a panagitured?
15 Ti superlatibo a paset ti ayat makita met no idilig iti mabayag a panagitured, ti naanus a panangibtur iti dakes wenno pannakagargari. Ti mabayag a panagitured kaipapanannat’ panagbalin a naanus ken nainayad nga agpungtot. Aniat’ mamagbalin kadagiti tattao a di makaan-anus ken nalaka nga agpungtot? Saan kadi a ti kinakurang ti ayat? Nupay kasta, ti nailangitan nga Amatayo mabayag ti panagituredna ken “nainayad nga agpungtot.” (Exodo 34:6; Lucas 18:7) Apay? Gapu ta inayatnatayo ken “dina kayat a mapukaw ti uray siasino.”—2 Pedro 3:9.
16. Kasano a ti ayat maidilig iti kinaasi, kinaimbag, kinaemma, ken panagteppel?
16 Nakitatayon no apay a ti ayat dakdakkel ngem ti pammati, ket dagiti rason a naited agaplikarda kadagiti natda pay a bungbunga ti espiritu, awan sabali, ti kinaasi, kinaimbag, kinaemma, ken panagteppel. Amin dagitoy naskenda a kualidad, ngem didatay magunggonaan no awan ayat, kas kinuna ni Pablo idiay 1 Corinto 13:3, a sadiay insuratna: “Ket no iwarasko koma dagiti isuamin a kukuak tapno maipakan kadagiti napanglaw, ket no yawatko koma toy bagik tapno mapuoran, ngem awan ti ayatko, awan koma ti magunggonak.” Iti kasumbangirna, ti ayat ti mangiruar kadagiti kualidad kas ti kinaasi, kinaimbag, pammati, kinaemma, ken panagteppel. Gapuna, intuloy a kinuna ni Pablo a ti ayat ket naasi ken “isuamin sagabaenna, isuamin patienna, isuamin inanamaenna, isuamin ituredna.” Wen, ken “ti ayat saan a maibus uray kaano.” (1 Corinto 13:4, 7, 8) Nagsayaat ti pannakaikunana a dagiti dadduma a bunga ti espiritu ket panangipamatmat, wenno nadumaduma nga aspeto, ti ayat, daydiay umuna a nadakamat. Wen, nalawag a kadagiti amin a siam a bunga ti espiritu, pudno a ti ayat ti kadakkelan.
17. Ania dagiti Nainkasuratan a sasao a mangsuportar iti konklusion a ti ayat isut’ kadakkelan a bunga ti espiritu?
17 Ti mangsuportar iti konklusion a ti ayat ti kadakkelan kadagiti bunga ti espiritu ti Dios isu dagiti sasao ni Pablo: “Awan koma ti mautangyo iti uray siasino, no di laeng ti panagayan-ayat iti maysa ken maysa; ta ti agayat iti padana a tao natungpalna ti linteg. Ta ti linteg . . . nagupgop iti daytoy a sao, awan sabali, ‘Ayatem ti padam a tao a kas ti bagim met laeng.’ Ti ayat saan nga agaramid ti dakes iti padana a tao; ngarud ti ayat isu ti pakatungpalan ti linteg.” (Roma 13:8-10) Maiyanatup unay, tinukoy ni adalan a Santiago daytoy a linteg ti panagayat iti pada a tao kas iti bagina met laeng kas “ti naarian a linteg.”—Santiago 2:8.
18. Aniat’ kanayonan pay nga ebidensia a ti ayat isut’ kadakkelan a kualidad?
18 Adda kadi pay kanayonan a pammaneknek a ti ayat ti kadakkelan a kualidad? Wen, adda. Usigenyo ti napasamak idi ti maysa nga eskriba nagsaludsod ken Jesus: “Ania ti kangrunaan kadagiti bilbilin?” Mabalin a ninamnamana a ni Jesus adawenna ti maysa kadagiti Sangapulo a Bilbilin. Ngem ni Jesus nagadaw manipud Deuteronomio 6:4, 5 ket kinunana: “Ti umuna isu daytoy, ‘Denggem, O Israel, ni Jehova a Diostayo maymaysa a Jehova, ket ayatem ni Jehova a Diosmo iti amin a pusom ken iti amin a kararuam ken iti amin a panunotmo ken kadagiti isuamin a pigsam.’” Sa innayon ni Jesus: “Ti maikadua isu daytoy, ‘Ayatem ti kaarrubam a kas iti bagim.’ Awan ti sabali a bilin a dakdakkel ngem dagitoy.”—Marcos 12:28-31.
19. Aniat’ sumagmamano kadagiti naisangsangayan a bungbunga ti a·gaʹpe?
19 Pudno unay, saan nga aglablabes ti panagsao ni Pablo idi a dinakamatna ti pammati, inanama, ken ayat ket sana kuna: “Ti kadakkelan kadagitoy isu ti ayat.” Ti panangiparangarang ti ayat agbunga iti nasayaat a relasion iti nailangitan nga Amatayo ken kadagiti dadduma, agraman kadagidiay adda iti kongregasion ken kamkameng ti pamiliatayo. Ti ayat addaan makapabileg nga epekto kadatayo. Ket ti sumaganad nga artikulo ipakitana no kasano a talaga a makagunggona ti pudno nga ayat.
Kasanot’ Panangsungbatyo?
◻ Kasano a ti ayat dakdakkel ngem ti pammati ken inanama?
◻ Ania ti a·gaʹpe, ken kasano a maipakita ti kasta nga ayat?
◻ Apay a ti ayat ti kadakkelan kadagiti uppat a kangrunaan a galad ti Dios?
◻ Kadagiti ania a pamay-an a ti ayat dakdakkel ngem kadagiti dadduma a bungbunga ti espiritu?
[Ladawan iti panid 13]
Ti ayat tinignayna ti Dios a mangparsua ti sangatauan maipaay ti biag iti naindagaan a paraiso. Namnamaenyo aya nga addakayto sadiay?