Agidaton ti Makaay-ayo ken Jehova
“Gapu kenkuana [ni Jesu-Kristo] idatontayo a kankanayon iti Dios, ti daton ti panangdaydayaw, kayatna a sawen, ti agaon kadagiti bibbibig a mangipaduyakyak iti naganna.”—HEBREO 13:15.
1. Aniat’ inggunamgunam ni Jehova nga aramiden dagiti managbasol nga Israelita?
NI Jehova ti Katulongan dagidiay agidatdaton ti makaay-ayo a daton kenkuana. Gapuna, ti pabor adda kadagiti Israelita nga agidatdaton ti animal a datdaton. Ngem aniat’ napasamak kalpasan ti maulit-ulit a panagbasolda? Babaen ken mammadto Oseas, naigunamgunam kadakuada: “O Israel, agsublika ken ni Jehova a Diosmo, ta natnagka gapu iti kinadakesmo. Ikuyogyo dagiti sasao ket agpulangkayo ken ni Jehova. Kunaenyo kenkuana, ‘Ikkatem amin a kinadakes ket awatennakami a sikakaasi, iti kasta idatagminto kas bakbaka a daton dagiti bibigmi.’”—Oseas 14:1, 2.
2. Ania idi ‘dagiti bakbaka a daton dagiti bibig,’ ket kasanot’ panangsagid ni apostol Pablo iti padto ni Oseas?
2 Gapuna naparegta ti ili ti Dios idi ugma nga agidaton ken Jehova a Dios ti ‘bakbaka a daton dagiti bibigda.’ Aniada dagitoy? Ay ket, isuda dagiti datdaton ti napasnek a panagdaydayaw! Iti panangsagidna itoy a padto, inggunamgunam ni apostol Pablo kadagiti Hebreo a Kristiano nga “idatontayo a kankanayon iti Dios ti daton ti panangdaydayaw, kayatna a sawen, ti agaon kadagiti bibbibig a mangipaduyakyak iti naganna.” (Hebreo 13:15) Aniat’ makatulong kadagiti Saksi ni Jehova a mangidatag ti kakasta a datdaton itatta?
“Tuladenyo ti Pammatida”
3. Iti kababagasna, aniat’ kuna ni apostol Pablo idiay Hebreo 13:7, a mamataud ti ania a saludsod?
3 Ti panangiyaplikar ti balakad nga inted ni Pablo kadagiti Hebreo tulongannatayo a mangidatag kadagiti makaay-ayo a datdaton iti Naindaklan a Katulongantayo, a ni Jehova a Dios. Kas pangarigan, insurat ti apostol: “Lagipenyo dagiti mangipangulo kadakayo, isuda a nangipakaammo kadakayo ti sao ti Dios, ket tuladenyo ti pammatida, a pampanunotenyo no ania ti nagtungpalan ti panagbiagda.” (Hebreo 13:7) Siasinot’ tuktukoyen ni Pablo idi a kinunana, “Lagipenyo dagiti mangipangulo kadakayo,” wenno “dagiti gobernadoryo”?—New World Translation Reference Bible, footnote.
4. (a) Sigun iti teksto a Griego, aniat’ ar-aramiden dagidiay “mangipangulo”? (b) Asinoda dagidiay “mangipangulo” kadagiti Saksi ni Jehova?
4 Nasao ni Pablo ti maipapan kadagidiay “mangipangulo kadakayo,” wenno mangiturturay. (Heb 13 Bersikulo 7, 17, 24) Ti saot’ Iloko a “mangituray” ket naaon iti Latin manipud Griego a ky·ber·naʹo, a kayatna a sawen ti “mangiturong ti barko, mangidirekta, mangituray.” Dagiti panglakayen a Kristiano mangiturayda babaen ti panangusarda ti “abilidadda a mangidirekta” (Griego, ky·ber·neʹseis) iti panangipaay ti panangidaulo ken panangiwanwan kadagiti lokal a kongregasion. (1 Corinto 12:28) Ngem dagiti apostol ken dadduma a panglakayen idiay Jerusalem nagserbida kas maysa a bagi a mangted panangiwanwan ken balakad kadagiti amin a kongregasion. (Aramid 15:1, 2, 27-29) Ngarud, itatta, maysa a bagi a manarawidwid dagiti panglakayen ti mangipapaay ti naespirituan a panangaywan kadagiti Saksi ni Jehova iti sangalubongan.
5. Apay ken kasanot’ panangikararagtayo kadagiti panglakayen ti kongregasion ken miembro ti Bagi a Manarawidwid?
5 Dagiti lokal a panglakayen ken dagiti miembro ti Bagi a Manarawidwid ti mangidadaulo kadatayo; gapuna, rebbeng a pagraemantay ida ken ikararag iti Dios nga ikkanna koma ida ti sirib a kasapulanda tapno mangaywan ti kongregasion. (Idiligyo ti Efeso 1:15-17.) Anian a maiparbeng unay a laglagipentayo ti asinoman a ‘nangipakaammo ti sao ti Dios kadatayo’! Ni Timoteo ti sinursuruan saan laeng a ni nanang ken apongna a baket no di ket babaen ken Pablo ken ti dadduma pay iti kamaudiananna. (2 Timoteo 1:5, 6; 3:14) Gapuna mabalin ni Timoteo a pampanunoten no aniat’ nagtungpalan ti panagbiag wenno kababalin dagidiay a mangipangpangulo ket nabalinanna a tinulad ti pammatida.
6. Makin-pammati ti rebbeng a tuladentayo, ngem asinot’ surotentayo?
6 Dagiti indibidual kas ken Abel, Noe, Abraham, Sara, Rahab, ken ni Moises inalagaddat’ pammati. (Hebreo 11:1-40) Gapuna, mabalintay a tuladen ti pammatida nga awan panagduadua agsipud ta natayda a sisusungdo iti Dios. Ngem mabalintay met a ‘tuladen ti pammati’ dagiti nasungdo a lallaki a mangidadaulo kadatayo itatta. Siempre, saantay a sursuroten dagiti imperpekto a tattao, ta naipamaysat’ matmatatayo ken Kristo. Kas kinuna ni Edgar J. Goodspeed a manangipatarus ti Biblia: “Dagiti banuar idi ugma saan nga isudat’ modelo dagiti manamati, ta adda ken Kristo ti nasaysayaat a padron . . . Ti Kristiano a makilumlumba masapul nga ipamaysana ti matmatana ken Jesus.” Wen, ‘ni Kristo nagsagaba met gapu kadatayo, a nangibati kadatayo ti ulidan tapno surotentayo a nalaing dagiti addangna.’—1 Pedro 2:21; Hebreo 12:1-3.
7. Kasanot’ rebbeng a panangapektar ti Hebreo 13:8 iti kababalintayo iti panagsagsagaba maipaay ken Jesu-Kristo?
7 Iti panangisentro ti atension iti Anak ti Dios, innayon ni Pablo: “Ni Jesu-Kristo isu met laeng idi kalman ken ita, ken iti agnanayon.” (Hebreo 13:8) Dagiti matalek a saksi kas ken Esteban ken ni Santiago ti nangipakita ti di maisin a kinatarnaw, a maitunos iti nainget a padron ni Jesus. (Aramid 7:1-60; 12:1, 2) Yantangay situtulokda a matay kas paspasurot ni Kristo, ti pammatida ket maikari a tuladentayo. Iti napalabas, iti agdama, ken uray pay iti masanguanan, dagiti tattao a nadiosan saanda nga agkedked manipud panagsagaba ti kinamartir kas ad-adalan ni Jesus.
Lisian dagiti Ulbod a Sursuro
8. Kasanoyo nga iyebkas iti sabali a pannao ti sasao ni Pablo idiay Hebreo 13:9?
8 Ti saan a panagbalbaliw ti personalidad ken sursuro ni Jesus rebbeng a tignayennatayo a kumpet iti insurona ken dagiti apostolna. Naibaga kadagiti Hebreo: “Saankay ngarud a paiyalla-alla kadagiti sursuro a nadumaduma ken ganggannaet; ta nasayaat a banag a ti puso mapapigsa babaen ti parabur saan a kadagiti sidsida, nga uray kaano saan a naglaingan dagidi nangsango kadakuada.”—Hebreo 13:9.
9. Kadagiti ania a natatan-ok a bambanag ti intudo ni Pablo iti suratna kadagiti Hebreo a Kristiano?
9 Itudtudo dagiti Judio dagiti bambanag kas ti nakaskasdaaw a pannakaited ti Linteg idiay Bantay Sinai ken ti napaut a kinaari ni David. Ngem impakita ni Pablo kadagiti Hebreo a Kristiano a nupay ti pannakaipasdek ti Linteg ti tulag ket nadaeg, nabilbileg a namaneknek ni Jehova babaen kadagiti tanda, pagilasinan, datdatlag, ken pannakaiwaras ti nasantuan nga espiritu idi a naipasdek ti baro a tulag. (Aramid 2:1-4; Hebreo 2:2-4) Ti nailangitan a Pagarian ni Kristo di mabalin a mayugyog, a kas napasamak iti naindagaan a kinaari dagiti agturay a Davidiko idi 607 K.K.P. (Hebreo 1:8, 9; 12:28) Mainayon pay, inurnong ni Jehova dagiti napulotan iti imatang ti banag nga adayo a nadadaeg ngem iti namilagruan a pabuya idiay Bantay Sinai, ta immasidegda iti nailangitan a Bantay Sion.—Hebreo 12:18-27.
10. Sigun iti Hebreo 13:9, babaen iti ania a ti puso mapapigsa?
10 Ngarud kasapulan a dagiti Hebreo lisianda ti “pannakaiyayus kadagiti nadumaduma ken karkarna a sursuro” dagiti mannursuro a Judio. (Galacia 5:1-6) Saan a babaen kadagita a sursuro no di ‘babaen ti di kaikarian a kinamanangaasi ti Dios a mapatibker ti puso’ tapno agtalinaed a di maisin iti kinapudno. Kaawatan a dadduma ti nangirason maipapan ti tartaraon ken datdaton, ta kuna ni Pablo a ti puso di mapapigsa “kadagiti sidsida, nga uray kaano saan a naglaingan dagidi nangsango kadakuada.” Dagiti naespirituan a gunggona ti ibunga ti nadiosan a debosion ken panangipateg iti subbot, saan a manipud ti nalabes a pannakaseknan iti panagsidat’ nadumaduma a taraon ken panangngilin ti naisalumina nga al-aldaw. (Roma 14:5-9) Mainayon pay, ti daton ni Kristo pinagbalinnan a di epektibo ti datdaton a Levitico.—Hebreo 9:9-14; 10:5-10.
Datdaton a Makaay-ayo iti Dios
11. (a) Aniat’ kababagas ti sasao ni Pablo idiay Hebreo 13:10, 11? (b) Ania a piguratibo nga altar ti adda kadagiti Kristiano?
11 Dagiti Levitico a papadi nagsidadat’ karne manipud naidaton nga an-animal, ngem insurat ni Pablo: “Adda maysa nga altartayo a dagiti agserserbi iti tabernakulo awan ti kalinteganda a mangan kadagiti adda kenkuana. Ta dagiti bagbagi dagidiay an-animal, a ti darada idaton ti kangatuan a padi idiay nasantuan a disso gapu iti basol, mapuoranda iti ruar ti pakarso” iti Aldaw ti Panangabbong. (Hebreo 13:10, 11; Levito 16:27; 1 Corinto 9:13) Dagiti Kristiano addaandat’ piguratibo nga altar a mangipakitat’ iyaadani iti Dios babaen iti daton ni Jesus a mangabbong ti basol ken mangibungat’ pammakawan ni Jehova ken pakaisalakanan nga agturong iti biag nga awan inggana.
12. Idiay Hebreo 13:12-14, aniat’ naigunamgunam nga aramiden dagiti napulotan a Kristiano?
12 Saan nga ipilit ni Pablo ti panagasping iti Aldaw a Panangabbong, kaskasdi innayonna: “Gapuna ni Jesus met, tapno pagsantuenna ti ili, gapu iti darana met laeng nagsagaba iti ruar ti ruangan” ti Jerusalem. Sadiay natay ni Kristo ken nangipaay ti naan-anay nga epektibo a mangabbong a daton. (Hebreo 13:12; Juan 19:17; 1 Juan 2:1, 2) Inggunamgunam ni apostol Pablo kadagiti padana a napulotan a Kristiano: “Mapantayo, ngarud, kenkuana [ni Kristo] iti ruar ti pakarso, a sagabaentayo ti pannakauy-uyawna, ta awan ti siudadtayo ditoy a mataginayon, ngem tarigagayantayo ti mapasungad.” (Hebreo 13:13, 14; Levitico 16:10) Nupay mauy-uyawtayo kas ken Jesus idi, agandortayo kas dagiti Saksi ni Jehova. ‘Pagtalawantay ti saan a kinasingpet ken dagiti tartarigagay a nailubongan ken agbiagtay koma a sipaparbeng ken sililinteg ken sisisingpet itoy agdama a sistema dagiti bambanag’ bayat a kumitkitatayo iti baro a lubong. (Tito 2:11-14; 2 Pedro 3:13; 1 Juan 2:15-17) Ket dagiti napulotan nga addat’ tengngatayo sipapasnek a birbirukenda ti “siudad,” ti nailangitan a Pagarian.—Hebreo 12:22.
13. Ti datdaton a mangparagsak iti Dios ket saan a buklen laeng dagiti ania?
13 Sumaganad dakamaten ni Pablo ti datdaton a makaay-ayo iti Dios, nga insuratna: “Iti kasta gapu kenkuana [ni Jesus] idatontayo a kankanayon iti Dios ti daton ti panangdaydayaw, kayatna a sawen, ti agaon kadagiti bibbibig a mangipaduyakyak iti naganna. Ngem dikay lipatan ti panagaramid iti naimbag, ken iti panagririnnaman, ta ti Dios pagay-ayatanna unay dagiti kakastoy a daton.” (Hebreo 13:15, 16) Ti datdaton ti Kristiano ket saan a buklen laeng dagiti humanitario nga ar-aramid. Kaaduan a tattao ti mangar-aramid kadagita a bambanag. Kas pangarigan, napasamak daytoy idi a dagiti tattao iti adu a nasnasion immayda a timmulong kadagiti biktima ti ginggined idiay Soviet Armenia idi arinunos ti 1988.
14. Ti panangidatag iti Dios ti makaay-ayo a daton ipaganetgetna ti ania nga aramid?
14 Ti sagrado a serbisio nga ipapaaytayo ken Jehova “a buyogen ti nadiosan a panagbuteng ken panagraem” ket naibatay iti managsakripisio a kita ti ayat nga impamatmat ni Jesus. (Hebreo 12:28; Juan 13:34; 15:13) Daytoy a serbisio ipagpaganetgetna ti panangaskasabatayo, ta babaen ken Kristo kas Nangato a Padi ‘idatontayo a kankanayon iti Dios ti daton ti panangdaydayaw, ti agaon kadagiti bibbibig a mangipaduyakyak ti naganna.’ (Oseas 14:2; Roma 10:10-15; Hebreo 7:26) Siempre, datayo “ditay lipatan ti panagaramid iti naimbag ken ti panagririnnaman,’ agraman, uray, ti sabsabali a di “kabbalay ti pammati.” (Galacia 6:10) Nangnangruna no dagiti pada a Kristiano agsagabada ti kalamidad wenno agkasapulanda wenno addadat’ pakadukotan, mangipaaytayo ti naayat a tulong iti namaterialan ken naespirituan. Apay? Agsipud ta agayan-ayattayo ti maysa ken maysa. Kayattay met a masalimetmetanda ti panangiwaragawag iti publiko ti namnamada a di maisin, “ta ti Dios pagay-ayatanna unay dagiti kakastoy a daton.”—Hebreo 10:23-25; Santiago 1:27.
Agpasakopkayo
15. (a) Kasanoyo nga iyebkas iti sabali a pannao ti balakad idiay Hebreo 13:17? (b) Apay a mangipakitat’ panagraem kadagidiay mangipangpangulo?
15 Tapno makaipaay ti makaay-ayo a datdaton, masapul a makitunostayo a naan-anay iti organisasion ti Dios. Awan panangdagdagullitna maipapan ti autoridad, insurat ni Pablo: “Agtulnogkayo kadagiti mangidalan kadakayo ket paiturayankayo, ta igagada dagiti kararuayo a kasla isuda ti mangidatagto; tapno aramidenda daytoy a sirarag-o a saan sililiday, ta no saan awan ti gunggona.” (Hebreo 13:17) Rebbeng a pagraemantayo dagiti nadutokan a panglakayen a mangidadaulo ti kongregasion, tapno saanda a malidayan iti panagdukot gaput’ kinakurang ti pannakituntunostayo. Ti saantay a panagpasakop agbalinto a babantot kadagiti manangaywan ket agbunga iti naespirituan a pakadangrantayo. Ti mannakitunos nga espiritu pagbalinenna a nalaka para kadagiti panglakayen a mangipaay ti tulong ken mangted panagkaykaysa ken irarang-ay ti panangikaskasaba ti Pagarian.—Salmo 133:1-3.
16. Apay a maiyanatup ti panagpasakop kadagidiay mangipangpangulo kadatayo?
16 Anian a maiyanatup nga agpasakoptayo kadagidiay mangidadaulo! Mangisursuroda kadagiti gimongtayo ken tulongandatayo iti ministerio. Kas papastor, sapsapulendat’ pagimbagantayo. (1 Pedro 5:2, 3) Tultulongandatayo a mangsalimetmet ti nasayaat a pannakirelasion iti Dios ken ti kongregasion. (Aramid 20:28-30) Babaen ti panagpasakop iti masirib ken naayat a panangaywan, ipakpakitatay ti panagraem iti Katan-okan a Manangaywan, ni Jehova a Dios, ken ti Diputado a Manangaywanna, ni Jesu-Kristo.—1 Pedro 2:25; Apocalipsis 1:1; 2:1–3:22.
Managkararagkay Koma
17. Ania a karkararag ti indawat ni Pablo, ket apay a nainkalintegan ti panangidawatna kadagita?
17 Gapu ta ni Pablo ken dagiti kakaduana naisinada kadagiti Hebreo, nalabit gaput’ panangidadanes, kunana: “Ikarkararagandakami, ta mapnekkami unay nga adda nasayaat a konsiensiami, a tarigagayanmi ti agbiag a sitatakneng kadagiti isuamin a bambanag. Ngem agdawatak a nangnangruna nga aramidenyo daytoy, tapno maisubliak kadakayo iti mabibiit.” (Hebreo 13:18, 19) No koma ni Pablo ket tao a nakusit a nabibinegen ti konsiensiana, ania komat’ kalinteganna a mangidawat kadagiti Hebreo a mangikararag tapno isut’ maitiponen kadakuada? (Proverbio 3:32; 1 Timoteo 4:1, 2) Siempre, isu idit’ mapagtalkan a ministro, a buyogen ti nadalus a konsiensia sinangona dagiti mannursuro a Judio. (Aramid 20:17-27) Agtalek met ni Pablo a mabalinnanto ti tumiponen kadagiti Hebreo iti mabiit no ikararagda a daytat’ mapasamak.
18. No ekspektarentay ti dadduma a mangikararag kadatayo, ania a salsaludsod ti intay iyimtuod iti bagbagitayo?
18 Ti dawat ni Pablo a panangikararag dagiti Hebreo ipakitana a maiparbeng kadagiti Kristiano nga ikararagan ti maysa ken maysa, uray pay babaen ti nagan. (Idiligyo ti Efeso 6:17-20.) Ngem no ekspektarentayo ti dadduma a mangikararag kadatayo, saan aya a rebbengna nga agbalintayo kas ti apostol ken siguruentayo nga ‘addaantayo ti nasayaat a konsiensia ken tarigagayantayo ti agbiag a sitatakneng kadagiti isuamin a bambanag’? Nasingpetkay aya iti amin a pannakilanglangenyo? Ken addaankayo aya ti isu met laeng a panagtalek iti kararag nga adda ken Pablo?—1 Juan 5:14, 15.
Pangserra a Sasao ken Pammagbaga
19. (a) Aniat’ sikakararag a tarigagay ni Pablo kadagiti Hebreo? (b) Apay a ti baro a tulag maysa nga agnanayon a tulag?
19 Gaput’ panangdawatna ti karkararag dagiti Hebreo, inyebkas ni Pablo ti tarigagayna a buyogen ti kararag, a kunkunana: “Ket ti Dios ti talna, a nangisubli manipud kadagiti natay iti dakkel a pastor dagiti karnero, ni Apotayo a Jesus, gapu iti dara ti agnanayon a tulag, aramidennakayo koma a naan-anay kadagiti isuamin a bambanag, tapno aramidenyo koma ti pagayatanna, nga aramidenna koma kadatayo ti makaay-ayo iti imatangna gapu ken Jesu-Kristo; isu a madaydayaw koma iti agnanayon nga awan inggana. Amen.” (Hebreo 13:20, 21) Simamatmat iti maysa a natalna a daga, “ti Dios ti talna” pinagungarna ni Kristo iti imortal a biag idiay langit, a sadiay indatag ni Jesus ti merito ti naiparukpok a darana a nangpatalged iti baro a tulag. (Isaias 9:6, 7; Lucas 22:20) Daytat’ agnanayon a tulag agsipud ta dagidiay adda ditoy daga umawatdanto ti manayon a gunggona manipud serbisio dagiti 144,000 a naespirituan nga annak ti Dios a makipagturay ken Jesus idiay langit ken addada iti baro a tulag. (Apocalipsis 14:1-4; 20:4-6) Babaen ken Kristo a ti Dios, a pangipapaayantay ti kinadayag, ‘aramidennatayo a naan-anay kadagiti isuamin a bambanag tapno aramidentayo koma ti pagayatanna ken tapno makaay-ayotay iti imatangna.’
20. Kasanoyo nga iyebkas iti sabali a pannao ken ilawlawag ti pangserra a pammagbaga ni Pablo kadagiti Hebreo a Kristiano?
20 Gapu ta dina masierto no kasanot’ panagrikna dagiti Hebreo iti suratna, kuna ni Pablo: “Ngem dawatek kadakayo, kakabsat, nga anusanyo koma ti sao a pammagbaga [a dumngeg iti Anak ti Dios, saan a kadagiti mannursuro a Judio], ta nagsuratak kadakayo iti bassit a sao [a pampanunoten dagiti nabantot a linaonna]. Ammuenyo a ni kabsattay a Timoteo naluk-atan [manipud pagbaludan], ket no umay iti mabiit, agraman kenkuana, kitaenkayto.” Nalabit agsursurat manipud Roma, ninamnama ti apostol nga isu agraman ken Timoteo sarungkarandanto dagiti Hebreo idiay Jerusalem. Kalpasanna kinuna ni Pablo: “Kablaawanyo dagiti isuamin a mangipangulo kadakayo [kas nagagaget a panglakayen] ken dagiti isuamin a sasanto [dagidiay addaan nailangitan a namnama]. Kablaawandakayo dagiti taga Italia. Ti di kaikarian a kinamanangaasi [ti Dios] adda koma kadakay amin.”—Hebreo 13:22-25.
Maysa a Surat a Napaut Pategna
21. Ti surat kadagiti Hebreo tulongannatayo a mangtarus kadagiti ania a kangrunaan a punto?
21 Nalabit nangnangruna ngem ti dadduma a libro ti Nasantuan a Kasuratan, ti surat kadagiti Hebreo tulongannatayo a mangtarus ti pateg dagiti datdaton a naidatag iti sidong ti Linteg. Ipakita a silalawag ti surat a ti daton ni Jesu-Kristo ti kakaisuna a nangted ti kasapulan a subbot iti sibabasol a sangatauan. Ket ti nalawag a mensahe a masarakan iti surat isut’ rebbeng a panagimdengtayo iti Anak ti Dios.
22. Aniat’ sumagmamano a rason ti intay panagyaman iti surat kadagiti Hebreo?
22 Mainayon pay, kas nakitatayon kadagiti dua a napalabas nga artikulo, addaantay ti dadduma a rason nga agyaman iti nasantuan pannakaipaltiingna a surat kadagiti Hebreo. Tulongannatay dayta a di mabannog iti ministeriotayo, ken punnuennatayo ti kinamaingel, ta ammotayo a ni Jehova ti Katulongantayo. Mainayon pay, paregtaennatay dayta a mangusar kadagiti bibbibigtayo ken amin a kabaelantayo nga awan im-imutna iti panangipaay ti nasantuan a serbisio ti aldaw ken rabii ken mangidatag ti naimpusuan a daton a mangparagsak iti maikarit’ dayaw ken naayat a Diostayo, a ni Jehova.
Kasanot’ Panangsungbatyo?
◻ Kasano a ti surat kadagiti Hebreo tinulonganna ida a mangliklik kadagiti ulbod a sursuro?
◻ Dagiti daton a makaay-ayo iti Dios naisentroda iti ania a nasken a trabaho?
◻ Asinoda dagidiay “mangipangulo,” ken apay agpasakoptay kadakuada?
◻ Kasano a ti surat kadagiti Hebreo itampokna ti kararag?
◻ Apay a maikunatayo a ti surat kadagiti Hebreo a Kristiano ket manayon ti pategna?
[Dagiti ladawan iti panid 23]
Ti datdaton a makaay-ayo iti Dios ramanenna ti panangipastor ken panangpabileg kadagiti pada a Kristiano buyogen ti naayat a pammalakad