Ti Biblia Isut’ Sao ti Dios

PUDPUDNO kadi nga, iti nagbaetanda a dua, ti siensia ken ti nangatngato a kriticismo inikkatdan ti Biblia manipud iti immun-una a kasasaadna a kas ti Sao ti Dios? Mabalin a silalaka a panunoten ti maysa a kasta. Uray pay dagiti narelihiusuan a papangulo situtulokda a mangibaga a nakaimprenta pay a ti Biblia ket saan a nasientipikuan, ken ti nangatngato a kriticismo ti maidaydayaw unay a daytat’ maisursuro pay kadagiti narelihiusuan a seminario. Ngem aniat’ ipakpakita dagiti kinapudno?

Ti Biblia ken ti Nangatngato a Kriticismo

Maipapan iti nangatngato a kriticismo, ti kinapudnona a ta, kaskasdi, awan pay ti natibker a pammaneknek a napataudda maipapan kadagiti kapanunotanda. Awan pay ti nasarsarakan kadagiti ipagpagarupda a materiales a gubuayan ti Pentateuko wenno ti libro ni Isaias. Ken dagiti kadaanan a ribak ti Daniel ti nakabkabakaben a mangisingsingasing a dayta a libro ti maidaydayaw iti sumagmamano a tawenen kalpasan iti panagkuna dagiti nangato a kritiko a pannakaisurat dayta!

Maysa a propesor ti teolohia kunaenna: “Saan a mapaneknekan iti aniaman a partikular a kaso a dagiti libro ti Biblia ket timmaudda iti sinisiutik a pamay-an kas panangilawlawag ti manangbabalaw nga eskuelaan. Maysa a banag ti panagkuna dayta nga eskuelaan iti kasta a banag, ngem sabali met a banag ti panangpaneknekda koma iti dayta.” (Wick Broomall iti Biblical Criticism) Maysa nga arkeologo a kunana pay: “Saan unay a nabileg a maipaganetget a ngangngani awan pulos ebidensia iti dukomentario wenno literario a panangparparbo idiay kadaanan nga Asideg a Daya.” (W. F. Albright iti From the Stone Age to Christianity) Pudno, ti nangatngato a kriticismo ti agtultuloy a rumang-ay. Ket gapu ta maitunos la unay iti agdama a nailubongan a wagas ti panagpampanunot, saan a gapu ta daytat’ napaneknekanen.

Ti Biblia ken ti Siensia

Ngarud, ti kadi siensia, pinaneknekanna nga ulbod ti Biblia? Bueno, no maminsan agparang a kasla kasta. Kas pangarigan, idi maika-18 a siglo ti naun-uneg a pannakaawat iti pannakabukel ti daga pinagbalinna a nalawag a ti planetatayo ti nakadadaanen. Iti dayta impapilit dagiti adu a relihiunista a sigun, iti Biblia, ti daga ket 6,000 a tawtawen laeng ti kabayagna. Daytoy ti kasla nalawag a kaso a ti maysa a pannursuro ti Biblia ket napaneknekan nga ulbod. Ngem, ti kinapudnona awan pulos idiay Biblia ti mangibagbaga no kasano ti kabayagen ti daga. Daytat’ di umiso laeng a pannakaawat iti biang dagidiay a relihiunista a namataud iti dayta a problema.

Dagiti umuna a sasao ti Biblia a mismo ket: “Idi punganay ti Dios pinarsuana dagiti langlangit ken ti daga.” (Genesis 1:1) Daytoy a sao, nga adda iti maysa a pangrugian ket maitunos kadagiti agdama a sientipiko a panangilawlawag. Sa, sigun iti Biblia, adda idi ti panawen a ti daga ket “gusoguso ken awan nagyan,” awan matagtagitaona ken saan a matagitauan. (Genesis 1:2) Dagiti geologo a nangpadpadas a mangbukel iti nasapa a historia ti daga isingasingda a naminsan daytoy nga agpayso ti adda a kasasaad. Kalpasan dayta, ilawlawag ti Biblia no kasano ti pannakabukel dagiti baybay ken ti namaga a dagdaga. Nagparang dagiti mulmula, kalpasanna dagiti parparsua kadagiti taaw, dagiti tumatayab, ken, idi agangay dagiti an-animal iti daga. Kamaudiananna, ti tao a mismo ti nagparang. Iti isuamin, daytoy ti umas-asping la unay iti nadiskubre dagiti sientista babaen iti panagkabakabda kadagiti nabayagen a teolohikal nga estrata ti daga, agraman pay ti pangkaaduan nga urnos ti panagparang ti biag.​—Genesis 1:1-28.

Saan a panangikunkuna daytoy a ti Biblia ti interamente a maitunos iti agparparang kadagiti sientipiko a libro. Ngem aduda dagiti punto a pagtutunosan a mabalin a pagpanunotantayo: ‘Kasano a nakaad-adu unay ti ammo dagidiay immuna a mannurat ti Biblia?’ Iti kaadda kadakuada dagiti kadaanan a tukad ti sientipiko a pannakaammo kadagidiay nakabaybayagen nga al-aldaw, daytat’ mabalin laeng nga adda maysa a nangibaga kadakuada​—maysa a napigsa a panangsuporta iti kinapudno a ti Biblia ket pudpudno a Sao ti Dios. No adda dagiti di pagtutunosan dagiti teoria dagiti sientista ken ti Biblia, rebbeng kadi nga awatentay dayta kas maysa a banag a ti Biblia ket di umiso ket dagiti sientista ti kanayon nga isudat’ umiso? Nagadu dagiti pagwadan a mangipakpakita a ti siensia ket mabalin a sagpaminsan met nga agturong iti di umiso a dalan.

Siempre, ti teoria ti ebolusion ti mangiparparang iti maysa a dakkel a punto a dida pagtunosan iti Biblia. Ti nakaskasdaaw maipapan iti daytoy a teoria isut’ kinadarasna a nagbalin a nalatak kadagiti sientista kalpasan iti pannakaipablaak ti libro ni Darwin a The Origin of Species. Daytat’ naawat iti nabayagen uray sakbay a naadda iti aniaman a tiempo a mangpaneknek kadagiti panangipagpagarup dayta a libro wenno mangsapul iti pammaneknek dayta kadagiti fossil record. Apay? Ti ebolusionista a Hoimar  V. Ditfurth, ti nangamin a sibabatad: “Ti depinasion ti siensia a ta isu ti panangpadas a panangkita no kasano kasaknap ti panangilawlawag ti tao ken ti nakaparsuaan a di agtungtungpal kadagiti datdatlag.” (The Origins of Life, ni H. V. Ditfurth) Ngarud, makellaattay kadi, a dagiti sientista ti sigagagar a nanggundaway ti teoria ti ebolusion a nangbusbos iti adu a tiempo ken panagregget a mangpadpadas a mangpaneknek iti dayta ket nagbassitan ti panangpadpadasda a mangkita no daytat’ mabalin a paneknekan nga ulbod? Ti kakaisuna a pamusposan, ti panamarsua, ket agbalin a maysa a milagro​—a kadakuada dayta ket di nakapapati.

Kinapudnona, a ta, para iti siasinoman nga awanan panagil-ilem a maibusor kadagiti milagro, ti panamarsua isu ti lohikal unay a pamay-an a panangtarus kadagiti bambanag a di mabalin nga ilawlawag dagiti sientista, kas ti gubuayan ti prinsipio ti biag, puot, kinasaririt, ken ti moral a kababalin ti tao.

Maysa a Libro nga Addaan Pannakabalin

Ti Biblia a mismo ti namakdaar nga addanto ti panagsuppiat iti panangawat iti kinasirib ti lubong ken dagiti mismo a pannursuro ti Biblia. (1 Corinto 1:22, 23; 3:19) Yantangay ti pannakaammo a naibatay iti natauan a panagsirarak ken panangpilpilosopo ket mapagduaduaan unay, daytoy a panagsuppiat ti saanen a makapasiddaaw kadatayo. Ket ditay koma mariribukan no dagiti dadduma a nalatak a teoria ti mangsuppiat iti Biblia. Ti Biblia a mismo iturongnatayo a tumaliaw iti sabali a direksion a maipaay kadagiti pammaneknek ti sasaona a daytat’ pudno a Sao ti Dios.

Kas pangarigan, kuna ti Biblia napaneknekan a maysa a libro ti padto. (2 Pedro 1:19-21) Kuna dagiti nangangato a kritiko a dagitoy a padto naisuratdan kalpasan ti pasamak, ngem kadagiti adu a kaso daytoy ti nalawag nga imposible. Dagiti padto maipapan ken ni Jesus a naaramid adu a siglo sakbay ti pannakaiyanakna natungpalda amin nga awan kurangna. (Kitaenyo, kas pangarigan, ti Isaias 53:1-12; Daniel 9:24-27.) Dagiti padto a mismo ni Jesus maipapan iti pannakadadael ti Jerusalem ti apagpag-isuda a natungpal. Ken dagiti padto nga inaramidna ken inaramid ni apostol Pablo maipapan kadagiti maudi nga al-aldaw ti mabasbasada a kasla kadagiti pagiwarnakan ita nga aldaw. (Mateo 24; Marcos 13; Lucas 21; 2 Timoteo 3:1-5) Yantangay dagiti tattao ti nakalatlatak ti panagbiddutda no padpadasenda a padlesan ti masanguanan, dagiti padto ti Biblia ket nagpigsa nga argumento a daytat’ naggapu iti nangatngato a Gubuayan.

Ti sabali pay a nagpigsa a pammaneknek isut’ makita kadagiti mismo a sasaona: “Ti sao ti Dios nabiag ken napigsa.” (Hebreo 4:12) Dayta a kinapigsana ti naidemostra iti intero a historia babaen kadagiti adu a tattao a nagsagsagaba ken natnatay a maipaay iti kalinteganda nga agbasa iti Biblia wenno mangiranud iti dayta kadagiti dadduma. Awan pay dadduma a publikasion a naaddaan iti kasta nga epekto a maipaay iti kinaimbag kadagiti tattao no daytat’ mabasa a buyogen ti espiritu ti kinapakumbaba ken kinanainkalintegan. Balbaliwanna dagiti tattao a mannakigubat a pagbalinen ida a mannakikappia ken mabalinna a balbaliwan nga interamente ti personalidad ti indibidual. (Mikias 4:3, 4; Efeso 4:24) Kas maysa a pangarigan, usigenyo ti inaramid ti Biblia ken Luiz.

Iti maysa a pagbaludan idiay Brazil nga isu ti nakaibaludanna, pagaammo ni Luiz kas tao a napeggad. Kalpasanna, maysa kadagiti Saksi ni Jehova, bayat a tultulonganna dagiti pada ni Luiz a balud, ti naaddaan gundaway a nakisao ken Luiz. Dagiti sasao ti Biblia naaddaan iti kasta unay nga epekto ken Luiz a di nagbayag isut’ nagbalinen a naiduma a tao. (Colosas 3:9, 10) Idi napalabas, awan pulos adda turedna nga agsao a sumungbat kenkuana, ngem itan tratratuenna ti tunggal maysa a buyogen ti asi ken pagraraemanna payen dagiti agtuturay iti pagbaludan. Lima a tawen kalpasan a rinugian ti Biblia a baliwan ti personalidad ni Luiz, rinugiannan ti mangiranranud kadagiti naad-adalna kadagiti dadduma a balud ket mapalpalubosan payen a mapan mangaskasaba idiay ruar ti pagbaludan.

Kalpasanna usigenyo met ni Wayne. Ni Wayne nalulok ti panagbiagna idiay Estados Unidos, a kaaduanna inus-usarna ti biagna iti imoralidad ken iti panangabuso iti droga. Idi isut’ nakiasawa ti nagdakes a kababalinna ti kamaudiananna nangiduron met ken ni baketna nga agaramid iti imoralidad. Ti biag iti pagtaenganda nakaam-amak. Idi agngangabitdan iti panagsina, maysa kadagiti Saksi ni Jehova ti naaddaan gundaway a nangipakita ken ni Wayne no ania ti kunaen ti Biblia maipapan iti responsabilidad ken panagayat iti uneg ti pamilia. (Efeso 4:22-24; 5:22-28) Isut’ natulongan a mangsapul iti ramut ti dadduma a parikutna. (Kitaenyo ti 1 Corinto 15:33.) Ket, idi agangay, nabalinanna a binalbaliwan ti panagpampanunotna. Daytoy met ti nangtulong ken baketna a nagbalbaliw. Itan ti agtutubo a pamilia ket maysa a modelo iti kinakontento​—pagyamanan iti Biblia.

Kamaudiananna, alaenyo ti kaso ni Elena. Isut’ maysa nga agtutubo a taga Argentina a nagsagsagaba manipud iti panagleddaang. Idi isut’ napan iti maysa a sikiatrista a maipaay iti tulong, imbaga kenkuana ti sikiatrista a kasapulanna ti agbalin a nalulok iti sekso tapno marisot dagiti parparikutna. Isut’ naigamer iti imoralidad, espiritismo, ken ti nakaro a panagusar iti tabako. Namindua isut’ nangiregreg iti sikogna. Ngem, naaddaan iti interes dagiti Saksi ni Jehova ken Elena ket natulonganda a mangiyaplikar ti Biblia iti panagbiagna. Nagin-inot, dagiti sasao ti Biblia ti nakatulong kenkuana a nangisardeng kadagiti dakes nga ar-aramidna ket naam-ammona ti Namarsua, ni Jehova a Dios, ken ti Anakna, ni Jesu-Kristo. Itan, iti panagsaona maipapan kadagidiay dua a Persona, kuna ni Elena: “Diak maikari iti aniaman kadagiti naimbag a bambanag nga inawatko manipud kadakuada, ket gapu itoy a rason kayatko ti agsao nga ad-adda pay maipapan iti asi ken ayatda kaniak.”

Kas ipakpakita dagiti sumagmamano a pangarigan, mabalin nga iserrek ti Biblia ti makagunggona unay a puersa kadagiti panagbiagtayo. Natultulongan da Luiz, Wayne, ken ni Elena idi isudat’ inyasideg dagiti Saksi ni Jehova iti Biblia ken impakitada kadakuada no kasanot’ panangiyaplikar iti adda nga ibagbagana. Adda itatta nasurok a tallo a milion kadagitoy a Saksi ditoy lubong, nga adu kadakuada ti addaan umas-asping a kapadasan kadagiti naglabas a panawen ket aminda pinalubosanda ti Biblia a nangaramid kadagiti dadakkel a panagbalbaliw iti panagbiagda. Ti resulta?

Dagitoy tallo milion a Kristiano buklenda ti maysa a komunidad a sadiay dagiti kangrunaan a parparikut a mamagpegpeggaden iti masanguanan ti sangatauan ti narisrisoten. Saandan a nabingaybingay babaen iti nasionalidad wenno babaen iti pannakasinasina iti tribo. Imbes ketdi, babaen iti tulong ti Biblia pagregreggetandan a maparmek dagiti panagil-ilem gapu iti rasa ken iti ekonomia. Ket naadaldan ti agbiag a sangsangkamaysa iti kinatalna, a dayta a mismo ti umuna a kaitungpalan ti maysa kadagiti nakaskasdaaw a padto ti Biblia.​—Isaias 11:6-9.

Ti kaadda ti kasta a grupo ket nagpigsa a pammaneknek a ti Biblia ket pudpudno a Sao ti Dios. Awisendakayo a mangam-ammo kadagitoy a Kristiano ket kitaenyo a mismo daytoy a pammaneknek. Maragsakanto nga ad-adda dagiti Saksi ni Jehova a mangtulong kadakayo a mangaramid iti dayta.

[Blurb iti panid 5]

Awan aniaman a natibker a pammaneknek a maipaay kadagiti sasao ti nangatngato a kriticismo

[Blurb iti panid 6]

Ti Biblia saan nga agpannuray iti moderno a siensia wenno pilosopia a mangpaneknek a daytat’ Sao ti Dios

[Ladawan iti panid 7]

Ti Biblia balbaliwanna dagiti tattao