Itultuloyyo ti Rumang-ay iti Pannakaammo
“Inayonyo iti pammatiyo . . . ti pannakaammo.”—2 PEDRO 1:5.
1, 2. (a) Aniat’ maadalyo iti panangmatmatyo iti langit? (Roma 1:20) (b) Kasano kadakkel ti rimmang-ayan ti pannakaammo ti tao?
ANIAT’ maadalyo no rummuarkayo iti nawanag, nasipnget a rabii ket matmatanyo ti naraniag a bulan ken dagiti di mabilang a bituen? Adda maadalyo maipapan iti Daydiay namarsua amin kadagitoy.—Salmo 19:1-6; 69:34.
2 No kayatyo a parang-ayen dayta a pannakaammo, umulikayo kadi iti tuktok ti balayyo ket sadiay ti pangmatmatanyo? Nalabit saan. Inusar naminsan ni Albert Einstein ti kasta nga ilustrasion tapno ipakita nga iti kinapudnona saan a dakkel unay ti rimmang-ayan ti pannakaammo dagiti sientista iti uniberso ken sigurado a nagbassit ti ammoda maipapan iti Daydiay namarsua iti dayta.a Insurat ni Dr. Lewis Thomas: “Ti kadakkelan a gapuanan ti siensia iti daytoy nabunga unay a siglo no siensia ti pagsasaritaan isu ti pannakatakuat nga adu ti ditay ammo; nagbassit la ngaruden ti ammotayo maipapan iti nakaparsuaan, nagbassit pay ti maawatantayo.”
3. Iti ania nga anag a ti adu a pannakaammo pawadwadenna ti liday?
3 Uray no busbosenyo ti amin a natda a tawen ti normal a kaatiddog ti biag iti panangsapul iti kasta a pannakaammo, mabalin nga ad-adda laeng a mabigbigyo no kasano kaababa ti biag ken ad-adda a maamirisyo a nakedngan ti panangusar ti tao iti pannakaammo gapu iti kinaimperpekto ken iti ‘kinakillo’ daytoy a lubong. Impaganetget ni Salomon dayta a punto idi nga insuratna: “Iti adu a sirib adda adu a liday, ket ti mangpawadwad iti pannakaammo pawadwadenna ti pakariribukan.” (Eclesiastes 1:15, 18) Wen, ti pananggun-od iti pannakaammo ken sirib nga awan a pulos ti pakainaiganna iti pangpanggep ti Dios masansan a mangyeg iti liday ken pakariribukan.—Eclesiastes 1:13, 14; 12:12; 1 Timoteo 6:20.
4. Ania a pannakaammo ti rumbeng a tarigagayantayo a gun-oden?
4 Ibalbalakad kadi ti Biblia a saantayon nga aginteres pay a mangparang-ay iti pannakaammotayo? Insurat ni apostol Pedro: “Saan, no di ket itultuloyyo ti rumang-ay iti di kaikarian a kinamanangaasi ken pannakaammo ken ni Jesu-Kristo nga Apotayo ken Manangisalakan. Kenkuana maited koma ti dayag ita agingga iti agnanayon.” (2 Pedro 3:18) Mabalin ken rumbeng nga awatentay dayta a pammaregta kas agaplikar kadatayo, nga idagdagadagna a rumang-aytayo iti pannakaammo. Ngem ania a kita ti pannakaammo? Kasano a rumang-aytayo iti dayta? Ken pudno met laeng kadi nga ar-aramidentayo dayta?
5, 6. Kasano nga impaganetget ni Pedro a kasapulantay ti gumun-od iti pannakaammo?
5 Ti irarang-ay iti umiso a pannakaammo iti Namarsua iti uniberso ken ni Jesus ti maysa kadagiti kangrunaan a linaon ti maikadua a surat ni Pedro. Iti pangrugianna, insuratna: “Sapay koma ta ti di kaikarian a kinamanangaasi ken talna umadu kadakayo babaen ti umiso a pannakaammo iti Dios ken ni Jesus nga Apotayo, idinto ta ti nadiosan a pannakabalinna ti sibubulos a nangted kadatayo iti isuamin a banag a maipaay iti biag ken nadiosan a debosion, babaen ti umiso a pannakaammo kenkuana a nangayab kadatayo babaen ti dayag ken kinaimbag.” (2 Pedro 1:2, 3) No kasta, innaigna ti pannakaadda ti di kaikarian a kinamanangaasi ken talna iti pananggun-odtayo iti pannakaammo iti Dios ken iti Anakna. Nainkalintegan dayta, yantangay ti Namarsua, ni Jehova, ti nakaisentruan ti napaypayso a pannakaammo. Ti tao nga agbuteng iti Dios maawatanna dagiti bambanag ken makagteng iti umiso a konklusion.—Proverbio 1:7.
6 Kalpasanna indagadag ni Pedro: “Inayonyo iti pammatiyo ti kinatakneng; iti kinataknengyo, ti pannakaammo; iti pannakaammoyo, ti panagteppel; iti panagteppelyo, ti panagibtur; iti panagibturyo, ti nadiosan a debosion; iti nadiosan a debosionyo, ti nainkabsatan a panagayat; iti nainkabsatan a panagayatyo, ti ayat. Ta no addaankayo kadagitoy a banag ken nawadwadda kadakayo, lapdandakayo manipud panagbalin a nasadut wenno saan a nabunga maipanggep iti umiso a pannakaammo ken ni Jesu-Kristo nga Apotayo.” (2 Pedro 1:5-8)b Iti sumaruno a kapitulo, mabasatayo a ti pananggun-od iti pannakaammo tulonganna dagiti tao a lumapsut kadagiti kinarugit iti lubong. (2 Pedro 2:20) No kasta, nalawag nga impakita ni Pedro a dagidiay agbalin a Kristiano kasapulanda ti pannakaammo, a kas met laeng kadagidiay agserserbin ken Jehova. Maysakayo aya kadakuada?
Adalen, Uliten, Usaren
7. Kasano a nakagun-od dagiti adu iti umiso a pannakaammo kadagiti pamunganayan a kinapudno iti Biblia?
7 Mabalin a payad-adalankayo iti Biblia kadagiti Saksi ni Jehova agsipud ta mailasinyo ti kinapudno iti mensaheda. Iti maminsan iti makalawas, iti uneg ti maysa nga oras wenno nasursurok pay, us-usigenyo ti maysa a topiko iti Biblia, nga us-usarenyo ti maysa a katulongan iti panagadal a kas iti Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga. Nagsayaat dayta! Adu dagiti nakipagadal kadagiti Saksi ni Jehova ti nakagun-od iti umiso a pannakaammo. Nupay kasta, aniat’ mabalinyo nga aramiden tapno umadu ti pannakaammoyo? Adtoy ti sumagmamano a singasing.c
8. Iti panagsagana para iti panagadal, aniat’ mabalin nga aramiden ti maysa nga estudiante tapno ad-adu ti masursurona?
8 Iti panagsaganayo a nasaksakbay para iti panagadalyo, usigenyo ti material a masaklaw. Kayatna a sawen, kitaenyo ti paulo ti kapitulo, dagiti subtitulo, ken dagiti ladawan a nausar a mangiyilustrar iti material. Kalpasanna, bayat ti panangbasayo iti maysa a parapo wenno benneg ti publikasion, birukenyo dagiti kangrunaan nga ideya ken dagiti mangsuportar a kasuratan, sayo ugedan wenno markaan dagitoy. Tapno makita no naawatanyo met laeng dagiti kinapudno a nasaklaw, padasenyo a sungbatan dagiti saludsod kadagiti nadumaduma a parapo. Padasenyo a sungbatan dagitoy iti bukodyo a sasao. Kalpasanna, repasuenyo ti leksion, a lagipenyo dagiti kangrunaan a punto ken dagiti mangsuportar nga argumento.
9. Kasano a ti panangiyaplikar kadagiti singasing maipapan iti panagadal tulonganna ti maysa a makasursuro?
9 Rumang-ay la ketdi ti pannakaammoyo no surotenyo dagitoy a singasing. Apay a kasta? Ngamin, nakasaganakayo a mangadal iti material a buyogen ti nasged a tarigagay a makasursuro, nga isagsaganayo ti daga, no ar-arigen. No ammuenyo ti linaonna ket kalpasanna birukenyo dagiti kangrunaan a punto ken dagiti argumento, makitayo no kasano a nainaig dagiti detalye iti tema wenno konklusion. Ti maudi a panangrepaso tulongannakayo a manglagip iti naadalyo. Aniat’ makatulong kadakayo kabayatan ti panagadalyo ti Biblia?
10. (a) Apay a bassit laeng ti pagimbagan nga ipaay ti basta panangulit-ulit iti kabarbaro nga impormasion? (b) Aniat’ kaipapanan ti “graduated interval recall”? (c) Kasano a nagunggonaan dagiti annak dagiti Israelita iti panangulit-ulit?
10 Ammo dagiti eksperto iti tay-ak ti edukasion ti pateg ti naintiempuan ken adda panggepna a panangulit-ulit. Daytoy ket saan a basta panangdagullit kadagiti sao, a mabalin a pinadasyo nga aramiden idiay eskuelaan iti panangtandaan iti nagan, impormasion, wenno ideya. Nupay kasta, saan aya nga inton agangay ket nalipatanyon ti dinagdagullityo nga imbalikas, napunas a dagus iti memoriayo? Apay? Ti awan kaes-eskanna a panangulit-ulit iti baro a sao wenno impormasion ket mabalin a makauma, ken apagbiit laeng ti resultana. Aniat’ mabalin a mangbalbaliw iti dayta? Makatulong ti napaypayso a tarigagayyo a makasursuro. Makatulong met ti adda panggepna a panangulit-ulit. Sumagmamano a minuto kalpasan a maadalyo ti maysa a punto, sakbay a malipatanyo, padasenyo nga aonen iti unegyo ti naadalyo. Maaw-awagan daytoy iti “graduated interval recall.” No repasuenyo ti naadalyo iti isipyo sakbay a mapunas iti memoriayo, napapaut ti panagtalinaed dayta iti memoriayo. Idiay Israel, masapul nga iyukuok dagiti amma kadagiti annakda dagiti bilin ti Dios. (Deuteronomio 6:6, 7) Isuro babaen ti panangulit-ulit ti kayat a sawen ti “iyukuok.” Nalabit umuna pay nga ibaga ti adu kadagidiay nga amma dagiti linteg kadagiti annakda; kalpasanna ulitenda ti impormasion; sada saludsodan dagiti annakda maipapan iti naadalda.
11. Bayat ti panagadal ti Biblia, aniat’ mabalin nga aramiden tapno ad-adu ti masursuro?
11 No yad-adalannakayo ti Biblia ti maysa a Saksi, mabalin a matulongannakayo a makasursuro babaen ti panangibaetbaet iti progresibo a panangsumario kabayatan ti panagadalyo. Saan daytoy nga inuubingan. Maysa dayta a wagas a mangparang-ay iti panagsursuro, isu a siraragsak a makipasetkayo iti sagpaminsan a panagrepaso. Kalpasanna, iti ngudo ti panagadal, makipasetkayo iti maudi a panagrepaso a sungbatanyo manipud iti memoriayo. Mabalin a kayatyo nga ilawlawag dagiti punto iti bukodyo a sasao a kas no isursuroyo ti sabali a tao. (1 Pedro 3:15) Makatulong daytoy a mamagtalinaed iti naadalyo iti memoriayo.—Idiligyo ti Salmo 119:1, 2, 125; 2 Pedro 3:1.
12. Aniat’ mabalin nga aramiden ti maysa nga estudiante tapno sumayaat ti memoriana?
12 Ti maysa pay a makatulong nga addang isu ti panangisarsaritayo iti nasursuroyo kadagiti dadduma, nalabit iti kaeskuelaan, katrabahuan, wenno kaarrubayo, kalpasan ti maysa wenno dua nga aldaw. Mabalinyo a dakamaten ti topiko, sayo ibaga a kayatyo laeng a makita no malagipyo pay dagiti kangrunaan nga argumento wenno dagiti mangsuportar a teksto iti Biblia. Mabalin a dayta ti mangriing iti interes ti tao a kasarsaritayo. Uray no saan a mapasamak ti kasta, ti panangulityo iti impormasion a kabarbaro a nasursuroyo kalpasan ti maysa wenno dua nga aldaw imalditna dayta iti memoriayo. Iti kasta, pudno nga adda nasursuroyo, nga ar-aramidenyo ti idagdagadag ti 2 Pedro 3:18.
Aktibo a Panagsursuro
13, 14. Apay a saan laeng a ti basta pananggun-od ken pananglagip iti impormasion ti tarigagayantayo?
13 Ti panagsursuro ket saan a basta panangammo kadagiti bambanag wenno pannakabael a manglagip iti impormasion. Kasta ti inaramid dagiti relihiuso a tattao idi kaaldawan ni Jesus babaen ti panangulit-ulitda kadagiti kararagda. (Mateo 6:5-7) Ngem aniat’ epekto ti impormasion kadakuada? Nangpataudda kadi kadagiti nalinteg a bunga? Saan a pulos. (Mateo 7:15-17; Lucas 3:7, 8) Saan ngamin a simmalput iti pusoda ti nagun-odda a pannakaammo ken saanda nga inyaplikar agpaay iti pagimbaganda.
14 Sigun ken Pedro, rumbeng a naiduma dagiti Kristiano, idi ken ita. Indagadagna nga inayontayo iti pammatitayo ti pannakaammo a manglapped kadatayo manipud panagbalin a nasadut wenno saan a nabunga. (2 Pedro 1:5, 8) Tapno pudno daytoy kadatayo, masapul a tarigagayantayo ti rumang-ay iti dayta a pannakaammo ken tarigagayantayo nga apektaranna ti kaunggantayo. Mabalin a saan a kanayon a mapasamak dayta.
15. Ania ti parikut dagiti dadduma a Kristiano a Hebreo?
15 Idi kaaldawan ni Pablo, addaan dagiti Kristiano a Hebreo iti parikut iti daytoy a banag. Kas Judio, adda pannakaammoda iti Kasuratan. Ammoda ni Jehova ken ti sumagmamano a pagalagadanna. Idi kamaudiananna, innayonda ti pannakaammo maipapan iti Mesias, namatida, ket nabautisaranda kas Kristiano. (Aramid 2:22, 37-41; 8:26-36) Iti pannagna ti bulbulan ken tawtawen, timmabtabunoda la ketdi kadagiti Nakristianuan a panaggigimong, a sadiay mabalinda ti makipaset iti panagbasa kadagiti kasuratan ken iti panagkomento. Nupay kasta, dagiti dadduma saanda a rimmang-ay iti pannakaammo. Insurat ni Pablo: “Idinto a dakay koma ti mannursuro gapu iti kabayagyon, masapulyo manen ti mangisuro kadakayo manipud pangrugian kadagiti pamunganayan a bambanag kadagiti nasantuan a sasao ti Dios; ket nagbalinkayo a kasla kadagiti makasapul ti gatas, a saan a ti taraon a nakired.” (Hebreo 5:12) Kasano a napasamak dayta? Posible kadi a mapasamak met dayta kadatayo?
16. Ania ti permafrost, ket kasano nga apektaranna dagiti mula?
16 Alaentayo a pangarigan ti permafrost, ti yimmelo a lugar idiay Arctic ken iti dadduma a rehion, a sadiay ti promedio a temperatura ket nababbaba ngem freezing point. Ti daga, dagiti bato, ken ti danum iti daga ket agbalay agingga a mabukel ti natangken a masa, a ti kaunegna umabot no dadduma iti 900 a metro. Iti kalgaw, mabalin a matunaw ti yelo iti akinrabaw a daga (maaw-awagan iti active layer). Nupay kasta, kadawyanna a napitak daytoy naingpis a karutap ti daga a natunawan iti yelo agsipud ta saan a sumagepsep ti agneb iti permafrost nga adda iti uneg. Masansan a babassit ken nakudidit dagiti mula nga agtubo iti naingpis nga akinrabaw a daga; saan a kumutukot dagiti ramutda iti permafrost. ‘Ania ngay ti pakainaigan ti permafrost iti irarang-ayko iti pannakaammo iti kinapudno iti Biblia?’ mabalin a kunaenyo.
17, 18. Kasano nga iyilustrar ti permafrost ken ti active layer daytoy iti kasasaad dagiti dadduma a Kristiano a Hebreo?
17 Iyilustrar ti permafrost ti kasasaad ti maysa a tao a ti panunotna saan a siaaktibo nga agtigtignay iti pananggun-od, pananglagip, ken panangusar iti umiso a pannakaammo. (Idiligyo ti Mateo 13:5, 20, 21.) Nalabit addaan ti kasta a tao iti mental a kapasidad a makasursuro iti nadumaduma a suheto, agraman ti kinapudno iti Biblia. Inadalna “dagiti pamunganayan a bambanag kadagiti nasantuan a sasao ti Dios” ken nalabit kualipikado a nagpabautisar, kas kadagiti Kristiano a Hebreo. Nupay kasta, mabalin a saan a ‘rimmang-ay iti kinanataengan.’ “Ti pagdadamuan a sursuro maipapan ken Kristo” laeng ti ammona.—Hebreo 5:12; 6:1.
18 Darepdepenyo ti dadduma kadagidiay a Kristiano kadagiti gimong idi umuna a siglo. Addada sadiay ken siririingda, ngem agtartrabaho kadi ti panunotda, iti kasta makasursuroda? Siaaktibo ken sipapasnekda kadi a rumangrang-ay iti pannakaammo? Nalabit saan. Kadagiti ubing pay iti naespirituan, ti pannakipasetda kadagiti gimong ket agingga laeng iti naingpis nga active layer, no ar-arigen, idinto ta adda iti uneg ti nagdakkelan a yelo. Saan a kumutukot dagiti ramut ti natangtangken wenno naun-uneg a kinapudno iti daytoy a rehion ti mental a permafrost.—Idiligyo ti Isaias 40:24.
19. Kasano a ti maysa a nabayagen a Kristiano ita ket agbalin a kas kadagiti Kristiano a Hebreo?
19 Mabalin a mapasamak met dayta iti maysa a Kristiano ita. Nupay makigimgimong mabalin a saanna nga us-usaren ti kasta a gundaway tapno rumang-ay iti pannakaammo. Komusta met ngay no maipapan iti aktibo a pannakipaset kadagiti gimong? Para iti maysa nga agdadamo wenno agtutubo nga agboluntario nga agbasa iti kasuratan wenno agkomento nga usarenna dagiti mismo a sasao iti parapo, mabalin a sapulen daytoy ti dakkel a panagregget, a mangiyanninaw iti nasayaat ken makomendaran a panangipakat iti kabaelanna. Ngem impakita ni Pablo a kadagiti dadduma, gapu iti kabayagdan kas Kristiano, rumbeng nga umaddangda, a saanda nga agtalinaed iti dayta pagdadamuan a tukad ti pannakipaset no kayatda ti rumang-ay iti pannakaammo.—Hebreo 5:14.
20. Ania a panangusig iti bagi ti rumbeng nga aramiden ti tunggal maysa kadatayo?
20 No saan a pulos a rumangrang-ay ti maysa a nabayagen a Kristiano, nga agingga laeng iti panagbasa iti maysa a bersikulo ti Biblia ti kabaelanna wenno direkta a naggapu iti parapo ti komentona, ti pannakipasetna ket nalabit nagtaud laeng iti akinrabaw nga “active layer” ti panunotna. Uray no masansan a makigimong sitatalinaed latta ti mental a kabaelanna iti nagbalay a kasasaad, kas panangituloy iti ilustrasiontayo maipapan iti permafrost. Rumbeng a saludsodantay ti bagitayo: ‘Kastaak kadi? Impalubosko kadi a mabukel ti maysa a kita ti mental a permafrost? Kasano kaalibtak ti panunotko ken kapasnekko nga agsursuro?’ Uray no saantay a maragsakan kadagiti napudno a sungbattayo, mabalintay a rugian itan ti rumang-ay iti pannakaammo.
21. Aniada nga addang a nadakamaten ti mabalinyo nga iyaplikar iti panagsagana wenno itatabuno kadagiti gimong?
21 Mabalin nga iyaplikar ti tunggal maysa kadatayo dagiti singasing idiay parapo 8. Uray no kasano kabayagtayon a naikameng iti kongregasion, reggetantayo ti umaddang iti kinanataengan ken rumang-ay iti pannakaammo. Kadagiti dadduma, kaipapanan dayta ti naan-anep a panagsagana para kadagiti gimong, nalabit panangisubli kadagiti ugali a sursurotenda iti adu a tawen ngem in-inut a naliwayanda. Bayat ti panagsaganayo, birukenyo dagiti kangrunaan a punto ken tarusanyo dagiti saan a pamiliar a kasuratan a nausar a mangbukel iti argumento. Sapulenyo ti aniaman a baro nga anggulo wenno aspeto iti material a mapagadalan. Kasta met, kabayatan ti gimong, ikagumaanyo nga iyaplikar dagiti singasing a nadakamat idiay parapo 10 ken 11. Paalibtakenyo ti panunotyo, a kas man pagtalinaedenyo a nangato ti temperatura ti panunotyo. Iti kasta malapdan ti pannakabukel ti “permafrost”; tunawen met ti kastoy a panagregget ti aniaman a “nagbalay” a kasasaad a mabalin a nabukel idi.—Proverbio 8:12, 32-34.
Ti Pannakaammo Tulongannatay nga Agbalin a Nabunga
22. Kasanotayo a magunggonaan no ikagumaantayo a parang-ayen ti pannakaammotayo?
22 Kasano a magunggonaan ti tunggal maysa kadatayo no ikagumaantayo ti rumang-ay iti di kaikarian a kinamanangaasi ken pannakaammo ken ni Jesu-Kristo nga Apotayo ken Manangisalakan? No reggetantayo a taginayonen ti panunottayo a naalibtak, sisasagana a gumun-od iti pannakaammo, umuneg ti pannakairamut dagiti bin-i dagiti baro ken naun-uneg a kinapudno iti Biblia, ket rumang-ay ti pannakaawattayo ken mataginayon. Mayarig dayta iti imbaga ni Jesus iti sabali a pangngarig maipapan kadagiti puso. (Lucas 8:5-12) Dagiti bin-i nga agdisso iti nadam-eg a daga agtuboda nga addaan natitibker a ramut a mangtengngel kadagiti mula nga agbunga.—Mateo 13:8, 23.
23. Aniat’ ibungana no ipapusotayo ti 2 Pedro 3:18? (Colosas 1:9-12)
23 Naiduma bassit ti pangngarig ni Jesus, ngem dagiti nasayaat a resulta umaspingda iti inkari ni Pedro: “Gapu iti daytoy, babaen ti panangipaayyo met ti amin a napasnek a panagregget, inayonyo iti pammatiyo ti kinatakneng; iti kinataknengyo, ti pannakaammo . . . Ta no addaankayo kadagitoy a banag ken nawadwadda kadakayo, lapdandakayo manipud panagbalin a nasadut wenno saan a nabunga maipanggep iti umiso a pannakaammo ken ni Jesu-Kristo nga Apotayo.” (2 Pedro 1:5-8) Wen, ti irarang-aytayo iti pannakaammo tulongannatayo nga agbalin a nabunga. Masarakantayo a ti pananggun-od iti ad-adu a pannakaammo ket ad-adda a makaay-ayo. (Proverbio 2:2-5) Nalakayo a malagip ti maad-adalyo ken mausaryo dayta iti panangisuro kadagiti sabsabali nga agbalin nga adalan. Iti kastoy met a wagas, ad-adda nga agbalinkayo a nabunga ket maidaydayawyo ti Dios ken ti Anakna. Iti paggibusan ti maikadua a suratna, kinuna ni Pedro: “Itultuloyyo ti rumang-ay iti di kaikarian a kinamanangaasi ken pannakaammo ken ni Jesu-Kristo nga Apotayo ken Manangisalakan. Kenkuana maited koma ti dayag ita agingga iti agnanayon.”—2 Pedro 3:18.
[Dagiti Footnote]
a “Mayarig [dayta] iti magun-odan ti maysa a tao, nga interesado a makaammo iti ad-adu pay maipapan iti bulan, babaen ti isasagpatna iti tuktok ti balayna tapno as-asideg ti panangmatmatna iti bulan.”
b Ti pammati ken kinatakneng, ti umuna a dua a galad iti daytoy a teksto, ket nasalaysay iti Hulio 15, 1993 a ruar.
c Makatulong met dagitoy a singasing kadagiti nabayagen a Kristiano tapno ad-adda a magunggonaanda iti personal a panagadal ken iti panagsagana para kadagiti gimong.
Malagipyo Pay Aya?
◻ Apay a rumbeng nga interesadokayo a mangparang-ay iti pannakaammoyo?
◻ Kasano nga ad-adda a magunggonaan ti kabbaro nga estudiante ti Biblia iti panagadalna?
◻ Ania a peggad ti kayatyo a liklikan, kas iyilustrar ti permafrost?
◻ Apay a rumbeng nga ipasnekyo a pasayaaten ti kabaelanyo a rumang-ay iti pannakaammo?
[Ladawan iti panid 15]
Addaanak kadi iti mental a permafrost?