KRISTO

Daytoy a titulo a nagtaud iti Griego a Khri·stosʹ ket katupag ti Hebreo a Ma·shiʹach, “Mesias; Daydiay Napulotan.” (Idiligyo ti Mt 2:4, Rbi8 ftn.) Ti “Kristo” ket saan laeng a kanayonan a nagan tapno pangiduma ken Apo Jesus iti sabsabali pay a kanagnaganna; opisial a titulo dayta.​—Kitaenyo ti JESU-KRISTO; MESIAS.

Ti iyaay ti Kristo, daydiay pulotan ni Jehova babaen iti espirituna tapno agbalin a Mesianiko nga Ari, ket naipadto sinigsiglo sakbay ti pannakayanak ni Jesus. (Da 9:25, 26) Nupay kasta, idi nayanak ni Jesus, saan pay nga isu Daydiay Napulotan wenno ti Kristo. Iti panangipadtona iti pannakayanak ni Jesus, ti anghel imbilinna ken Jose: “Masapul a panaganam iti Jesus.” (Mt 1:21) Ngem idi a dagiti papastor iti asideg ti Betlehem pinakaammuan ti anghel, naibaga kadakuada kas panangpadpadaan iti masanguanan nga akem ni Jesus: “Nayanak kadakayo ita nga aldaw ti maysa a Manangisalakan, nga isu ti Kristo nga Apo,” kayatna a sawen, “nga agbalin a Kristo nga Apo.”​—Lu 2:11, Rbi8 ftn.

Ti personal a nagan ni Jesus a sarunuen ti titulo a Kristo ket mabalin a mangipabigbig kenkuana a mismo ken daydiay nagbalin a Pinulotan ni Jehova. Napasamak daytoy idi nagtenganna ti edad nga agarup 30 a tawen, nabautisaran iti danum, ken napulotan iti espiritu ni Jehova nga aktual a nakita a bumabbaba kenkuana a ti langa dayta ket kalapati. (Mt 3:13-17) Isu daytoy ti punto nga impatuldo ni Pedro idi Pentecostes: “Ti Dios pinagbalinna nga agpadpada nga Apo ken Kristo, daytoy Jesus,” nabatad a nalagipna ti sasao a nangngegna kadagiti bibig ni Jesus, nga immuna a nangaramat iti termino a “Jesu-Kristo.” (Ara 2:36-38; Jn 17:3) Daytoy a sao a “Jesu-Kristo” naaramat met iti panglukat ken pangserra a sasao ti Kristiano a Griego a Kasuratan.​—Mt 1:1; Apo 22:21.

Iti sabali a bangir, no mayun-una ti titulo sakbay ti nagan ket mabasa kas “Kristo Jesus” imbes a “Jesu-Kristo,” ad-adda a maipaganetget ti akem wenno saad nga ik-ikutan ni Jesus. Ad-adda nga ipaganetgetna ti akem, a sumegunda daydiay agak-akem, kas iti panangikuna iti Ari David wenno Gobernador Zorobabel. Ipalagipna daytoy iti maysa a tao ti naisangsangayan nga opisial a saad ni Jesus kas Daydiay Pinulotan ni Jehova, maysa a nadayaw a saad a saan a pakiramanan ti dadduma pay kadagiti pasurotna a napulotan met. Ti laeng dungdungnguen nga Anak ni Jehova ti addaan titulo a “Kristo Jesus.” Inaramat ni Pablo daytoy a sasao iti umuna a naipaltiing a suratna. (1Te 2:14) Inaramat met dayta ni Lucas, iti naminsan, iti Aramid 24:24 (NW; RS), idi dinakamatna ti maipapan iti panangsaksi ni Pablo.

Ti panangaramat iti pangtukoy a “ti” a kadua ti titulo (“ti Kristo”) ket sabali pay a wagas tapno maiturong no dadduma ti atension iti akem nga ik-ikutan ni Jesus. (Mt 16:16; Mr 14:61) Nupay kasta, ti pannakayurnos ti sasao maitunos iti gramatika ti maysa a nakaibatayan tapno maikeddeng no maaramat ti pangtukoy wenno saan, ta kuna ni W. E. Vine: “Kaaduanna nga adda artikulo ti titulo [a Kristo] no dayta ti subject ti sentensia; ngem awan ti artikulo no paset dayta ti predicate.”​—Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words, 1981, Tomo 1, p. 190.

Iti Kasuratan saan a pulos naaramat ti adu nga agsasaruno a titulo sakbay wenno kalpasan ti nagan ni Jesus; ngem no addan ti maysa a titulo sakbay ti personal a nagan, aniaman a sabali pay a titulo ket iti kalpasanen ti nagan ti pakainayonanna. Saantay a pulos makasarak iti kombinasion a kas iti Apo Kristo Jesus wenno iti Ari Kristo Jesus, no di ket makasaraktayo iti Apo Jesu-Kristo. Iti Griego a teksto, ti sasao a “ti Manangisalakantayo, ni Kristo Jesus,” iti 2 Timoteo 1:10, addaan iti sao a “kadatayo” iti nagbaetan ti “Manangisalakan” ken “Kristo” tapno maipatuldo no siasino ti Manangisalakan, maitunos iti sasao a “Kristo Jesus a Manangisalakantayo [iti literal, “Kristo Jesus a Manangisalakan kadatayo”].” (Tit 1:4) Iti teksto iti 1 Timoteo 2:5 nadakamat ti “maysa a tao, ni Kristo Jesus” kas Manangibabaet, ngem ti “maysa a tao” saan a titulo. Ipakita laeng daytoy a sasao nga iti naminsan ni Kristo Jesus ket maysa a tao ditoy daga.

Ti nagpaiduma a pannakaaramat ti titulo a “Kristo” isu ti panangtukoy ni Pablo ken Moises imbes a ken Jesus, idi isuratna: “Imbilang [ni Moises] ti pannakaumsi ti Kristo [Khri·stouʹ, “Daydiay Napulotan”] kas kinabaknang a dakdakkel ngem kadagiti gameng ti Egipto; ta kimmita a sipapasnek iti pannakabayad ti gunggona.” (Heb 11:26) Saan a pulos napulotan ni Moises iti aniaman a literal a lana kas kadagiti nangato a papadi ken ar-ari ti Israel. (Ex 30:22-30; Le 8:12; 1Sm 10:1; 16:13) Ngem uray met ni Jesus wenno dagiti pasurotna saanda a napulotan iti literal a lana, ngem kaskasdi a ti Kasuratan sawenna ida kas napulotan. (Ara 10:38; 2Co 1:21) Kadagitoy naud-udi a nadakamat, ti pannakapulotda iti nasantuan nga espiritu ti Dios nagserbi kas panangdutok ti Dios, wenno panangparebbeng, uray no awan ti nausar a literal a pangpulot a lana. Gapuna, iti umasping a pamay-an immawat ni Moises iti naisangsangayan a pannakadutok. Ngarud, ni Pablo mabalinna a kunaen a ni Moises ket pinulotan ni Jehova, wenno Kristo, ti immawat iti rebbengen a naited kenkuana iti sumsumged a bassit a kayo, a dayta a pannakadutok imbilangna a dakdakkel a kinabaknang ngem kadagiti amin a gameng ti Egipto.​—Ex 3:2–4:17.

No madakamat ti kongregasion Kristiano ken ti relasionna ken Apo Jesu-Kristo naaramat met ti termino a “Kristo.” “Ita dakayo ti bagi ni Kristo, ken kamkameng a sinaggaysa,” iti naespirituan a kaipapanan. (1Co 12:27) Dagidiay “nabautisaran ken Kristo Jesus nabautisaran iti ipapatayna,” nga addaanda iti namnama a “makipagtawid ken Kristo” iti nailangitan a Pagarian. (Ro 6:3-5; 8:17) Makiramanda “kadagiti panagsagaba ti Kristo,” yantangay ‘maum-umsida gapu iti nagan ni Kristo.’ (1Pe 4:13, 14; 5:1) Namin-adu a nadeskribir daytoy a relasion kas “naikaykaysa ken Kristo” wenno “ken Kristo,” ken kasta met a naaramat ti napagbinnaliktad a sasao a “ni Kristo a naikaykaysa kadakayo,” nga addaan dayta iti nagduduma a kaipapanan. (Ro 8:1, 2; 16:10; 1Co 15:18; 1Te 4:16; Col 1:27) Naawagan iti “ub-ubbing ken Kristo” dagidiay nakapuy a miembro iti kasta a timpuyog, a rumbeng koma a napigsada. (1Co 3:1) Iti panaglabas ti panawen, amin a bambanag iti langit ken ditoy daga maummongda manen “ken Kristo.”​—Efe 1:10.

Dagiti Ulbod a Kristo. Kadagiti padtona maipapan iti panungpalan ti sistema ti bambanag, pinakdaaran ni Kristo dagiti pasurotna: “Kitaenyo nga awan asinoman a mangyaw-awan kadakayo; ta adunto ti umay maibatay iti naganko, a kunkunada, ‘Siak ti Kristo,’ ket iyaw-awandanto ti adu. Ta tumakderto dagiti ulbod a Kristo [Gr., pseu·doʹkhri·stoi] ken dagiti ulbod a mammadto ket mangteddanto iti dadakkel a pagilasinan ken datdatlag tapno mangyaw-awanda, no mabalin, uray pay kadagiti napili.” (Mt 24:4, 5, 24) Ti kakasta a nadangkes a tattao a siuulbod a mangala iti titulo ken akem ni Apo Jesu-Kristo, ket karaman iti an·tiʹkhri·stos (Griego maipaay iti “antikristo”) a naminlima a dinakamat ni apostol Juan.​—1Jn 2:18, 22; 4:3; 2Jn 7; kitaenyo ti ANTIKRISTO.

Dadduma Pay a Pannakausar ti Termino a “Kristo.” Inaramat ti Septuagint a patarus ti Hebreo a Kasuratan ti isu met laeng a Griego a sao a khri·stosʹ iti nasurok nga 40 a daras, masansan a kas titulo ti napulotan a papadi, ar-ari, ken mammadto. Ni Aaron a nangato a padi isu “daydiay napulotan,” naparebbengan ken ‘nadutokan maigapu kadagiti tattao iti bambanag maipapan iti Dios.’ (Le 4:3, 5, 16; 8:12; Heb 5:1) Iti panangyebkasna iti panangukomna iti balay ni Eli, inkari ni Jehova a mangibangon iti matalek a padi a magna iti sango daydiay pinulotan (khri·stosʹ) ti Dios iti amin a tiempo.​—1Sm 2:35.

Naaramat met daytoy a nadayaw a titulo agpaay iti ar-ari gapu iti relasionda ken Jehova iti naarian nga akemda. Gapuna, ni Samuel dinakamatna ni Saul kas khri·stosʹ iti 1 Samuel 12:3, iti Griego a Septuagint. “Narigat a pagarupen, iti biangko,” inyebkas ni David, “nga iyunnatko ti imak maibusor iti [ken Saul] pinulotan [LXX, khri·stonʹ] ni Jehova!” (1Sm 26:11) Ket saan nga ipalubos ni David a ti kaanakanna a ni Abisai ranggasanna ni Saul. (1Sm 26:8, 9) Impapatay met ni David ti Amalekita gapu ta kinunana a pinapatayna ni Saul a “pinulotan [LXX, khri·stonʹ] ni Jehova.” (2Sm 1:13-16) Daytoy a titulo ken rebbengen a panagbalin nga ari naipaay met ken David, ket kalpasan dayta tinukoyna ti bagina kas “daydiay pinulotan [LXX, khri·stoiʹ]” ni Jehova. (1Sm 16:12, 13; 2Sm 22:51) Ni ari Zedekias, a nagtugaw iti trono kas agtawid ken David, naawagan met iti “pinulotan [khri·stosʹ] ni Jehova.”​—Un 4:20.

Dagiti mammadto naawaganda met iti pinulotan ni Jehova, kas ipatuldo ti panagpada nga adda iti Salmo 105:15. Imbilin ni Jehova iti mammadtona a ni Elias: “Ni Eliseo . . . rebbeng a pulotam kas mammadto a mangsandi kenka,” nupay saan a nailanad dagiti detalye ti aktual a panangpulot.​—1Ar 19:16.

Adda dagiti sabali pay a pagarigan a ti Griego a Septuagint inaramatna ti khri·stosʹ iti naimpadtuan a pamay-an. Adda sangapulo a pannakatukoy ti khri·stosʹ iti libro ti Salmo, nangnangruna a makapainteres daydiay adda iti Salmo 2:1, 2: Ti agaarimbangaw a nasnasion ken ti ar-ari ti daga aguummongda a sangsangkamaysa “maibusor ken Jehova ken maibusor iti daydiay pinulotanna.” Inadaw dagiti apostol daytoy a padto ket inyaplikarda ti titulo iti ‘nasantuan nga adipen a ni Jesus, a pinulotan ni Jehova.’ (Ara 4:24-27) Ti naiduma unay a pagarigan isu ti pannakayaplikar daytoy a termino iti Persiano nga ari a ni Ciro. Sakbay ti pannakayanakna, indeklara ti padto ni Isaias (45:1-3): “Daytoy ti kinuna ni Jehova iti daydiay pinulotanna [LXX, khri·stoiʹ], ken Ciro, a ti makannawan nga imana iniggamak.” Ni Ciro ket saan a pulos a napulotan iti nasantuan a lana iti literal a pamay-an a kas iti ar-ari ti Israel, ngem kas iti dadduma pay a pagarigan iti Biblia, ti sasao a “daydiay pinulotanna” ket pangawag a naipaay kenkuana gapu iti pannakaparebbengna ken pannakadutokna manipud iti Dios.​—Kitaenyo ti NAPULOTAN, PANANGPULOT.