PANANGBAUT

Ti panangbaut ket maysa kadagiti pannusa nga adda iti Mosaiko a Linteg. Daytoy ket maysa a bislak wenno sarukod. Dagiti ukom idi ti mangikeddeng no mamin-ano a mabaut ti maysa a tao sigun iti naaramidanna a basol, maikabilangan met ti motibo no apay nga inaramidna dayta, ania dagiti kasasaad a nainaig iti dayta, ken dadduma pay. Naibaga ti posisionna no mabaut: “Masapul met nga isu pagkul-oben ti ukom ket masaplit iti sanguananna sigun iti bilang a katupag ti nadangkes nga aramidna.” Ti pannusa ket nakedngan laeng agingga iti uppat a pulo a saplit. (De 25:2, 3) Ti rason no apay nga uppat a pulo laeng ket gapu ta no masurokan daytoy, mabalin a pakaibabainan dayta ti tao a madusa iti imatang dagiti kailianna. Daytoy ti maysa a pagarigan a mangipakita a ti Linteg a naited ken Moises saan a maipalubos ti naulpit wenno di maiparbeng a pannusa. Ti panggep ti pannusa ket tapno mangilinteg, saan a pammales ken kinaulpit a kas kadagidi pannusa nga inaramid ti sabsabali a nasnasion. Daydiay mangaramid iti pannusa a panangbaut ket madusa no surokanna ti naikeddeng a bilang dagiti saplit. Gapuna, dagiti saplit nga inaramid dagiti Judio ket agingga laeng iti 39, tapno saanda a lumbes iti naikeddeng a bilang, ta no kasta ti aramidenda masalungasingda ti linteg.​—2Co 11:24.

Maipalubos iti maysa a Hebreo a saplitenna ti adipenna a lalaki wenno babai babaen iti pagbaut no nasukir wenno rebelioso dayta nga adipen. Ngem no matay ti adipen iti panangbabautna, madusa idi ti makinkukua iti adipen. Nupay kasta, no nagbiag ti adipen iti maysa wenno dua nga aldaw kalpasan ti panangbautna, daytoy ti mangipakita a ti makinkukua iti adipen ket awan panggepna a mangpapatay. Adda kalinteganna a mangipakat iti pannusa kas panangdisiplina kenkuana, ta ti adipen ket “kuartana.” Saan la ketdi a kayat ti maysa a tao a mapukaw a naan-anay ti napateg a sanikuana. Kasta met, no matay ti adipen kalpasan ti maysa nga aldaw wenno nasursurok pay, saan a masigurado no ipapatayna ket gapu iti pannakababautna wenno gapu iti sabali pay a rason. Isu a no sibibiag ti adipen kalpasan ti maysa wenno dua nga aldaw manipud pannakabautna, saan a madusa ti apona.​—Ex 21:20, 21.

No ti maysa a lalaki ket inakusaranna ti asawana a saanen a birhen idi tiempo ti panagasawada ket napaneknekan a di umiso ti pammabasolna, dagiti lallakay ti siudad, kas uk-ukom, disiplinaenda ti lalaki ken mangipatawda pay iti multa gapu ta isu ti nakaigapuan ti dakes a nagan ti maysa a birhen ti Israel. Ti disiplina ket mabalin a pannakasaplitna sigun iti bilang nga inkeddeng dagiti ukom.​—De 22:13-19.

Maulit-ulit nga ipaganetget ti Kasuratan ti kinapateg dagiti saplit kas panangdisiplina. Ti disiplina ket mabalin nga umukuok unay nga agbanag iti pagimbagan ti indibidual, kas mabasa iti Proverbio 20:30: “Dagiti mangdunor a sugat isuda ti mangkaskas iti dakes; ket dagiti saplit, kadagiti kaunggan a paset ti tian.” Ti tao a kastoy ti pannakadisiplinana ket masapul a bigbigenna a minamaag ti tignayna ken rumbeng nga agbalbaliw. (Pr 10:13; 19:29) Ti pudpudno a masirib a tao ket mailinteg babaen iti sasao ket saanen a kasapulan a masaplit.

Yantangay ti intero a sangatauan naipasngay “buyogen ti biddut” ken nayinaw “iti basol” (Sal 51:5), ibalakad ti Kasuratan a siiinget nga ipakat dagiti nagannak ti autoridadda a mangbaut, no dadduma babaen iti literal a pagbaut. (Pr 22:15) Iti kasta mabalin a maispal ti ubing manipud saanna a pannakaanamong ken ipapatay.​—Pr 23:13, 14.

Agparang a saan laeng a pagbaut ti inaramat idi dagiti Judio, nagaramatda met ti saplit idi agangay. (Heb 11:36) Nakarkaro daytoy a pannusa ngem ti panangbaut wenno panangpang-or, ket nupay ipalubos ti linteg dayta a pannusa idi tiempo nga adda ni Jesus ditoy daga, saan a naibatay dayta iti Linteg. (Mt 10:17; 23:34) Iti Mishnah, a maipagarup a timmanor manipud iti nagkauna a naisarsarita a kaugalian dagiti Judio, kastoy ti pannakadeskribir ti pamay-an a panangsaplitda:

“Iparautda ti dua nga imana iti agsumbangir nga adigi, ket ti ministro ti sinagoga iggamanna dagiti kawes ti masaplit​—no maray-ab, maray-ab latta, no naan-anay a mapisang, bay-anda a naan-anay a mapisang​—iti kasta lukasanna ti barukongna. Maisaad iti likudanna ti maysa a bato a pagtakderan ti ministro ti sinagoga a siiiggem iti akikid ken immatiddog a lalat ti baka a kas iti sinturon, a dayta ket napikon a napagrutap iti mamindua a daras, ket dua [a sabali pay] a kasta a lalat, a maingato ken maibaba [ti naisilpo] iti dayta.

“Ti pagiggaman dayta a lalat ket sangadakulapan ti kaatiddogna ken sangadakulapan ti kaakabana; ket ti murdongna masapul a dumanon iti pusegna. Kakatlo ti saplit ti iyablatna iti sango ken dua a kakatlo iti likudan; ket saanna a basnotan no sitatakder wenno situtugaw, no di ket bayat a sirurukob laeng, ta adda a naisurat, Isu pagkul-oben ti ukom. Ket daydiay mangsaplit, saplitenna babaen iti maysa nga imana iti isuamin a bilegna.

“ . . . No isu ket matay iti ima daydiay nangsaplit, saan a manungsungbat ti nangsaplit. Ngem no sinurokanna iti maysa a saplit ket natay, masapul nga agtalaw a mapan iti sabali a lugar maigapu kenkuana.”

“Mano a saplit ti ipalak-amda iti maysa a tao? Uppat a pulo kurang maysa, ta adda a naisurat, Asideg iti bilang nga uppat a pulo; [kayatna a sawen], maysa a bilang a dumna iti uppat a pulo.”​—Makkot 3:12–14, 10, impatarus ni H. Danby.

Maysa a di gagangay a panangsaplit ti inaramid ni Gideon kadagiti 77 a prinsipe ken lallakay ti Succot a saan a nangted iti taraon kadagiti kakaduana a lallaki idi kamkamatenna dagiti ar-ari ti Midian. Nalawag a sisiitan ti let-ang ti inaramidna a pangsaplit kadakuada. Naikuna a ‘sinursuruan’ ida ni Gideon.​—Uk 8:7, 14, 16.

Ti dadduma a nasion nagusarda iti nakarkaro a pamay-an ti panangbaut, ket saanda a kinedngan iti 40 laeng a saplit. Idiay Egipto, awan duadua a nakaro ti pannakababaut dagiti Israelita nga impalak-am dagiti Egipcio a manangaywanda.​—Ex 5:14, 16; 2:11, 12.

Pang-or met ti inaramat dagiti Romano, a rinay-abda nga umuna dagiti makinruar a kawes. (Ara 16:22, 23) Ti Griego a sao a naipatarus a ‘pangpang-oren’ iti Aramid 16:22 ket rha·bdiʹzo, nainaig iti rhaʹbdos (pagbaut; sarukod). (Idiligyo ti 1Co 4:21, Int.) Agpada a dagitoy a Griego a sasao nainaigda iti rha·bdouʹkhos, naipatarus a “kostable” iti Aramid 16:35, 38 ken literal a kaipapananna ti “agaw-awit iti pang-or.”​—Idiligyo ti Int.

Nagaramat met dagiti Romano iti pagsaplit. Naipaunnat idi ti biktima, nalabit nairaked ti im-imana iti maysa a teddek babaen kadagiti akikid ken atiddog a lalat. (Ara 22:25, 29) Agpannuray iti komandante no mamin-ano a mayablat dagiti saplit. Kaaduanna nga umun-una ti dusa a pannakasaplit sakbay ti pannakailansa. Kunaen ti salaysay a kalpasan a timmulok ni Pilato iti ikkis dagiti Judio a mangipapilit a mailansa ni Jesus, ket winayawayaanna kadakuada ni Barabas, “iti dayta a tiempo, ngarud, ni Pilato innalana ni Jesus ket sinaplitna.” (Jn 19:1; Mt 20:19) No dadduma inaramat dagiti Romano ti pagsaplit tapno ‘mausig’ dagiti biktima ket mapagpudnoda ida wenno makagun-odda iti pammaneknek. (Ara 22:24, 25) Ti dua a Griego a berbo maipaay iti ‘panangsaplit’ ket ma·sti·goʹo (Mt 10:17) ken ma·stiʹzo (Ara 22:25). Agpada a nainaig dagitoy a sasao iti maʹstix, a mabalin a literal a kaipapananna ti ‘panangsaplit’ (Ara 22:24; Heb 11:36) ken, iti mangiladawan a pamay-an, “nadagsen a sagubanit (sakit).” (Mr 3:10; 5:34) Nupay kasta, iparit ti linteg ti panangsaplit iti maysa nga umili ti Roma. Gapu iti Lex Valeria ken ti Lex Porcia, a nadumaduma a tiempo ti pannakayetnagda iti nagbaetan ti 509 ken 195 K.K.P., saan a nairaman a masaplit dagiti umili iti Roma​—ti Lex Valeria, no ti umili nagapelar kadagiti kailianna; ti Lex Porcia, no awan ti kasta a panagapelar.

Ti kakaruan unay a naaramat a pagsaplit ket pagaammo kas ti flagellum. Addaan dayta iti pagiggaman a nakaikapetan ti sumagmamano a kordon wenno akikid ken atitiddog a lalat. Dagitoy a lalat ket napadagsenan kadagiti natadem a tultulang wenno metal tapno agbalin nga ad-adda a naut-ot ken nasaem ti pannakabasnut. Ti Griego a nombre a phra·gelʹli·on (“pagsaplit”; Jn 2:15) ket naadaw iti Latin a flagellum. Ti nainaig a berbo a phra·gel·loʹo kaipapananna ti “sapliten.”​—Mt 27:26; Mr 15:15.

Imbaga ni Jesus kadagiti adalanna a mababautdanto kadagiti sinagoga maigapu iti naganna. (Mr 13:9) Adu a daras a natungpal daytoy a padto. Ti sumagmamano kadagiti apostol ket naaresto ken naipan iti saklang ti Sanhedrin dagiti Judio, ket nasaplitda kalpasan ti saanda nga iyaanamong nga isardengda ti trabahoda a panangasaba. (Ara 5:40) Ni Saulo, nga idi agangay nagbalin nga apostol Pablo, ket maysa idi a nauyong a manangidadanes kadagiti Kristiano sakbay ti pannakakombertena, nga imbalbaludna ida ken sinapsaplitna ida iti tunggal sinagoga. (Ara 22:19) Ti Griego a berbo a nausar kadagitoy a salaysay (deʹro) ket nainaig iti derʹma (“lalat”; Heb 11:37, Int) a ti kaipapananna ket “basnotan.”​—Idiligyo ti Lu 12:47, Int.

Napangpang-or ni Pablo idiay siudad ti Filipos. Daytoy a pasamak ti inaramatna maibusor kadagiti manangidadanes kenkuana, nga inusarna dayta a gundaway tapno maidepensana ken legal a maipasdekna ti naimbag a damag nga inkasabana. Isu nababaut iti publiko ken naipisok iti pagbaludan, ngem idi naammuan dagiti mahistrado nga isu ket umili ti Roma, nagbutengda iti kasta unay, agsipud ta saanda laeng a sinaplit ti maysa a Romano nga umili no di ket inaramiddan ti kasta uray pay sakbay a masentensiaan. Iti daytoy met laeng a kaso, publiko a naipakaammo da Pablo ken Silas kas managsalungasing iti linteg. Isu nga idi a dagiti mahistrado binilinda ti manangibalud a luk-atanna da Pablo ken Silas, insungbat ni Pablo: “Publiko a sinaplitdakami a di nakondenar, tattao a taga Roma, ket impisokdakami iti pagbaludan; ket parparuarendakami kadi ita a sililimed? Ay, saan! no di ket bay-anyo nga isuda ti umay ket iruardakami.” Nasken a bigbigen dagiti mahistrado ti mismo a biddutda. “Iti kasta dagiti kostable impakaammoda dagitoy a sasao kadagiti mahistrado sibil. Nagbuteng dagitoy idi nangngegda a dagiti lallaki ket Romano. Gapu itoy immayda ket nagpakaasida kadakuada ket, kalpasan ti panangiruarda kadakuada, kiniddawda a pumanawda iti siudad.” (Ara 16:22-40) Napaneknekan ngarud a ti pannakaikasaba ti naimbag a damag ket saan a panangsalungasing iti linteg, ta babaen iti daytoy a tignay dagiti mismo a mahistrado, pinaglatakda iti publiko nga awan dakes a naaramidan da Pablo ken Silas. Kastoy ti panagtignay ni Pablo agsipud ta ti tarigagayna ket ‘legal a maipasdek ti naimbag a damag.’​—Fil 1:7.

Piguratibo a Pannakausar. Pinagdilig ni Ari Rehoboam ti turayna (ti kayatna a pamay-an a panangituray) ken ti turay ni amana a Solomon babaen ti mangiladawan (metaphor) a panangdakamatna iti pannaplit kas nadagdagsen a pannusa a maigidiat iti pagbaut. (Iti Hebreo, ti sao maipaay iti “pannaplit” [ʽaq·rab·bimʹ] literal a kaipapananna “dagiti manggagama” ken mabalin a maysa a kita ti aduan buko a pagbaut, wenno addaan sima a murdong a kas iti pangsilud ti manggagama, wenno nalabit aduan buko wenno sisiitan a sanga.)​—1Ar 12:11-14, Rbi8 ftn.

Idi nangaramid ni Jehova iti tulag ken David maipaay iti pagarian, imbagana ken David a maipasdek ti trono iti liniana, ngem no ti dinastiana wenno ti asinoman iti linia ti kaputotanna ket agaramid iti dakes, isu ‘tubngaren [ni Jehova] babaen ti sarukod ti tattao ken babaen kadagiti pannaplit ti annak ni Adan.’ (2Sm 7:14; Sal 89:32) Napasamak daytoy idi impalubos ni Jehova a ti ar-ari dagiti Gentil a nasion parmekenda ti ar-ari ti Juda, nangnangruna idi a ni Nabucodonosor nga ti ari ti Babilonia inikkatna ni Zedekias manipud trono idiay Jerusalem.​—Jer 52:1-11.

Kinuna ni Jehova a dagiti nasion a saan a naikkatan dagiti Israelita iti sanikua ket agbalinda a ‘pannaplit kadagiti bakrangda.’ (Jos 23:13) Ipakita ti Isaias 10:24-26 a, nupay di nainkalintegan nga inaramat ti Asirio ti pagbaut a pangkabil iti Sion, iwasawas ni Jehova ti “maysa a baut” maibusor iti Asirio. Ti maysa a saplit, sakit, wenno didigra a nagtaud ken Jehova kas pannusa ket natukoy kas pannaplit. (Nu 16:43-50; 25:8, 9; Sal 106:29, 30) Ti disiplina manipud ken Jehova ket nayarig iti panangsaplit.​—Heb 12:6.

Impadto ni Jesus nga iti tiempo ti kaaddana dutokanna “ti matalek ken masirib nga adipen . . . nga agaywan kadagiti amin a sanikuana.” Dinakamat met ti Anak ti Dios ti maipapan iti dakes nga adipen a saan a nasiput ken di magagaran a mangpadpadaan iti idadateng ni apona. Ti kasta a “dakes nga adipen” kunaenna: “Ni apok agtaktak.” Saan laeng a makipangan ken makiinum kadagiti napaneknekan a managbartek no di ket kabilenna pay dagiti padana nga adipen ken busorenna ti trabahoda a panangipaay iti naespirituan a taraon kadagiti matalek nga adipen ti Dios iti umiso a tiempo. Daytoy nga adipen, kalpasanna, ket maipaayan iti kakaruan a dusa ken maitudingan iti bingay a kadua dagiti managinsisingpet. (Mt 24:45-51; Lu 12:42-46) Intuloy nga ipakita ni Jesus a ti maysa nga addaan iti dakdakkel a pagrebbengan ngem saanna a maitungpal dayta ket dakdakkel ti sungsungbatanna ngem daydiay saanna unay nga ammo wenno saanna a matarusan a naimbag dagiti annongenna. Ti pannusa iti kasta a tao, ti bilang dagiti “saplit,” ket maitupag iti pagrebbenganna.​—Lu 12:47, 48.

Impadto ni Isaias a ti Mesias awitenna dagiti sakit ken ut-ot dagidiay mangiparangarang iti pammati kenkuana. Kinunana: “Gapu kadagiti sugatna adda pannakapaimbag kadatayo.” (Isa 53:3-5) Inyaplikar ni Pedro daytoy a padto ken Jesu-Kristo, a kunkunana: “Isu inawitna dagiti basoltayo iti bukodna a bagi iti rabaw ti kayo, tapno awan pakainaigantayon kadagiti basol ket agbiagtayo iti kinalinteg. Ket ‘babaen kadagiti pannakasaplitna napaimbagkayo.’”​—1Pe 2:24.