GRIEGO

Pagsasao a karaman iti Indo-Europeo a pamilia dagiti pagsasao. (Ti Hebreo nagtaud iti Semitiko, sabali pay a pamilia dagiti pagsasao.) Griego ti pagsasao nga orihinal a nakaisuratan ti Kristiano a Kasuratan (malaksid iti Ebanghelio ni Mateo, a damo a naisurat iti Hebreo), ken dayta met ti naaramat maipaay iti umuna a kompleto a patarus ti Hebreo a Kasuratan, ti Griego a Septuagint. Dayta ket pagsasao nga agbaliwbaliw ti porma ti pamunganayan a sasaona babaen iti panagusar kadagiti letra a maikabil iti rugi ti sasao wenno maisilpo iti ngudo ti sasao.

Koine. Ti panawen ti Koine, wenno gagangay a Griego, ket manipud agarup 300 K.K.P. agingga iti agarup 500 K.P.; dayta ket panaglalaok ti nadumaduma a dialekto ti Griego, a ti Attic ti kaimpluensiaan. Koine ti nagbalin a sangalubongan a pagsasao. Nabatad unay ti pagsaysayaatanna no idilig iti dadduma pay a pagsasao iti daydi a tiempo, ta gistay sapasap a pagaammo dayta. Ti Koine kaipapananna ti gagangay a pagsasao, wenno dialekto a pagaammo ti isuamin. Ti kinasaknap ti pannakaaramat idi ti Koine ket paneknekan ti kinapudno a ti bilbilin dagiti gobernador ti imperio ken ti senado ti Roma naipatarus iti Koine tapno maiwaras iti intero nga Imperio ti Roma. Gapuna, ti pammabasol a naipaskil iti ngatuen ti ulo ni Jesu-Kristo idi tiempo ti pannakailansana ket naisurat saan laeng nga iti opisial a Latin ken iti Hebreo no di ket kasta met iti Griego (Koine).​—Mt 27:37; Jn 19:19, 20.

Maipapan iti pannakaaramat ti Griego iti daga ti Israel, ikomento ti maysa nga eskolar: “Nupay ti kaaduan kadagiti umili a Judio linaksidda ti Helenismo ken dagiti pamay-an dayta, saan a pulos naliklikan ti pannakipulapol kadagiti umili a Griego ken ti panangaramat iti Griego a pagsasao. . . . Dagiti mannursuro a taga Palestina inanamonganda ti Griego a patarus ti Kasuratan, kas maysa nga instrumento a pangidanon iti kinapudno kadagiti Gentil.” (Hellenism, ni N. Bentwich, 1919, p. 115) Siempre, ti kangrunaan a rason no apay a napataud ti Griego a Septuagint ket tapno magunggonaan dagiti Judio, nangnangruna dagidiay adda iti Pannakaiwarawara, a saanen nga agsasao iti puro a Hebreo no di ket Griego ti pagaammoda. Dagiti daan a Hebreo a termino a nainaig iti panagdaydayaw dagiti Judio nasuktan kadagiti termino a namunganay iti Griego. Ti sao a sy·na·go·geʹ, a kaipapananna ti “panagtataripnong,” ket maysa a pagarigan ti panangawat ken panangusar dagiti Judio iti Griego a sasao.

Ti Koine nga inaramat dagiti napaltiingan a Kristiano a mannurat. Yantangay dagiti mannurat iti naipaltiing a Kristiano a Kasuratan maseknanda iti silalawag a panangipaawat iti mensaheda iti amin a tattao, saan a klasikal a Griego ti inaramatda no di ket Koine. Judio amin dagitoy a mannurat. Nupay Semitiko dagitoy, saanda nga interesado iti pannakairakurak ti Semitismo, no di ket ti kinapudno ti nasin-aw a Nakristianuan a sursuro, ket babaen iti Griego a pagsasao madanonda ti ad-adu a tattao. Nasaysayaat ti panangitungpalda iti annongenda a ‘mangaramid iti ad-adalan kadagiti tattao iti amin a nasion.’ (Mt 28:19, 20) Kasta met, ti Koine ket nagsayaat a pamay-an tapno mabalinanda nga iyebkas a naimbag ti di nabatad ken komplikado a kapanunotan a tinarigagayanda nga idatag.

Gapu iti natan-ok a mensaheda, dagiti napaltiingan a Kristiano a mannurat impaayanda ti Koine iti bileg, dayaw, ken kinabara. Kadagiti konteksto ti naipaltiing a Kasuratan, naaddaan dagiti Griego a sasao iti ad-adda a nabagas, ad-adda a naan-anay, ken ad-adda a naespirituan a kaipapanan.

Alpabeto. Amin nga agdama-aldaw a Europeo nga alpabeto mabalin a direkta wenno saan a direkta a nagtaudda iti Griego nga alpabeto. Nupay kasta, dagiti Griego saanda a pinartuat ti alpabetoda; binulodda dayta kadagiti Semita. Daytoy ket paneknekan ti kinapudno a dagiti letra ti Griego nga alpabeto (idi agarup maikapito a siglo K.K.P.) kaarngida dagiti letra ti Hebreo (idi agarup maikawalo a siglo K.K.P.) Agpadpada met ti pangkaaduan nga urnosda, malaksid laeng iti sumagmamano nga aspeto. Kanayonanna pay, agkaasping unay ti pannakaibalikas dagiti nagan ti sumagmamano kadagiti letra; kas pagarigan: ti alʹfa (Griego) ken ʼaʹlef (Hebreo); beʹta (Griego) ken beth (Hebreo); delʹta (Griego) ken daʹleth (Hebreo); ken adu a sabsabali pay. Adda 24 a letra ti Koine. Iti panangusar dagiti Griego iti Semitiko nga alpabeto maipaay iti pagsasaoda, nangaramidda iti napateg a panagnayon iti dayta babaen ti panangalada kadagiti surok a letra nga awan katupagda a konsonante (ʼaʹlef, heʼ, cheth, ʽaʹyin, waw, ken yodh) ket inaramatda dagitoy a pangirepresentar kadagiti uni dagiti bokales nga a, e (ababa), e (atiddog), o, y, ken i.

Bokabulario. Nawadwad ken eksakto ti Griego a bokabulario. Ti Griego a mannurat nawaya nga agusar iti nawadwad a sasao a tumulong kenkuana tapno makaaramid iti babassit a panamaggigidiat ken tapno maipaawatna laeng ti kaipapanan a tarigagayanna. Kas panangyilustrar, ti Griego pagdumaenna ti kadawyan a pannakaammo, gnoʹsis (1Ti 6:20), ken ti nadegdegan a pannakaammo, e·piʹgno·sis (1Ti 2:4), pagdumaenna met ti alʹlos (Jn 14:16), a kaipapananna ti “sabali” iti isu met laeng a kita, ken ti heʹte·ros, kaipapananna ti “sabali” iti naiduma a kita. (Ga 1:6) Adu a termino iti dadduma a pagsasao nalaokanda kadagiti Griego a sao ken pamunganayan a sasao a buklen dagiti Griego a sao, iti kasta nangpataud iti pagsasao nga ad-adda nga apag-isu ken espesipiko ti sasaona.

Nombre. Agbalbaliw ti porma dagiti nombre sigun iti akemda iti sentensia ken ti nakainaiganda iti dadduma a sasao (case), kasta met a sigun iti gender (porma a tumukoy iti panglalaki wenno pangbabai, wenno maysa a naiduma kadagitoy a dua [neuter]), ken number (porma a mangipasimudaag iti kaadu). Ti nainaig a sasao, kas kadagiti pronombre ken pangiladawan a sasao (adjective), naidatag iti gramatika a porma tapno tumunosda kadagiti deskribirenda (antecedent) wenno iti daydiay tuktukoyenda.

Case. Kadawyanna nga adda lima a case ti Koine. (Ti sumagmamano nga eskolar palawaenda daytoy agingga iti walo.) Iti Iloko kaaduanna nga awan panagbalbaliw ti porma dagiti nombre malaksid kadagiti kaso a masilpuan kadagiti pronombre a mangipasimudaag iti panagikut wenno no mapagbalin dagitoy a nombre kas nasursurok ngem maysa. Ngem iti Koine, ti tunggal case gagangay nga agkasapulan iti naiduma a porma wenno pagnguduan, a mamagbalin a narikrikut pay daytoy a pagsasao ngem iti Iloko no iti daytoy nga aspeto.

Ti Artikulo, Wenno Pangtukoy. Iti Iloko, adda ti piho nga artikulo a “ti” wenno “dagiti” ken ti di piho nga artikulo nga “adda” wenno “maysa a.” Ti Koine ket addaan iti maymaysa nga artikulo a ὁ (ho), a no dadduma katupagna ti piho nga artikulo iti Iloko. Nupay kasta, agbaliw ti Griego nga artikulo sigun iti pakaaramatanna, a kas met laeng kadagiti nombre.

Ti Griego nga artikulo ket maar-aramat saan laeng a tapno mapagminar dagiti substantive (sao wenno grupo ti sasao nga agserbi kas nombre), no di ket maar-aramat met kadagiti infinitive (porma ti berbo nga agserbi kas nombre ken berbo), adjective (pangiladawan a sao), adverb (pangkadua a sao a mangbalbaliw iti anag ti berbo, pangilasin a sao, ken dadduma pay), phrase (grupo ti sasao), clause (maysa a benneg iti sentensia), ken uray pay kadagiti intero a sentensia. Ti pannakaaramat ti artikulo a kadua ti maysa a pangiladawan a sao ket masarakan iti Griego iti Juan 10:11, a sadiay ti literal a patarus ket: “Siak ti pastor, ti nasayaat [a maysa].” Nabilbileg daytoy ngem iti “Siak ti nasayaat a pastor” laeng. Kayariganna ti panangyitaliko iti “nasayaat.”

Ti maysa a pagarigan iti pangtukoy a nayaplikar iti intero a clause iti Griego ket masarakan iti Roma 8:26, a sadiay ti pangtukoy nga adda iti neuter gender agparang sakbay ti sasao a “no ania ti ikararagtayo a kasapulantayo.” Iti literal, ti sasao mabasa a “ti . . . no ania ti ikararagtayo.” (Int) Tapno matarusan ti kababagas daytoy iti Iloko, makatulong ti pananginayon iti sasao a “parikut a.” Babaen iti piho a pangtukoy, maipamaysa ti atension iti parikut kas maysa a nabatad nga isyu. Gapuna, ti patarus a “Ta ti parikut a no ania ti ikararagtayo a kasapulantayo saantayo nga ammo” (NW) ad-adda a siuumiso a maidatagna ti anag ti kapanunotan ti mannurat.

Berbo. Dagiti Griego a berbo ket nabukel manipud kadagiti pamunganayan a berbo babaen kadagiti stem (pamuon a sasao) ken pagnguduan, wenno kadagiti maisilpo iti rugi wenno ngudo ti sao, wenno kadagiti maipasngat iti dayta. Nasangalda sigun iti voice (sistema ti pannakabalbaliw ti berbo a mangipatuldo iti relasion iti nagbaetan ti subject ti berbo ken ti tignay a parnuayen dayta a berbo), mood (maysa a kita ti pannakabalbaliw ti porma ti berbo a mangipatuldo no ti tignay wenno kasasaad a tukoyenna ket naidatag kas bilin, posibilidad, wenno kalikagum, kdp.), tense (pannakatiempo; naisalsalumina a porma ti berbo a mangipatuldo kadagiti nadumaduma a kita ti tiempo wenno kapaut ti tignay wenno kasasaad a tukoyenna), persona, ken number (kaadu). Iti Griego, narikrikut nga adalen dagiti berbo ngem dagiti nombre. Gapu iti nasaysayaat a pannakaawat iti Koine iti nabiit pay a tawtawen, nangnangruna maipapan kadagiti berbo, nabaelanen dagiti managipatarus nga iparuar ti pudpudno nga anag ken kaipapanan ti Kristiano a Griego a Kasuratan a nasaysayaat ngem iti posible idi kadagiti dadaan a bersion. Ti sumagmamano kadagiti ad-adda a makapainteres nga aspeto maipapan kadagiti Griego a berbo ken ti impluensiada iti pannakaawat iti Biblia ket nausig kadagiti sumaganad a parapo.

Voice. Malaksid iti active ken passive voice ti berbo, ti Griego addaan pay iti naisalsalumina a middle voice. Iti daytoy a voice, ti nombre makiramraman kadagiti parnuayen ti tignay wenno, no dadduma, isu ti mangpataud iti tignay. Ti middle voice ipaganetgetna ti interes ti nombre mainaig iti tignay ti berbo.

Ti middle voice naaramat met buyogen ti naganetget a puersa. Ti usarna ket pangipaganetget iti mismo a mangar-aramid iti tignay. Kinuna ni Pablo, kalpasan a naibaga nga agur-uray kenkuana dagiti pannakaparaut ken rigrigat iti idadanonna idiay Jerusalem: “Nupay kasta, diak ilalaen ti kararuak a kas napateg kaniak, maturposko la ketdi ti tarayek ken ti ministerio nga inawatko ken Apo Jesus.” (Ara 20:22-24) Ditoy, ti berbo maipaay iti “ilalaen,” poi·ouʹmai, ket adda iti middle voice. Saan nga ibagbaga ni Pablo a saanna a tagipatgen ti biagna, no di ket sasawenna nga adayo a napatpateg ti panangitungpalna iti ministeriona. Dayta ti bukodna a konklusion, aniaman ti mabalin a pagarupen ti sabsabali.

Naaramat ti middle voice iti Filipos 1:27: “Isuna laeng ta agtignaykayo [wenno, “agtultuloy kas makipagili”] iti pamay-an a maikari iti naimbag a damag maipapan iti Kristo.” Iti daytoy a teksto, ti berbo a po·li·teuʹo·mai adda iti middle voice, po·li·teuʹe·sthe, “agtultuloy kas makipagili,” kayatna a sawen, makipaset kadagiti aramid dagiti umili, makiraman iti panangideklara iti naimbag a damag. Gagangay nga aktibo a nakipaset dagiti Romano nga umili kadagiti aramid ti Estado, ta natagipateg unay ti pannakipagili iti Roma, nangnangruna kadagiti siudad a dagiti agnanaed kadagita ket impaayan ti Roma iti gundaway nga agbalin a makipagili, kas iti kaso idiay Filipos. Gapuna, ibagbaga ditoy ni Pablo kadagiti Kristiano a masapul a saanda nga agbalin nga inaktibo kas makunkuna laeng a Kristiano, no di ket masapul a makipasetda iti Nakristianuan nga aramid. Maitunos daytoy iti naud-udi a sasaona kadakuada: “No maipapan kadatayo, ti pannakipagilitayo adda iti langlangit.”​—Fil 3:20.

Dagiti “tense.” Ti sabali pay a napateg ken mangisalumina a kualidad ti Griego isu ti panagaramatna kadagiti tense ti berbo, a mangnayon pay iti kinaeksaktona. Dagiti berbo ken dagiti tense dagita addaanda iti dua nga elemento: kita ti tignay (ti napatpateg) ken tiempo ti tignay (basbassit ti pategna). Adda tallo a kangrunaan a punto iti panangtarus iti tignay iti Griego a pagsasao: (1) tignay nga agpatpatuloy (“maar-aramid”), gagangay a naidatag kas agdama a mapaspasamak (present tense), a ti kangrunaan a puersana ket progresibo a tignay wenno daydiay maulit-ulit a mapasamak; (2) tignay a nalpasen wenno nairingpasen (“naaramidanen”), a ti kangrunaan a tense ditoy ket nalpasen (perfect tense); (3) tignay nga apagapaman, wenno apagkanito (“aramiden”), naidatag iti aorist tense (maminsan laeng a pannakapasamak ti maysa a tignay). Siempre, adda sabsabali pay a tense, kas iti imperfect tense (di pay nalpas), past perfect tense (nalpasen iti napalabas), ken future tense (masanguanan).

Kas panangyilustrar iti nagdudumaan dagiti tense iti Griego: Iti 1 Juan 2:1, kuna ni apostol Juan: “No ti asinoman a tao agbasol, adda mangirupir kadatayo iti Ama” (KJ). Ti Griego a berbo maipaay iti “agbasol” adda iti aorist tense, ngarud ti tiempo ti tignay ket apagapaman, wenno apagkanito. Ti aorist tense ditoy ipatuldona ti mammaminsan a tignay ti panagbasol, idinto ta ti present tense ipasimudaagna ti kasasaad kas maysa a managbasol wenno ti agpatpatuloy wenno progresibo a tignay iti panagbasol. Gapuna, saan nga agsasao ni Juan maipapan iti maysa a tao a mangyug-ugali iti panagbasol, no di ket maipapan iti maysa a “makaaramid iti basol.” (Idiligyo ti Mt 4:9, a sadiay ti aorist ipatuldona a ti Diablo saanna a kiniddaw ken Jesus a mangaramid iti patinayon wenno agtultuloy a panagdaydayaw kenkuana, no di ket “maysa a tignay a panagdayaw.”)

Ngem, no ti 1 Juan 3:6, 9 mabasa a saan nga ikabilangan ti kinapudno a present tense ti berbo sadiay, agparang a supiaten ni Juan ti sasaona a kaus-usig. Mabasa iti King James Version: “Ti siasinoman nga agtalinaed kenkuana saan nga agbasol,” ken, “Ti siasinoman a nayanak iti Dios saan nga agaramid iti basol.” Dagitoy a patarus saanda a mayallatiw iti Iloko ti agpatpatuloy a tignay nga impasimudaag ti present tense dagiti Griego a berbo a nausar. Ti sumagmamano nga agdama a patarus, imbes a kunaenda ditoy ti, “saan nga agbasol” ken “saan nga agaramid iti basol,” ikabilanganda ti agpatpatuloy a tignay ket ipatarusda dagiti berbo a kas iti sumaganad: “saanna nga iyugali ti panagbasol,” “saan nga agar-aramid iti basol” (NW); “iyugalina ti agbasol,” “mangyugali iti panagbasol” (CB); “saanna nga iruam ti agbasol,” “saanna nga iyugali ti panagbasol” (Ph); “saan nga agtultuloy nga agbasol” (TEV). Iti Mateo 6:33 imbilin ni Jesus kadagiti pasurotna: “Itultuloyyo, ngarud, a sapulen nga umuna ti pagarian,” a mangipatuldo iti agpatpatuloy a panagregget, imbes laeng a “sapulenyo nga umuna ti pagarian” (KJ).

No mainaig kadagiti panangiparit, nabatad a nagduma met ti present ken aorist tense. Iti present tense, saan laeng a ti di panangaramid iti maysa a banag ti kayat a sawen ti panangiparit. Kaipapananna nga isardeng ti panangaramid iti dayta. Iti dalanna nga agturong idiay Golgotha, saan nga imbaga laeng ni Jesu-Kristo kadagiti babbai a sumursurot kenkuana, “Saankayo nga agsangit,” no di ket, yantangay agsangsangitda idin, kinunana: “Isardengdak a sangsangitan.” (Lu 23:28) Kasta met kadagidiay aglaklako kadagiti kalapati iti templo, kinuna ni Jesus: “Isardengyo a pagbalbalinen ti balay ni Amak a balay ti tagilako!” (Jn 2:16) Iti Sermon iti Bantay kinunana: “Isardengyo ti maringgoran” maipapan iti kanen, inumen, wenno ikawesyonto. (Mt 6:25) Iti sabali a bangir, iti aorist tense, ti panangiparit ket maysa a bilin maibusor iti panangaramid iti maysa a banag iti aniaman a tiempo wenno kanito. Naipakita nga ibagbaga ni Jesus kadagiti dumdumngeg kenkuana: “Gapuna, dikay pulos maringgoran [kayatna a sawen, iti aniaman a kanito dikay maringgoran] maipapan iti sumaganad nga aldaw.” (Mt 6:34) Ditoy naaramat ti aorist tapno ipasimudaag nga iti aniaman a tiempo rumbeng a saan a maringgoran dagiti adalan.

Ti sabali pay a pagarigan a mangipakita a kasapulan nga ikabilangan ti tense ti Griego iti panagipatarus ket masarakan iti Hebreo 11:17. Ti sumagmamano a patarus saanda nga ikabilangan ti naisangsangayan a pateg ti tense ti berbo. Kas panangtukoy ken Abraham, kunaen ti King James Version: “Daydiay immawat kadagiti kari indatonna ti bugbugtong nga anakna.” Ti Griego a berbo ditoy a naipatarus nga ‘indaton’ adda iti imperfect tense, a mabalin a mangipaawat iti kapanunotan a ti tignay nairanta wenno ginandat, ngem saan a natungpal wenno nairingpas. Gapuna, maitunos iti aktual a napasamak, ti Griego a berbo ad-adda a mayanatup a maipatarus a “ginandatna nga idaton.” Kasta met, iti Lucas 1:59, maipapan iti tiempo ti pannakakugit ti anak da Zacarias ken Elisabet, ti naaramat nga imperfect tense ipatuldona nga imbes a ti patarus nga, “Isu inawaganda iti Zacarias, a mapanaganan iti nagan ni amana” (KJ), ti teksto rumbeng a mabasa a “Panagananda koma [ti ubing] iti nagan ni amana, a Zacarias” (NW). Maitunos daytoy iti aktual a napasamak, awan sabali, nga isu napanaganan iti Juan, sigun kadagiti pammilin ni anghel Gabriel.​—Lu 1:13.

Transliterasion. Tumukoy daytoy iti ispeling ti Griego a sasao a naaramat dagiti letra ti sabali nga alpabeto. Iti kaaduan a kaso, letra-por-letra laeng dayta a panagisandi, b maipaay iti β, g maipaay iti γ, ken dadduma pay. Pudno met daytoy kadagiti Griego a bokales, a maipaay iti α, e maipaay iti ε, e maipaay iti η, i maipaay iti ι, o maipaay iti ο, y maipaay iti υ, ken o maipaay iti ω.

Diptong. Ti adda iti ngato a sapasap a pagannurotan ti letra-por-letra a panagisandi agaplikar met iti kaaduan a diptong (balikas a kasla kombinasion ti agduma a bokales): ai maipaay iti αι, ei maipaay iti ει, oi maipaay iti οι. Ti Griego a letra nga iʹpsi·lon (υ) ket saan a mairaman kadagiti sumaganad a pagarigan: ti αυ ket au, saan nga ay; ti ευ ket eu, saan nga ey; ti ου ket ou, saan nga oy; ti υι ket ui, saan a yi; ti ηυ ket eu, saan nga ey.

Nupay kasta, adda dagiti gundaway a ti agparang a kasla diptong ket addaan iti marka a diaeresis ( ͏̈) iti rabaw ti maikadua a letra, kas pagarigan, iti αϋ, εϋ, οϋ, ηϋ, ωϋ, αϊ, οϊ. Ti diaeresis iti rabaw ti i·oʹta (ϊ) wenno iʹpsi·lon (ϋ) ipakitana a saanna a pudpudno a buklen ti maysa a diptong a kadua ti bokales sakbay dayta. Gapuna ti transliterasion ti iʹpsi·lon nga addaan diaeresis ket y, saan nga u. Dagiti agsisinnaganad a pagarigan a nadakamat iti ngato agbalinda nga ay, ey, oy, ey, oy, ai, oi.

Ti sumagmamano a bokales (α, η, ω) addaanda iti bassit nga i·oʹta (ι) (naawagan iti i·oʹta subscript) a naikur-it iti babada. Iti transliterasion dagitoy a Griego a porma, saan nga iti baba ti linia ti nakaikabilan ti i·oʹta (wenno i), no di ket iti abay ken kalpasan ti letra a nagparangan dayta. Gapuna ti ᾳ ket ai, ti ῃ ket ei, ken ti ῳ ket oi.

Marka a tuldek. Adda tallo a kita ti tuldek iti Griego: ti acute (΄), ti circumflex ( ͏͂), ken ti grave (`). Iti Griego, agparang dagitoy iti rabaw ti bokales dagiti silaba a tuldekanda. Nupay kasta, kadagiti transliterasion iti daytoy a publikasion, ti marka agparang iti ungto ti silaba a natuldekan, ket maysa laeng a marka ti naaramat maipaay iti amin a tallo a kita ti tuldek iti Griego. Gapuna, ti λόγος ket namarkaan kas loʹgos; ti ζῷον agbalin a zoiʹon.

Silaba. Kas tulong iti panagibalikas, maysa a tulnek wenno marka a tuldek ti maaramat kadagiti transliterasion tapno mapagsisina amin a silaba. Ti bilang ti silaba ti maysa a Griego a sao pumadpada iti bilang dagiti bokales wenno diptong nga adda iti dayta. No kasta, yantangay dua ti bokales ti λόγος (loʹgos), dua ngarud ti silabana. Ti dua a bokales iti maysa a diptong ket adda iti maymaysa a silaba, saan a dua. Ti sao a πνεῦμα (pneuʹma) addaan iti maysa a diptong (eu) ken maysa a sabali pay a bokales (a) ket ngarud dua ti silabana.

Iti panangbingbingay kadagiti silaba, nasurot dagiti sumaganad a pagannurotan: (1) No ti maysa a konsonante agparang iti tengnga ti maysa a sao, maikabil dayta a kadua ti sumaruno a bokales iti sumaganad a silaba. Gapuna, ti πατήρ agbalin a pa·terʹ. (2) No dadduma, maysa a kombinasion dagiti konsonante ti agparang iti tengnga ti maysa a Griego a sao. No daytoy met laeng a kombinasion dagiti konsonante maaramat a pangirugi iti maysa a Griego a sao, mabalin a dayta met ti pangrugian ti maysa a silaba. Kas pagarigan, ti κόσμος mabingay kas koʹsmos. Ti sm naipaabay iti maikadua a bokales. Daytoy ket gapu ta adu a Griego a sao mangrugida kadagita met laeng a dua a konsonante, kas iti Smyrʹna. Nupay kasta, no iti tengnga ti maysa a sao ti ayan ti maysa a kombinasion dagiti konsonante ket awan Griego a sao a mangrugi iti kasta met laeng a kombinasion, mapagsina dagita a konsonante. Gapuna, ti transliterasion ti βύσσος ditoy ket bysʹsos, yantangay ti ss saan a pangrugian ti aniaman a Griego a sao.

Marka ti panagyesngaw. Ti bokales iti pangrugian ti maysa a sao kasapulanna ti marka ti panagyesngaw, a mabalin a “nalamuyot” (᾿) wenno “narusanger” (῾). Ti marka ti panagyesngaw a “nalamuyot” (᾿) mabalin a maikkat no iti transliterasion; ti marka ti panagyesngaw a “narusanger” (῾) kalikagumanna ti pannakainayon ti h iti rugi ti sao. No dakkel ti umuna a letra, dagitoy a marka ti panagyesngaw agparang sakbay ti sao. Iti kasta a kaso, ti Ἰ agbalin nga I, idinto ta ti transliterasion ti Ἱ ket Hi. No dagiti sao mangrugida iti babassit a letra, dagiti marka ti panagyesngaw agparangda iti ngatuen ti umuna a letra wenno, iti kaso ti kaaduan a diptong, iti ngatuen ti maikadua a letra. Gapuna, ti αἰών agbalin nga ai·onʹ, idinto ta ti ἁγνός ket ha·gnosʹ ken ti αἱρέομαι ket hai·reʹo·mai.

Kanayonanna pay, ti Griego a letra a rho (ρ), a ti transliterasionna ket r, kanayon nga agkasapulan iti marka ti panagyesngaw a “narusanger” (῾) iti rugi ti maysa a sao. Gapuna, ti ῥαββεί ket rhab·beiʹ.

[Tsart iti panid 928]

GRIEGO NGA ALPABETO

Letra

Nagan

Letra-por-letra a Patarus ken Pannakaibalikas¹

Α α

Alʹpha

a

Β β

Beʹta

b

Γ γ

Gamʹma

g, natangken, kas iti rugi²

Δ δ

Delʹta

d

Ε ε

Eʹpsi·lon

e, ababa, kas iti pader

Ζ ζ

Zeʹta

z

Η η

Eʹta

e, atiddog, kas iti keyk

Θ θ

Theʹta

th

Ι ι

I·oʹta

i kas iti asin

Κ κ

Kapʹpa

k

Λ λ

Lamʹbda

l

Μ μ

My

m

Ν ν

Ny

n

Ξ ξ

Xi

x

Ο ο

Oʹmi·kron

o, ababa, a kas iti sultop

Π π

Pi

p

Ρ ρ

Rho

r

Σ σ, ς³

Sigʹma

s

Τ τ

Tau

t

Υ υ

Yʹpsi·lon

y wenno u,⁴ Pranses nga u wenno Aleman nga ü

Φ φ

Phi

ph kas iti Filadelfia

Χ χ

Khi

kh kas iti Likhi

Ψ ψ

Psi

ps kas iti lipstik

Ω ω

O·meʹga

o, atiddog, kas iti oras

¹ Ti naipakita ditoy a pannakaibalikas naiduma iti agdama a Griego.

² Sakbay ti κ, ξ, χ, wenno ti sabali pay a γ, maipaagong ken maibalikas a kasla ng iti bankero.

³ Maaramat laeng iti ngudo ti maysa a sao no agparang ti sigʹma.

⁴ Ti iʹpsi·lon ket u no paset dayta ti maysa a diptong.