Kasanonakayo a Masaluadan ti Abilidad nga Agpanunot?

MAKAAY-AYO a buya ti dadakkel a dalluyon, ngem peggad ti kaipapananna kadagiti marino. Mabalin a pakatayanda dagita a dalluyon.

Iti umasping a pamay-an, mabalin a maipasango dagiti adipen ti Dios kadagiti umad-adu a pakarigatan a mabalin a manglapunos kadakuada. Nalabit nadlawyo a marigrigatan dagiti Kristiano gapu kadagiti arig dalluyon a suot ken sulisog. Sigurado a kayatyo a sarangten dagita, a determinadokayo a mangliklik iti naespirituan a pannakarba. (1 Timoteo 1:19) Ti abilidad nga agpanunot ket napateg a paset ti depensayo. Ania dayta, ken kasano a magun-odan?

Ti Hebreo a sao a naipatarus a “pannakabael [wenno, abilidad] nga agpanunot,” ti mezim·mahʹ, ket nairamut iti sao a kaipapananna “agplano wenno mangisayangkat.” (Proverbio 1:4) Gapuna, iti dadduma a bersion ti Biblia, naipatarus ti mezim·mahʹ kas “kinamanakem” wenno “kinamanagsakbay.” Dagiti eskolar ti Biblia a da Jamieson, Fausset, ken Brown dineskribirda ti mezim·mahʹ kas “kinaridam tapno maliklikan ti dakes ken makasarak iti imbag.” Kaipapanan daytoy ti panangpanunot kadagiti agpaut ken kadarato nga ibunga dagiti tignaytayo. No addaantayo iti abilidad nga agpanunot, siaannad nga usigentayo dagiti bambanag sakbay nga aramidentayo, nangruna no adda dagiti napateg a desision a masapul nga aramidentayo.

No ti maysa a tao nga addaan iti abilidad nga agpanunot ket mangngeddeng maipapan iti masanguanan wenno maipapan iti agdama a kasasaadna, amirisenna nga umuna dagiti mabalin a peggad wenno pakairubuan. Apaman a makitana dagiti posible a peggad, ipamuspusanna no kasano a maliklikan dagitoy, nga ikabilanganna ti epekto ti aglawlaw ken kakaduana. Iti kasta, makaikeddeng iti tignay a mangyeg iti nasayaat a resulta, nalabit dagiti bendision pay ketdi nga aggapu iti Dios. Usigentayo ti sumagmamano a praktikal a pagarigan a mangiladawan iti daytoy nga addang.

Liklikan ti Silo ti Seksual nga Imoralidad

No umablat dagiti nadawel a dalluyon iti proa ti bapor, agpegpeggad a mapattog ti bapor dagiti marino malaksid no sisisigo a subaenda dagiti dalluyon.

Naipasangotayo iti umasping a kasasaad, bayat nga agbibiagtayo iti lubong a nagartem iti sekso. Iti inaldaw, maisarsarangtayo kadagiti dalluyon ti imoral a kapanunotan ken ladawan. Talaga a parasukenda dagiti kadawyan a seksual a tarigagaytayo. Masapul nga usarentayo ti abilidad nga agpanunot ken determinadotayo a mangsaranget iti sulisog, imbes a basta paiyanud kadagiti napeggad a kasasaad.

Kas pagarigan, adda dagiti gundaway a makatrabahuan dagiti Kristiano a lallaki dagidiay di mangraraem unay kadagiti babbai, nga ibilangda dagitoy kas pagipapasan laeng iti gartem. Dagiti katrabahuanda mabalin a laokanda ti panagsasaritada kadagiti naalas nga angaw ken seksual a paripirip. Ti kastoy a kasasaad mabalin a mangimulanto kadagiti imoral a kapanunotan iti isip ti maysa a Kristiano.

Nalabit kasapulan met a mangged ti Kristiano a babai, a mabalin a mangyeg kenkuana kadagiti pakarigatan. Nalabit makatrabahuanna dagidiay sabali ti moral a pagalagadanda. Nalabit agrayo kenkuana ti maysa kadagiti katrabahuanna a lalaki. Iti damo, mabalin a nasayaat ti ipakitana, a raemenna pay ti narelihiosuan a takderna. Gapu iti kinapinget ken kanayon a kaaddana, mabalin a maguyugoy ti Kristiano a babai nga ad-adda a makisinninged kenkuana.

Kas Kristiano, kasano a matulongannatayo ti abilidad nga agpanunot iti kasta a kasasaad? Umuna, pagbalinennatayo nga alerto kadagiti naespirituan a peggad, ken maikadua, tignayennatayo nga agpanunot no ania ti maiparbeng a tignay. (Proverbio 3:21-23) Kadagiti kastoy a kasasaad, mabalin a nasken nga ilawlawag kadagiti katrabahuan a dagiti pagalagadantayo ket naiduma gapu iti Nainkasuratan a patpatientayo. (1 Corinto 6:18) Ti panagsasao ken kababalintayo mapatalgedanna dayta a takdertayo. Kanayonanna, nalabit nasken a malimitaran ti pannakilangen iti kasta a katrabahuan.

Ngem saan laeng nga iti pagtrabahuan nga adda dagiti sulisog. Mabalin a tumanor met ti kasta a kasasaad no ti agassawa ket baybay-anda a pakapuyen dagiti parikut ti panagkaykaysada. Kinuna ti maysa nga agdaldaliasat a ministro: “Saan a basta agsina ti agassawa nga awan gapgapuna. Nalabit in-inut a lumammiisda iti maysa ken maysa, a manmanoda nga agsarita wenno agkadua. Mabalin nga igaedda ti agpabaknang tapno mailiwliwagda ti parikut iti panagasawada. Ken agsipud ta manmanoda nga aglinnailo, mabalin a maatrakarda iti sabali a dida kasekso.”

Intuloy daytoy aduan kapadasan a ministro: “Rumbeng a kanayon a pagtungtongan ti agassawa no adda aniaman a mamagpeggad iti relasionda. Rumbeng nga agplanoda no kasanoda a makapagdanggay nga agadal, agkararag, ken mangasaba. Dakkel ti magunggonada babaen ti panagtungtongda no addada ‘iti balay, iti dalan, no agiddada, ken no bumangonda,’ kas iti aramiden dagiti nagannak ken dagiti ubbing.”​—Deuteronomio 6:7-9.

Panangdaer Kadagiti Di Nakristianuan a Kababalin

Malaksid a matulongannatayo a sibaballigi a sumaranget kadagiti sulisog nga agaramid iti imoral, matulongannatayo met ti abilidad nga agpanunot a mangrisut kadagiti parikuttayo kadagiti padatayo a Kristiano. No mamataud ti angin kadagiti dalluyon nga umablat iti likudan ti bapor, mabalin nga ibuatda ti likud ti bapor ket mapasikig. Iti kasta, ti sikigan ti bapor ti maipasango kadagiti dalluyon ket mabalin a dadaelenda ti bapor.

Mabalin met a maipasangotayo iti peggad manipud iti di ninamnama a direksion. Agserbitayo ken ni Jehova iti “abagan-abaga” a kadua dagiti adu a matalek a Kristiano a kakabsattayo. (Zacarias 3:9) No maysa kadakuada ti mangipakita iti di Nakristianuan nga aramid, nalabit a madadael ti panagtalektayo kenkuana ken mangyeg iti napalalo a saem. Kasano a ti abilidad nga agpanunot lapdannatayo nga agbalin a di natimbeng ken masaktan iti kasta unay?

Laglagipenyo nga “awan ti tao a saan nga agbasol.” (1 Ar-ari 8:46) Ditay ngarud pagsiddaawan a no dadduma ruroden wenno saktandatayo dagiti padatayo a Kristiano. No sipapanunottayo iti dayta, masaganaantayo ti kasta a pasamak ken makapagmennamenna no kasano ti rumbeng a panagtignaytayo. Kasano ti isusungbat ni apostol Pablo idi a sigugubsang ken sibabassawang a nagsao maibusor kenkuana ti sumagmamano a kakabsatna a Kristiano? Imbes a mapukawna ti naespirituan a kinatimbengna, kinunana a ti pananggun-od iti anamong ni Jehova ket napatpateg ngem iti pananggun-od iti anamong ti tao. (2 Corinto 10:10-18) Ti kasta a kababalin tulongannatayo a di agdarasudos no rurodendatayo.

Umasping dayta no maitibkol ti sakatayo. No mapasamak dayta, saantayo a dagus a makapagpanunot a nasimbeng. Ngem no awanen ti ut-ot, makapagpanunot ken makapagtignaytayo a kalmado. Umasping iti dayta, saantayo koma nga agdarasudos nga agtignay no adda mangibbat iti makapasakit a sao wenno aramid. Imbes ketdi, agtanangtayo ket utobentayo ti ibunga ti nadarasudos a panagibales.

Ni Malcolm, adun a tawen a misionero, inlawlawagna ti ar-aramidenna no adda mangpasakit kenkuana. “Umuna a kitaek ti naaramid a listaan dagiti saludsod: Karurodko kadi daytoy a kabsat agsipud ta agduma ti personalidadmi? Napateg kadi a talaga ti imbagana? Ti kadi epekto ti malaria iti emosionko ti mangpakpakaro iti marikriknak? Agbaliw ngata ti panangmatmatko kalpasan ti sumagmamano nga oras?” Kas naammuan ni Malcolm, masansan a ti di pagkikinnaawatan ket bassit laeng a banag ken mabalin a palabsen.a

Innayon ni Malcolm: “No dadduma, uray kasano ti panangikagumaak a mangrisut iti problema, di latta nainggayyeman ti kababalin ti kabsat. Ngem ikagumaak ti di maupay. Sumayaat ti panangmatmatko mientras nga inaramidko ti amin a kabaelak. Panunotek laengen a ti parikut ket masolbar iti panaglabas ti tiempo imbes a matmatak a marisutko a personal. Diak ipalubos a maapektaran ti espiritualidad wenno ti relasionko ken ni Jehova ken kadagiti kakabsatko.”

Kas ken Malcolm, ditay koma pakaringgoran unay ti di umiso a kababalin ti maysa a tao. Iti tunggal kongregasion, adu dagiti makaay-ayo, matalek a kakabsat a lallaki ken babbai. Makaparagsak ti ‘makidanggay’ kadakuada a magna iti Nakristianuan a dalan. (Filipos 1:27) Ti pananglaglagip iti naayat a tulong ti nailangitan nga Amatayo ti tumulong met kadatayo a mangmatmat a sipopositibo iti bambanag.​—Salmo 23:1-3; Proverbio 5:1, 2; 8:12.

Di Panagayat Kadagiti Bambanag iti Lubong

Ti abilidad nga agpanunot matulongannatayo a mangsango iti sabali pay a nasikap a sulisog. No umablat dagiti dalluyon iti sikigan ti bapor, in-inut nga iduronna ti bapor iti sabali a direksion bayat ti normal a paniempo. Ngem bayat ti bagyo, mabalin a pattogenna ti bapor.

Kasta met, no magargaritayo a mangtagiragsak iti amin nga ituktukon ti dakes a lubong, daytoy materialistiko a panagbiag ti mangisiasi kadatayo iti naespirituan. (2 Timoteo 4:10) No mabaybay-an, ti panagayat iti lubong ti mangituggodto kadatayo a mangbaybay-a a naan-anay iti Nakristianuan a panagbiagtayo. (1 Juan 2:15) Kasano a makatulong kadatayo ti abilidad nga agpanunot?

Umuna, tulongannatayo a mangammo no ania dagiti peggad a mabalin a pakaipasanguantayo. Usaren ti lubong ti amin a taktika ti panagnegosio tapno maguyugoynatayo. Awan sarday ti panangitandudona iti estilo ti panagbiag a rumbeng kano a tun-oyen ti tunggal maysa​—ti naparammag a panagbiag dagiti nabaknang, dagiti nadaeg, ken dagiti “agparang a naballigi.” (1 Juan 2:16) Ipanamnama ti lubong ti panagraem ken anamong ti tunggal maysa, nangruna dagiti kapatada ken kaarrubatayo. Ti abilidad nga agpanunot ti tumulong a mangsumra iti daytoy a propaganda, nga ipalagipna ti kinapateg ti ‘agtultuloy a panangliklik iti panagayat iti kuarta,’ agsipud ta inkari ni Jehova a ‘saannatayonto a pulos baybay-an.’​—Hebreo 13:5.

Maikadua, ti abilidad nga agpanunot lapdannatayo a sumurot kadagidiay ‘simmiasi iti kinapudno.’ (2 Timoteo 2:18) Nagrigat a liklikan dagidiay dati a kasinged ken pagtaltalkantayo. (1 Corinto 15:12, 32-34) Uray no bassit laeng ti impluensia dagidiay nangbaybay-a iti Nakristianuan a panagbiag, lapdanna ti naespirituan a panagrang-aytayo ket agpeggadtayto. Agbalintayto a kasla maysa a barko a sumiasi iti bassit laeng manipud iti umiso a direksion. Kalpasan ti naunday a panagdaliasat, makasangpet ti barko iti lugar nga adayo unay iti destinasionna.​—Hebreo 3:12.

Ti abilidad nga agpanunot matulongannatayo a mangammo iti pudno a kasasaadtayo iti naespirituan nga anag ken sadino ti pagturturongantayo. Nalabit mabigbigtayo a kasapulan ti ad-adda a pannakiramantayo iti Nakristianuan nga aktibidad. (Hebreo 6:11, 12) Imutektekanyo no kasano a ti maysa nga agtutubo a Saksi inusarna ti abilidadna nga agpanunot tapno maragpatna dagiti naespirituan a kalat: “Naaddaanak iti gundaway a manggun-od iti kurso a journalism. Paginteresak unay daytoy, ngem nalagipko ti bersikulo iti Biblia a nangibaga a ti ‘lubong ket aglabas ngem ti agaramid iti pagayatan ti Dios agtalinaed iti agnanayon.’ (1 Juan 2:17) Pinampanunotko a masapul nga agbiagak sigun iti patpatiek. Binaybay-an dagiti dadakkelko ti Nakristianuan a pammati, ket diak kayat ti maitulad kadakuada. Gapuna, inkeddengko ti maaddaan iti biag nga addaan panggep ket simrekak iti amin-tiempo a ministerio kas regular pioneer. Kalpasan ti uppat a makapnek a tawen, mariknak a nakaaramidak iti umiso a pangngeddeng.”

Naballigi a Panangsaranget Kadagiti Naespirituan a Bagyo

Apay a naganat nga usarentayo ita ti abilidadtayo nga agpanunot? Dagiti marino nasken a naridamda kadagiti pagilasinan nga adda peggad, nangruna no adda um-umay a bagyo. No lumam-ek ti tiempo ken pumigsa ti angin, rikpanda dagiti seserkan ken saganaanda ti aniaman a kadaksan a kasasaad. Iti umasping a pamay-an, masapul nga agsaganatayo a sumango kadagiti dadakkel a pakarigatan bayat nga umad-adani ti panungpalan daytoy dakes a sistema. Agrakrakayan ti moralidad ti kagimongan ken ‘dagiti nadangkes a tattao rumang-ayda manipud dakes nga agturong iti dakdakes.’ (2 Timoteo 3:13) No kasano a dagiti marino ket regular a dumngeg iti damag maipapan iti paniempo, masapul nga ipangagtayo dagiti naimpadtuan a pakdaar ti naipaltiing a Sao ti Dios.​—Salmo 19:7-11.

No usarentayo ti abilidad nga agpanunot, mayaplikartayo ti pannakaammo a mangiturong iti biag nga agnanayon. (Juan 17:3) Ammotayo a sumangbay dagiti parikut ket makapangngeddengtayo no kasano a risuten dagitoy. Iti kasta, makapagsaganatayo a di sumiasi iti Nakristianuan a panagbiag, ket makaibangontayo iti “nasayaat a pamuon maipaay iti masanguanan” babaen ti panangipasdek ken panangragpat kadagiti naespirituan a kalat.​—1 Timoteo 6:19.

No salimetmetantayo ti praktikal a kinasirib ken abilidad nga agpanunot, saantayo a kasapulan ti ‘agbuteng iti aniaman a kellaat a makapaalinggaget a banag.’ (Proverbio 3:21, 25, 26) Imbes ketdi, maliwliwatayo iti kari ti Dios: “No ti sirib sumrek iti pusom ket ti met laeng pannakaammo agbalin a makaay-ayo iti mismo a kararuam, ti met laeng pannakabael nga agpanunot aywanannakanto.”​—Proverbio 2:10, 11.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 23]

Ti kanayon a panagsarita palagdaenna ti panagasawa