SINUKOG A BAYBAY (BAYBAY A GAMBANG)

Idi naibangon ti templo bayat ti panagturay ni Solomon, ti “sinukog [kayatna a sawen, tinubay wenno minolde] a baybay” ti simmukat iti mayakar-akar a palanggana a gambang a naaramat iti immun-una a tabernakulo. (Ex 30:17-21; 1Ar 7:23, 40, 44) Ni Hiram a maysa a Hebreo-Fenicio ti nangibangon iti dayta, ket nabatad a naawagan iti “baybay” gapu ta nakaad-adu a danum ti malaonna. Daytoy a pagkargaan, a naaramid met iti gambang, ket “sangapulo a kasiko [4.5 m; 14.6 pie] manipud maysa a ngarabna agingga iti sabali a ngarabna, nagsirkulo iti intero nga aglikmut; ket ti kangatona lima a kasiko [a. 2.2 m; 7.3 pie], ket kinasapulan ti banteng a tallopulo a kasiko [13.4 m; 44 pie] tapno palikmutan ti intero nga aglikmutna.”​—1Ar 7:23.

Aglikmut a Rukod. Ti aglikmut a rukod a 30 kasiko ket nabatad a kaasitgan a kumpleto a numero, ta ti ad-adda nga eksakto a rukodna ket 31.4 kasiko. Maipapan itoy, ni Christopher Wordsworth adawenna ti maysa a tao nga agnagan Rennie kas mangikuna iti daytoy makapainteres a komento: “Agingga idi tiempo ni Archimedes [maikatlo a siglo K.K.P.], ti aglikmut a rukod ti maysa a sirkulo ket kanayon a marukod a diretso manipud tengnga agingga iti igid; ket gagangay a deskribiren ni Hiram ti baybay kas tallopulo a kasiko a nagtimbukel, a ti panangsukatna iti dayta ket babaen ti gagangay a pamay-anda idi a manipud tengnga agingga iti igid, wenno kagudua ti diametrona, a lima a kasiko, a no mapamin-innem dayta iti intero nga aglawlaw, wenno ‘ngarab,’ agdagup iti nadakamat a tallopulo a kasiko. Nabatad a ti panggep laeng ti teksto ket ipaayna dagiti rukod ti Baybay iti gagangay a pagsasao a matarusan ti tunggal maysa, a ti pannakarukod ti aglikmut ket maitunos iti pamay-an a panangrukod dagiti amin a nasigo a trabahador, a kas ken Hiram, kadagiti sirkulo kadagidi a tiempo. Ngem, siempre sigurado a pagaammona unay a nalawlawa pay ti aktual a rukod ti aglikmutna, nupay tallopulo laeng a kasiko ti pakagupgopan ti innem a sikiganna no ibatay dayta iti panangrukod manipud tengnga agingga iti igid.” (Nota iti King James Version, London, 1887) Ngarud, agparang a ti nakaibatayan daytoy ket isu ti nakayugalian a panagkarkulo a tallo iti kada maysa (kayatna a sawen, ti rukod ti aglikmutna ket napamitlo a rukod ti diametrona), a rebbeng nga ibilang kas pattapatta laeng.

Gambang. Ti baybay a gambang naarkosan kadagiti “sinantabungaw nga arkos” ken naituon dayta iti 12 a sinukog a toro, a tallo ti nakasango iti amianan, tallo iti abagatan, tallo iti daya, ken tallo iti laud. Kasla sabong ti lirio ti ngarab ti baybay. Yantangay “sangadakulapan [7.4 cm; 2.9 pul.]” ti kapuskol daytoy a nagdakkel a pagkargaan, mabalin nga agdagsen iti agarup 27 a metriko tonelada (30 tonelada). (1Ar 7:24-26) Daytoy nakaad-adu unay a gambang ket nagtaud kadagiti abasto a nagun-odan ni Ari David kadagiti panagparmekna idiay Siria. (1Cr 18:6-8) Nasukog dayta iti molde a pila idiay rehion ti Jordan ken pudno a nakaskasdaaw a gapuanan.​—1Ar 7:44-46.

Laonenna. Ti salaysay iti 1 Ar-ari 7:26 tukoyenna ti baybay kas ‘aglaon iti dua ribu a bat a sukat,’ idinto ta ti pumadpada a salaysay iti 2 Cronicas 4:5 saritaenna dayta kas ‘aglaon iti tallo ribu a bat a sukat.’ Kunaen ti dadduma a ti panagduma ket bunga ti panagbiddut ti eskriba iti salaysay ti Cronicas. Ngem nupay maymaysa a Hebreo a berbo ti naaramat kadagitoy a teksto a ti kaipapananna ket “aglaon,” adda met bassit wayawaya ti naiduma a panangipatarus iti dayta. Gapuna, adda sumagmamano a patarus a ti panangipatarusda iti 1 Ar-ari 7:26 ket mabasa a ti pagkargaan “naglaon” wenno “makargaan” iti 2,000 a bat a sukat, ket ipatarusda ti 2 Cronicas 4:5 a mabasa a “makargana” wenno “makalaon” wenno “malaonna” ti 3,000 a bat a sukat. (AT, JB, NW) Daytoy ti mangipalubos iti panangtarus a ti salaysay ti Ar-ari idatagna ti kaadu ti danum a kadawyan a maurnong iti pagkargaan idinto ta ti salaysay ti Cronicas saritaenna ti aktual a laonen ti pagkargaan no mapunno agingga iti ngarab.

Adda pammaneknek a ti nagkauna a bat a sukat ket katupag ti agarup 22 L (5.8 gal.). Gapuna, no ti baybay makargaan agingga iti dua a kakatlo ti kabaelanna a laonen, kadawyanna nga agarup 44,000 L (11,620 gal.) a danum ti laonenna. Tapno makapaglaon iti kasta a kaadu, masapul a saan a diretso nga agpababa ti bakrangna, no di ket masapul a nagbakkug ti bakrangna iti baba ti ngarab, wenno bibig, iti kasta kasla banga ti langa dayta a pagkargaan. Ti maysa a pagkargaan a kasta ti sukogna ken addaan kadagiti rukod nga immun-unan a nadakamat ket makapaglaon agingga iti 66,000 L (17,430 gal.). Ni Josephus, Judio a historiador idi umuna a siglo K.P., deskribirenna ti baybay kas “hemispero ti sukogna.” Ipatuldona met a naikabil ti baybay iti nagbaetan ti altar ti daton a mapuoran ken iti patakder ti templo, iti umabagatan.​—Jewish Antiquities, VIII, 79 (iii, 5); VIII, 86 (iii, 6).

Mainayon iti baybay a gambang adda sangapulo a babbabassit a palanggana a gambang a naituon kadagiti kareson, ket nabatad nga aggapu iti baybay a gambang ti naikarga kadagitoy. (1Ar 7:38, 39) Addaan kadagiti gripo dayta a baybay sigun iti Rabbiniko a sursuro. Ti sangapulo a palanggana ket naaramat iti panangbuggo iti sumagmamano a sakripisio ken nalabit iti sabali pay a panangdalus, ngem “ti baybay agpaay iti papadi tapno dayta ti pagbugguanda.” (2Cr 4:6) Mamati ti sumagmamano a rabbi a naan-anay a tumaneb dagiti papadi iti danum ti baybay a gambang, idinto ta kuna ni Josephus a “pagbugguan dayta ti papadi iti im-ima ken saksakada.” (Jewish Antiquities, VIII, 87 [iii, 6]) Aniaman ti inaramidda, nainaig ti baybay a gambang iti panangdalus ti papadi iti bagbagida.

Iti Padto. Makatulong daytoy iti panangtarus kadagiti pannakatukoy iti libro ti Apocalipsis ti “simmarming a baybay” a nakita nga adda iti sanguanan ti trono ti Dios iti sirmata ni apostol Juan. (Apo 4:6; 15:2) Dayta ket “umasping iti kristal,” nalabit aganninaw dagiti bakrangna (idiligyo ti Apo 21:18, 21) iti kasta makita dagiti linaonna. Dagidiay agtaktakder iti sibay dayta, dagiti persona a nagballigi maibusor “iti atap nga animal” ken iti “ladawanna,” tumupag kadagidiay “naayaban ken napili ken matalek” a nadeskribir iti Apocalipsis 17:14; 20:4-6. Agserbi dagitoy kas “papadi ti Dios ken ni Kristo” ken kas ar-ari a kadua ni Kristo bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturayna. (Idiligyo ti 1Pe 2:9.) Ti kaadda dagitoy a klase papadi iti sibay ti “simmarming a baybay” iti sanguanan ti trono ti Dios ipalagipna ti panangdakamat ti apostol iti kongregasion Kristiano kas ‘nadalusan iti panangbuggo iti danum babaen ti sao.’ (Efe 5:25-27) Dinakamat met ni Jesus a ti inwaragawagna a sao ti Dios ket makadalus. (Jn 15:3) Ti ‘pannakailaok ti apuy’ (Apo 15:2) kadagiti danum a linaon ti baybay ket awan duadua a tumukoy kadagiti panangukom ti Dios, ta ti apuy masansan a maar-aramat mainaig kadagitoy, ken nadeskribir a ti Dios a mismo ket kas iti “mangibus nga apuy” kadagidiay mangilaksid iti nadibinuan a pagayatanna.​—Heb 12:25, 29.

Iti sirmata ni Juan, ti pannakaaramat ti “simmarming a baybay” kas simbolo ket nagserbi ngarud a mangyilustrar iti naipaltiing nga inlawlawag ni Pablo a ti naindagaan a tabernakulo ken templo agraman ti alikamen dagita ken dagiti annongen ti papadi ket nagserbi a pagtuladan iti nailangitan a bambanag. (Idiligyo ti Heb 8:4, 5; 9:9, 11, 23, 24; 10:1.) No maipapan iti kaipapanan dagiti sinukog a toro a nagtuonan ti baybay a gambang iti templo ni Solomon, kitaenyo ti TORO.