Ti Mangibabain a Balangkantis​—Ti Pannakarbana

“Narba! Narba ti Babilonia a Dakkel, isu a nagpainum kadagiti isuamin a pagpagarian iti arak ti pungtot gapu iti pannakikamalalana!”​—APOCALIPSIS 14:8.

Daytoy nga artikulo ken ti sumaruno buklenna ti pangserra a palawag iti simposium a napauluan “Ti Naituding a Tiempo Asidegen,” a naiparang bayat ti 1988 a Nadiosan a Kinahustisia a Kumbension dagiti Saksi ni Jehova

 1. Siasino ti mangibabain a “balangkantis,” ken apay a masapul nga isut’ am-ammuetayo?

TI MANGIBABAIN a “balangkantis”​—asino daytoy? Apay a masapul a pagsaritaantayo? Saan kadi a dagiti makaparagsak a nobela, sine, TV, ken dagiti videos mangipapaaydan kadagiti nakarimrimon a pabuya iti imoralidad? Pudno! Ngem daytoy ket saan nga ordinario a babai iti rabii. Isu, kinapudnona, ti kasta unay ti impluensiana, ti kadadaksan, ti manangpapatay iti kasta unay iti amin a historia. Ket ilaklakona dagiti serbisiona iti nasuroken a 4,000 a tawtawen! Masapul a maammuantayo ti maipapan kenkuana a maipaay iti pakasalaknibantayo. Idiay Apocalipsis 14:8, maysa a nailangitan nga anghel ti mangawag itoy a dakes ti pakasarsaritaanna a babai a “Babilonia a Dakkel” ket deskribirenna a kas mananggargari kadagiti nasnasion. Agsipud ta kasta ti kinapeggadna, maragsakantayo a makaammo a “ti intuding [ni Jehova a tiempo a panangibanag iti pannakaukomna] asidegen.”​—Apocalipsis 1:3.

 2. Sadino ti nangalaan ti balangkantis ti naganna, ket kasano ti panangrugi ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion?

² Daytoy a balangkantis innalana ti naganna manipud iti kadaanan a Babilonia, ti natangsit a siudad a naipasdek idiay Mesopotamia nasurok a 4,000 a tawenen ti napalabas babaen ken ni Nimrod, ti “mannakabalin a mangnganop a maibusor ken Jehova.” Idi rinugian dagiti taga Babilonia ti nangibangon iti maysa a pagano a relihiuso a torre, ginulo ni Jehova ti pagsasaoda ket inwaraswarasna ida kadagiti ungto ti daga. Intugotda dagiti relihionda, ket kasta ti panangrugi ti sangalubongan nga imperio ti Binababilonia a relihion. Pudno unay, dayta ket Babilonia a DAKKEL. (Genesis 10:8-10; 11:1-9) Agingga iti kaaldawantayo, dagiti misterio iti kadaanan a Babilonia ket maiparangarang kadagiti pammati ken ar-aramid dagiti relrelihion iti lubong. (Apocalipsis 17:7) Ti Hebreo a nagan a maipaay iti siudad, ti Babel, kaipapananna “Kinagulo,” maysa a maitutop a nagan a maipaay kadagiti aglalaok nga ulbod a relihion itatta!

 3. (a) Kasano kapaut ti panangkautibo ti Babilonia iti ili ti Dios, a nangiyasideg kadakuada iti ania? (b) Kaano a sinagaba ti Babilonia ti napeggad a pannakarbana, ket apay a saan a dimteng ti panungpalanna iti dayta a tiempo?

³ Nakaungar ti kadaanan a Babilonia manipud iti immuna a pannakalapped ti irarang-ayna ket, babaen ti panangparmekna iti Asiria idi 632 K.K.P., nagbalin a maikatlo a pannakabalin ti lubong iti historia ti Biblia. Ti kasta a dayagna ket apagbiit laeng​—nakurkurang ngem sangagasut a tawen​—ngem iti ngangngani 70 kadagidiay a tawtawen, kinautibona ti ili ti Dios nga Israel. Daytoy ti nangiyasideg kadakuada kadagiti rinibribo a templo ken kapkapilia iti Babilonia, dagiti tinallo a didiosna ken dagiti tinallo a diablona, ti panagdayaw iti ina-ken-anak, ken ti astrolohiana a mangidaydayaw kadagiti maipagarup nga immortal a didios. Gapuna, dagiti kautibo nga Israelitas addada iti mismo a sangalubongan a sentro iti ulbod a panagdayaw, idi ti siudad ti Babilonia nagsagaba iti napeggad a pannakarbana, idi 539 K.K.P. Ngem saan pay a dayta ti panungpalanna! Dagiti manangparmekna intultuloyda ti panangusar kenkuana a kas ti madaydayaw a sentro ti relihion.

Maysa a Sangalubongan a Relihiuso nga Imperio

 4. (a) Ania ti inwaragawag dagiti mammadto ni Jehova maipapan iti Babilonia, ket ania ti napasamak iti Babilonia? (b) Ania a sabali a Babilonia ti sibibiag pay, a mamagpeggad kadagiti tattao ditoy daga?

⁴ Dagiti mammadto ni Jehova impakaammodan ti panangukomna a ti Babilonia masapul a “mapukaw a naan-anay”​—“kas iti panangrebba ti Dios iti Sodoma ken Gomorra.” Natungpal kadi kamaudiananna dagidiay a padpadto? Wen, agingga iti maudi a detalye! Kabayatanna, ti kadaanan a Babilonia nagbalin a bunton iti bato​—a di matagitaon malaksid kadagiti reptilia ken dagiti atap nga animal​—apag-isu kas iti naipadto! (Isaias 13:9, 19-22; 14:23; Jeremias 50:35, 38-40) Nupay kasta, ti sabali a Babilonia, ti moderno-aldaw a Babilonia a Dakkel, adda pay laeng. Kas ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion, tagtaginayonenna dagiti sursuro ti orihinal a Babilonia ken ti ⁶ natangsit nga espiritu. Isu ti kangrunaan nga instrumento ni Satanas a mangbulbulsek kadagiti tattao kadagiti pangpanggep ti Pagarian ni Jehova.​—2 Corinto 4:3, 4.

 5. (a) Ania dagiti timmaud a relihion bayat ti kangitingitan ti panagturay ti Babilonia, ngem apay a saan a nagballigi ni Satanas a nanglapunos iti intero a lubong iti ulbod a relihion? (b) Kasano ti panangusar ni Satanas iti ulbod a relihion kalpasan ti pannakaiserrek ti Kinakristiano?

⁵ Agarup iti maikanem a siglo sakbay ni Kristo, idi ti Babilonia a pannakabalin ti lubong ket adda iti kangitingitan iti dayagna, nagparang met dagiti relihion a Hinduismo, Buddhismo, Confucianismo, ken Shintoismo. Ngem nagballigi kadi ni Satanas iti pananglapunosna ti intero a lubong iti ulbod a relihion? Saan, ta maysa a natda kadagiti kadaanan a saksi ni Jehova ti nagsubli manipud Babilonia a nangibangon manen iti panagdayaw ken ni Jehova. Gapuna, dagiti matalek a Judio addada sadiay, innem a siglo kalpasanna, tapno abrasaen ti Mesias ken agbalin nga umuna a kamkameng iti kongregasion Kristiano. Ti ulbod a relihion ti nangiyeg iti pannakapapatay ti mismo nga Anak ti Dios ket nagbalin nga instrumento ni Satanas iti panangbusor iti pudno a Kinakristiano, kas iti impakdaar ni Jesus ken dagiti apostolesna.​—Mateo 7:15; Aramid 20:29, 30; 2 Pedro 2:1.

 6. (a) Kasano ti panangmulit ni Satanas kadagiti Nakristianuan a sursuro, ket ania dagiti timmaud a makalais-Dios a sursuro? (b) Ania ti napasamak kadagiti rinibribo a mangaykayat iti kinapudno ti Biblia ngem kadagiti sursuro a Binababilonia?

⁶ Nangnangruna kalpasan ti maikadua a pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P., nga inusar ni Satanas dagiti ulbod nga apostoles a mangdadael kadagiti Nakristianuan a sursuro, a linaokanna dagitoy kadagiti misterio a Binababilonia ken dagiti nailubongan a pilosopia a Griego. Gapuna, maysa a ‘tallo a dios,’ ti Trinidad, ti naisukat iti “maymaysa a Jehova.” (Deuteronomio 6:4; Marcos 12:29; 1 Corinto 8:5, 6) Ket ti doktrina nga immortalidad iti natauan a kararua, kas insuro ti pagano a pilosopo a ni Plato, ket naiserrek a mangilibak iti napateg a sursuro ti Biblia a subbot ni Kristo ken ti panagungar. Daytoy ti nangilukat iti pammati iti umap-apuy nga impierno ken ti saan unay a naapuy a purgatorio. (Salmo 89:48; Ezequiel 18:4, 20) Dagita a makalais-Dios a sursuro a manggunggundaway iti panagbuteng dagiti tattao ket nakatulong a nangpunno kadagiti pagidulinan ti daton dagiti ig-iglesia. Kasta met, kadagidi al-aldaw iti Inkisision ken iti Repormasion, ti klero dinan mauray dagiti apuy ti impierno a mangaramid iti panangtutuok. Rinibribo a mangaykayat iti kinapudno ti Biblia ngem kadagiti Binababilonia a sursuro ti napuoran iti istaka agpadpada babaen kadagiti Katoliko ken dagiti Protestante. Ngem kas makitatayonto, ti kinabalangkantis ti Babilonia a Dakkel saan laeng nga agpatingga iti panangisaknapna iti kinaulbod.

Ti Aldaw ti Panangukom ni Jehova

 7. (a) Kaano ken kasano ti panangisubli ni Jehova kadagiti pamunganayan a kinapudno ti Biblia ken panangibutaktakna kadagiti ulbod a Binababilonia a sursuro? (b) Ania a namunganayan a sursuro ti Biblia ti insubli dagiti Estudiante ti Biblia?

⁷ Ti aldaw ti panangukom ni Jehova iti daytoy a balangkantis masapul a dumteng! (Hebreo 10:30) Adda ti panawen iti panagsagana, a nangrugi idi 1870’s, idi imbaon ni Jehova ti “mensahero[na]”​—maysa a napasnek a grupo dagiti estudiante ti Biblia​—tapno isublida dagiti kangrunaan a kinapudno iti Biblia ken ibutaktakda dagiti ulbod a Binababilonia a sursuro. (Malakias 3:1a) Daytoy a grupo ti “mensahero” immanamong kadagiti naimpadtuan a sasao iti Apocalipsis 4:11: “Sika ti maiparbeng, Jehova a Diosmi, nga umawat iti dayag ken iti dayaw ken iti pannakabalin, ta sika pinarsuam dagiti isuamin nga adda ket gapu iti nakemmo naaddada ken naparsuada.” Ti “mensahero” nagbalin met a manangitandudo a mismo iti daton a subbot ni Jesus, ti probision ti Dios a maipaay a pangsubbot iti sangatauan. Ti nasubbot a sangatauan iramanna, umuna, ti “bassit nga ipastoran” isu a makipagturayto a kadua ni Jesus iti nailangitan a Pagarian ken, kalpasanna, dagiti ginasut a milion nga agbiagto nga agnanayon iti Paraiso a daga​—a kaaduan kadagitoy ti mapagungarto manipud kadagiti natay. (Lucas 12:32; 1 Juan 2:2; Aramid 24:15) Wen, dagidiay nga Estudiante ti Biblia insublida dagitoy a kangrunaan a kinapudno, ket iti piguratibo a pamay-an, ‘inturongda ti hose iti impierno ket ineddepda ti apuy’ iti Binababilonia a sursuro nga agnanayon a pannakatutuok!a

 8. (a) Kasano ti panangusar ti klero ti Kakristianuan iti Gubat Sangalubongan I a mangpadas a mangdadael kadagiti Estudiante ti Biblia? (b) Ania ti napasamak iti hues a namagtalinaed iti pagbaludan kadagiti walo nga opisiales iti Watch Tower Society babaen iti panagkedkedna a maipaayanda ti piansa?

⁸ Iti 40 a tawenen dagiti Estudiante ti Biblia situtured nga impakaammoda a ti tawen 1914 tandaannanto ti panungpalan ti Panawen Gentil. Kas ninamnama, dayta a tawen ti nangiyeg kadagiti makagunggon iti lubong a paspasamak, a ti umuna a gubat sangalubongan saan nga isu ti kabassitan kadakuada. O, anian ti panangpadas ti klero ti Kakristianuan​—ti kalalatakan a paset iti Babilonia a Dakkel​—a mangusar iti sangalubongan a krisis a mangdadael kadagidiay a prangka nga Estudiante ti Biblia! Kamaudiananna, idi 1918, naipabaluddan dagiti walo nga opisiales iti Watch Tower Society gapu iti ulbod a pammabasol a sedision. Ngem dagitoy nga opisiales ket nawayawayaanda kalpasan ti siam a bulan ket kalpasanna naabsueltoda. Ti pederal a hues iti E.U. a ni Martin T. Manton, isu a namagtalined kadagiti Estudiante ti Biblia a sibabalud babaen ti panagkedkedna a maikkanda iti piansa, ket pinadayawan kamaudiananna ni Papa Pio XI, ta napagbalin a maysa a “kabaliero iti orden ni San Gregorio a Dakkel.” Nupay kasta, apagbiit ti dayagna, ta idi 1939 isut’ nasentensiaan iti dua a tawen a pannakabalud ken ti nadagsen a multa. Apay? Agsipud ta isut’ nasarakan a nakabasol iti panangilakona kadagiti innem a pangngeddeng iti korte iti nakagupgopan a gatad a $186,000 a pasuksok!

 9. Kasano ti panangilawlawag ti padto ni Malakias no ania ti mapaspasamak iti ili ni Jehova, ket iti kasta ti panangukom nangrugi iti siasino?

⁹ Kas iti napaliiwtayon, simrek ti ili ni Jehova iti maysa a panawen iti pannakasuot idi 1918. Dagiti dadduma pay a sasao ti mammadto idiay Malakias 3:1-3 ilawlawagna no ania ti mapaspasamak: “Ket ti pudno nga Apo [Jehova], a birukenyo, umayto iti apagdarikmat iti templona, ken ti babaonen ti [Abrahamiko] a tulag”​—ni Jesus. Wen, immay ni Jehova ken ti Kristona a mangukom. Ngarud agimtuod ni Jehova: “Sinonto ti makaibtur iti aldaw iti iyaayna, ken sinonto ti makatakder inton agparang? Ta isu kaslanto iti apuy iti mananggugor ken kas iti sosa dagiti labandero.” Sigun iti 1 Pedro 4:17, ti panangukom ket mangrugi kadagidiay agkunkuna nga adda “iti balay ti Dios.” Gapuna, dagiti pudno a Kristiano nagugoranda ken nadalusanda iti serbisio ni Jehova.

“RUMMUARKAYO . . . KENKUANA, O TATTAOK”!

10. Ania a nadiosan a panangukom ti dimteng iti Kakristianuan ken iti amin nga ulbod a relihion idi 1919, a nagbanag iti ania para iti Babilonia a Dakkel?

¹⁰ Kas ti awan panagbabawina a paset ti Babilonia a Dakkel, ti klero ti Kakristianuan saanto a makatakder iti panangukom ni Jehova. Minulitanda dagiti pagan-anayda iti kasta unay kas nakipaset iti pannakigubat iti gubat sangalubongan ken kas manangidadanes kadagiti pudno a Kristiano. (Jeremias 2:34) Imbes nga indayawda ti umay a nailangitan a Pagarian ni Kristo, intandudoda ti inaramid-tao a Liga de Naciones, isu a dineskribirda a kas “ti napolitikaan nga ebkas ti Pagarian ti Dios ditoy daga.” Idi 1919 nalawagen ti panangukom ni Jehova iti Kakristianuan​—ken kinapudnona kadagiti amin nga ulbod a relihion. Narban ti Babilonia a Dakkel, nakondenaren iti ipapatay! Panawenen para kadagiti amin a managayat iti kinapudno ken iti kinalinteg nga agtignay a maitunos iti naimpadtuan a bilin idiay Jeremias 51:45: “Rummuarkayo iti tengngana, O tattaok, ket isalakanyo dagiti bagiyo met laeng, tunggal tao manipud iti narungsot a pungtot ni Jehova.”

11, 12. (a) Ania ti kunaen ti maysa nga anghel idiay Apocalipsis 17:1, 2 maipapan iti pannakaukom ti Babilonia a Dakkel? (b) Ania dagiti “adu a dandanum” a nagtugawan ti balangkantis, ken kasano ti “panangpainumna [kadagiti agnaed iti daga] iti arak ti pannakikamalalana”?

¹¹ Narban ti Babilonia a Dakkel! Ngem saan pay a nadadael. Kas maysa a sangalubongan nga imperio iti ulbod a relihion, isut’ agtalinaedto iti apagdarikmat kas ti obra maestra ni Satanas iti panangallilaw. Ania ti kamaudianan a panangukom ti Dios kenkuana? Saantay a nabaybay-an nga agduadua! Ukagentayo dagiti Bibliatayo iti Apocalipsis 17:1, 2. Ditoy maysa nga anghel ti nangkablaaw ken ni apostol Juan ket, babaen kenkuana, kadagiti estudiante iti padto itatta, a kunkunana: “Umayka ditoy, ipakitakto kenka ti pannakaukom ti dakkel a balangkantis, nga adda a nagtugaw iti rabaw dagiti adu a dandanum, isu a nakikamalalaan dagiti ar-ari ti daga, ket dagiti agnaed iti daga nabartekda iti arak ti pannakikamalalana.” Ti termino nga “adu a dandanum” tuktukoyenna dagiti nariribuk a sangatauan, a nabayagen a pinarparigat ti dakkel a balangkantis. Ket kunaen ti padto a “dagidiay nga agnaed iti daga” nabartekda iti arak ti pannakikamalalana. Inawatda dagiti ulbod a sursuro ken dagiti nailubongan, imoral a daldalan ti Babilonia a Dakkel ket naulawda, a kasla nabartekda babaen iti nalaka, maiparit nga arak.

¹² Mabasatayo idiay Santiago 4:4: “Makikamkamalala a babai, dikay ammo aya a ti pannakipagayam iti lubong isu ti pannakibusor iti Dios?” Ti maika-duapulo-siglo a relihion ket sisasagana a manggun-od iti anamong ti lubong, ket nangnangruna a pudno dayta iti Kakristianuan. Ti klerona saanda laeng a di inwaragawag ti naimbag a damag iti umay a Pagarian ni Jehova no di ket pinakapuyda dagiti moral a sursuro ti Biblia, a palpalugodanda ti kinalulok ti lubong kadagiti kamkameng ti iglesiada. Uray ti klero nakabasolda met iti nainlasagan a pannakiabig, isu a naan-anay a kinondenar ni apostol Pablo idi a kinunana: “Dikay koma maallilaw. Uray dagiti mannakiabig, uray dagiti agrukbab kadagiti ladladawan, uray dagiti makikamkamalala, uray dagiti binabai, uray dagiti tumulad kadagiti taga Sodoma . . . saandanto a tawiden ti pagarian ti Dios. Ket kakasta idi dagiti dadduma kadakayo. Ngem nadalusankayo.”​—1 Corinto 6:9-11.

“Agtultulid iti Lugnak”

13, 14. (a) Ania dagiti pangarigan a mangipakita a ti moderno-aldaw a klero saanda a “nadalusan”? (b) Ania a kababalin ti innala ti maysa a gimong iti Church of England maipapan kadagiti ar-aramid a homoseksual a pannakidenna, ket ania ti insingasing ti maysa a mannurat iti damdamag a maipanagan koma iti iglesia? (c) Ti apostata a klero maitutop unay kadagiti ania a sasao ni apostol Pedro?

¹³ ‘Nadalusan kadin’ ti moderno-aldaw a klero? Bueno, kas pangarigan, paliiwenyo ti kasasaad idiay Britania, maysa idi a sarikedked iti Protestantismo. Idi Nobiembre 1987, idi ti primero ministro aw-awaganna ti klero a mangipaay iti moral a panangidaulo, ti rektor ti maysa nga iglesia nga Anglicano kunkunana: “Dagiti homoseksual addaanda ti isu met laeng a kalintegan iti sekso a kas ti siasinoman; masapul a kitaentayo ti pagimbagan dayta ket paregtaentayo ti kinamatalek [kadagiti homoseksual].” Impadamag ti maysa a pagiwarnak iti Londres: “Dagiti ar-aramid a homoseksual nasaknapen iti maysa a kolehio ti teolohia nga Anglicano ta dagiti estudiante manipud iti sabali a kolehio masapul a paritanen dagiti kamkamengna a mangsarungkar iti dayta.” Pinattapatta ti maysa a panagadal nga “iti maysa a distrito iti Londres, ti bilang dagiti klero nga addaan kadagiti pagannayasan a homoseksual ket mabalin a nasursurok ngem kagudua ti intero a bilang.” Ket iti maysa a konsilio ti iglesia, 95 porsiento iti klero ti Church of England ti nangsuportar iti mosion a nangibilang iti pannakiabig ken pannakikamalala a kas basbasol, ngem saan a naibilang a basol dagiti homoseksual nga ar-aramid iti pannakidenna; dagita nga ar-aramid a homoseksual ket makuna laeng nga agkurang iti pagalagadan. Iti panagkomentona amin kadagitoy, insingasing ti maysa a mannurat a ti Church of England mabalin a mabaliwan ti naganna a Sodoma ken Gomorra. Kinuna pay ti sabali a pagiwarnak iti Londres: “Masdaaw dagiti Briton bayat a panunotenda ti resulta ti maysa a kaputotan a manangpalugod.”

¹⁴ Anian ti pannakaibagay ti apostata a klero kadagiti sasao ni apostol Pedro: “Napasamak kadakuada daydi pudno a masasao: ‘Nagsubli manen ti aso iti saruana, ken ti takong a nabugguan nagsubli manen nga agtultulid iti lugnak’”!​—2 Pedro 2:22.

15. (a) Ania a panagbaba iti moral nga ipatpateg ti napasamak iti intero a Kakristianuan? (b) Sino ti masapul a makiraman nga agsungsungbat iti daytoy a nakaay-ay-ay a bungana?

¹⁵ Iti intero a Kakristianuan, ken kinapudnona iti intero a lubong, adda ti nakaam-amak a panagpababa dagiti moral nga ipatpateg. Kadagiti dadduma a sosiedad, maibilbilangen ti panagkasar a kas saan a nasken, ket dagidiay a naasawaan pagarupenda a ti kinamatalek iti panagasawa ket saanen nga uso. Mammanon ti mangaramid a legal iti panagtiponda, ket ti diborsio agpangpangato kadagidiay a saan a mangaramid a legal ti panagtiponda. Idiay Estados Unidos, nasursurok pay ngem mamitlo a daras ti inaduanna iti napalabas a 25 a tawen agingga iti nasursurok ngem maysa a milion iti tinawen. Bayat ti 20 a tawen manipud 1965, mamimpat a daras ti diborsio idiay Britania, manipud 41,000 agingga iti 175,000. Dagiti agwaywayas kaykayatda ti makitipon kadagiti agwaywayas iti aniaman a sekso, ket adu ti agsusublat ti parehada. Pagladingitanda ti nakaro a saksakit a maiyakar babaen iti sekso, kangrunaanna ti AIDS, nga agsaksaknap kas resulta iti imoral nga estilo ti panagbiagda ngem itultuloyda nga ipilit ti nakababain a seksual nga ar-aramidda. Ti klero ti Kakristianuan dina dinisiplina dagiti agbasbasol a kamkamengna. Gaput’ dida panangikankanon iti imoralidad, masapul a makiramanda iti responsabilidad iti nakaay-ay-ay a bunga daytoy.​—Jeremias 5:29-31.

16. (a) Ania ti mangipaganetget iti kinapudno a ti Babilonia a Dakkel ket narban, ket ania nga awag ti anghel idiay Apocalipsis 18:2 ti maitutop? (b) Amin dagiti agtarigagay a makalasat iti panungpalan ti lubong masapul nga aramidenda ti ania?

¹⁶ Ti nakalkaldaang a moral a kasasaad iti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion ipaganetgetna met ti kinapudno a ti Babilonia a Dakkel narban. Ti Dios ti nangukomen kenkuana a kas natandaan a maipaay iti pannakadadael. Anian nga umiso, ngarud, ti napigsa a timek ti anghel idiay Apocalipsis 18:2: “Narba! Narba ti Babilonia a Dakkel, ket nagbalin a pagnaedan dagiti diablo ken pagapunan ti amin a kita ti espiritu a nakarimrimon ken tangkal ti amin a tumatayab a narugit ken makapagura!” Anian a nagpateg a dagiti amin nga agtarigagay a makalasat iti panungpalan ti lubong ket agtignayda itan a sumungbat iti awag iti Apo 18 bersikulo 4: “Rummuarkay kenkuana, O tattaok, tapno dikay mairaman kadagiti basbasolna ken tapno saanyo nga awaten dagiti saplitna”! Ti iruruar manipud iti ulbod a relihion ket nasken nga addang iti ilalasat “iti dakkel a rigat” nga addan iti masanguanan. (Apocalipsis 7:14) Ngem ad-adu pay ti kasapulan, kas makitatayonto!

[Dagiti Footnote]

Kasano ti Isusungbatyo?

◻ Siasino ti nakababain a balangkantis, ket kasano ti panangalana iti naganna?

◻ Nupay narban ti kadaanan a Babilonia idi 539 K.K.P., ania ti sibibiag pay?

◻ Kasano a naaddaan ti moderno a kaitungpalan ti Malakias 3:1-3?

[Kahon iti panid 8]

MORAL DAGITI KLERO

“Ginasgasut nga ubbing ti minolestia dagiti papadi a Katoliko idiay Estados Unidos bayat ti napalabas a lima a tawen ti nagsagaba iti emosional a rigat, kuna dagiti dadakkelda, dagiti sikologo, dagiti opisiales ti polisia ken dagiti abogado a nairaman kadagiti kaso.”​—Akron Beacon Journal, Enero 3, 1988.

“Ti Iglesia Katolika Romana idiay Estados Unidos napilitan a mangbayad kadagiti minilion a doliar kas daños kadagiti pamilia nga agkuna a dagiti annakda ti seksual nga inabuso dagiti papadi. Nupay kasta, kimmaro ti kasta unayen ti parikut ta adu nga abogado ken biktima ti agkuna a ti iglesia dina ikankano ken abbonganna pay dagita a kaso.”​—The Miami Herald, Enero 3, 1988.

[Dagiti ladawan iti panid 6]

Ladladawan ti tinallo a didios​—manipud kadaanan nga Egipto ken manipud Kakristianuan

[Dagiti Credit Line]

Koleksion ti Saint Remi Museum, Reims, ladawan ni J. Terrisse

Louvre Museum, Paris

[Ladawan iti panid 9]

Ipadis ti Biblia dagiti imoral a relihiuso a papangulo iti nadalusanen a takong a nagsubli manen a nagtulid iti lugnak