Ti Panangukom ti Dios “ti Tao ti Kinakillo”
“Tunggal kayo a saan a mangted ti bunga a nasayaat mapukan ket maisungrod iti apuy.”—MATEO 7:19.
1, 2. Ania ti tao ti kinakillo, ken kasanot’ itatanor dayta?
IDI pinaltiingan ti Dios ni apostol Pablo a mangipadto ti iyaay ti “tao ti kinakillo,” kinunana a daytat’ mangrugrugin nga agparang uray pay idi kaaldawannan. Kas inlawlawag ti napalabas nga artikulo, agsasao ni Pablo maipapan ti maysa a klase dagiti indibidual nga isudat’ mangidaulo iti panagapostata manipud pudno a Kinakristiano. Dayta nga itatallikud manipud kinapudno nangrugi idi arinunos ti umuna a siglo, nangnangruna kalpasan ti ipapatay ti naudi kadagiti apostol. Ti klase nakillo inserrekna dagiti doktrina ken ar-aramid a maibusor iti Sao ti Dios.—2 Tesalonica 2:3, 7; Aramid 20:29, 30; 2 Timoteo 3:16, 17; 4:3, 4.
2 Idi agangay, daytoy klase nakillo nagbalin kas ti klero ti Kakristianuan. Ti pannakabalinna ket pinapigsa ni Romano nga emperador a Constantino idi maikapat a siglo idi naitipon dagiti apostata nga iglesia iti pagano nga Estado. Bayat a nagtultuloy ti Kakristianuan a nasinasina kadagiti nakaad-adu a sekta, nagtultuloy met dagiti klero a nangitag-ay ti bagbagida a nangatngato ngem kadagiti laigo ken masansan iti ngatuen pay dagiti nailubongan nga agtuturay.—2 Tesalonica 2:4.
3 . Anianto ti pagtungpalan ti tao ti kinakillo?
3 Anianto ti pagtungpalan ti tao ti kinakillo? Impadto ni Pablo: “Ket iti kasta maiparangarangton ti nakillo, isu a papatayento ni Apo Jesus . . . ket pukawennanto babaen ti rangrang ti kaaddana.” (2 Tesalonica 2:8) Kaipapanan daytoy a ti pannakadadael dagiti klero maaramidto inton ti Dios iyegnat’ panungpalan ti intero a sistema ni Satanas. Ti Dios usarenna ti nailangitan nga Arina, a ni Kristo Jesus, a mangidaulo kadagiti angheliko a manangpapatay a puersana. (2 Tesalonica 1:6-9; Apocalipsis 19:11-21) Daytoy a pagtungpalan ti agur-uray kadagiti klero agsipud ta imbabainda ti Dios ken ni Kristo ken inyadayoda ti minilmilion a tattao manipud pudno a panagdayaw.
4. Babaen iti ania a prinsipio a maukomto ti tao ti kinakillo?
4 Inted ni Jesus ti prinsipio nga isut’ pakaukoman ti tao ti kinakillo, a kunkunana: “Agaluadkayo kadagiti naulbod a mammadto nga umayda kadakayo a nakakawes a kasla karnero, ngem iti unegda loboda a narawet. Mailasinyonto ida gapu kadagiti bungbungada. Adda aya ubas a maala kadagiti kalkalunay wenno igos kadagiti kaskasumba? Iti kasta tunggal kayo a nasayaat mangted bungbunga a nasayaat, ngem ti kayo a dakes, mangted bungbunga a dakes; ti nasayaat a kayo saanna a mabalin ti mangted ti bungbunga a dakes, kasta met ti kayo a dakes di met makaited ti bungbunga a nasayaat. Tunggal kayo a saan a mangted ti bunga a nasayaat mapukan ket maisungrod iti apuy. . . . Saan a tunggal maysa nga agkuna kaniak, ‘Apo, Apo,’ sumrekto iti pagarian ti langit, no di ket ti mangaramid ti pagayatan ni Amak nga adda sadi langit.”—Mateo 7:15-21; kitaenyo met ti Tito 1:16; 1 Juan 2:17.
Nasayaat a Nakristianuan a Bungbunga
5. Ania ti pundasion a maipaay iti nasayaat a Nakristianuan a bunga, ket ania ti kangrunaan a bilin?
5 Ti pundasion a maipaay iti nasayaat a Nakristianuan a bungbunga ket makita idiay 1 Juan 5:3, a kunana: “Ta daytoy ti ayat ti Dios, a tungpalentayo koma dagiti bilbilinna.” Ket ti pamunganayan a bilin isu daytoy: “Ayatem ti padam a tao a kas iti bagim.” (Mateo 22:39) Gapuna, dagiti pudno nga ad-adipen ti Dios masapul nga addaandat’ ayat iti padada a tao agpapan pay aniaman ti rasa wenno nasionalidadda.—Mateo 5:43-48; Roma 12:17-21.
6. Agpaay iti siasino ti nangnangruna a rebbeng a pakaipakitaan ti Nakristianuan nga ayat?
6 Nangnangruna a dagiti ad-adipen ti Dios masapul nga ayatenda dagiti naespirituan a kakabsatda. “No adda agkuna: ‘Siak ayatek ti Dios,’ ket guraenna ni kabsatna, isu ti maysa a naulbod. Ta ti saan nga agayat iti kabsatna, isu a nakitana, saanna a mabalin nga ayaten ti Dios, isu a dina nakita. Ket daytoy a bilin a naadda kadatayo nagtaud kenkuana, a ti agayat iti Dios, ayatenna met koma ni kabsatna.” (1 Juan 4:20, 21) Dayta nga ayat, kunan Jesus, ket isunto ti pakailasinan dagiti pudno a Kristiano: “Gapu itoy mailasindanto a dakayo ti adalak, no adda ayatyo iti maysa ken maysa.”—Juan 13:35; kitaenyo met ti Roma 14:19; Galacia 6:10; 1 Juan 3:10-12.
7. Kasano a sangsangkamaysa dagiti pudno a Kristiano iti intero a lubong?
7 Ti ayat a nainkabsatan ket isut’ “kula” a mamagdekket kadagiti ad-adipen ti Dios iti panagkaykaysa: “Agkaweskayo ti ayat, isu ti naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.” (Colosas 3:14) Ken dagiti pudno a Kristiano masapul a makikaykaysada kadagiti kakabsatda iti sangalubongan, ta ti Saot’ Dios ibilinna: “Sawenyo amin koma ti maymaysa a banag . . . Awan koma dagiti panaglalasin kadakayo . . . Naan-anay koma ti panagtitimpuyogyo iti maymaysa a panunot.” (1 Corinto 1:10) Tapno mataginayon daytoy nga ayat ken panagkaykaysa iti sangalubongan, masapul a dagiti ad-adipen ti Dios neutralda iti napolitikaan nga ar-aramid daytoy a lubong. Kuna ni Jesus: “Saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saanak a paset ti lubong.”—Juan 17:16.
8. Kasano nga indemostra ni Jesus no aniat’ masapul nga aramiden dagiti Kristiano?
8 Indemostra ni Jesus ti adda a pampanunotenna idi nga inaramat ni Pedro ti kampilan a nangrugos ti lapayag ti maysa kadagiti lallaki nga immay a mangtiliw ken Jesus. Imparegta kadi ni Jesus ti kasta a panangusar ti puersa uray iti panangsalaknib ti Anak ti Dios a maikontra kadagiti bumusbusor? Saan, ngem kinunana ken Pedro: “Ipulangmo ta kampilanmo iti kalubanna.” (Mateo 26:52) Gapuna, dagiti pudno a Kristiano saanda a makiramraman iti gubgubat dagiti nasnasion wenno iti aniaman a dadduma pay a panangibuyat ti natauan a dara uray no ti panagmadida agbanag ti pannakamartirda gaput’ neutral a takderda, kas ti adun kadagiti naglabas a siglo ken uray pay kadagiti panawentayo. Ammoda a ti laeng Pagarian ti Dios iti sidong ni Kristo ti makaikkat iti gubat ken ti panagpipinnatay iti agnanayon.—Salmo 46:9; Mateo 6:9, 10; 2 Pedro 3:11-13.
9. (a) Aniat’ ibaga ti historia kadatayo maipapan kadagiti umuna a Kristiano? (b) Kasano a naigiddiat daytoy kadagiti relihion ti Kakristianuan?
9 Patalgedan ti historia a dagiti umuna-siglo a Kristiano ket saanda a mangibuyat ti natauan a dara. Ti dati a propesor ti teolohia a taga Inglatera, a ni Peter De Rosa, nagsurat: “Ti panangiparukpok ti dara ket nadagsen a basol. Daytoy ti makagapu no apay a dagiti Kristiano maibusorda unay iti panaglalaban kadagiti arena. . . . Nupay ti gubat ken ti panagusar ti puersa ket nesesita tapno maispal ti Roma, narikna dagiti Kristiano a dida mabalin ti tumipon. . . . Imbilang dagiti Kristiano ti bagbagida, kas ken Jesus, a kas dagiti mensahero ti talna; iti aniaman a sirkumstansia saanda a mabalinan ti agbalin kas ahente ti patay.” Iti kasumbangirna, dagiti nasinasina a relihion ti Kakristianuan sinalungasingda ti bilin ti ayat ket nangiparukpokda ti nakaad-adu a dara. Saanda a nagbalin a dagiti mensahero ti talna no di ket maulit-ulit nga isuda dagiti ahente ni patay.
Nagbasol iti Dara a Babilonia a Dakkel
10. Ania ti Babilonia a Dakkel, ket apay a naawagan ti kasta?
10 Ni Satanas isu “ti agturay iti daytoy a lubong,” “ti dios daytoy a sistema dagiti bambanag.” (Juan 12:31; 2 Corinto 4:4) Paset ti lubong ni Satanas ti naindagaan a sistema ti ulbod a relihion a naibangonnan iti adu a siglo, agraman ti Kakristianuan ken dagiti klerona. Ti Biblia aw-awaganna daytoy a sangalubongan a sistema ti ulbod a relihion “Babilonia a Dakkel, ina dagiti [naespirituan a] balangkantis ken dagiti nakarimrimon ditoy daga.” (Apocalipsis 17:5) Dagiti ramut dagiti ulbod a relrelihion itatta agsublida iti kadaanan a siudad ti Babilonia, a daytat’ naigamer iti ulbod a relihion ken kadagiti mangibabain iti Dios a doktrina ken ar-aramid. Isut’ gapuna a ti katupag ti kadaanan a Babilonia ket maaw-awagan Babilonia a Dakkel, ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion.
11. Aniat’ kunaen ti Biblia maipapan ti Babilonia a Dakkel, ken apay?
11 Maipapan ti narelihiusuan a Babilonia, kuna ti Sao ti Dios: “Ket nasarakan kenkuana ti naiparukpok a dara dagiti mammadto ken dagiti sasanto ken dagiti isuamin a napapatay ditoy daga.” (Apocalipsis 18:24) Kasano a dagiti relrelihion daytoy a lubong responsableda iti dara dagidiay amin a napapatay? Ngamin ta amin dagitoy a relihion—agpadpada dagiti ig-iglesia ti Kakristianuan ken dagiti di-Kristiano a relihion—ket sinuportaranda, kinonsintirda, wenno indauluanda pay dagiti panaggugubat dagiti nasnasion; indadanesda pay met ken pinapatayda dagiti tattao a managbuteng ti Dios a di immanamong kadakuada.
Mangibabain iti Dios a Rekord
12. Apay a dagiti klero ti Kakristianuan dakdakkel pakababalawanda ngem kadagiti dadduma a narelihiusuan a papangulo?
12 Dagiti klero ti Kakristianuan ad-adda a mapilawda iti panangibuyat ti dara ngem kadagiti dadduma a narelihiusuan a papangulo. Apay? Agsipud ta mainayon pay iti panangalada ti nagan ti Dios iti bagbagida, innalada met ti nagan ni Kristo. Inobligarda ngarud ti bagbagida a mangsurot ti pannursuro ni Jesus. (Juan 15:10-14) Ngem saanda a sinurot dagidiay a sursuro, gapu itoy nangyegda ti dakkel a pakaumsian agpadpada iti Dios ken ni Kristo. Ti responsabilidad ti panagibuyat ti dara babaen kadagiti klero ket agpadpada a direkta, kadagiti Krusada, kadagiti dadduma a narelihiusuan a gubgubat, dagiti inkisision, ken panangidaddadanes, ken indirekta, babaen ti panangkonsitirda kadagiti gubgubat a sadiay dagiti miembro dagiti ig-iglesia pinapatayda dagiti padada a tattao iti dadduma a dagdaga.
13. Iti ania a responsable dagiti klero manipud maika-11 ingganat’ maika-13 a siglo?
13 Kas pangarigan, manipud iti maika-11 ingganat’ maika-13 a siglo, dagiti klero ti Kakristianuan rinugianda dagiti Krusada. Dagitoy ti nangibunga kadagiti nakaam-amak a pannakaibuyat ti dara ken panangdadael iti nagan ti Dios ken ni Kristo. Ginasgasut a ribo ti napapatay. Dagiti Krusada inramanda dagiti minamaag a panangpapatay kadagiti rinibo nga ub-ubbing a naallukoy a makiraman iti Krusada dagiti Ub-ubbing idi tawen 1212.
14, 15. Kasano a nagkomento ti maysa a Katoliko nga autor maipapan ti inyusuat ti Iglesia Katolika idi maika-13 a siglo?
14 Idi maika-13 a siglo, opisial nga inanamongan ti Iglesia Katolika Romana ti sabali manen a mangibabain-Dios a pagbutbutngan—ti Inkisision. Daytat’ nangrugi idiay Europa ken nagsaknap kadagiti Americas, a pimmaut iti nasurok nga innem a siglo. Namunganay ken sinuportaran ti kinapapa, daytat’ makapapatay a ranta a panangparigat ken panangtalipupos iti amin a bumusor iti simbaan. Nupay ti simbaan indadanesna iti napalabas dagiti saan a Katoliko, ti Inkisision adayo a nalawlawa ti sinaklawna.
15 Ni Peter De Rosa, a nagkuna nga isut’ maysa a “patriotiko a Katoliko,” kunana iti nabiit pay a librona a Vicars of Christ—The Dark Side of the Papacy: “Ti simbaan ket responsable iti panangidadanes kadagiti Judio, iti Inkisision, iti panangpapatay kadagiti erehes iti rinibo, iti panangirugi manen ti panangparigat idiay Europa kas paset ti panangukom. . . . Dagiti papa dinutokanda ken pinarmekda uray dagiti emperador, immandarda nga ipilitda ti Kinakristiano kadagiti iturayanda iti pammutbuteng ti pannakakabkabil ken ipapatay. . . . Ti pagdaksan nga inaramidna iti mensahe ti Ebanghelio ket nakabutbuteng.” Ti kakaisuna a “krimen” dagiti dadduma a napappapatay isut’ panagikutda laeng ti Biblia.
16, 17. Aniada a komkomento ti naaramid maipapan iti Inkisision?
16 Maipapan ken Papa Inocente III idi karrugi ti maika-13 a siglo, kuna ni De Rosa: “Napattapatta nga iti naudi ken karurungsotan a panangidadanes iti sidong [ni Romano nga] Emperador Diocletian [idi maikatlo a siglo] agarup dua ribo a Kristiano ti natnatay, iti sangalubongan. Iti umuna a narungsot a pasamak iti Krusada ni Papa Inocente [a kontra kadagiti “erehes” idiay Francia] sangapulo daras dayta a bilang dagiti tattao ti napappapatay. . . . Immay a kellaat ti pannakadiskobre nga, iti maysa laeng a panagtignay, ti maysa a papa nakapapatay ti ad-adu a Kristiano ngem ni Diocletian. . . . [Ni Inocente] awan panagalikakana maipapan ti panagusar ti nagan ni Kristo a mangaramid iti aniaman a suppiaten ni Kristo.”
17 Kuna ni De Rosa nga “iti nagan ti papa, [dagiti nag-inkisision] responsableda iti karurungsotan ken nagtultuloy a panangraut iti natauan a kinadesente iti historia ti rasa.” Maipapan iti daydiay Dominicano a manag-inkisision a ni Torquemada sadi España, kunana: “Nadutokan idi 1483, nagturay a siuulpit iti sangapulo ket lima a tawen. Dagiti biktimana agbilang iti nasurok a 114,000 a 10,220 kadagitoy ti napuoran.
18. Kasano nga insalaysay ti maysa a mannurat ti Inkisision, ket ania a rason ti intedna iti panagtultuloyna iti nasurok nga innem a siglo?
18 Nagpatingga daytoy a mannurat: “Ti rekord ti Inkisision ket nakababain iti aniaman nga organisasion; iti simbaan Katoliko, daytat’ makadadael. . . . Ti ipakita ti historia a ta, iti nasurok ngem innem a siglo nga awan sardayna, ti kinapapa ket isut’ nasapataan a kabusor ti pamunganayan a kinahustisia. Kadagiti walopulo a papa a nagsasaruno manipud maikasangapulo ket tallo a siglo agtultuloy, awan uray maysa kadakuada ti di nanganamong iti dayta a teolohia ken dagiti aparato ti Inkisision. Maisupadi ketdi, nagsasarunoda a nanginayon ti kabukbukodanda a kinadawel kadagiti ar-aramid daytoy makapapatay a makina. Ti misterio ket: kasano a nakapagtultuloy dagiti papa iti daytoy awan-asina a kina-erehes iti agsasaruno a kaputotan? Kasano nga iti tunggal punto mailibakda ti Ebanghelio ni Jesus?” Isut’ simmungbat: “Kaykayat dagiti papa a kontraen ti Ebanghelio ngem ti ‘di nagbiddut’ a sinunuanda, ta daytat’ mangipababa a mismo iti kinapapa.”
19. Ania pay a nadangkes nga ar-aramid ti kinonsintir ti kaaduan a klero?
19 Nagdakes met ti paset a nagapuanan dagiti klero iti naranggas a panangiyusuat ti panangadipen. Ti nasnasion ti Kakristianuan kinumawna ti rinibribo nga Africano, nga inyadayoda ida manipud mismo a pagilianda, ket iti adu a siglo rinanggasanda ida a pisikal ken mental kas ad-adipen. Mammano laeng iti klase klero ti aktibo a nangbusor iti dayta. Dadduma kadakuada ti nagkuna pay a daytat’ pagayatan ti Dios.—Kitaenyo ti Mateo 7:12.
Panagbasol iti Dara iti Maika-20 a Siglo
20. Kasano a ti panagbasol iti dara ti tao ti kinakillo nagtengannan ti kangitingitanna itoy a siglo?
20 Ti panagbasol iti dara ti tao ti kinakillo nagtenganna ti kangitingitanna iti siglotayo. Sinuportaran dagiti klero ti gubgubat a nanguyosen ti pinullo a milion a biag, ti kadadaksan a gubgubat iti amin a historia. Sinuportaranda ti agsumbangir a dasig dagiti dua a sangalubongan a gubgubat, a sadiay dagiti tattao iti isu met laeng a relihion, “agkakabsat,” nagpipinnatayda. Kas pangarigan, iti Gubat Sangalubongan II, dagiti Pranses ken Americano a Katoliko pinapatayda dagiti Aleman ken Italiano a Katoliko; dagiti British ken Americano a Protestante pinapatayda dagiti Aleman a Protestante. No maminsan, pinapatayda dagiti dadduma a saan laeng a kapadada ti relihion no di ket kasta met dagiti padada a nasional a nagtaudan. Dagiti dua a sangalubongan a gubgubat bimtakda manipud sentro ti Kakristianuan ket saan koma a posible no dagiti klero nagtulnogda iti bilin nga agayat, ken sinursuruanda dagiti paspasurotda a mangaramid met iti dayta.
21. Aniat’ kuna dagiti nailubongan a gubuayan maipapan ti pannakinamin dagiti klero iti gubat?
21 Pinatalgedan ti The New York Times: “Kadagiti napalabas dagiti lokal a herarkia Katolika ngangngani kanayon a supsuportaranda ti gubgubat ti nasnasionda, a bendisionanda dagiti buybuyot ken inkararaganda ti panagballigida, bayat a ti sabali a grupo dagiti obispo idiay bangir ikarkararagda iti publiko ti kasumbangirna. . . . Ti panaggiddiat ti Nakristianuan nga espiritu ken ti kababalin ti gubat . . . ket kasla ad-adda a lumawlawag kadagiti adu, ta dagiti ig-igam agbalbalinda met a narungrungsot.” Ket ti U.S.News & World Report kunana: “Ti dayaw ti Kinakristiano iti lubong ket grabe ti pannakaperdinan gapu iti kinasansan ti panagusar dagiti makunkuna a Kristiano a nasnasion iti kinaranggas.”
22. Agpaay pay iti ania a responsable dagiti klero iti tiempotayo?
22 Kasta met, uray no awan ti opisial nga Inkisision itatta, inus-usar dagiti klero ti ima ti Estado a mangidadanes kadagiti “mammadto” ken “sasanto” a maigiddiat kadakuada. Pinilpilitda dagiti napolitikaan a papangulo a ‘mangbuangay ti ranggas nga abbonganda babaen iti linteg.’ Iti daytoy a pamay-an, pinataudda wenno inanamonganda ti panangiparit, panangibalud, panangkabil, panangparigat, ken uray pay ti ipapatay dagiti tattao a managbuteng iti Dios iti siglotayo.—Apocalipsis 17:6; Salmo 94:20, The New English Bible.
Ti Panagidatagna
23. Apay a pagidatagento ti Dios ti tao ti kinakillo?
23 Pudno unay, nakita iti ulbod a relihion ti dara dagiti mammadto, ken dagiti sasanto, ken amin dagidiay napapatay ditoy daga. (Apocalipsis 18:24) Gapu ta ti kadadaksan a panangibuyat ti dara ket timpuar iti Kakristianuan, ti basol dagiti klero ti kadadakkelan. Anian a maiyanatup ti panangmarka ti Biblia kadakuada a “tao ti kinakillo”! Ngem kuna met ti Sao ti Dios: “Dikay koma maallilaw: Ti Dios saan a marabrabak. Ta ti aniaman nga imulanto ti maysa a tao apitennanto met.” (Galacia 6:7) Gapuna a ti Dios pagidatagennanto dagiti nadangkes a klero.
24. Ania a makapakintayeg iti lubong a pasamak ti dandanin umay?
24 Kuna ni Jesus: “Umadayokayo kaniak, dakayo nga agar-aramid ti kinadakes.” (Mateo 7:23) Ken kunana: “Tunggal kayo a saan a mangted ti bunga a nasayaat mapukan ket maisungrod iti apuy.” (Mateo 7:19) Ti oras sipapardas nga um-umayen a maipaay iti naapuy a panungpalan ti tao ti kinakillo, agraman amin nga ulbod a relihion, inton dagiti napolitikaan nga elemento a nakibalangkantisanda ket bumueltanto kadakuada: “Guraendanto ti balangkantis ket pagwalangwalangendanto a lamolamo, ket sidaendanto ti lasagna ket ipuurdanto iti apuy.” (Apocalipsis 17:16) Yantangay dagita a makapakintayeg iti lubong a pasamak ket dandanin matungpal, masapul a daytat’ ipakaammo dagiti ad-adipen ti Dios kadagiti dadduma. Ti sumaganad nga artikulo ti mangsukimat no kasanot’ panangar-aramidda iti daytoy.
Salsaludsod a Pagrepaso
◻ Ania ti tao ti kinakillo, ken kasanot’ itatanor dayta?
◻ Ania a nasayaat a bunga ti masapul a patauden dagiti pudno a Kristiano?
◻ Asino ti Babilonia a Dakkel, ken kasano kakaro ti panagbasolna iti dara?
◻ Ania a mangibabain iti Dios a rekord ti naaramidan ti tao ti kinakillo?
◻ Kasano a pagidatagento ti Dios ti tao ti kinakillo?
[Ladawan iti panid 18]
Dagiti Krusada imbungana dagiti nakabutbuteng a panangibuyat ti dara iti nagan ti Dios ken ni Kristo
[Credit Line]
Kortesia ti The British Library
[Ladawan iti panid 19]
Dagiti lokal a herarkia a Katoliko ngangngani kanayon a sinuportaranda ti gubgubat dagiti nasionda
[Credit Line]
U.S. Army