PAGSILAWAN

Banag a naaramat a mangparnuay iti gagangay a silaw. Addaan iti pabilo a pakapuoran dagiti sumged a likido a kas iti lana, ta ti pabilo ipangatona ti lana babaen ti panangagsepna iti dayta tapno maarunan ti apuy. Dagiti naaramat a pabilo ket lino (Isa 42:3; 43:17), naukisan a tanutubo, wenno abaka. Ti lana ti olibo isu ti kadawyan a segden dagiti kadaanan a pagsilawan (Ex 27:20), nupay naaramat met ti lana manipud iti kayo a terebinth.

Tunggal maysa kadagiti lima a masirib a birhen iti pangngarig ni Jesus ket adda pagsilawanna ken pagkargaanna iti lana. (Mt 25:1-4) Dagidiay nangaresto ken Jesus siaawitda met kadagiti pagsilawan ken al-aluten.​—Jn 18:3.

Kadawyan a dagiti pagsilawan iti balay ket damili, nupay adda met dagiti natakuatan a bronse a pagsilawan idiay Palestina. Ti gagangay a pagsilawan dagiti Canaanita ket sinanplatito, a nagbukel ti lansadna ken addaan iti agpangato a ngarab. (LADAWAN, Tomo 2, p. 952) Ti ngarabna ket nakippit bassit iti maysa a pasetna, nga isu ti pakaipitan ti pabilo. No dadduma ti ngarab nakippit iti kasla uppat a nagsulian, isu nga adda uppat a pagyanan dagiti pabilo. Idi agangay, nagduduman ti sukog dagiti pagsilawan, a ti dadduma ket narikpan ngem adda dua nga abutna, maysa iti rabaw (iti gistay tengngana) a pangikargaan iti lana ken maysa nga abut a pangyusokan iti pabilo. Adda dagiti pagsilawan a nagsillawid ti pagiggamanda iti bangir a sikigan, a nakasikig no dadduma, ngem masansan a nakatakder. Ti Griego-Romano a pagsilawan ket masansan a nabuddakan iti ladawan ti sarsarita laeng a tao wenno animal, ngem nagaramid dagiti Judio kadagiti pagsilawan nga addaan kadagiti disenio a bulbulong ti ubas wenno lukot.

Kayumanggi ti kaaduan a maris dagiti nagkauna a sinanplatito a pagsilawan. Nagduduma ti maris dagiti nadumaduma a pagsilawan a naaramid idi umuna a siglo K.P., a pakairamanan ti nakusnaw a kayumanggi, panglabagaen, ken dapuen. Kasta met, adda dagiti pagsilawan idi tiempo dagiti Romano a naikkan iti nalabaga a kalupkop a pangpasileng.

Dagiti pagsilawan a gagangay a naaramat kadagiti pagtaengan ken dadduma pay a patakder ket mabalin a naikabil iti maysa nga abut a nakungkong iti diding, wenno iti maysa a bassit a paladpad iti diding wenno adigi, wenno mabalin a naibitinda iti bobida babaen iti tali. No dadduma naiparabawda kadagiti pila, kayo, wenno metal a pagsaadan. Gapu kadagita a pagsaadan ti silaw, agsilnag ti lawag iti intero a siled.​—2Ar 4:10; Mt 5:15; Mr 4:21.

Awan pammaneknek a naaramat kadagidi tiempo ti Biblia ti pagaammotayo ita a kandela. Nupay agtalinaed a solido ti sumged nga allid wenno lana ti agdama a kandela agingga a malunag iti asideg ti apuy, naar-aramat idi kaaldawan ti Biblia ti likido a lana ti pagsilawan. Gapuna, ti masansan a panangipatarus ti King James Version iti Hebreo a ner ken iti Griego a sao a lyʹkhnos kas “kandela” ket saan a mayanatup, kas iti daydiay masarakan iti Job 29:3 ken Lucas 11:33, a ti umiso nga inaramat dagiti agdama a patarus (kas iti AT, NW, RS) kadagitoy a teksto ket “pagsilawan.”

Usarna iti Santuario. Iti tabernakulo ti Israel, balitok ti pagsaadan ti silaw ken naiduma ti diseniona kadagiti kadawyan a pagsaadan ti silaw iti pagtaengan. Maitunos kadagiti pammilin ni Jehova a Dios (Ex 25:31), naarkosan dayta kadagiti agbibinnal-et a timbukel ken sabsabong ket adda tallo a sanga iti agsumbangir a sikigan ti pannakapostena, iti kasta addaan iti pito a pagikabilan iti babassit a pagsilawan. Agaramatda laeng iti nasayaat a nadingpil a lana ti olibo kadagitoy a pagsilawan. (Ex 37:17-24; 27:20) Idi agangay, nagpaaramid ni Solomon iti sangapulo a nabalitokan a pagsaadan ti silaw ken sumagmamano a pirak a pagsaadan ti silaw a maaramat iti templo.​—1Ar 7:48, 49; 1Cr 28:15; 2Cr 4:19, 20; 13:11.

Ni Jehova Maysa a Pagsilawan ken Gubuayan ti Lawag. Ni Jehova ti kangrunaan a Gubuayan ti lawag ken giya. Kinuna ni David idi naispal iti ima dagiti kabusorna ken iti ima ni Saul: “Sika ti pagsilawak, O Jehova, ket ni Jehova ti mamagsilnag iti kinasipngetko.” (2Sm 22:29) Naiduma bassit a sasao ti naaramat iti Salmo: “Ta sika gangtamto ti pagsilawak, O Jehova,” nailadawan ditoy ni Jehova a mangpaspasged iti pagsilawan nga awit ni David tapno malawagan ti dalanna.​—Sal 18:28.

Ni Jesu-Kristo. Kas nakita ni apostol Juan iti sirmata maipapan iti nailangitan a Baro a Jerusalem, “awanto ti rabii.” Ti manglawag iti siudad ket saan a ti lawag ti init ken bulan, ta ti dayag ni Jehova a Dios ti mismo a manglawag iti siudad, no kasano a ti ulep ti lawag nga inawagan dagiti Hebreo iti Shechinah linawaganna ti Kasasantuan iti kadaanan a tabernakulo ken templo. (Le 16:2; idiligyo ti Nu 9:15, 16.) Ket ti Kordero, ni Jesu-Kristo, isu ti “pagsilawanna.” Daytoy a “siudad” pagsilnagennanto ti naespirituan a lawagna kadagiti nasion, dagiti agnanaed iti “baro a daga,” tapno maigiyada.​—Apo 21:22-25.

Ar-ari iti Linia ni David. Ni Jehova a Dios impasdekna ni Ari David iti trono ti Israel, ket masirib idi ni David a manangidalan ken panguluen ti nasion iti sidong ti panangiwanwan ti Dios. Gapuna isu naawagan iti “pagsilawan ti Israel.” (2Sm 21:17) Inkari ni Jehova iti tulagna ken David maipaay iti pagarian: “Ti mismo a tronom agbalinto a maysa a naipasdek a sititibker agingga iti tiempo a di nakedngan.” (2Sm 7:11-16) Gapuna, kasla “pagsilawan” iti Israel ti dinastia, wenno linia ti pamilia, dagiti agtuturay manipud ken David babaen iti anakna a ni Solomon.​—1Ar 11:36; 15:4; 2Ar 8:19; 2Cr 21:7.

Idi naikkat ni Ari Zedekias iti trono ken naipan idiay Babilonia kas kautibo tapno matay sadiay, agparang a naiddepen ti “pagsilawan.” Ngem saan a tinallikudan ni Jehova ti tulagna. No di ket awan pay laeng ti pinagturayna iti trono “agingga nga umay daydiay addaan iti legal a kalintegan.” (Eze 21:27) Ni Jesu-Kristo, ti Mesias, “anak ni David,” isu ti agtawid iti dayta a trono iti agnanayon. Gapuna saanto a pulos maiddep “ti pagsilawan” ni David. Ngarud ni Jesus ket agnanayon a pagsilawan kas mangikut iti Pagarian iti agnanayon.​—Mt 1:1; Lu 1:32.

Sao ti Dios. Agsipud ta “ti tao agbiag, saan nga iti tinapay laeng, no di ket iti tunggal sao a rumrummuar iti ngiwat ni Jehova” (Mt 4:4), dagiti bilinna kaslada iti maysa a pagsilawan, a manglawag iti dalan ti ad-adipen ti Dios iti pannagnada iti kinasipnget daytoy a lubong. Imbaga ti salmista: “Ti saom ket pagsilawan iti sakak, ken silaw iti danak.” (Sal 119:105) Kinuna ni Ari Solomon: “Ta ti bilin maysa a pagsilawan, ket ti linteg maysa a silaw, ket dagiti pannubngar ti disiplina isuda ti dalan ti biag.”​—Pr 6:23.

Nakita ni apostol Pedro ti pannakatungpal ti adu a padto maipapan ken Jesu-Kristo, ket adda a mismo idi nagbalbaliw ti langa ni Jesus idiay bantay. Gapu itoy, maikuna ni Pedro: “Gapu itoy addaankami iti naimpadtuan a sao nga ad-adda a naipasigurado; ket naimbag ti ar-aramidenyo iti panangimdengyo iti dayta kas iti pagsilawan nga agsilsilnag iti nasipnget a disso, agingga nga agbannawag ti aldaw ket lumgak ti baggak, kadagiti pusoyo.” (2Pe 1:19) Gapuna naidagadag iti maysa a Kristiano a palubosanna nga agsilnag iti pusona ti lawag ti naimpadtuan a Sao ti Dios. Iti kasta, mangibagnos dayta kenkuana iti natalged a dalan “agingga nga agbannawag ti aldaw ket lumgak ti baggak.”

Ad-adipen ti Dios. Idi tawen 29 K.P., dimteng ni Juan nga anak ni Zacarias a maysa a padi ket impakaammona: “Agbabawikayo, ta ti pagarian ti langlangit asidegen.” (Mt 3:1, 2; Lu 1:5, 13) Inidian idin ti Israel ti panagtulnog iti Linteg, ket naibaon ni Juan a mangikasaba iti panagbabawi ken mangipatuldo iti Kordero ti Dios. Nagballigi a mamagsubli iti adu nga annak ti Israel ken Jehova a Diosda. (Lu 1:16) Gapuna, kinuna ni Jesus maipapan ken Juan: “Dayta a tao maysa idi a sumsumged ken agsilsilnag a pagsilawan, ket iti apagbiit a tiempo sitatallugodkayo nga agrag-o iti kasta unay iti lawagna. Ngem addaanak iti pangsaksi a dakdakkel ngem iti pangsaksi ni Juan, ta ti mismo nga ar-aramid nga intuding kaniak ni Amak nga itungpalko, dagiti mismo a trabaho nga ar-aramidek, saksianda ti maipapan kaniak a ti Ama imbaonnak.”​—Jn 5:35, 36.

Kinuna met ni Jesus kadagiti adalanna: “Dakayo ti silaw ti lubong. Ti maysa a siudad saan a mabalin nga ilemmeng no naisaad iti rabaw ti maysa a bantay. Gangtan ti tattao ti maysa a pagsilawan ket ikabilda dayta, saan nga iti sirok ti pagsukat a labba, no di ket iti pagsaadan ti silaw, ket silnaganna amin dagidiay adda iti balay. Kasta met agsilnag koma ti silawyo iti sanguanan ti tattao, tapno makitada dagiti nasayaat nga aramidyo ket idayawda ti Amayo nga adda iti langlangit.” (Mt 5:14-16) Masapul a tagipatgen ti maysa nga adipen ti Dios ti rason no apay a naipaayan iti lawag, ket masapul a bigbigenna a minamaag unay ken pagdaksanna no lapdanna ti panagsilnag dayta manipud kenkuana a kasla maysa a pagsilawan.

Dadduma Pay a Piguratibo nga Usar. Isimsimbolo ti maysa a pagsilawan ti aniaman a pagpampannurayan ti maysa a tao a manglawag iti dalanna. Kasta a pamay-an ti panamagdilig ti proverbio iti nalinteg ken ti nadangkes, a kunkunana: “Ti mismo a silaw dagidiay nalinteg agrag-onto; ngem ti pagsilawan dagidiay nadangkes​—maiddepto dayta.” (Pr 13:9) Rumaniag a rumaniag ti silaw ti nalinteg, ngem uray kasano karaniag ti kasla panagsilnag ti pagsilawan ti nadangkes ken uray kasano karang-ay ti kasla resulta ti dalanna, siguraduen ti Dios nga iti kinasipnget ti pagtungpalannanto, a sadiay sigurado a maitibkolto ti sakana. Kastanto ti pagbanagan ti tao a mangidawdawat iti pakadaksan ti ama ken inana.​—Pr 20:20.

Ti ‘pannakaiddep ti pagsilawan’ ti maysa a tao kaipapananna met nga awanto ti nasayaat a masanguananna. Kunaen ti sabali pay a proverbio: “Ta awanto ti masanguanan iti asinoman a dakes; maiddepto ti mismo a pagsilawan dagiti nadangkes a tattao.”​—Pr 24:20.

Idi iparparipirip ni Bildad nga adda nalimed a kinadakes nga ilemlemmeng ni Job, kinunana maipapan iti dakes a tao: “Ti met laeng silaw sigurado a sumipngetto iti toldana, ket iti dayta maiddepto ti bukodna a pagsilawan.” Kinuna pay ni Bildad iti panangitultuloyna iti argumentona: “Isu awananto iti putot ken awanan iti annak iti tengnga dagiti kailianna.” Gapu ta naikuna a ni Solomon ket pagsilawan nga inted ti Dios ken David nga amana, ipakita daytoy a ti pannakaiddep ti pagsilawan ti maysa a tao mabalin a kaipapananna nga awananto dayta iti annak a mangsublat iti tawidna.​—Job 18:6, 19; 1Ar 11:36.

Iti piguratibo a pamay-an, ti mata ti maysa a tao ket “pagsilawan.” Kinuna ni Jesus: “Ti pagsilawan ti bagi isu ti mata. No, ngarud, simple [napasnek; naipampamaysa; nakapokus; naparabur] ti matam, ti intero a bagim naraniagto; ngem no nadangkes ti matam, ti intero a bagim nasipngetto.” (Mt 6:22, 23, Rbi8 ftn) Ti mata ket kasla pagsilawan, agsipud ta babaen iti dayta magna a saan a maitibkol ti bagi ken saan a maidungpar iti aniaman a banag. Siempre, ‘dagiti mata ti puso’ (Efe 1:18) ti tuktukoyen idi ni Jesus, kas ipakita ti sasaona iti konteksto.

Babaen iti panangikunana maipapan iti nasayaat nga asawa: “Ti pagsilawanna saan a maiddep iti rabii,” nagaramat ti Proverbio 31:18 iti piguratibo a sasao a kaipapananna a sigagaget nga agtrabaho iti rabii ken bumangon pay ketdi sakbay a pumarbangon tapno agtrabaho manen.​—Idiligyo ti Pr 31:15.

Sigun iti Proverbio 20:27, “ti anges ti naindagaan a tao isu ti pagsilawan ni Jehova, a siaannad a suksukimatenna dagiti amin a kaunggan a paset ti tian.” Babaen iti nasayaat wenno dakes a sasao nga ‘iyesngaw’ wenno ipeksa ti maysa a tao, ibatadna wenno iparangarangna ti personalidadna wenno ti kinataona.​—Idiligyo ti Ara 9:1.

[Ladawan iti panid 616]

Kadaanan a pagsilawan a nakitikitan iti nagpaiduma a langa ti menorah