LUNOD

Ti gagem, kiddaw, wenno ebkas nga adda koma dakes a maipagteng iti maysa a tao wenno banag ket isu ti pamunganayan nga anag ti sumagmamano a Hebreo ken Griego a sasao iti Biblia a naipatarus kas “lunod” wenno dagiti umasping a sasao. Ti lunod mabalin met a kaipapananna ti nakaro wenno uray pay ketdi ti naranggas a panangkondenar iti maysa a banag a maibilbilang a makarimon ken maikari a mailunod.

Ti kaunaan a lunod ket insawang ti Dios idi tiempo ti panagrebelde idiay Eden. Inturongna dayta maibusor iti daydiay nangisungsong iti panagrebelde a nangaramat iti serpiente. (Ge 3:14, 15) Agpatingga daytoy a lunod inton madadael ti nangisungsong. Kagiddan dayta, nailunod met ti daga maigapu ken Adan, a nagbanag iti panangpataud ti daga kadagiti sisiitan ken kalkalunay ngem saan nga iti pannakadadael dayta. (Ge 3:17, 18; 5:29) Ti lunod nga impataw ni Jehova ken Cain ti nangkondenar kenkuana nga agbiag kas pugante.​—Ge 4:11, 12.

Kalpasan ti Layus, ti kaunaan a lunod nga insawang ti tao isu ti panangilunod ni Noe ken Canaan nga anak ni Ham. Nakondenar ni Canaan nga adipenen da Sem ken Jafet, maysa a lunod a naaddaan iti kangrunaan a kaitungpalan kalpasan ti agarup walo a siglo, idi a ti Canaan pinarmek ti Semita a nasion ti Israel. (Ge 9:25-27) Gapuna, imbaga ni Josue kadagiti Gabaonita (kapkaputotan ni Canaan) a ‘nailunodda a tattao,’ maigapu ta naitudingda kas adipen.​—Jos 9:23.

Ngarud ti kasta a panangilunod saan koma a mapagkamalian kas panagtabbaaw, ket saan met a kanayon a mangipamatmat iti nakaro a pungtot, kas nabatad iti kaso dagiti Gabaonita. Kadagiti teksto a nadakamat, naaramat ti Hebreo a sao nga ʼa·rarʹ. Sangapulo ket walo a daras nga agparang daytoy a sao iti pormal a pannakaideklara dagiti pammakdaar iti Deuteronomio 27:15-26; 28:16-19, ken kasta met kadagiti nainget a pammakdaar, kas kadagidiay adda iti Exodo 22:28; Jeremias 11:3; 17:5; ken 48:10. Maminlima nga agparang ti nainaig a nombre a meʼe·rahʹ. (De 28:20; Pr 3:33; 28:27; Mal 2:2; 3:9) Ti pannakausar dagitoy a sasao iti Biblia ipasimudaagna ti maysa a serioso a pammakdaar wenno pannakaipadto ti dakes; no isawang dayta ti Dios wenno ti maysa a naautorisaran a tao, matungpal dayta kas maysa a padto. Ti panangilunod ni Josue iti asinoman a tao a mangbangonto manen iti napagwalangwalang a Jerico ket natungpal adu a siglo kalpasanna. (Jos 6:26; 1Ar 16:34) Nupay kasta, dagiti kiddaw ni Ari Balak a panangilunod ni Balaam iti Israel ket di inanamongan ni Jehova, imbes ketdi impaisawangna ken Balaam dagiti bendision.​—Nu 22:6–24:25.

Agparang met ti Hebreo a berbo (qa·vavʹ, ilunod) iti nadakamat a salaysay maipapan iti awan nagmamaayanna a kiddaw ni Ari Balak a panangilunod ni mammadto Balaam iti nasion ti Israel tapno maidatag dayta a nasion iti sanguanan ti Dios kas maikari iti panangilunodna. (Nu 22:11, 17; 23:11, 13, 25, 27; 24:10) Kas naipakita iti daytoy a kaso, ti panangidawdawat iti pakadaksan, kayatna a sawen, panagkiddaw iti lunod manipud iti Dios, ket saanen a nasken a madakamat nga aggapu iti Dios no di ket maawatanen a kasta.

Ti ʼa·lahʹ, sabali pay a Hebreo a sao a naipatarus a “sapata” ken kasta met a “lunod,” ipasimudaagna ti sapata a nabuyogan iti lunod kas pannusa maipaay iti panangsalungasing iti sapata, wenno gapu ta napaneknekan nga ulbod ti sapata.​—Ge 24:41, Rbi8 ftn; Nu 5:21, 23, 27; De 29:19-21; 2Cr 34:24; 1Ar 8:31, 32; kitaenyo ti SAPATA.

Iti Griego a Kasuratan, ti dua a ramut a sao a naipatarus a “lunod” ket a·raʹ ken a·naʹthe·ma, agraman ti nainaig a sasao a kas iti ka·taʹra, e·pi·ka·taʹra·tos, ka·ta·raʹo·mai, ka·taʹthe·ma, ken ka·ta·the·ma·tiʹzo.

Ti sao nga a·raʹ kaipapananna ti panangilunod wenno panangikararag iti pagdaksan manipud iti Dios. Usaren ni Juan ti nainaig a sao nga e·paʹra·tos idi insuratna a dagiti Fariseo minatmatanda dagiti kadawyan a tattao a dimngeg ken Jesus kas ‘nailunod a tattao’ a saan a makaammo iti Linteg. (Jn 7:49) Iti kasupadina, impakita ni Pablo nga isuamin a Judio ket kasapulan a masubbot manipud panangilunod ti Linteg ti tulag babaen ti panagbalin ni Kristo kas lunod maipaay kadakuada babaen ti ipapatayna iti kayo a pagtutuokan. (Ga 3:10, 13) Iti Galacia 3:10, inaramat ni Pablo ti e·pi·ka·taʹra·tos kas patarus ti Hebreo a sao nga ʼa·rarʹ (ti umuna a sao a nausig iti daytoy nga artikulo), kas masarakan iti Deuteronomio 27:26. Iti bersikulo 13, inaramatna ti isu met laeng a sao kas patarus ti Hebreo a sao a qela·lahʹ (maysa a banag a nailunod; lunod), kas masarakan iti Deuteronomio 21:23. Ti Hebreo a sao a qela·lahʹ ket kangrunaanna a tumukoy iti kasta a lunod ken kanayon a naisupadi iti “bendision” iti adu a teksto. (Ge 27:12, 13; De 11:26-29; Zac 8:13) Nagtaud dayta iti berbo a qa·lalʹ, a literal a kaipapananna ti “palag-anen”; ngem no maaramat iti piguratibo nga anag, kaipapananna ti “idawdawat ti pakadaksan,” “umsien.” (Ex 18:22; Le 20:9; 2Sm 19:43) Iti sungbatna ken Mical, inaramat ni David daytoy a sao idi imbagana a pagbalinenna ti bagina a “nalaglag-an pay ti pannakaipategna” ngem iti nangakusaran kenkuana ni Mical nga ar-aramidenna. (2Sm 6:20-22) Dayta a sao ket inaramat ni Jehova a Dios kalpasan ti Layus idi kinunana a saannanton a pulos “ilunod ti daga maigapu iti tao.”​—Ge 8:21.

Ti maysa a porma ti sao a ka·ta·raʹo·mai ket naaramat a pangdeskribir iti tignay ni Jesus idi inlunodna ti klase “kalding” (Mt 25:41), ken kasta met idi imbilinna kadagiti pasurotna a ‘bendisionanda dagidiay mangilunlunod kadakuada.’ (Lu 6:28) Nangaramat da Pablo ken Santiago iti nadumaduma a porma ti isu met laeng a sao idi impaayda ti umasping a pammatigmaan iti Roma 12:14 ken Santiago 3:9. Inaramat ni Pablo ti sao a ka·taʹra idi a dagiti Kristiano nga umikay kalpasan ti pannakiramanda iti nasantuan nga espiritu ket inyaspingna iti “daga” a di mangagsep iti tudo ken mangpataud laeng kadagiti sisiitan ken kalkalunay (Heb 6:7, 8), idinto ta aramaten ni Pedro ti isu met laeng a sao tapno deskribirenna kas ‘nailunod’ dagidiay naagum, nga ‘addaan kadagiti mata a napno iti pannakikamalala’ ken mangsulsulbog kadagiti di agtaltalinaed wenno di natibker a kararua.​—2Pe 2:14.

Ti sao nga a·naʹthe·ma literal a kaipapananna ti maysa a banag a “nailasin” ken orihinal a nayaplikar kadagiti daton a nabuyogan iti kari a nailasin wenno naisangrat kas sagrado iti maysa a templo. (Kitaenyo ti Lu 21:5, a nakaaramatan ti maysa a nainaig a sao.) Iti Griego a Kasuratan, dagiti mannurat ti Biblia aramatenda ti a·naʹthe·ma kas agaplikar iti banag a nailunod wenno naikeddeng a mailunod ken, ngarud, nailasin kas dakes wenno nakondenar. Gapuna insurat ni Pablo kadagiti taga Galacia (1:8) a rumbeng nga ibilangda kas “nailunod” ti asinoman (uray dagiti anghel) a mangideklara kadakuada kas naimbag a damag ti maysa a banag a maikaniwas iti daydiay inawatdan. Dagidiay ‘awanan panagayat iti Apo’ ket naikeddeng met a maawagan iti kasta. (1Co 16:22) Iti kasta unay a panagladingitna gapu kadagiti padana nga Israelita a saan a nangawat ken Kristo, kinuna ni Pablo a tarigagayanna payen ti ‘maisina a mismo kas daydiay nailunod manipud iti Kristo’ maigapu kadakuada. (Ro 9:3) Iti dadduma pay a kaso, nalabit naaramat ti a·naʹthe·ma kas tumukoy iti pannakaipakaammo ti maysa a sapata a nairanta nga agbanag iti lunod no saan a matungpal wenno ulbod dayta, kas iti kaso ti 40 a lallaki a nangbukel iti sinapataan a kumplot a mangpapatay ken Pablo. (Ara 23:12-15, 21) Ti sasao a ka·ta·the·ma·tiʹzo ken a·na·the·ma·tiʹzo ket naaramat mainaig iti panangilibak ni Pedro ken Kristo. (Mt 26:74; Mr 14:71) Arigna nga ibagbaga ditoy ni Pedro a ‘mailunod koma wenno mailasin kas dakes no am-ammona dayta a tao.’

Iti Apocalipsis 22:3, naikari maipapan iti Baro a Jerusalem nga “awanton ti aniaman a lunod [ka·taʹthe·ma].” Naaramat daytoy tapno maisupadi dayta iti naindagaan a Jerusalem, nga inlunod ti Dios. Kasta met, naigidiat unay dayta iti nailunod a kasasaad a pagtungpalan ti simboliko a siudad ti Babilonia a Dakkel kas resulta ti hudisial a bilin ti Dios maibusor iti dayta a siudad. Ti “anathema” a naisawang maibusor kenkuana ket nabatad iti bilin a nailanad iti Apocalipsis 18:4-8.​—Kitaenyo met ti 2Co 6:17.

Iti Griego a Septuagint, dagiti nagipatarus kaaduanna nga inaramatda ti a·naʹthe·ma kas pakaipatarusan ti Hebreo a cheʹrem.​—Kitaenyo ti NAIKEDDENGEN (NAIPAAYEN) A BANAG.

Panggep Dagiti Lunod Manipud iti Dios. Ti maysa a panggep dagiti lunod manipud iti Dios isu ti panangibatad no siasino dagiti inanamonganna nga adipen ken no siasino dagiti saan, yantangay dagiti lunod iparangarangda ti di pananganamong ti Dios, no kasano a dagiti pamendisionna iparangarangda met ti anamongna. Gapuna, idi inkarina a bendisionanna ni Abraham, imbaga met ni Jehova a “ti mangidawdawat ti pakadaksam [partisipio a porma ti qa·lalʹ] ilunodkonto.” (Ge 12:3) No kasta, no saan a nainaganan ti mailunod, agserbi met ti lunod kas mamakdaar a giya ken salaknib kadagidiay agtarigagay a manggun-od wenno mangtaginayon iti parabur ti Dios. Ti Mosaiko a Linteg espesipiko a dakamatenna ti adu a bendision ken lunod, nga amin dagita ket resulta ti panangyaplikar kadagiti paglintegan ken pagannurotan ti Linteg. (De 28:1, 2, 15) Sakbay ti iseserrek ti Israel iti Naikari a Daga, impaganetget ni Moises ti kinapudno a ti nasion (ti tunggal indibidual wenno ti intero a pakabuklanna) masapul nga agpili, ti bendision wenno ti lunod, ket aramidenda dayta babaen ti panagtulnog wenno panagsukir. (De 30:19, 20) Iti uneg ti Naikari a Daga, agparang nga inulit ni Josue ti anag daytoy a mangsalaknib a pammagbaga. (Idiligyo ti Jos 8:32-35; 24:14, 15.) Gapuna, kabaelan dagiti indibidual a liklikan ti aglak-am kadagiti naipakaammo a lunod.

Patalgedan met ti lunod a saan a mabalin a tagibassiten wenno di ikankano dagiti prinsipio ken naipalgak a pangpanggep ti Dios. Ti nangato a padi a ni Eli ti nakaiturongan ti maysa nga espesipiko a lunod gapu ta pinanuynoyanna ti annakna, uray no “pagbasbassawanganda ti Dios.” (1Sm 3:13) Imbaga kenkuana ni Jehova ti pagannurotan a “dagidiay mangpadayaw kaniak padayawakto, ket dagidiay mangumsi kaniak bassitto ti pategda [nagtaud iti sao a qa·lalʹ].” (1Sm 2:30) Ti panangilunod ti Dios nabuyogan ngarud iti nainkalintegan a supapak gapu iti dakes nga aramid. Mabalin a dagus a malak-am daytoy, kas iti kaso dagiti mananglais nga ubbing nga indawdawat ni Eliseo ti pakadaksanda iti nagan ni Jehova (2Ar 2:24), wenno mabalin a malak-am pay laeng inton agangay, kas idi impakaammo ti Dios ken Ari Josias ti didigra a naikeddeng a dumteng iti Juda. (2Ar 22:19, 20) Impakdaar ni Jehova iti nasion ti Israel a ti panangsalungasing iti linlintegna ket agresulta kadagiti di malisian a rigat, a kunkunana: “Amin dagitoy a lunod sigurado a dumtengdanto kenka ket kamatendaka ken kamakamendaka agingga a natalipuposkan, agsipud ta saanmo nga inimdengan ti timek ni Jehova a Diosmo babaen ti panangsalimetmet kadagiti bilinna ken kadagiti paglinteganna nga imbilinna kenka.” (De 28:45) Nupay impadtona ti pannakalangalangda ken pannakaidestieroda babaen iti nalaka a maawatan a sasao, nagkedkedda latta a mangipangag, ket dayta ti makagapu no apay a ti Jerusalem nagbalin a “lunod kadagiti amin a nasion iti daga.”​—Jer 26:6; 24:9; De 29:27.

Pannakaikkat Dagiti Lunod. Ti lunod mabalin nga ikkaten ni Jehova, no laeng siuumiso a maannurot dagiti nainkalintegan a kalikagumanna. Agparang a kastoy ti kasasaad ti orihinal a pannakailunod ti daga a nabatad a nagpatingga babaen ti Layus a nangdalus iti globo manipud iti kinadakes. (Ge 8:21) Gapu ta saanda a sinalimetmetan ti Linteg ti tulag, naiyeg ti lunod iti intero a nasion ti Israel, uray pay kadagidiay sipapasnek a nangannurot kadagiti kondisionna (nupay saanda a naan-anay a natungpal). Ipakita ni apostol Pablo a daytoy ti makagapu no apay a natay ni Kristo Jesus iti kayo a pagtutuokan. (Ga 3:10-13) Iti kasta, nupay naan-anay a natungpal ni Jesus ti Linteg, imbaklayna ti lunod nga imbunga ti panangilunod ti Linteg ken naipataw iti amin nga adda iti sidong dayta a Linteg. Kunaen ti Deuteronomio 21:23: “Agsipud ta daydiay naibitin [iti kayo a pagtutuokan] ket inlunod ti Dios.” Arigna a nagbalin ni Jesus kas “maysa a lunod” babaen iti pannakailansana iti kayo a kas iti maysa a kriminal, gapu iti di nainkalintegan a sentensia kenkuana ti Judio a Sanhedrin. Kalpasanna, idi indatag ni Jesus idiay langit ti pateg ti sakripisiona, ti Dios winaswasna ti Linteg. Iti panangawatna iti dayta a sakripisio, ti Dios piguratibo nga inlansana ti Linteg iti kayo, ket legal a naikkat ti lunod a kakuykuyog dayta a Linteg. (Col 2:14) Agsipud ta namatmatan ti bagi ni Jesus kas maysa a lunod, ken kasta met a tapno matungpal ti kalikaguman ti Linteg ken saan a matabbaawan ti Sabbath, tinarigagayan dagiti Judio a maikkat ti bangkay ni Jesus ken dagiti bangkay dagiti managsalungasing iti linteg manipud kadagiti kayo a nakailansaanda sakbay nga agngudo ti aldaw.​—De 21:23; Jn 19:31.

Ania ti mangikeddeng no adda bileg ti maysa a lunod?

Nupay mabalin a mangisawang dagiti tattao kadagiti lunod, ti bileg dagita ket naan-anay nga agpannuray iti Dios, kadagiti prinsipiona, ken kadagiti panggepna. Siuubbaw nga “indawdawat [ni Goliat] ti pakadaksan ni David babaen iti [ulbod a] didiosna.” (1Sm 17:43) Pinagbalin ni Jehova kas bendision ti panangilunod a nakiddaw nga isawang ni Balaam. (De 23:4, 5; Jos 24:9, 10) Agsipud ta nabigbig ni David a ni laeng Jehova ti makapagbalin nga addaan bileg ti maysa a lunod, saanna a pinatgan ti kiddaw ti makapungpungtot a ni Abisai a mapalubosan koma a mapan ket ‘ikkatenna ti ulo’ ni Simei, a sibabassawang a mangidawdawat iti pakadaksan ni David. Kinuna ni David: “Baybay-anyo tapno maidawdawatna ti pakadaksan, ta ni Jehova sinaona kenkuana ti kasta! Bareng makitanto ni Jehova iti matana, ket pudno nga isublinto kaniak ni Jehova ti kinaimbag imbes a ti lunodna itoy nga aldaw.” (2Sm 16:5-12; idiligyo ti Sal 109:17, 18, 28.) Ti Sao ti Dios espesipiko a kondenarenna ti panangidawdawat ti maysa iti pakadaksan dagiti nagannakna (Ex 21:17; Le 20:9; Pr 20:20), ti ari (Ec 10:20), wenno ti panangbassawang iti Dios (Ex 22:28; Le 24:11, 14, 15, 23), ket ibutaktakna dagidiay mangisawsawang iti bendision idinto ta “iti unegda mangidawdawatda ti pakadaksan.”​—Sal 62:4.

Kas pannakangiwat ti Dios, ni Kristo Jesus bayat ti kaaddana ditoy daga, arigna a nangisawang kadagiti lunod agpaay kadagiti relihioso a manangidalan ken kadagiti Fariseo gapu iti sipapakinakem nga ibubusorda iti panggep ti Dios. (Mt 23:13-33) Nabatad a ni apostol Pedro ‘indawdawatna ti pakadaksan’ da Ananias ken Safira gapu iti panagulbodda iti Dios, a nagbanag iti giddato nga ipapatayda. (Ara 5:1-11) Umasping met ti inaramid ni apostol Pablo mainaig iti ulbod a mammadto a ni Elimas, ti mangkukulam, nga inawaganna iti “anak ti Diablo” ken “kabusor ti isuamin a nalinteg,” ken daydiay temporario a nabulsek kalpasanna. (Ara 13:6-12) Dagitoy a tignay ket nakaipaay iti nasayaat nga epekto kadagidiay nakasaksi. Nupay addaan dagiti apostol iti kakasta a pannakabalin, saanna kayat a sawen a nawaya metten ti sabsabali a mangisawang kadagiti lunod. Namakdaar ni Santiago maibusor iti di umiso a panangaramat dagiti Kristiano iti dila iti panangilunod iti tattao.​—San 3:9-12; pagdiligenyo ti Sal 109:17, 18 ken Col 3:8-10.

Kadagiti rekord ti pakasaritaan kalpasan ti panawen dagiti apostol ken sinigsiglo idi agangay, nailanad a nangipataw dagiti narelihiosuan nga organisasion iti adu nga “anathema [wenno, panangkondenar]” ken “panangiparit” maibusor iti sumagmamano nga indibidual, siudad, ken nasnasion. Nupay kasta, naipakita met a naadda ti bileg ti kasta a lunod, saan a babaen iti pannakabalin ti Dios, no di ket kanayon a babaen iti naindagaan a pannakabalin ti maysa nga iglesia wenno sekular nga estado. Maisupadi iti dayta, iti Salmo 37:3-9, 22 naibaga nga urayentayo ni Jehova, yantangay “dagidiay bembendisionanna tagikuaendanto ti daga, ngem magessatto dagidiay idawdawatanna ti pakadaksan.” Karaman dayta a “pannakagessat” iti lunod nga insawang ni Jesus maipaay iti nailunod a klase “kalding” iti naimpadtuan a pangngarigna iti Mateo 25:31-46. Mainaig iti “baro a langlangit ken baro a daga,” naipadto met a maidawdawat ti pakadaksan dagiti managbasol.​—Isa 65:17, 20.