ADIGI, MUNMON

Sitatakder a sadiri wenno teddek ti patakder, wenno maysa a banag nga umarngi wenno maipadis iti kasta a sadiri a teddek.

Ti sumagmamano a nagkauna a tattao iti Makintengnga a Daya nangipasdekda kadagiti sagrado a munmon mainaig iti ulbod a relihionda; nalablabit ramanen dagitoy ti simbolismo a sinanmabagbagi ti lalaki. Dagiti Israelita, apaman a makastrekda idi iti Naikari a Daga, dadaelenda ti kakasta a sagrado a munmon, ket naparitanda a mangipasdek iti kakasta a kita dagiti munmon. (De 7:5; 16:22) Nupay kasta, no dadduma inannurotda ti pagano a relihion ken nagusarda kadagiti sagrado a munmon.​—1Ar 14:23; 2Ar 3:2; kitaenyo ti SAGRADO A MUNMON.

Naiduma unay iti di umiso a pannakausar dagiti munmon a kagura ti Dios, dakamaten ti Hebreo a Kasuratan ti panagipasdek kadagiti adigi wenno batbato a pakalaglagipan. Ti kakasta nga adigi ket saan nga idolatroso a pagdaydayawan wenno uray simbolo dagiti mabagbagi. Nagserbida a panglagip iti napateg nga ar-aramid wenno paspasamak iti pakasaritaan.

Iti dua a pasamak, nangisaad ni Jacob kadagiti adigi a bato idiay Bethel. Dagitoy dua a gundaway ramanenda ti panangimutektek iti pannakilangen ni Jehova ken Jacob iti naisangsangayan a pamay-an iti dayta a disso. (Ge 28:18, 19, 22; 31:13; 35:14, 15) Ti adigi nga insaad ni Jacob iti rabaw ti tanem ni Raquel ket awan duadua a bato daydi ken adda pay laeng idi kaaldawan ni Moises. (Ge 35:19, 20) Idi inaklon dagiti Israelita ti linlinteg nga inawat ni Moises manipud iti Dios, nangibangon ni Moises iti maysa nga altar ken iti “sangapulo ket dua nga adigi a maitupag iti sangapulo ket dua a tribu ti Israel.” (Ex 24:4) Nangipaay ni Josue iti umasping a pammilin mainaig iti batbato a mangirepresentar kadagiti tribu, nupay ti salaysay saanna nga awagan ida kas ad-adigi. Agserbi idi dagitoy a kas pakalaglagipan ti Israel ken mangipaay iti amma iti gundaway a mangilawlawag iti annakda no ania ti kaipapanan ti sangapulo ket dua a bato.​—Jos 4:1-9, 20-24.

Ti maysa a tulag wenno panagballigi mabalin nga ipaayan iti tanda babaen ti panangipasdek iti bato, masansan a maysa nga adigi. (Ge 31:44-53; Jos 24:26; 1Sm 7:10-12) Kalpasan ti panagballigina kadagiti Amalekita, ni Ari Saul ‘nangipatakder iti monumento maipaay kenkuana idiay Carmelo.’ (1Sm 15:12) Ti Hebreo a sao ditoy a naipatarus a “monumento” gagangay a naipatarus nga “ima,” ngem naaramat met iti 2 Samuel 18:18 mainaig iti “adigi” nga imbangon ni Absalom a naawagan iti “Monumento ni Absalom” (NW, AT, RS), gapuna nabatad a nangipatakder ni Saul iti monumento wenno adigi ti panagballigi.​—Idiligyo ti Isa 56:5; kitaenyo ti ABSALOM.

Ti kapanunotan a ti adigi maysa a mangipalagip a monumento ket mabalin a nairaman iti padto iti Isaias 19:19. Naisurat idi maikawalo a siglo K.K.P., dinakamatna dagiti kasasaad kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P. Ti sumagmamano kadagiti Judio nga imbati dagiti taga Babilonia iti dagada nagkamangda iti Egipto ket nagnaedda kadagiti siudad ti Egipto, kas naipadto iti Isaias 19:18. (Jer 43:4-7; 44:1) Gapuna, ti kari nga adda “maysa nga adigi ken Jehova” iti abay ti beddeng ti Egipto ket tarusan ti adu a komentarista a kaipapananna a ni Jehova maimutektekan wenno malaglagip idiay Egipto, uray no adda literal nga adigi wenno awan.​—Idiligyo ti Isa 19:20-22.

Ad-adigi ti Patakder. Dagiti panangtukoy ti Biblia ken dagiti takuat ti arkeolohia ipakitada a naaramat dagiti adigi a kayo, bato, ken ladrilio idiay Makintengnga a Daya kas sadiri ti patakder. Masansan a dagiti awanan wenno biga ti atep wenno dagiti makinngato a kadsaaran ti maysa a patakder ket tinapaya dagiti nakatakder a munmon. (Pr 9:1; Uk 16:25, 29; 1Ar 7:2) Dagiti kayo wenno ladrilio nga adigi mabalin nga agtuon kadagiti bato a pamuon. Ti Balay ti Bakir ti Libano a kukua ni Solomon addaan kadagiti intar dagiti adigi a sedro a kayo a mangtaptapaya kadagiti awanan ken makinngato a silsiled. Mabalbalin a napanaganan iti kasta dayta a patakder gapu ta ti sedro ket naggapu idiay Libano wenno gapu ta dagiti adigi umarngida iti maysa a bakir. Ti Beranda dagiti Adigi nga adda iti asideg ket nabatad a naglatak met gapu iti nakaad-adu nga adigina, nupay saan nga ibaga ti rekord ti bilangda wenno ti material a naaramat. (1Ar 7:1-6; idiligyo ti Eze 40:16, 48, 49.) Ad-adigi a marmol ti naaramat iti paraangan ti palasio ni Asuero.​—Est 1:6.

Ti makapainteres unay nga ad-adigi iti templo ni Solomon ket ti dua a nakadakdakkel nga adigi a gambang a napanaganan iti Jaquin ken Boaz iti sango ti beranda. (1Ar 7:15; 2Ar 25:17; Jer 52:21; kitaenyo ti PARATOK.) Kunaen ti New Bible Dictionary, nga inurnos ni J. Douglas (1985, p. 941), a ti ari nagtakder iti sibay ti maysa kadagitoy nga adigi kadagiti seremonial a pasamak, ngem saan a masigurado dayta, ta kunaen laeng ti Biblia a ti ari “sitatakder . . . iti sibay ti adigina idiay serkan.” (2Cr 23:13; 2Ar 11:14; 23:3) Mabalin a sitatakder idi iti maysa a ruangan ti makin-uneg a paraangan wenno iti sabali a nangato a disso iti panagsaona kadagiti umili.

Naaramat ti babbabassit nga adigi iti tabernakulo, uppat a naaramid iti kayo ti akasia a mangpatibker iti kortina iti nagbaetan ti Nasantuan ken Kasasantuan, ken lima a mangtengngel iti tabing iti pagserkan. (Ex 26:32-37) Innem a pulo a sabsabali pay nga adigi ti nangpatibker kadagiti lienso a balengbeng iti likmut ti paraangan ken iti tabing iti ruangan ti paraangan.​—Ex 27:9-16.

Babassit, arkos nga ad-adigi a pirak ti mabalbalin a nangtapaya iti balawbaw ti kamilia ni Solomon.​—Sol 3:9, 10.

Piguratibo nga Usar. Gapu iti material ken usar ti ad-adigi ti patakder, maikanatad a simbolo dagitoy ti natibker a sadiri. Iladawanda daydiay sititibker a mangitandudo. Ti kongregasion Kristiano mabalin nga awagan iti “maysa nga adigi ken sadiri ti kinapudno,” ta itandudona ti kinapudno maisupadi iti narelihiosuan a biddut. (1Ti 3:15) Da Santiago, Cefas, ken Juan ket nadakamat a “kasla ad-adigi” iti nagkauna a kongregasion; naisaadda a sititibker ken nabilegda a manangitandudo iti dayta. (Ga 2:9) Dagiti Kristiano nga agballigi mapagbalinto nga ad-adigi “iti templo” ti Dios, a makagun-odda iti permanente a saad iti naespirituan a patakder. (Apo 3:12) Ti ideya ti kinatibker ti maysa nga adigi ket masarakan kadagiti pannakaiparipirip dagiti adigi iti panangiladawan iti saksaka ti maysa a napigsa nga anghel. (Apo 10:1) Dagiti luppo ti pastor a kaayan-ayat ti Sulamita a babai kasla “ad-adigi a marmol,” ta napintasda, kasta met a natibkerda.​—Sol 5:15.

Kasano kabayag a nagtalinaed iti pakarso ti Israel dagiti namilagruan a munmon nga ulep ken apuy?

Iti namilagruan a pamay-an, imbagnos ni Jehova dagiti Israelita a rummuar manipud Egipto ken lumasat iti let-ang, a “mapmapan . . . iti masanguananda iti aldaw iti maysa a munmon nga ulep . . . ket iti rabii iti maysa a munmon nga apuy tapno mangted kadakuada iti lawag tapno makapagnada.” (Ex 13:21) Daytoy ket, saan a dua a munmon, no di ket maysa a “munmon nga apuy ken ulep” a gagangay nga agparang kas ulep iti aldaw ken kas apuy iti rabii. (Ex 14:24) Idi a dagiti Egipcio kinamatda dagiti Israelita, immakar ti munmon iti likudan, a nalabit nagbistrad a kasla pader. (Sal 105:38, 39) Namataud dayta iti kinasipnget iti dasig dagiti Egipcio ngem nangipaay iti lawag iti dasig dagiti Israelita. (Ex 14:19, 20) Idi naipasdek ti tabernakulo, ti munmon iti rabawna nagserbi kas pagilasinan nga adda ni Jehova iti nasantuan a dissona. (Ex 40:35) Ti munmon inrepresentarna ni Jehova, ket isu nagsao manipud iti dayta. (Nu 14:14; 12:5; Sal 99:7) Ti maudi a historikal a pannakadakamat ti munmon ket sakbay unay ti iseserrek ti Israel iti Naikari a Daga. (De 31:15) Idi nakapagsimpada iti dagada, saanen a kasapulan ti mangibagnos a munmon kas iti panagkasapulan iti dayta bayat ti panagallaallada.​—Idiligyo ti Ex 40:38; Isa 4:5.