Kapitulo 18

Dagiti Ginggined iti Aldaw ti Apo

1, 2. (a) Ania ti mariknam no makapasarka iti napigsa a ginggined? (b) Ania ti dineskribir ni Juan idi naluktan ti maikanem a selio?

NAKAPASARKA kadin iti napigsa a ginggined? Nakaam-amak a kapadasan dayta. Mangrugi ti napigsa a ginggined iti makaulaw a panaggunggon ken daranudor. Mabalin a pumigsa ti ginggined babaen ti agsasaruno a panagdayyegna bayat a matartarantaka nga agsapul iti paglemmengam, nalabit iti sirok ti lamisaan. Wenno mabalin a kellaat a dumteng dayta, a sarunuen ti pannakabuong dagiti pinggan, alikamen, ken pannakarpuog pay ketdi dagiti patakder. Mabalin nga adu ti madadael, buyogen dagiti agsasaruno pay a panagdayyeg nga ad-adda a mangdadael ken mangpakaro iti kasasaad.

² Bayat a sipapanunotka iti dayta, usigem ti dineskribir ni Juan idi maluktan ti maikanem a selio: “Ket nakitak idi linuktanna ti maikanem a selio, ket napasamak ti dakkel a ginggined.” (Apocalipsis 6:12a) Nalawag a matungpal daytoy iti met laeng tiempo a pannakalukat dagiti dadduma pay a selio. Kaano ti pannakapasamak daytoy a ginggined iti aldaw ti Apo, ken ania a kita ti ginggined daytoy?—Apocalipsis 1:10.

 3. (a) Ania dagiti pasamak nga impadto ni Jesus maipapan iti pagilasinan ti kaaddana? (b) Ania ti pakainaigan dagiti literal a ginggined iti dakkel a simboliko a ginggined iti Apocalipsis 6:12?

³ Namin-adu a nadakamat iti Biblia dagiti literal ken piguratibo a ginggined ditoy daga. Iti naindaklan a padtona maipapan iti pagilasinan ti kaaddana kas Ari, impadto ni Jesus dagiti “ginggined iti nadumaduma a disso.” Paset dagitoy “dagiti ut-ot ti panagrigat.” Manipud idi 1914, bayat nga umad-adu ti populasion ditoy daga a dimmanonen iti binilion, karaman dagiti literal a ginggined kadagiti rigat a mapaspasamak iti kaaldawantayo. (Mateo 24:3, 7, 8) Nupay kaitungpalan dagita ti padto, dagitoy a ginggined ket natural ken pisikal a didigra. Pakpakauna dagitoy ti dakkel a simboliko a ginggined iti Apocalipsis 6:12. Kinapudnona, dumteng daytoy kas makadidigra a paggibusan dagiti agsasaruno nga immuna a panagdayyeg a manggunggon kadagiti pundasion ti natauan a sistema ti bambanag ni Satanas ditoy daga.a

Dagiti Ginggined a Nangdayyeg iti Kagimongan ti Tao

 4. (a) Kaano pay a sinegseggaan ti ili ni Jehova a dagiti makadidigra a pasamak ket mangrugi iti 1914? (b) Ania a panawen ti nagpatingga idi 1914?

⁴ Manipud idi ngalay ti dekada 1870, sinegseggaan ti ili ni Jehova a dagiti makadidigra a pasamak ket mangrugi iti 1914 ken mangtanda iti panagpatingga ti Panawen dagiti Gentil. Daytoy ti tiempo a “pito a panawen” (2,520 a tawen) ti kapautna, a nangrugi idi narpuog ti Davidiko a pagarian idiay Jerusalem idi 607 K.K.P. ken nagpatingga idi naisaad ni Jesus a kas ari iti nailangitan a Jerusalem idi 1914 K.P.—Daniel 4:24, 25; Lucas 21:24, King James Version.b

 5. (a) Ania ti inyanunsio ni C. T. Russell idi Oktubre 2, 1914? (b) Ania dagiti napolitikaan a panagbalbaliw a napasamak manipud idi 1914?

⁵ Gapuna, iti panagdayaw iti agsapa ti pamilia ti Bethel idiay Brooklyn, New York idi Oktubre 2, 1914, kastoy ti makapagagar nga inyanunsio ni C. T. Russell: “Nagpatinggan ti Panawen Dagiti Gentil; nagngudon ti aldaw dagiti arida.” Wen, ti sangalubongan a riribuk a nangrugi idi 1914 ket nagsaknap nga uray la nagpukaw dagiti dati a nabayagen a monarkia. Ti pannakarpuog ti turay dagiti czar iti rebolusion Bolshevik idi 1917 ket nagbanag iti naunday a panagsalisal ti Marxismo ken kapitalismo. Agtultuloy ti pannakadayyeg ti kagimongan ti tao iti intero a lubong gapu kadagiti napolitikaan a panagbalbaliw. Iti agdama, adu a gobierno ti di pay makapagbayag iti uray maysa wenno dua la a tawen. Ti maysa a pagarigan ti kaawan talged iti tay-ak ti politika ket ti napasamak iti Italia, a naaddaan iti 47 a baro a gobierno iti las-ud laeng ti 42 a tawen kalpasan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Ngem dagita a nasapsapa a pannakagunggon ket pakauna laeng ti sumungsungad a maudi ken nakaro a pannakadayyeg dagiti gobierno. Anianto ti resultana? Ti laeng Pagarian ti Dios ti mangiturayto iti intero a daga.—Isaias 9:6, 7.

 6. (a) Kasano a dineskribir ni H. G. Wells ti baro ken naisangsangayan a panawen? (b) Ania ti insurat ti maysa a pilosopo ken estadista maipapan iti panawen manipud idi 1914?

⁶ Kuna dagiti historiador, pilosopo, ken lider ti politika a ti tawen 1914 ti pangrugian ti baro ken naisangsangayan a panawen. Kalpasan ti umuna a sangapulo ket pito a tawen dayta a panawen, kinuna ti historiador a ni H. G. Wells: “Dagiti nasayaat a banag ti pagragsakan koma nga ipadto ti propeta. Ngem pagrebbenganna nga ipakaammo ti makitana. Makitana ti maysa a lubong nga iturturayan pay laeng dagiti soldado, patriotiko, mangngam-am, ken mananggundaway a negosiante; maysa a lubong a linapunos ti atap ken guranggura, a nagpartak a mangpukaw iti nabatbati a wayawaya ti maysa a tao, a siuulpit nga agdadangadang gapu iti panagduduma ti puli, ken kanayon a nakasagana a makigubat.” Idi 1953, kastoy ti insurat ti pilosopo a ni Bertrand Russell: “Manipud idi 1914, madanagan unay ti tunggal maysa a maseknan kadagiti kasasaad ditoy lubong gapu iti kasla naikeddeng ken naituding a panagturong dagiti kasasaad iti nakarkaro pay a didigra. . . . Iti imatangda, mayarig ti sangatauan iti maysa a bannuar iti trahedia a Griego a konkontrolen dagiti nauyong a didiosen ket saannan a maikeddeng ti bukodna a gasat.” Idi 1980, iti panangut-utobna iti natalna a rugi ti maika-20 a siglo, kinuna ti estadista a ni Harold Macmillan: “Sumaysayaat a sumaysayaat ti amin. Daytoy ti nariingak a lubong. . . . Pagammuan ta di ninamnama a nagpatingga ti amin iti maysa nga agsapa idi 1914.”

7-9. (a) Ania dagiti panagbalbaliw a nanggunggon iti kagimongan ti tao manipud idi 1914? (b) Ania a kasasaad iti sangatauan ti nairaman idi agangay kadagiti panagbalbaliw a mapaspasaran ti kagimongan ti tao kabayatan ti kaadda ni Jesus?

⁷ Nangyeg met kadagiti dakkel a panagbalbaliw ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat. Ken agtultuloy a madaydayyeg ti daga gapu kadagiti babbabassit a gubat agraman ti sangalubongan a terorismo. Adu a tattao ti mabutbuteng gapu iti pangta dagiti terorista wenno iti posible a panangusar dagiti nasion kadagiti pangungaw nga armas.—Jeremias 17:5.

⁸ Nupay kasta, malaksid kadagiti gubat, adda dadduma pay a mangdaydayyeg kadagiti pundasion ti kagimongan ti tao manipud idi 1914. Ti maysa kadagiti kakaruan a panagbalbaliw ket bunga ti panagsuek ti ekonomia ti Estados Unidos idi Oktubre 29, 1929. Daytoy ti nangyeg iti Great Depression, a nangapektar iti amin a kapitalista a pagilian. Nupay idi nagbaetan ti 1932 ken 1934 ti kakaro ti Great Depression, mapaspasarantay pay laeng dagiti epektona. Manipud idi 1929, ti agsakit ti ekonomiana a lubong ket natapaltapalan kadagiti parparawpaw a gannuat. Nairuamen dagiti gobierno nga umutang. Ti krisis iti lana idi 1973 ken ti panagsuek ti ekonomia idi 1987 ad-adda a dinayyegna ti pinansial nga imperio. Kabayatanna, minilion a tattao ti aggatang sada in-inut a bayadan. Nakaad-adu ti biktima dagiti sinisikap a panguartaan, pyramid scheme, loteria ken dadduma pay a kita ti sugal, nga adu kadagitoy ti supsuportaran dagiti gobierno a rumbeng koma a mangsalaknib kadagiti umili. Uray dagiti ebanghelista iti telebision ti Kakristianuan, agur-uray dagiti dakulapda nga umawat iti bingayda a minilion a doliar!—Idiligmo ti Jeremias 5:26-31.

⁹ Sakbayna, dagiti parikut iti ekonomia ti nangted kada Mussolini ken Hitler iti gundaway nga agturay. Awan ti panawen a sinayang ti Babilonia a Dakkel a mangay-ayo kadakuada, ket nakitulag ti Vatican iti Italia idi 1929 ken iti Alemania idi 1933. (Apocalipsis 17:5) Dagiti simmaruno a nalidem nga aldaw ket nabatad a paset ti kaitungpalan ti padto ni Jesus maipapan iti kaaddana, a ramanenna ti “tuok dagiti nasion, a saanda nga ammo ti ruaran . . . bayat a mataltalimudaw dagiti tattao gapu iti buteng ken panangpadpadaan iti bambanag nga um-umay iti mapagnaedan a daga.” (Lucas 21:7-9, 25-31)c Wen, nagtultuloy dagiti ginggined a nangrugi a nanggunggon iti kagimongan ti tao idi 1914, a napasarunuan pay kadagiti napipigsa a panagdayyeg.

Manggunggunggon ni Jehova

10. (a) Apay a nagadu a panagdayyeg ti mapaspasamak iti kagimongan ti tao? (b) Ania ti ar-aramiden ni Jehova, kas panagsagana iti ania?

¹⁰ Dagiti kasta a pannakadayyeg ti kagimongan ti tao ket resulta ti di pannakabael ti tao a mangiturong iti addangna. (Jeremias 10:23) Maysa pay, ti kadaanan a serpiente, ni Satanas, “a mangyaw-awan iti intero a mapagnaedan a daga,” ket mangmangyeg kadagiti rigat iti maudi a panangikagumaanna a manglapped iti intero a sangatauan nga agdayaw ken ni Jehova. Gapu iti moderno a teknolohia, bimmassit daytoy daga a kasla maymaysa laengen a sangakaarrubaan. Dagiti panaggiginnura gapu iti puli ken nasion gunggunggonenna dagiti pundasion ti kagimongan ti tao, ket ti aw-awaganda iti United Nations awan maipaayna nga epektibo a solusion. Ad-adda ita nga iturturayan ti tao ti padana a tao iti pagdaksanna. (Apocalipsis 12:9, 12; Eclesiastes 8:9) Nupay kasta, ni Soberano nga Apo Jehova, a Nangaramid iti langit ken daga, adda met ar-aramidenna a pananggunggon iti agarup 90 a tawenen, kas panagsagana iti panangrisutna a mamimpinsan kadagiti parikut ditoy daga. Kasano?

11. (a) Ania a panangyugayog ti nadakamat iti Haggeo 2:6, 7? (b) Kasano a matungtungpal ti padto ni Haggeo?

¹¹ Iti Haggeo 2:6, 7, kastoy ti mabasatayo: “Ta daytoy ti kinuna ni Jehova ti buybuyot, ‘Maminsan pay—iti mabiiten a kanito—ket yugayogek ti langlangit ken ti daga ken ti baybay ken ti namaga a daga. Ket yugayogekto dagiti amin a nasion, ket umayto dagiti matarigagayan a banag dagiti amin a nasion; ket daytoy a balay punnuekto iti dayag,’ kinuna ni Jehova ti buybuyot.” Nangnangruna manipud idi 1919, tinignay ni Jehova dagiti saksina a mangiwaragawag kadagiti pangngeddengna iti amin nga elemento ti kagimongan ti tao ditoy daga. Mapakpakaammuan ti nailubongan a sistema ni Satanas babaen iti daytoy a sangalubongan a pakdaar.d Bayat nga uming-inget ti pakdaar, “dagiti matarigagayan a banag,” wenno dagiti tattao nga addaan panagbuteng iti Dios, ket natignay a sumina kadagiti nasion.” Dina kayat a sawen a nayugayogda gapu iti pannakagunggon ti organisasion ni Satanas. Saan, no di ket gapu ta natarusanda ti kaipapanan dagiti pasamak, isuda a mismo ti nagdesision a makiraman iti napulotan a klase Juan tapno mapusek iti kinadayag ti balay a pagdaydayawan ken Jehova. Kasano ti pannakaibanag daytoy? Babaen ti naregta a trabaho a panangikasaba iti naimbag a damag maipapan iti naipasdeken a Pagarian ti Dios. (Mateo 24:14) Daytoy a Pagarian, a buklen ni Jesus ken dagiti napulotan a pasurotna, ket agtalinaedto iti agnanayon nga agpaay a pakaidayawan ni Jehova kas “maysa a pagarian a di mabalin a gunggonen.”—Hebreo 12:26-29.

12. No maysaka kadagiti mangipangpangag iti mensahe a naipadto iti Mateo 24:14 a masapul a maikaskasaba, ania ti rumbeng nga aramidem sakbay a mapasamak ti dakkel a ginggined iti Apocalipsis 6:12?

¹² Maysaka kadi kadagiti mangipangpangag iti dayta a mensahe maipapan iti Pagarian? Maysaka kadi kadagiti minilion a timmabuno kadagiti kallabes a tawen iti pannakarambak ti Panglaglagip iti ipapatay ni Jesus? No wen, itultuloymo ti rumang-ay iti panagadalmo iti Biblia. (2 Timoteo 2:15; 3:16, 17) Tallikudam a naan-anay ti dakes a kabibiag ti naindagaan a kagimongan ni Satanas nga asidegen a madadael! Sumrekka iti baro a lubong a kagimongan dagiti Kristiano ken makiramanka a naan-anay iti trabahoda sakbay a burakburaken ti maudi a makadidigra a “ginggined” ti intero a lubong ni Satanas. Ngem ania dayta a dakkel a ginggined? Kitaentayo.

Ti Dakkel a Ginggined!

13. Iti ania a wagas a ti dakkel a ginggined ket saan pay a napaspasaran ti tao?

¹³ Wen, dagitoy napeggad a maudi nga aldaw ket panawen dagiti ginggined—literal ken piguratibo. (2 Timoteo 3:1) Ngem daydiay maudi a dakkel a ginggined a nakita ni Juan idi maluktan ti maikanem a selio ket awan kadagitoy a ginggined. Nagngudon ti panawen dagiti pakpakauna a ginggined. Dumtengen ti dakkel a ginggined nga ita pay laeng a mapasaran ti tao. Nakapigpigsa daytoy a ginggined ta dagiti pataudenna a panaggunggon ken panagdayyeg ket di marukod ti Richter scale wenno ti aniaman a sabali pay a pagrukod nga aramid ti tao. Saan laeng a ginggined daytoy iti maysa a lugar no di ket nakaro a pananggunggon a mangdadael iti intero a “daga,” kayatna a sawen, ti intero a rinuker a kagimongan ti tao.

14. (a) Ania a padto ti nangipakpakauna iti maysa a dakkel a ginggined ken dagiti epektona? (b) Ania ti nalawag a tuktukoyen ti padto ni Joel ken ti Apocalipsis 6:12, 13?

¹⁴ Impadto ti dadduma kadagiti propeta ni Jehova ti kasta a ginggined ken dagiti nakaro nga epektona. Kas pagarigan, idi agarup 820 K.K.P., dinakamat ni Joel “ti iyaay ti naindaklan ken nakaam-amak nga aldaw ni Jehova,” a kunana a “ti met laeng init mapagbalinto a sipnget, ket ti bulan mapagbalin a dara.” Kalpasanna, innayonna dagitoy a sasao: “Rineprep, rineprep ti adda iti nababa a tanap ti pangngeddeng, ta ti aldaw ni Jehova asideg iti nababa a tanap ti pangngeddeng. Ti met laeng init ken bulan sigurado nga agsipngetdanto, ket dagiti mismo a bituen pudno nga ipaidamdanto ti kinaraniagda. Ket manipud iti Sion agungorto a mismo ni Jehova, ket manipud iti Jerusalem iyesngawnanto ti timekna. Ket sigurado nga agyugayogto ti langit ken daga; ngem ni Jehova isunto ti pagkamangan maipaay iti ilina, ken sarikedked maipaay iti annak ti Israel.” (Joel 2:31; 3:14-16) Daytoy a panangyugayog ket maaramidto laeng inton iwayat ni Jehova ti panangukomna kabayatan ti dakkel a rigat. (Mateo 24:21) Nalawag ngarud a dayta met laeng a pasamak ti tuktukoyen ti umasping a salaysay iti Apocalipsis 6:12, 13.—Kitaem met ti Jeremias 10:10; Sofonias 1:14, 15.

15. Ania a nagpigsa a pananggunggon ti impadto ni propeta Habakuk?

¹⁵ Agarup 200 a tawen kalpasan ni Joel, kastoy ti inkararag ni propeta Habakuk iti Diosna: “O Jehova, nangngegko ti damag maipapan kenka. Nagbutengak, O Jehova, iti aramidmo. Iti ngalay dagiti tawen O pabiagem dayta! Iti ngalay dagiti tawen ipakaammom koma. Bayat ti pannakariribuk, malagipmo koma ti mangipakita iti asi.” Ania dayta a “pannakariribuk”? Intuloy ni Habakuk ti nangipaay iti nabiag a panangiladawan iti dakkel a rigat, a kunkunana maipapan ken Jehova: “Isu nagintek, tapno mayegyegna ti daga. Kimmita, ket kalpasanna pinalagtona dagiti nasion. . . . Buyogen ti panangkondenar nagmartsaka iti daga. Iti unget inirikmo dagiti nasion. Kaskasdi, no maipapan kaniak, agragsakakto ken Jehova a mismo; agrag-oakto iti Dios ti pannakaisalakanko.” (Habakuk 3:1, 2, 6, 12, 18) Anian a nagpigsa a pananggunggon ti aramiden ni Jehova iti intero a daga inton irikenna dagiti nasion!

16. (a) Ania ti impadto ni propeta Ezequiel a mapasamak inton iwayat ni Satanas ti maudi nga irarautna iti ili ti Dios? (b) Ania ti mapasamak inton dumteng ti dakkel a ginggined iti Apocalipsis 6:12?

¹⁶ Impadto met ni Ezequiel nga inton iwayat ni Gog ti Magog (ni naitappuak a Satanas) ti maudi nga irarautna iti ili ti Dios, addanto “dakkel a panagkintayeg” nga iyeg ni Jehova “iti daga ti Israel.” (Ezequiel 38:18, 19) Nupay mabalin nga addanto literal a ginggined, laglagipentayo a naidatag ti Apocalipsis babaen kadagiti tanda. Simboliko unay daytoy a padto ken dagiti dadduma pay a nadakamat a padto. Agparang ngarud a ti pannakalukat ti maikanem a selio ipalgakna ti kapigsaan ken pagnguduan ti amin a pannakagunggon ti agdama a sistema dagiti bambanag ditoy daga—ti dakkel a ginggined a mangdadael kadagiti amin a tattao a bumusbusor iti kinasoberano ni Jehova.

Panawen ti Kinasipnget

17. Kasano a ti dakkel a ginggined apektaranna ti init, ti bulan, ken dagiti bituen?

¹⁷ Kas ipakita pay ni Juan, mapakuyogan ti dakkel a ginggined kadagiti makapakullayaw a pasamak a pakairamanan uray ti langit. Kunana: “Ket ti init ngimmisit a kasla iti tinakpil a buok, ket ti intero a bulan nagbalin a kasla dara, ket dagiti bituen ti langit nagtinnagda iti daga, a kas no ti maysa a kayo a higos a gunggonen ti nangato nga angin iregregna dagiti di naluom a higosna.” (Apocalipsis 6:12b, 13) Anian a nakaskasdaaw a pasamak! Mailadawanmo kadi ti nakabutbuteng a sipnget nga ibungana no literal a matungpal dayta a padto? Awanen ti nabara, makapabang-ar a lawag ti init no aldaw! Awanen ti nakaay-ayat, naraniag a silnag ti bulan iti rabii! Ken saanen a makita dagiti riniwriw nga agrimat-rimat a bituen iti naariwanas a tangatang. Imbes ketdi, nalamiis ken ingget sipnget ti aglawlaw.—Idiligmo ti Mateo 24:29.

18. Kasano a ‘simmipnget dagiti langit’ para iti Jerusalem idi 607 K.K.P.?

¹⁸ Iti naespirituan a wagas, naipadto a mapasaran ti nagkauna nga Israel ti kasta a kinasipnget. Namakdaar ni Jeremias: “Maysa a langalang a rebbek ti pagbalinanto ti intero a daga, ket saanakto aya a mangitungpal iti bin-ig a panangtalipupos? Maigapu iti daytoy agleddaangto ti daga, ket sigurado nga agsipngetto ti langlangit sadi ngato.” (Jeremias 4:27, 28) Pudno a simmipnget ti kasasaad ti ili ni Jehova idi natungpal daytoy a padto idi 607 K.K.P. Ti Jerusalem a kabesera a siudadda ket natnag kadagiti taga-Babilonia. Nadadael ti temploda ken nabaybay-an ti dagada. Para kadakuada, awan ti makaliwliwa a lawag nga aggapu sadi langit. Imbes ketdi, ti kasasaad ket kas iti silaladingit a kinuna ni Jeremias ken ni Jehova: “Nangpapatayka; saanka a nangipakita iti panangngaasi. Ti iyaasideg kenka binangenam iti aripuno dagiti ulep, tapno ti kararag saan a makalasat.” (Un-unnoy 3:43, 44) Para iti Jerusalem, ipapatay ken pannakadadael ti kaipapanan ti panagsipnget ti langit.

19. (a) Mainaig iti nagkauna a Babilonia, kasano ti panangdeskribir ni Isaias, a propeta ti Dios, iti panagsipnget ti langit? (b) Kaano ken kasano a natungpal ti padto ni Isaias?

¹⁹ Idi kamaudiananna, ti umasping a panagsipnget ti langit kaipapananna ti didigra para iti nagkauna a Babilonia. Maipapan iti daytoy, napaltiingan ti propeta ti Dios a nangisurat iti kastoy: “Adtoy! Ti met laeng aldaw ni Jehova um-umay, naulpit agpadpada a buyogen ti rungsot ken buyogen ti sumsumged nga unget, tapno pagbalinenna ti daga a banag a pagmalangaan, ken tapno matalipuposna dagiti managbasol iti daga manipud iti dayta. Ta dagiti mismo a bituen ti langlangit ken dagiti konstelasionda a Kesil saandanto nga igilap ti lawagda; ti init pudno nga agsipngetto iti iruruarna, ket ti met laeng bulan saannanto a pagsilnagen ti lawagna. Ket sigurado nga isupapakkonto ti bukodna a kinadakes iti nabunga a daga, ken ti bukodda a biddut kadagiti nadangkes a mismo.” (Isaias 13:9-11) Natungpal daytoy a padto idi 539 K.K.P. idi a natnag ti Babilonia kadagiti Medo ken Persiano. Maitutop ti panangdeskribirna iti kinasipnget, kinaawan ti namnama, kinaawan ti makapabang-ar a lawag para iti Babilonia idi isu ket natnag nga agnanayon manipud iti saadna kas kangrunaan idi a pannakabalin ti lubong.

20. Ania a nakabutbuteng a masanguanan ti agur-uray iti agdama a sistema ti bambanag inton dumteng ti dakkel a ginggined?

²⁰ Umasping iti dayta, inton dumteng ti dakkel a ginggined, ti intero a sangalubongan a sistema ket naan-anayto a maabbungotan iti sipnget ti kinaawan namnama. Awanto ti sinamar ti namnama nga ipaay dagiti naraniag ken agsilsilnag a silaw ti naindagaan a sistema ni Satanas. Uray pay itan, dagiti lider ti politika ditoy daga, nangnangruna iti Kakristianuan, ket nagdakes ti pakasarsaritaanda gapu iti kinaruker, kinaulbod, ken imoral a panagbiagda. (Isaias 28:14-19) Saandan a mapagtalkan. Maiddepto a naan-anay ti agkurkuridemdem a silawda inton iwayat ni Jehova ti panangukomna. Ti kasla bulan nga impluensiada kadagiti mapaspasamak ditoy daga ket maibutaktakto a namansaan iti dara ken makapapatay. Dinto agraniag dagiti bituenda ditoy lubong a kas iti pannakaiddep dagiti agtinnag a layap ken maiwarisda a kas kadagiti naata a bunga ti higos nga aprasen ti napigsa a bagyo. Agkintayegto ti intero a daga inton dumteng ti ‘dakkel a rigat a saan pay a napasamak nanipud idi pangrugian ti lubong agingga ita, saan, saanto met a mapasamak manen.’ (Mateo 24:21) Anian a nakabutbuteng ti agur-uray iti masanguanan!

Sumina ti “Langit”

21. Ania ti nasirmata ni Juan maipapan iti “langit” ken “tunggal bantay ken tunggal isla”?

²¹ Kastoy pay ti nasirmata ni Juan: “Ket ti langit simmina a kas maysa a pagbasaan a nalukot, ket tunggal bantay ken tunggal isla naikkatda manipud kadagiti dissoda.” (Apocalipsis 6:14) Nalawag a dagitoy ket saan a dagiti literal a langit, bantay, ken isla. Ngem ania ti iladladawanda?

22. Idiay Edom, ania a kita ti “langlangit” ti ‘nalukot’ a “kas iti maysa a libro a lukot”?

²² No maipapan iti “langit,” matulongannatayo a mangtarus ti umasping a padto a nangdakamat iti pungtot ni Jehova maibusor iti amin a nasion: “Ket amin dagiti kameng ti buyot ti langlangit agrunotdanto. Ket ti langlangit malukotto, kas iti maysa a libro a lukot.” (Isaias 34:4) Ti Edom ti nangnangruna nga agsagaba. Kasano? Pinarmek dagiti taga-Babilonia di nagbayag kalpasan ti pannakadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P. Iti daydi a tiempo, awan dagiti nailanad a karkarna a pasamak iti literal a langit. Ngem adda dagiti makadidigra a pasamak iti “langlangit” ti Edom.e Dagiti agtuturayna naipababada manipud iti natan-ok, arig langit a saadda. (Isaias 34:5) Kayariganda ti ‘nalukot’ ken naipakni a daan a lukot nga awanen ti serbina.

23. Ania ti “langit” a ‘sumina a kas maysa a pagbasaan,’ ken kasano a ti sasao ni Pedro pasingkedanna daytoy a pannakaawat?

²³ No kasta, ti “langlangit” a ‘maisina a kas maysa a pagbasaan’ tuktukoyenna dagiti agturturay a gobierno ditoy daga a bumusbusor iti Dios. Ikkatento ida a mamimpinsan daydiay manangparmek a Nakasakay iti puraw a kabalio. (Apocalipsis 19:11-16, 19-21) Pasingkedan daytoy ti dinakamat ni apostol Pedro idi impakaunana dagiti pasamak nga ipasimudaag ti pannakalukat ti maikanem a selio: “Ti langlangit ken ti daga nga adda ita maipaay iti apuy ket maisagsaganada iti aldaw ti panangukom ken ti pannakadadael dagiti di nadiosan a tattao.” (2 Pedro 3:7) Ngem dagiti ngay sasao a, “tunggal bantay ken tunggal isla naikkatda manipud kadagiti dissoda”?

24. (a) Iti padto ti Biblia, kaano a naikuna a mayugayog wenno mayalis iti ayanda dagiti bantay ken isla? (b) Kasano a ‘nayugayog dagiti bantay’ idi naparmek ti Nineve?

²⁴ Iti padto ti Biblia, naikuna a mayugayog wenno mayalis iti ayanda dagiti bantay ken isla kadagiti tiempo ti dakkel a napolitikaan a panagbalbaliw. Kas pagarigan, idi impadto ni propeta Nahum ti panangukom ni Jehova iti Nineve, kinunana: “Nagyugayog dagiti mismo a bantay gapu kenkuana, ket malunlunag dagiti mismo a turod. Ket mariribukto ti daga gapu iti rupana.” (Nahum 1:5) Awan ti nairekord a panagreggaay dagiti literal a bantay idi aktual a naparmek ti Nineve idi 632 K.K.P. Ngem kellaat a narpuog ti maysa a pannakabalin ti lubong a kasla bantay ti katibkerna idi.—Idiligmo ti Jeremias 4:24.

25. Iti um-umay a panungpalan ti agdama a sistema ti bambanag, kasano a maikkat iti ayanda ti “tunggal bantay ken tunggal isla”?

²⁵ Gapuna, ti “tunggal bantay ken tunggal isla” a nadakamat iti pannakalukat ti maikanem a selio ket nalawag a tuktukoyenna dagiti napolitikaan a gobierno ken dagiti agpampannuray kadagita nga organisasion ditoy lubong a kasla natalged iti panangmatmat ti adu a tattao. Mayugayogdanto a maikkat iti ayanda ket makigtot ken agkullayawto dagidiay agtaltalek idi kadakuada. Kas kuna pay ti padto, awan duadua a dumtengto buyogen ti nakaro a pammales ti naindaklan nga aldaw ti pungtot ni Jehova ken ti Anakna, ti maudi a pananggunggon a mangikkat iti intero nga organisasion ni Satanas!

“Agtinnagkayo Kadakami ket Ilemmengdakami”

26. Gapu iti butengda, anianto ti aramiden dagidiay bumusbusor iti kinasoberano ti Dios, ken anianto ti ibagada?

²⁶ Kinuna pay ni Juan: “Ket ti ar-ari ti daga ken dagidiay nangato ti saadna ken dagiti komandante ti militar ken dagiti nabaknang ken dagiti nabileg ken tunggal adipen ken tunggal siwayawaya a tao naglemmengda kadagiti rukib ken kadagiti dadakkel a bato ti bambantay. Ket kunkunaenda kadagiti bantay ken kadagiti dadakkel a bato: ‘Agtinnagkayo kadakami ket ilemmengdakami manipud iti rupa Daydiay situtugaw iti trono ken manipud iti pungtot ti Kordero, agsipud ta dimtengen ti naindaklan nga aldaw ti pungtotda, ket siasino ti makabael nga agtakder?’”—Apocalipsis 6:15-17.

27. Ania ti inyikkis dagiti di matalek nga Israelita idiay Samaria, ken kasano a natungpal dagita a sasao?

²⁷ Idi impakaammo ni Oseas ti panangukom ni Jehova iti Samaria, ti kabesera ti makin-amianan a pagarian ti Israel, kinunana: “Dagiti nangato a disso ti Bet-aven, ti basol ti Israel, pudno a matalipuposto. Sisiitan ken kalkalunay tumpuardanto iti rabaw dagiti altarda. Ket dagiti umili pudno a kunaendanto kadagiti bantay, ‘Gaburandakami!’ ken kadagiti turod, ‘Agtinnagkayo kadakami!’” (Oseas 10:8) Kasano a natungpal dagitoy a sasao? Bueno, idi natnag ti Samaria kadagiti nadangkok nga Asiriano idi 740 K.K.P., awan a pulos ti mabalin a pagkamangan dagiti Israelita. Iyebkas dagiti sasao ni Oseas ti rikna ti kinaawan namnama, panagsidduker, ken pannakabaybay-a a narikna dagiti naparmek nga umili. Saan ida a nasalakniban uray dagiti literal a turod wenno dagiti arig bantay nga institusion ti Samaria, nupay kasla natalged dagita iti napalabas.

28. (a) Ania ti impakdaar ni Jesus kadagiti babbai ti Jerusalem? (b) Kasano a natungpal ti pakdaar ni Jesus?

²⁸ Kasta met, idi a ni Jesus ket impan dagiti soldado a Romano iti pakatayanna, kinunana kadagiti babbai ti Jerusalem: “Um-umay dagiti aldaw a kunaento dagiti tattao, ‘Naragsak dagiti lupes a babbai, ken dagiti aanakan a saan a nagipasngay ken dagiti barukong a saan a nagpasuso!’ Ket rugiandanto a kunaen kadagiti bantay, ‘Agtinnagkayo kadakami!’ ken kadagiti turod, ‘Gaburandakami!’” (Lucas 23:29, 30) Pasingkedan dagiti historiador ti pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P. iti ima dagiti Romano, ken nabatad a dagiti sasao ni Jesus adda umasping a kayuloganna iti sinao ni Oseas. Awan a pulos idi ti mapaglemmengan dagiti Judio a nagtalinaed idiay Judea. Sadinoman ti ginandatda a paglemmengan idiay Jerusalem, wenno uray idi nagkamangda iti sarikedked ti Masada iti tuktok ti bantay, saanda a nalisian ti naranggas nga ebkas ti panangukom ni Jehova.

29. (a) Inton dumteng ti aldaw ti pungtot ni Jehova, anianto ti nakaay-ay-ay a kasasaad dagidiay mangsupsuportar iti agdama a sistema ti bambanag? (b) Ania a padto ni Jesus ti matungpal inton idissuor ni Jehova ti pungtotna?

²⁹ No kasta, ipakita ti pannakalukat ti maikanem a selio nga adda umasping a mapasamak inton dumteng ti aldaw ti pungtot ni Jehova. Iti maudi a pannakagunggon ti agdama a sistema ti bambanag ditoy daga, dagidiay mangsupsuportar iti dayta aglagawdanto a sumapul iti paglemmenganda, ngem awan ti masarakanda. Nakaay-ay-ay a pannakapaay ti inyeg kadakuada ti palso a relihion, ti Babilonia a Dakkel. Uray dagiti rukib kadagiti literal a bantay wenno dagiti simboliko nga arig bantay a napolitikaan ken nakomersialan nga organisasion saandanto a makaipaay iti pinansial a kinatalged wenno aniaman a sabali pay a kita ti tulong. Awan ti makasalaknib kadakuada iti pungtot ni Jehova. Maitutop la unay ti panangdeskribir ni Jesus iti panagaligagetda: “Iti kasta ti pagilasinan ti Anak ti tao agparangto iti langit, ket kalpasanna dagiti amin a tribu ti daga saplitendanto ti bagbagida iti panagun-unnoy, ket makitadanto ti Anak ti tao nga um-umay kadagiti ulep ti langit nga addaan pannakabalin ken dakkel a dayag.”—Mateo 24:30.

30. (a) Ania ti ipasimudaag ti saludsod a: “Siasino ti makabael nga agtakder?” (b) Addanto kadi makapagtakder iti aldaw ti panangukom ni Jehova?

³⁰ Wen, amin dagidiay agkedked a mangbigbig iti autoridad ti nagballigi a Nakasakay iti puraw a kabalio mapilitandanto a mangbigbig iti biddutda. Inton aglabas ti lubong ni Satanas, madadaelto dagiti tattao a situtulok a nagbalin a paset ti bin-i ti serpiente. (Genesis 3:15; 1 Juan 2:17) Gapu iti nakaro a kasasaad ti lubong iti dayta a tiempo, adunto ti agimtuod: “Siasino ti makabael nga agtakder?” Nabatad nga ipapanda nga awan a pulos ti makapagtakder iti sanguanan ni Jehova iti aldaw ti panangukomna. Ngem nagbiddutda, kas ipakita ti libro nga Apocalipsis.

[Dagiti Footnote]

[Kahon/Ladawan iti panid 105]

Naipakpakauna ti 1914

“Idi B.C. 606, a nagngudo ti pagarian ti Dios, naikkat ti korona, ket ti intero a daga nayawat kadagiti Gentil. Agngudo inton A.D 1914 ti 2,520 a tawen a nangrugi idi B.C. 606.”f—The Three Worlds, naipablaak idi 1877, panid 83.

“Nalawag ken nalagda ti pammaneknek ti Biblia a ‘Dagiti Panawen Dagiti Gentil’ ket agpaut iti 2,520 a tawen, a nangrugi idi tawen B.C. 606 ken agpatingga inton A.D. 1914.”—Studies in the Scriptures, Tomo 2, insurat ni C. T. Russell ken naipablaak idi 1889, panid 79.

Sumagmamano a dekada sakbayna, nabigbig ni Charles Taze Russell ken dagiti kaduana nga agad-adal iti Biblia nga agngudo iti 1914 Dagiti Panawen Dagiti Gentil, wenno dagiti naituding a panawen dagiti nasion. (Lucas 21:24) Nupay saanda a naan-anay a naawatan kadagidi a tiempo no ania ti kaipapanan daytoy, kombinsidoda a ti 1914 ket nagpateg a petsa iti pakasaritaan ti lubong, ket hustoda. Imutektekam ti kuna ti maysa a periodiko:

“Ti nakaro a panagbettak ti gubat idiay Europa tinungpalna ti karkarna a padto. Iti napalabas a kakapat ti siglo, babaen kadagiti manangaskasaba ken pagiwarnakan, dagiti ‘International Bible Students,’ nga ad-adda a pagaammo kas ‘Millennial Dawners,’ iwarwaragawagda iti lubong a mangrugi iti 1914 ti Aldaw ti Pungtot a naipadto iti Biblia. ‘Padaananyo ti 1914!’ kasta ti ipukpukkaw dagiti ginasut nga agdaldaliasat nga ebanghelista.”—The World, periodiko ti New York, Agosto 30, 1914.

[Footnote]

[Kahon iti panid 106]

1914—Panawen ti Dakkel a Panagbalbaliw

Ti libro a Politikens Verdenshistorie—Historiens Magt og Mening (Sangalubongan a Historia ti Politiken—Ti Bileg ken Kaipapanan ti Historia), a naipablaak idi 1987 idiay Copenhagen, kunana iti panid 40:

“Ti pammati iti panagrang-ay iti maika-19 a siglo ket natay idi 1914. Iti tawen sakbay ti panagbettak ti gubat, napnuan namnama nga insurat ti historiador ken politiko a Danes a ni Peter Munch: ‘Awan a pulos ti pamalatpatan nga aggugubat dagiti nabibileg a nasion iti Europa. Maawanto metten iti masanguanan “ti peggad ti gubat,” kas kanayon a maar-aramid sipud pay idi 1871.’

“Ngem kastoy ti mabasatayo kadagiti insuratna idi agangay: ‘Dakkel a panagbalbaliw iti pakasaritaan ti tao ti panagbettak ti gubat idi 1914. Manipud iti maysa a naraniag a panawen ti panagrang-ay, a natalged dagiti kasasaad, simrektayo iti panawen ti didigra, panagbuteng, ken gura, nga awan ti talged iti uray sadino. Awan ti nakaibaga, ken uray ita awan ti makaibaga, no ti kinasipnget a nangsalukob kadatayo iti dayta a tiempo ket kaipapananna ti agnanayon a pannakadadael ti intero a sangal ti kultura a pinartuat ti tao nga agpaay kenkuana met laeng iti adu a milenio.’”

[Ladawan iti panid 110]

‘Naikkat iti dissona ti tunggal bantay’

[Ladawan iti panid 111]

Naglemmengda kadagiti rukib