“No Sadino ti Papanam Mapanakto”

AGKADUA a magmagna da Ruth ken Noemi iti nasang-at ken naangin a tanap ti Moab. Duduada laengen iti daytoy naglawa a tanap. Gapu ta madlaw ni Ruth a mumalemen, maasian iti katuganganna. Pampanunotenna a masapul nga agbirokdan iti umyananda. Dungdungnguenna ni Noemi isu nga aramidenna ti amin a kabaelanna a mangaywan kenkuana.

Agpadada nga agladladingit. Adu a tawenen a balo ni Noemi, ngem agladladingit manen ta nabiit pay a natay ti dua nga annakna a da Kilion ken Malon. Agladladingit met ni Ruth gapu iti ipapatay ti lakayna a ni Malon. Agturturongda ken Noemi idiay Betlehem iti Israel. Nupay agpada ti pagturonganda adda nagdumaan ti ipapanda sadiay. Agawid ni Noemi iti mismo nga ilina, ngem ni Ruth pinanawanna ti ilina, ti pamiliana, ti kaugalianna, ken ti didiosna.​—Ruth 1:3-6.

Ania ti nangtignay iti daytoy agtutubo a babai a mangaramid iti kasta a nagdakkel a panagbalbaliw? Kasano a napabileg ni Ruth a mangbalbaliw iti biagna ken mangaywan ken ni Noemi? No ammuentayo ti sungbat dagita, adu ti masursurotayo maipapan iti pammati ni Ruth a Moabita. Umuna, ammuentayo no apay a dagitoy dua a babbai addada iti nawatiwat a dalan nga agturong idiay Betlehem.

Pamilia a Nagpasar iti Trahedia

Dimmakkel ni Ruth idiay Moab, maysa a bassit a pagilian iti daya ti Dead Sea. Kaaduan a paset ti rehion ket nangato ken manmano ti kaykayona a tantanap a naipasngat kadagiti nauneg a rangkis. Nadam-eg ‘dagiti kataltalonan ti Moab,’ uray pay idi adda bisin iti Israel. Kinapudnona, mabalin a dayta ti makagapu a ni Ruth naam-ammona ni Malon ken ti pamiliana.​—Ruth 1:1.

Gapu iti bisin a napasamak iti Israel, inkeddeng ni Elimelec nga asawa ni Noemi nga iyakar ti pamiliana idiay Moab. Mabalin a nasubok ti pammati ti tunggal miembro ti pamiliana ta masapul a regular nga agdayaw dagiti Israelita iti sagrado a lugar nga intuding ni Jehova. (Deuteronomio 16:16, 17) Napagtalinaed ni Noemi a nabileg ti pammatina. Ngem nagladingit latta iti ipapatay ti asawana.​—Ruth 1:2, 3.

Mabalin a nagladingitanna pay ti pannakiasawa dagiti annakna kadagiti Moabita a babbai. (Ruth 1:4) Ammo ni Noemi ti panagregget ti inapona a ni Abraham a nagbirok iti agbalin nga asawa ti anakna a ni Isaac kadagiti kailianna nga agdaydayaw ken Jehova. (Genesis 24:3, 4) Idi agangay, impakdaar ti Mosaiko a Linteg kadagiti Israelita a dida iyasawa ti annakda kadagiti ganggannaet, ta mabalin nga ituggodda ti ili ti Dios nga agdayaw kadagiti idolo.​—Deuteronomio 7:3, 4.a

Nupay kasta, nangasawa da Malon ken Kilion kadagiti Moabita. Mabalin a nariribukan wenno naupay ni Noemi, ngem sigurado nga impakitana ti pudno nga asi ken ayat kadagiti manugangna a da Ruth ken Orpa. Nalabit mangnamnama ni Noemi nga agbalindanto met nga agdaydayaw ken Jehova. Kinapudnona, agpada nga ipatpateg da Ruth ken Orpa ti katuganganda. Ti nasinged a relasionda ti nakatulong kadakuada idi dimteng ti didigra. Nabalo da Ruth ken Orpa sakbay pay a naaddaanda iti annak.​—Ruth 1:5.

Nakatulong ngata ti dati a relihion ni Ruth tapno madaeranna ti napasaranna a didigra? Mabalin a saan. Agdaydayaw dagiti Moabita iti adu a didiosen, a ni Kemos ti kangrunaan kadakuada. (Numeros 21:29) Agparang a gagangay idi nga adda kinaranggas ken pamutbuteng iti relihion ti Moab a kas iti panangidaton iti ubbing. Sigurado a naginteres ni Ruth iti naammuanna ken Malon wenno ken Noemi maipapan iti naayat ken naasi a Dios iti Israel a ni Jehova. Naayat ti panangituray ni Jehova, saan a naranggas. (Deuteronomio 6:5) Bayat ti narigat a kasasaadna, mabalin nga ad-adda a simminged ni Ruth ken Noemi. Sipapasnek a dimngeg bayat nga isalsalaysay ti katuganganna ti maipapan iti nakaskasdaaw nga ar-aramid ti mannakabalin-amin a Dios a ni Jehova ken ti naayat ken naasi a pannakilangenna iti ilina.

Magagaran ni Noemi a makadamag maipapan iti pagilianna. Mabalin a nadamagna iti agdaldaliasat a komersiante a nagpatinggan ti bisin idiay Israel. Ni Jehova binendisionanna ti ilina ken pimmudno manen iti Betlehem ti kaipapanan ti naganna a “Balay ti Tinapay,” isu nga inkeddeng ni Noemi ti agawid.​—Ruth 1:6.

Ania ngata ti aramiden da Ruth ken Orpa? (Ruth 1:7) Simmingedda ken Noemi gapu iti rigat a napasaranda. Nasinged a nangnangruna ni Ruth ken Noemi gapu iti kinamanangngaasi ken natibker a pammatina ken Jehova. Nagkukuyog ngarud dagitoy tallo a balo nga agturong idiay Juda.

Ti salaysay maipapan ken Ruth ipalagipna kadatayo nga agpada a mapasaran dagiti naimbag ken dakes a tattao ti trahedia ken ipupusay. (Eclesiastes 9:2, 11) Ipakita met dayta kadatayo a no mapasarantayo ti nakaro a trahedia, nainsiriban nga umasidegtayo iti dadduma tapno maliwliwa ken mabang-arantayo nangruna kadagidiay nagkamang ken Jehova, ti Dios a pagdaydayawan ni Noemi.​—Proverbio 17:17.

Ti Nasungdo nga Ayat ni Ruth

Bayat ti pannagna dagitoy tallo a balo, adda manen sabali a pakaseknan ni Noemi. Sipapanunot iti dua a manugangna ken iti ayat nga impakitada kenkuana ken kadagiti annakna. Dina kayat a nayonan pay ti pakarigatanda. No panawanda ti pagilianda ket kumuyogda kenkuana, ania ti maipaayna kadakuada idiay Betlehem?

Idin nagsao ni Noemi: “Inkayo, agsublikayo, tunggal maysa iti balay ni inana. Watwaten koma ni Jehova ti naayat a kinamanangngaasi maipaay kadakayo, kas iti panangwatwatyo iti dayta maipaay kadagiti natayen a lallaki ken kaniak.” Imbagana kadakuada a mangabaruananda ken ipaayanto manen ida ni Jehova iti assawa. “Kalpasanna inagkanna ida,” kuna ti salaysay, ket “rinugianda nga ipigsa dagiti timekda ket nagsangitda.” Nalawag ti rason no apay nga inay-ayat da Ruth ken Orpa daytoy nasingpet ken nadungngo a katuganganda. Isu nga agtultuloy a kunkunada: “Saan, no di ket kaduanakamto nga agsubli kadagiti kailiam.”​—Ruth 1:8-10.

Ngem saan a nalaka a makombinsir ni Noemi. Imbagana kadakuada nga awanen ti maipaayna a pagimbaganda idiay Israel gapu ta awanen ti asawana a mangipaay iti kasapulanna, awan metten ti annakna nga agbalin nga assawada, ken saanen a pulos maaddaan iti annak. Imbagana a maladingitan unay ta saannan a kabaelan nga ipaay ti kasapulanda.​—Ruth 1:11-13.

Nabigbig ni Orpa nga umiso ti imbaga ni Noemi. Adda idiay Moab ti pamiliana, nanang, ken pagtaenganna nga agur-uray kenkuana. Talaga a kasla nasaysayaat ti agtalinaed idiay Moab. Nupay naladingitan ni Orpa, inagkanna ni Noemi sa nagpakada.​—Ruth 1:14.

Ni ngay Ruth? Pudno met ken Ruth dagiti imbaga ni Noemi ngem nagtalinaed ni Ruth a kaduana. Nalabit rinugianen ni Noemi ti magna ngem nadlawna a sumursurot gayam ni Ruth iti likudanna. Isu a kinunana: “Adtoy! Ti nabalo nga abiratmo nagsublin kadagiti kailianna ken kadagiti diosna. Makipagsublika iti nabalo nga abiratmo.” (Ruth 1:15) Ti imbaga ni Noemi ipalgakna ti napateg a banag kadagiti agbasbasa. Nagsubli ni Orpa kadagiti kailianna ken kadagiti “didiosenna.” Kontenton nga agdayaw ken Kemos ken kadagiti dadduma a didiosen. Kasta kadi met ti narikna ni Ruth?

Idi kinasaritana ni Noemi iti dayta nawatiwat a dalan, kombinsido ni Ruth iti riknana. Inay-ayatna ni Noemi ken ti Dios a pagserserbianna. Isu a kinunana: “Dika ipakaasi kaniak a baybay-anka, nga agsubliak manipud ikukuyog kenka; ta no sadino ti papanam mapanakto, ket no sadino ti pangbusbosam iti rabii busbosekto ti rabii. Dagiti kailiam isudanto dagiti kailiak, ket ti Diosmo Diosko. No sadino ti pakatayam pakatayakto, ket sadiay ti pakaitabonakto. Kasta koma ti aramiden kaniak ni Jehova ken inayonna iti dayta no adda aniaman a banag malaksid ken patay a mamagsina kadata.”​—Ruth 1:16, 17.

Talaga a naisangsangayan dagita a sasao ni Ruth ta pagaammo pay laeng dagitoy uray 3,000 a tawenen ti napalabas. Naan-anay nga iparangarangda ti nagpateg a kualidad, ti nasungdo nga ayat. Nasungdo unay ti panagayat ni Ruth, ta nagtalinaed a kadua ni Noemi iti sadinoman a papananna. Ni laeng patay ti mamagsina kadakuada. Ti ili ni Noemi agbalinto met nga ilina, ta sisasagana ni Ruth a mangpanaw iti amin nga adda sadiay​—uray pay dagiti didiosen ti Moab. Saan a kas ken Orpa, naimpusuan a maibaga ni Ruth a kayatna nga agbalin met a Diosna ni Jehova, ti Dios ni Noemi.b

Isu nga intultuloyda ti nagna iti nawatiwat a dalan nga agturong idiay Betlehem. No pattapattaen, nalabit makalawas ti kapaut ti panagdaliasatda. Ngem mabalin a naliwliwada iti panagkaduada iti laksid ti panagladingitda.

Adu a tattao ita ti agladladingit. Iti panawentayo, nga awagan ti Biblia a “napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan,” mapasarantayo ti amin a kita ti parikut ken panagladingit. (2 Timoteo 3:1) Nakapatpateg ti galad nga adda ken Ruth. Ti nasungdo nga ayat​—ti kita ti ayat a di mangipalubos a maisina iti pagpaayan dayta​—ket dakkel a tulong iti daytoy dakes a lubong. Kasapulantayo dayta a galad iti panagasawa, iti relasion ti pamilia, iti panaggayyem, ken iti kongregasion Kristiano. Bayat a patpatanorentayo ti kasta nga ayat, tultuladentayo ti nagsayaat nga ulidan ni Ruth.

Da Ruth ken Noemi Idiay Betlehem

Siempre, nagduma ti basta panangibaga a nasungdo ti panagayatmo ken ti panangipakitam iti dayta. Adda gundaway ni Ruth a mangipakita iti nasungdo nga ayatna saan laeng a ken Noemi no di ket ken Jehova, ti Dios a pinilina a pagserbian.

Kamaudiananna, nakagtengda met laengen idiay Betlehem, maysa a purok nga agarup 10 a kilometro iti abagatan ti Jerusalem. Agparang a nalatak idi ti pamilia ni Noemi iti dayta bassit nga ili ta pagsasaritaanda ti panagsublina. Mingmingmingan dagiti babbai a kunkunada: “Isu kadi daytoy ni Noemi?” Nalawag a dakkel ti nagbalbaliwan ti langa ni Noemi sipud idi napan idiay Moab. Makita iti rupa ken langana ti adu a napasaranna a rigat ken panagladingit.​—Ruth 1:19.

Imbaga ni Noemi kadagiti kabagian ken kaarrubana ti rigat ti panagbiagna. Imbagana pay a saandan nga awagan iti Noemi a kaipapananna “Makaay-ayo,” no di ket awaganda iti Mara, a kaipapananna “Napait.” Kas idi ken Job, patienna a ni Jehova ti nangyeg iti pakarigatanna.​—Ruth 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26.

Idi agnanaeddan idiay Betlehem, pampanunoten ni Ruth no kasano nga isakadna ti panagbiagda ken Noemi. Naammuanna ti Linteg nga inted ni Jehova iti ilina nga Israel ket nairaman ti naayat a probision para kadagiti napanglaw. Mapalubosanda a mapan kadagiti talon no tiempo ti panagani ken sumurot kadagiti agan-ani, ket adasenda dagiti mabati kasta met dagidiay nagtubo kadagiti igid ti talon.c​—Levitico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21.

Tiempon ti panagani iti sebada, nalabit katupag ti Abril iti kalendariotayo. Napan ni Ruth iti talon tapno ammuenna no sadino ti mabalin a pagadasanna. Naiparna a napan iti talon ni Boaz, ti nabaknang a makinkukua iti daga ken kabagian ti natayen nga asawa ni Noemi, a ni Elimelec. Nupay ibaga ti Linteg nga adda kalinteganna nga agadas, saan a basta nagadas lattan. Dimmawat ni Ruth iti pammalubos iti mangay-aywan iti panagani no mabalinna ti agadas. Idi napalubosan, nagadasen.​—Ruth 1:22–2:3, 7.

Mailadawanmo kadi ni Ruth a sumarsaruno kadagiti agan-ani? Bayat ti panaggapasda, agrukob tapno pidutenna dagiti naregreg wenno nabati, reppetenna, sana ipan dagita iti lugar a pangirikanna. Makatuok ken makabannog a trabaho dayta, ket rumigrigat bayat a tumangtangkayag ti init. Ngem agsardeng laeng ni Ruth no punasenna ti ling-etna ken no mangaldaw iti kalapaw a paglinongan dagiti agan-ani.

Nalabit di ninamnama ni Ruth nga adda makadlaw kenkuana. Ngem nakita ti maysa a mararaem a lalaki ken addaan pammati a ni Boaz, isu a sinaludsodna iti agay-aywan. Masansan a kablaawanna dagiti trabahadorna a dadduma kadagitoy ti inaldaw a trabahador wenno ganggannaet pay ketdi. Kunana: “Adda koma kadakayo ni Jehova.” Sumungbat dagiti trabahador a kunada: “Bendisionannaka ni Jehova.” Kas nataengan a mangipatpateg ken Jehova, ni Boaz imbilangna ni Ruth kas maysa nga anak.​—Ruth 2:4-7.

Babaen ti panangawagna iti “anakko,” binalakadanna ni Ruth nga itultuloyna laeng ti agadas iti talonna ken makikuyog kadagiti agtutubo a babbai iti sangakabbalayanna tapno saan a riribuken dagiti lallaki a trabahador. Siniguradona nga adda pangngaldaw ni Ruth. Ngem kangrunaan ti amin, kinomendaran ken pinaregtana ni Ruth. Kasano?​—Ruth 2:8, 9, 14.

Idi sinaludsod ni Ruth ken Boaz no apay a maikari a maipakitaan iti asi ken pabor nupay isu ket maysa a ganggannaet, imbaga kenkuana ni Boaz a nadamagna ti amin nga inaramidna iti katuganganna a ni Noemi. Mabalin a pinadayawan ni Noemi iti ummong dagiti babbai iti Jerusalem ti dungdungnguen a ni Ruth, ken mabalin a nadamag dayta ni Boaz. Naammuanna met a ni Ruth ket nagbalin nga agdaydayaw ken Jehova ta kinunana: “Gunggonaan koma ni Jehova ti wagas a panagtignaymo, ket adda koma naan-anay a tangdan nga agpaay kenka manipud ken Jehova a Dios ti Israel, nga iti sidong dagiti payakna immayka nagkamang.”​—Ruth 2:12.

Naparegta la ketdi ni Ruth kadagita a sasao! Wen, talaga a nagkamang iti sidong dagiti payak ni Jehova a Dios, kas iti sibong a sitatalged nga adda iti sirok ti payak ti manangsalaknib nga inana. Nagyaman ken Boaz ket intultuloyna ti nagadas agingga iti sumipnget.​—Ruth 2:13, 17.

Ti pammati ni Ruth a nabuyogan iti aramid ket nagsayaat nga ulidan kadatayo a makapaspasar ita iti rigat ti panagbiag. Dina pinanunot nga obligado ti dadduma a mangipaay iti kasapulanna no di ket inapresiarna ti aniaman a tulongda kenkuana. Saan a mabain a mangaramid iti napaut, makabannog, ken nanumo a trabaho tapno laeng maipaayna ti kasapulan ti ay-ayatenna. Nagyaman ken inyaplikarna ti nainsiriban a balakad no kasano ti natalged a panagtrabaho ken makikuyog kadagiti nasayaat a kakadua. Kangrunaanna, sipapanunot a kanayon no asino ti pudpudno a kamangna​—ti manangsalaknib nga Amana, ni Jehova a Dios.

No ipakitatayo ti nasungdo nga ayat kas ken Ruth ken tuladentayo ti kinapakumbaba, kinagaget, ken kinamanagyamanna, agbalin met a nagsayaat a pagwadan ti sabsabali ti pammatitayo. Ngem kasano nga impaayan ni Jehova da Ruth ken Noemi? Maisalaysayto dayta iti sumaruno nga artikulo iti masanguanan.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 26]

Bassit nga Obra Maestra

Nadeskribir ti libro a Ruth kas bassit a gameng ken obra maestra wenno nagsayaat a libro. Pudno, bassit laeng ti saklawen ti libro a Ruth ken saan a kas iti umun-una a libro nga Uk-ukom a mangilanad iti tiempo no kaano a napasamak. (Ruth 1:1) Nabatad nga insurat ni propeta Samuel dagitoy dua a libro. Ngem bayat a basbasaem ti Biblia, nalabit umanamongka a nagsayaat ti pannakaisaruno ti libro a Ruth kadagiti dadduma a libro ti Biblia. Kalpasan a mabasam dagiti gubgubat, panangraut, ken pannakidangadang a nailanad iti libro nga Uk-ukom, maammuam iti daytoy ababa a libro a saan a pulos malipatan ni Jehova dagidiay mangib-ibtur kadagiti inaldaw a parparikut iti biag. Daytoy a pasamak maipapan iti biag ti pamilia mangted kadagiti napateg ken makagunggona a leksion maipapan iti ayat, ipupusay dagiti ipatpateg iti biag, pammati, ken kinasungdo.

[Ladawan iti panid 24]

Bayat ti narigat a kasasaad ken trahedia, ad-adda a simminged ni Ruth ken Noemi

[Ladawan iti panid 24, 25]

“Dagiti kailiam isudanto dagiti kailiak, ket ti Diosmo Diosko”

[Ladawan iti panid 27]

Sidadaan ni Ruth a mangaramid iti narigat ken nanumo a trabaho tapno maipaayna ti kasapulanda ken Noemi