KAUTIBO

Tao a nakayawan, destiero, nakakulong, wenno adda iti sidong ti pannakapawil, nangnangruna ti maysa a natiliw ken naipanaw gapu iti gubat. (Nu 21:1) Idi nagkauna a tiempo, malaksid kadagiti nakautibo a dinguen, masansan a ti karaman kadagiti samsam iti gubat ket dagiti umili kadagiti naparmek a siudad ken teritoria. (1Cr 5:21; 2Cr 14:14, 15; Am 4:10) Iti maysa a gundaway, naipanaw ti lakasa ti tulag kas sinamsam, a nangyeg iti dakes a resulta kadagiti Filisteo a nangala iti dayta. (1Sm 4:11–5:12) Madakdakamaten dagiti kautibo sipud pay idi tiempo dagiti patriarka; ti damo a naibaga iti Biblia ket ni Lot, nga inispal ni Abraham manipud kadagiti puersa ni Kedorlaomer. (Ge 14:14; 31:26; 34:25-29) Arigna a ni Job, nupay saan a biktima ti gubat, adda idi iti “kautibo a kasasaad” agingga nga inispal ni Jehova manipud iti ladingitna.​—Job 42:10.

Idi simreken dagiti Israelita tapno tagikuaenda ti Naikari a Daga, adda dagiti siudad a naan-anay a naikeddeng a madadael agraman dagiti populasionda. Ti maysa a pagarigan isu ti Jerico, ti umuna a bunga ti panagparmekda. (Jos 6:17, 21) No kautibuen idi dagiti Israelita ti dadduma pay a siudad a saan a naikeddeng iti pannakadadael, saanda a mabalin a ramesen ti babbai a kas iti ar-aramiden dagiti pagano a nasion. No kayatda nga asawaen ti maysa a kautibo a babai, adda dagiti makalikaguman a masapul nga aramidenda nga umuna.​—Un 5:11; Nu 31:9-19, 26, 27; De 21:10-14.

Nupay kasta, no sumang-at ti kabusor a nasnasion maibusor kadagiti Israelita, no dadduma impalubos ni Jehova a maipanaw ti ilina kas kautibo no saanda a nagmatalek kenkuana. (2Cr 21:16, 17; 28:5, 17; 29:9) Dagiti kalatakan a pagarigan iti daytoy ket idi maikawalo ken maikapito a siglo K.K.P., idi a rinibu a nakautibo nga Israelita ti indestiero ti Asiria ken Babilonia, a Pannakabalin ti Lubong. (Kitaenyo ti PANNAKAKAUTIBO.) Impadto da Ahias ken Jeremias daytoy um-umay a didigra iti nasion. (1Ar 14:15; Jer 15:2) Impakdaar met ni Moises a ti annakda a lallaki ken annakda a babbai “mapandanto iti pannakakautibo” kas dusa iti isusukir ken Jehova, nga innayonna a no agbabawida, makasublinto met laeng dagita a kautibo. (De 28:41; 30:3) Nasaksakbay a nakita ni Solomon ti pannakakautibo nga ibunga ti di kinamatalek, ket inkararagna ken Jehova a luk-atanna dagiti kautibo no agbabawida.​—1Ar 8:46-52; 2Cr 6:36-39; kitaenyo met ti 2Cr 30:9; Esd 9:7.

Dakkel ti nagdudumaan ti pannakatrato dagiti kautibo, agpannuray dayta iti adu a kasasaad. Napalubosanda no dadduma nga agtalinaed iti bukodda a daga iti kondision nga agbayadda iti impuesto ken saanda nga agrebelde iti baro nga apoda. (Ge 14:1-4; 2Sm 8:5, 6; 2Ar 17:1-4) No dadduma, napalubosan ti maysa a naparmek a monarka nga agtultuloy nga agturay kas basalio nga ari, wenno mabalin a masukatan. (2Ar 23:34; 24:1, 17) Iti sumagmamano a gundaway, dakkel a bilang dagiti kautibo ti napapatay, kas iti 10,000 a naitapuak manipud iti napasdok a bato iti kasta “isuda amin, naiwariswarisda.” (2Cr 25:12) Dadduma a manangparmek ket nakaul-ulpit ken nakauy-uyong ti panangtratoda kadagiti kautibo, nga ibitinda ida “babaen laeng iti imada” (Un 5:12), geppasenda dagiti agong ken lapayagda (Eze 23:25), bulsekenda ida babaen kadagiti bumegbeggang a landok wenno suatenda dagiti matada babaen kadagiti pika wenno punial (Uk 16:21; 1Sm 11:2; Jer 52:11), wenno ‘gisgisenda dagiti masikog a babbai’ ti nakautibo nga ili. (Am 1:13) Dagiti sadista nga Asirio, nga agdindinamag iti nalabes a kinaulpitda, nailadawanda kadagiti monumento kas mangigalgalut kadagiti kautiboda ket kalpasanna lalatanda ida a sibibiag.

Masansan a dagiti kautibo alaenda maipaay iti pinuersa a panagtrabaho (2Sm 12:29-31; 1Cr 20:3), aramidenda nga adipen, wenno ilakoda kas bag-en (1Sm 30:1, 2; 2Ar 5:2; Isa 14:3, 4). Masansan a pagay-ayat dagiti manangparmek a talian ti tengnged wenno ulo dagiti kautibo a mamagkamang kadakuada (idiligyo ti Isa 52:2), wenno parautan ida kadagiti grilios (2Ar 25:7), ket ulodenda ida a “lamolamo ken sakasaka, ken silalabus dagiti patongda,” tapno iti kasta maibabainda.​—Isa 20:4.

Ti pannakaluk-at ken isusubli dagiti kautibo a Judio ti naragsak a tema ti adu a padto. (Isa 49:24, 25; Jer 29:14; 46:27; Eze 39:28; Os 6:11; Joe 3:1; Am 9:14; Sof 3:20) Sinegseggaan met ti salmista ti tiempo inton “ummongen nga isubli ni Jehova dagidiay kautibo iti ilina.” (Sal 14:7; 53:6; 85:1; 126:1, 4) Adu kadagitoy a padto ti natungpal iti bassit a pamay-an nanipud 537 K.K.P. ken kalpasan dayta, idi a ti natda kadagiti kautibo nga inturayan ti Imperio ti Persia mapmapandan nga agsubli iti Jerusalem tapno bangonenda manen ti siudad ken ti naindaklan a templona. (Esd 2:1; 3:8; 8:35; Ne 1:2, 3; 7:6; 8:17) Ti sumagmamano a kabusor ti ili ni Jehova ket espesipiko a nadakamat kas naikeddeng a mismo iti pannakakautibo, dagiti nasion a kas iti Babilonia (Isa 46:1, 2; Jer 50:1, 2), Egipto (Jer 43:11, 12; Eze 30:17, 18), ken Moab (Jer 48:46).

Nagadaw ni Jesus iti Isaias 61:1, 2, nga iyaplikarna dayta iti bagina kas imbaon ni Jehova “tapno ikasaba[na] ti pannakaluk-at kadagiti kautibo ken ti pannakaisubli ti panagkita kadagiti bulsek.” (Lu 4:16-21) Nagaramat ni apostol Pablo kadagiti pangngarig a naibatay iti nagkauna nga aramid dagiti manangparmek a panagala kadagiti kautibo. (Efe 4:8; 2Co 10:5) Naipasdek iti maudi a libro ti Biblia ti prinsipio a: “No ti asinoman ket nairanta iti pannakakautibo, isu mapan iti pannakakautibo.”​—Apo 13:10.