INIT

Ti dakdakkel kadagiti dua a silaw iti langit a mangsilsilnag iti daga; ti naparsua a kangrunaan a gubuayan ti enerhia ti daga, a no awan dayta imposible nga adda biag ditoy daga. Ti init (Heb., sheʹmesh; Gr., heʹli·os), agraman ti bulan, ket agpaay a pagorasan ti tao. Babaen iti dayta, marukod ti pampanawen, al-aldaw, ken tawtawen. (Ge 1:14-18) Ti init ket sagut manipud iti “Ama dagiti nailangitan a lawag.” Pagsilnagenna dayta iti amin, kadagiti nadangkes ken kadagiti naimbag. (San 1:17; Jer 31:35; Mt 5:45) Pudno unay, maikuna a ti init idaydayawna ti natan-ok a Namarsuana.​—Sal 148:3.

Ti init ket bituen nga agarup 1,392,000 km (865,000 mi) ti diametrona, nasurok a sangagasut a daras nga at-atiddog ngem iti diametro ti daga, ken nasurok a sangamilion a daras a dakdakkel ngem iti daga. Ti promedio a kaadayona iti daga ket nasurok a 149,600,000 km (93,000,000 mi). Ti temperatura ti rabaw ti init ket naikuna nga agarup 6,000° C. (11,000° F.). Ngem gapu iti kasta unay a kaadayona iti daga, ti enerhia ti raniagna a dumanon laeng ditoy daga ket agarup maysa a kapaset ti dua a bilion (¹⁄2,000,000,000). Nupay kasta, daytoy nga enerhia umdasen a mangpataud kadagiti kalalainganna a klima a mamagbalin a posible ti panagbiag ti mulmula ken an-animal ditoy daga.​—De 33:14; 2Sm 23:4.

Naranraniag da Jehova ken Kristo. Di maartapan ti kinaraniag ken kinadayag ni Jehova, ti Namarsua iti init. Naipasimudaag daytoy idi a ti napagungar nga Anakna, iti sangkabassit a pannakaipanayagna ken Saulo, nangisilnag iti lawag a “naranraniag ngem iti init.” (Ara 26:13) Iti nasantuan a siudad, ti Baro a Jerusalem, saanton a kasapulan ti init kas silaw, ta “ti dayag ti Dios” ti manglawagto iti dayta ket ti “pagsilawanna” isunto ti Kordero.​—Apo 21:2, 23; 22:5.

Pannakabalin ti Dios iti Lawag ti Init. Iti daydi aldaw a pannakailansa ni Jesus iti kayo a pagtutuokan, manipud maikanem nga oras (11:00 t.b. agingga iti 12 t.m.) agingga iti maikasiam nga oras (2:00 agingga iti 3:00 t.m.) immapay ti kinasipnget iti intero a daga. (Mt 27:45; Mr 15:33) Innayon ti salaysay ni Lucas nga immapay ti kinasipnget “agsipud ta nagpukaw ti lawag ti init.” (Lu 23:44, 45) Daytoy ket saan la ketdi a maigapu iti eklipse ti init babaen iti bulan, kas ipapan ti dadduma, ta napasamak ti panagsipnget idi tiempo ti Paskua, a kanayon a tiempo ti kabus. Sa la agpada ti direksion ti bulan ken init manipud iti daga agarup dua a lawas kalpasan ti Paskua, no ti bulan ket baro (kellep)​—ti tiempo a mapasamak dagiti eklipse ti init.

Nabayagen sakbay pay daytoy a pasamak, imparangarang ni Jehova a kabaelanna nga abbengan ti lawag ti init. Napasamak daytoy idi adda dagiti Israelita idiay Egipto. Bayat ti maikasiam a saplit, nabalkut dagiti Egipcio iti napuskol a kinasipnget. Nagpaut dayta iti tallo nga aldaw, napapaut ngem iti aniaman nga eklipse ti init babaen iti bulan. Nupay kasta, iti kabangibang a daga ti Gosen, adda lawag kadagiti Israelita iti daydi met la a tiempo.​—Ex 10:21-23.

Idi sinungbatan ni Jesus ti saludsod dagiti adalanna maipapan iti kaaddana ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag, impadtona ti karkarna a panagsipnget ti init.​—Mt 24:3, 29; Mr 13:24; Lu 21:25; idiligyo ti Isa 13:10; Joe 2:10, 31; 3:15; Ara 2:20; kitaenyo ti LANGIT (Panagsipnget ti Langlangit).

Oras ken Direksion. Masansan a maipasimudaag ti oras babaen ti panangipatuldo iti ayan ti init. (Ge 15:12, 17; 32:31; De 16:6; Jos 8:29; Uk 9:33; 1Sm 11:9) Kasta met laeng ti pannakaipasimudaag ti direksion. (De 11:30; Jos 12:1) Ti sasao a “baba ti init” kaipapananna ti “aniaman (wenno sadinoman) a disso ditoy daga.” (Ec 5:18; 9:11) Ti sasao nga “iti imatang” ti init wenno “iti sango ti init” kaipapananna ti kaadda “iti nawada, tapno makita ti isuamin.”​—2Sm 12:11, 12.

Piguratibo nga Usar. Ni Jehova a Dios ket naawagan “maysa nga init ken maysa a kalasag,” saan a gapu ta maysa a dios ti nakaparsuaan, no di ket isu ti Gubuayan ti lawag, biag, ken enerhia. (Sal 84:11) Isu nadakamat met kas salinong ti ilina, iti kasta ‘saanto ida a kabilen ti mismo nga init.’ Ditoy, daydiay mangyeg iti didigra ket nayasping iti pudot ti init. (Sal 121:6, 7) No dadduma, ti makasinit a pudot ti init naaramat a mangiladawan iti pannakaidadanes (Mt 13:5, 6, 20, 21) ken iti unget ti Dios.​—Apo 7:16.

Inyasping ni Jehova ti rebelioso a Jerusalem iti maysa a babai a nangipasngay iti pito nga annak, ket ti panangukom a dumteng iti Jerusalem dineskribir ni Jehova babaen iti piguratibo a sasao a, “Ti initna limnek bayat nga aldaw pay laeng,” kayatna a sawen, sakbay pay a dumteng ti rabii ti biagna, isu agpasaren iti didigra. Natungpal daytoy idi a ti Babilonia dinadaelna ti Jerusalem. (Jer 15:9) Umasping iti dayta, impadto ni Mikias maibusor kadagiti mammadto a mangyaw-awan iti Israel: “Ti init sigurado a lumnekto kadagiti mammadto, ket ti aldaw agsipngetto kadakuada.” (Mik 3:6; idiligyo ti Am 8:9.) Ti turay ti Pagarian ni Jehova nailadawan kas nakaranraniag, ta maikuna: “Ti bulan a kabus nariribuk, ket ti naraniag nga init nabainan.” (Isa 24:23) Kinuna ni Jesus nga inton panungpalan ti sistema ti bambanag, “dagiti nalinteg agsilnagdanto a siraraniag a kas iti init iti pagarian ni Amada.”​—Mt 13:39, 43; idiligyo ti Da 12:3; kitaenyo ti LAWAG.

Panagdaydayaw iti Init. Idi panawen nga insayangkat ni Ari Josias ti gannuat a panagdalus, “ti papadi ti ganggannaet a dios inikkatna iti annongen, isuda nga insaad ti ar-ari ti Juda tapno mangpataudda iti asuk a sakripisio . . . iti init ken iti bulan.” “Kanayonanna, dagiti kabalio nga inted ti ar-ari ti Juda iti init pinasardengna manipud iseserrek iti balay ni Jehova . . . ket dagiti karuahe ti init pinuoranna iti apuy.” (2Ar 23:5, 11) Iti naud-udi a tiempo, idi naipan ni mammadto Ezequiel idiay Babilonia, naipaayan iti sirmata maipapan iti templo ni Jehova idiay Jerusalem. Nakitana sadiay ti agarup 25 a lallaki iti nagbaetan ti beranda ken ti altar, a “siruruknoyda a tumurong iti daya, tumurong iti init.” (Eze 8:16) Gapu iti kasta a makarimon nga ar-aramid, nadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P., idi a ni Jehova inaramatna ni Nabucodonosor a mangrebbek iti siudad ken iti templo.​—Jer 52:12-14.

Anniniwan a Nagsanud iti Sangapulo a Tukad. Ti pannakausar dagiti kuadrante (pagorasan a maibasar iti silnag ti init) ket maar-aramaten sakbay pay ti maikawalo a siglo K.K.P. agpadpada idiay Babilonia ken Egipto. Nupay kasta, ti Hebreo a sao a ma·ʽalohthʹ, naipatarus a “kuadrante” iti 2 Ar-ari 20:11 ken Isaias 38:8, iti King James Version, literal a kaipapananna ‘dagiti tukad’ (NW) wenno ‘dagiti gerger,’ kas ipatuldo dagiti notasion iti marhin maipapan kadagitoy a bersikulo iti King James Version. Daytoy a sao nausar met kadagiti paulo ti 15 a “Kanta dagiti Panagsang-at,” iti Salmo 120 agingga iti 134.

Kadagiti nadakamat a kasuratan iti 2 Ar-ari 20:8-11 ken Isaias 38:4-8, ti salaysay ket mainaig iti tanda nga inted ti Dios ken masaksakit nga Ari Ezekias kas sungbat iti kararag ni Isaias. Kas karaman iti daytoy a tanda, ti anniniwan nga in-inut a bimmaban ket mapagsanud, iti kasta agsubli nga agpangato iti sangapulo a tukad. Mabalin a tumukoy daytoy kadagiti tukad, wenno gerger, ti maysa a kuadrante a pagrukod iti oras, ket mabalbalin a ti ama ni Ezekias addaan iti kasta a pagorasan a maibasar iti silnag ti init, a nagun-odna pay ketdi idiay Babilonia. Nupay kasta, kas panangilawlawagna iti dayta a salaysay, ti Judio a historiador a ni Josephus dinakamatna a dagitoy a tukad ni Acaz addada “iti uneg ti balay,” a nabatad a mangipasimudaag a paset dagita ti maysa nga agdan. (Jewish Antiquities, X, 29 [ii, 1]) Mabalin nga adda poste a naipaabay kadagiti agdan. Dayta a poste ti masirayan dagiti sinamar ti init ket in-inut a mapaglayonna ti anniniwan kadagiti tukad ken agpaay kas pagrukodan iti oras.

Iti napasamak a milagro, mabalin a nainaig ti relasion iti nagbaetan ti init ken ti daga, ket ngarud, mabalin a pumadpada dayta iti milagro a nailanad iti Josue 10:12-14. (Kitaenyo ti PANNAKABALIN, MANNAKABALIN NGA AR-ARAMID [Agintek ti init ken bulan].) Agparang nga adayo ti dimmanonan ti epekto a pinataud daytoy a tanda, yantangay ipakita ti 2 Cronicas 32:24, 31 nga adda dagiti mensahero a naibaon idiay Jerusalem manipud Babilonia tapno agimtuodda maipapan iti dayta.