PANANGSANTIPIKAR, PANNAKASANTIPIKAR

Ti tignay wenno addang a panamagsanto, panangisina, wenno panangilasin maipaay iti panagserbi ken Jehova a Dios wenno maipaay iti panangusarna; ti kasasaad kas nasantuan, nasantipikar, wenno nagugoran. Ti “pannakasantipikar” ipamatmatna ti tignay a babaen iti dayta mapataud, maiparangarang, wenno mataginayon ti kinasanto. (Kitaenyo ti KINASANTO.) Dagiti sao a naadaw iti Hebreo a berbo a qa·dhashʹ ken dagiti sao a nainaig iti Griego a pangiladawan a sao a haʹgi·os ket naipatarusda kas “nasantuan,” “nasantipikar,” “napagbalin a sagrado,” ken “nailasin.”

Ti nasaysayaat a pannakaawat iti suheto ket magun-odan babaen ti panangusig iti pannakausar dagiti sao kadagiti orihinal a pagsasao. Iti Kasuratan nayaplikarda (1) ken Jehova a Dios, (2) ken Jesu-Kristo, (3) kadagiti anghel, (4) iti tattao ken an-animal, (5) iti bambanag, (6) kadagiti periodo ti tiempo wenno paspasamak, ken (7) kadagiti sanikua a daga. No dadduma, ti Hebreo a sao maipaay iti “santipikaren” ket naaramat iti anag a panangisagana wenno panamagbalin ti maysa iti bagina a nakasagana wenno napia ti kasasaadna. Ni Jehova imbilinna a sawen ni Moises kadagiti agrekreklamo nga Israelita: “Santipikarenyo ti bagbagiyo maipaay inton bigat, ta sigurado a mangankayto iti karne.” (Nu 11:18) Sakbay a limmasat ti Israel iti Karayan Jordan, imbilin ni Josue: “Santipikarenyo ti bagbagiyo, ta inton bigat mangaramid ni Jehova iti nakaskasdaaw a bambanag iti tengngayo.” (Jos 3:5) Iti amin a kaso, ti termino addaan iti anag a narelihiosuan, naespirituan, ken mainaig iti moral. Mabalin nga ipasimudaagna ti iyaadayo iti aniaman a banag a di makaay-ayo ken Jehova wenno agparang a dakes kadagiti matana, pakairamanan ti pisikal a kinarugit. Ti Dios kinunana ken Moises: “Mapanka kadagiti umili, ket masapul a santipikarem ida ita nga aldaw ken inton bigat, ket masapul a labaanda dagiti kagayda. . . . agsipud ta iti maikatlo nga aldaw bumabanto ni Jehova iti imatang dagiti amin nga umili iti rabaw ti Bantay Sinai.” (Ex 19:10, 11) Ti sao ket nausar a kaipapananna ti panaggugor wenno panagdalus, kas iti adda iti 2 Samuel 11:4, a mabasa iti dayta: “Sansantipikarenna ti bagina manipud kinarugitna.”

Imbaga ni Jehova iti Israel a rumbeng a maisinada kadagiti nasion ti lubong ken nadalusda manipud kadagiti kaugalianda; inikkanna ti Israel kadagiti linteg a mamagtalinaed kadakuada a nailasin, a pakairamanan dagiti linteg a mangibinsabinsa no ania ti nadalus ken no ania ti narugit a kanen. Kalpasanna, intedna kadakuada ti makagapu: “Ta siak ni Jehova a Diosyo; ket masapul a santipikarenyo ti bagbagiyo ken masapul nga agbalinkayo a nasantuan, agsipud ta nasantuanak.”​—Le 11:44.

Ni Jehova a Dios. Ni Jehova a Dios ket nasantuan ken naan-anay ti kinadalusna. Kas Namarsua ken Soberano ti Uniberso, adda kalinteganna iti naipamaysa a panagdaydayaw ti amin a parsuana. Ngarud kunaenna nga iparangarangnanto ti kinasantona, nga agtignay a mangsantipikar iti bagina ken iti naganna iti imatang ti intero a sangaparsuaan: “Sigurado nga itan-okkonto ti bagik ken santipikarek ti bagik ken ipakaammok ti bagik iti imatang dagiti adu a nasion; ket kasapulanto a maammuanda a siak ni Jehova.” (Eze 38:23) Dagidiay agtarigagay iti anamongna, ken iti biag, masapul a ‘santipikarenda’ ti Dios ken ti naganna, kayatna a sawen, masapul a pagtalinaedenda dayta a nagan iti umiso a lugarna kas nailasin ken nangatngato ngem iti amin a sabsabali pay. (Le 22:32; Isa 8:13; 29:23) Insuro ni Jesus kadagiti pasurotna nga ikararagda kas kangrunaan a banag: “Amami nga adda iti langlangit, masantipikar koma ti naganmo [wenno, “maibilang a sagrado; matrato kas nasantuan”].”​—Mt 6:9, Rbi8 ftn.

Ni Jesu-Kristo. Ni Jehova a Dios pinilina ti bugbugtong nga Anakna ket imbaonna ditoy daga tapno aramidenna ti naisangsangayan a trabaho maipagapu iti nagan ti Dios ken tapno ipaayna ti biagna kas subbot maipaay iti sangatauan. Ngem ti Judio a nasion saanna nga inawat ken rinaem ni Jesus kas daydiay naibaon; imbes ketdi, linaksidda ti kasasaadna kas anak ken ti saadna iti Amana. Insungbatna kadakuada: “Kunaenyo aya kaniak a pinagsanto [wenno, sinantipikar] ti Ama ken imbaonna iti lubong, ‘Agtabtabbaawka,’ agsipud ta kinunak, siak ti Anak ti Dios?”​—Jn 10:36.

Nagsurat ni apostol Pedro kadagiti Kristiano, nga imbagana kadakuada a “santipikarenyo ti Kristo kas Apo kadagiti pusoyo.” Impakitana a daydiay a mangaramid iti daytoy ket adaywanna ti dakes ken agaramid iti naimbag. Dagiti tattao ti nasnasion ik-ikutanda iti puspusoda ti panagamanga ken panagbuteng iti tattao ken iti dadduma pay a banag. Ngem ti Kristiano rumbeng nga isaadna ni Kristo iti umiso a lugar kadagiti panagayatna ken motibona. Daytoy kaipapananna ti panangbigbig iti saad ni Kristo kas Kangrunaan nga Ahente ti Dios iti biag, ti Mesianiko nga Ari, Nangato a Padi ti Dios, ken daydiay nangipaay iti biagna kas subbot. Rumbeng met a pagtalinaedenna iti sanguananna ti ulidan ni Kristo maipapan iti naimbag a kababalin ken ikutanna ti naimbag a konsiensia mainaig iti bukodna a kababalin kas maysa a Kristiano. No ti maysa a tao, uray ti maysa nga agturay, sigugubsang nga agkalikagum iti rason maipaay iti namnamana, ti Kristiano a mangsantipikar ken Kristo iti pusona makaaramidto iti naimbag a panagikalintegan, ngem buyogen ti naalumamay a kababalin ken nauneg a panagraem.​—1Pe 3:10-16.

Dagiti Anghel. Ni Jesus inawaganna dagiti anghel ti Dios kas dagiti “nasantuan” nga anghel, nasantipikar, nailasin maipaay iti nasantuan a panangusar ni Jehova. (Mr 8:38; Lu 9:26; idiligyo ti Sal 103:20.) Agparangda iti sagrado a saklang ni Jehova, a makitkitada ti rupana.​—Mt 18:10; Lu 1:19.

Tattao ken An-animal. Kadagidi naglabas a tiempo, nangpili ti Dios iti sumagmamano a tattao a tinarigagayanna nga usaren maipaay iti naipamaysa a panagserbi kenkuana, ket sinantipikarna ida. Idi inkeddengna nga usaren dagiti lallaki iti tribu ni Levi a mangaywan iti sagrado a tabernakulo ken kadagiti panagserbi iti dayta, kinunana ken Moises: “No maipapan kaniak, adtoy! alaek dagiti Levita manipud iti annak ti Israel a sandi ti isuamin nga inauna a manglukat iti aanakan iti annak ti Israel; ket agbalinto a kukuak dagiti Levita. Ta kukuak ti tunggal inauna. Iti aldaw a panangkabilko ti tunggal inauna iti daga ti Egipto sinantipikarko nga agpaay kaniak ti tunggal inauna iti Israel manipud iti tao agingga iti animal. Rebbeng nga agbalinda a kukuak. Siak ni Jehova.” Tapno maluk-atan dagiti inauna ti dadduma pay a 11 a tribu, kas sukat nakalikaguman kadagiti Israelita nga itedda ti amin a lallaki ti tribu ni Levi. Kalpasanna kasapulan idi a mangtedda iti lima a siklo ($11) iti santuario maipaay iti tunggal lalaki nga inauna a pagsurokan iti dagup a bilang dagiti lallaki a Levita. Daytoy ti nangluk-at kadagiti inauna manipud pannakailasin maipaay iti naipamaysa a panagserbi ken Jehova.​—Nu 3:12, 13, 46-48.

Kalpasan daytoy, amin a lallaki nga inauna a mangilukat iti aanakan naibilangda a nasantipikar ngem naidatagda iti templo ken nasubbot babaen ti pannakaibayad ti lima a siklo ($11). (Ex 13:2; Le 12:1-4; Nu 18:15, 16) Dagidiay adda iti sidong dagiti kari ti Nazareo ket nasantipikar maipaay iti periodo ti karida. (Nu 6:1-8) Masantipikar met idi ti inauna dagiti naamo nga animal, tapno maisakripisio wenno, iti sumagmamano a kaso, tapno masubbot.​—De 15:19; kitaenyo ti INAUNA.

Ti kinapadi. Pinanggep met ni Jehova ti mangilasin iti naipamaysa a pamilia iti uneg ti tribu ni Levi tapno agserbi kas papadina nga agisakripisio, awan sabali, ni Aaron ken ti annakna ken dagiti lallaki a kaputotanda. (Ex 28:1-3, 41) Nasantipikarda ngarud buyogen dagiti mayanatup a sakripisio iti simboliko nga agsasaganad a tignay a nadeskribir iti Exodo kapitulo 29. Nasantipikar met ti agnanayon a Nangato a Padi ni Jehova, ni Jesu-Kristo, ken ti kakaduana a papadi, wenno katulongan a papadi, awan sabali, dagidiay mangsurot kadagiti addang ni Kristo ken pinulotan ti Dios nga agbalin a kamkameng ti bagi ni Kristo.​—2Te 2:13; Apo 1:6; 5:10.

Ti Addang ti Pannakasantipikar. Adda espesipiko nga addang wenno pamay-an a masapul a paglasatan daydiay masantipikar kas sumursurot iti addang ni Kristo. Iti panangusarna iti sao a santipikaren a ti anagna ket gugoran wenno dalusan manipud basol iti imatang ti Dios, insurat ni apostol Pablo: “Ta no ti dara dagiti kalding ken dagiti toro ken dagiti dapo ti maysa a bumalasang a baka a naiwarsi kadagidiay natulawan mangsantipikar agingga iti pannakadalus ti lasag, anian nga ad-adda pay a ti dara ni Kristo, a babaen iti agnanayon nga espiritu indatonna ti bagina nga awan pakapilawanna iti Dios, dalusannanto dagiti konsiensiatayo manipud iti natay nga ar-aramid tapno mangipaaytayo iti sagrado a panagserbi iti sibibiag a Dios?”​—Heb 9:13, 14.

Ti “dara ti Kristo” ipasimudaagna ti pateg ti perpekto a natauan a biagna; ket daytoy ti mangugas iti basol ti tao a mamati kenkuana. Gapuna pudpudno (saan a mangisimbolo laeng [idiligyo ti Heb 10:1-4]) a mangsantipikar agpaay iti pannakagugor ti lasag ti manamati, manipud iti panangmatmat ti Dios, tapno ti manamati addaan iti nadalus a konsiensia. Kasta met, ti Dios ideklarana a nalinteg ti kasta a manamati ken pagbalinenna a maikanatad nga agbalin a maysa kadagiti katulongan a papadi ni Jesu-Kristo. (Ro 8:1, 30) Naawagan dagitoy iti haʹgi·oi, “sasanto,” (termino a nausar met iti KJ), wenno tattao a nasantipikar iti Dios.​—Efe 2:19; Col 1:12; idiligyo ti Ara 20:32, a tumukoy kadagidiay “nasantipikar [tois he·gi·a·smeʹnois].”

Gapuna, ti pamay-an maipaay kadagidiay agbalin a makipagtawid ken Kristo ket, umuna, ni Jehova a Dios iyasidegna ida ken Jesu-Kristo babaen ti pammati iti kinapudno ti Sao ti Dios. (Jn 6:44; 17:17; 2Te 2:13) Yantangay inawat ida ni Jehova, ‘naugasandan, . . . nasantipikardan, . . . naideklaradan a nalinteg iti nagan ni Apotayo a Jesu-Kristo ken babaen iti espiritu ti Diostayo.’ (1Co 6:11) Ngarud ni Kristo agbalin kadakuada kas ‘sirib, kinalinteg, ken pannakasantipikar ken pannakaluk-at babaen ti subbot.’ (1Co 1:30) Maipapan kadagitoy, kinuna ni apostol Pablo: “Ta agpadpada a ti mangsansantipikar [ni Kristo] ken dagidiay masansantipikar nagtaudda amin iti maymaysa, ket gapu itoy isu saan a mabain a mangawag kadakuada iti ‘kakabsat.’” (Heb 2:11) Agbalinda nga ‘annak ti Dios’ ken “kakabsat” ti Kangrunaan nga Anak ti Dios babaen ti pannakayanakda iti espiritu.​—Ro 8:14-17; Jn 3:5, 8.

Masapul a mataginayon. Ti addang ti pannakasantipikar ket saan laeng nga iti maymaysa a dasig. Masapul a mataginayon ti pannakasantipikar, ket adda paset ditoy ti manamati. Mabalin a mapukawna ti pannakasantipikarna wenno mabalin a mataginayonna.

Impasdek ni Kristo Jesus ti pagtuladan maipaay kadagidiay nasantipikar. (Jn 13:15) Kinunana iti kararagna iti Dios: “Santipikarek ti bagik maigapu kadakuada, tapno isuda ket masantipikar met babaen iti kinapudno.” (Jn 17:19) Nagtalinaed ni Jesus nga awan pakababalawanna ket tinaginayonna ti kasasaadna kas nailasin maipaay iti panggep a panangsantipikar kadagiti pasurotna. Masapul a taginayonenda ti pannakasantipikarda agingga iti panungpalan ti naindagaan a panagbiagda. Tapno maaramidda daytoy, masapul nga agtalinaedda nga adayo iti di nadayaw a bambanag ken iti tattao nga agar-aramid iti di nadayaw a bambanag, tapno agbalinda a ‘maysa a basehas nga agpaay iti nadayaw a panggep, nasantipikar, adu ti usarna iti makinkukua kenkuana, naisagana a maipaay iti tunggal naimbag nga aramid.’ (2Ti 2:20, 21) Masapul a bigbigenda a nagatangda babaen iti mismo a dara ni Kristo, ket gapu iti pagayatan ti Dios, ‘nasantipikarda babaen ti pannakaidaton ti bagi ni Jesu-Kristo a namimpinsanen.’ (Heb 10:10) Naipatigmaan kadakuada a ‘surotenda . . . ti pannakasantipikar a no awan dayta, awan ti tao a makakitanto iti Apo.’​—Heb 12:14.

Nupay addada pay laeng iti imperpekto a lasag, nga agannayas nga agbasol, makapagballigi dagidiay nasantipikar. Iti panangipakdaarna iti peggad a di la ket ta ti maysa mapukawna ti pannakasantipikarna, pinalagipan ni Pablo dagidiay nasantipikar a “ti dara ti [baro a] tulag [ti] nakasantipikaran[da].” (Heb 10:29; Lu 22:20) Kas Manangibabaet iti baro a tulag, tulongan ida ni Kristo a mangitungpal kadagiti kondision ti tulag babaen ti panagtulnog ken nadalus a kababalin tapno mataginayonda ti pannakasantipikarda. “Babaen iti maysa a sakripisio a daton a pinagbalinna a naan-anay iti agnanayonen dagidiay masansantipikar.” (Heb 10:14) Kas Manangibabaet ken Nangato a Padi, ni Kristo “kabaelanna met nga isalakan a naan-anay dagidiay umadani iti Dios baeten kenkuana.” (Heb 7:25) Ngem no agsublida iti panangyugali iti panagbasol, awanen ti maikadua a sakripisio, ti laeng panangin-inanama iti pannakaukom ken pannakadadael.​—Heb 10:26, 27.

Gapuna, dagidiay nasantipikar saanda a naayaban tapno maitultuloyda ti inar-aramidda sakbay a nasantipikarda, wenno tapno makapagsublida iti kasta a dana. Imparegta ti apostol: “Ta daytoy ti pagayatan ti Dios, ti pannakasantipikaryo, nga adaywanyo ti pannakiabig; a tunggal maysa kadakayo ammona koma no kasano nga ikutan ti bukodna a basehas iti pannakasantipikar ken dayaw.” “Ta inayabannatayo ti Dios, saan a buyogen ti panangpawayway iti kinarugit, no di ket mainaig iti pannakasantipikar.”​—1Te 4:3, 4, 7.

Ti Sao ken espiritu ti Dios. Dakkel ti akem ti Sao ti Dios iti pannakasantipikar, ket masapul a siiinget a masurot dayta tapno mataginayon ti pannakasantipikar. (Ara 20:32) Iti daydiay manamati ken nasantipikar, ibaon met ti Dios ti nasantuan nga espirituna, a nabileg a puersa nga agtignay kenkuana maipaay iti kinadalus. Tulonganna daydiay nasantipikar tapno agbalin a natulnog, a mamagtalinaed kenkuana iti nadalus a dana ti panagbiag. (1Pe 1:2) Ti panangibagnos ti espiritu ti Dios pagbalinenna a posible a ti daton dagiti kasta a tattao masantipikar, nadalus, makaay-ayo iti Dios. (Ro 15:16) Ti aniaman a kinarugit ket maibilang a di panangikankano iti espiritu ti Dios ken ‘mamagleddaang’ iti dayta. (Efe 4:30; 1Te 4:8; 5:19) Mabalin a mangituggod pay ketdi iti panagtabbaaw maibusor iti nasantuan nga espiritu, a saanto a mapakawan.​—Mt 12:31, 32; Lu 12:8-10.

Pannakasantipikar Dagiti Lugar, Wenno Disso. Ti disso a pagnanaedan ni Jehova wenno ti aniaman a disso a pagnaedanna, iti mangirepresentar a pamay-an, ket nasantipikar wenno nasantuan a disso, maysa a santuario. Ti tabernakulo idiay let-ang ken dagiti templo nga imbangon da Solomon ken Zorobabel idi agangay (ken binangon manen ken pinalawa ni Herodes a Dakkel) ket naawagan kas miq·dashʹ wenno qoʹdhesh, ‘nailasin’ wenno ‘nasantuan’ a disso. Yantangay masarakan iti tengnga ti managbasol a tattao, dagitoy a disso kasapulan a naipanapanawen a magugoran (iti mangisimbolo wenno mangiladawan a pamay-an) manipud pannakatulaw babaen ti pannakaiparsiak ti dara dagiti maidaton nga animal.​—Le 16:16.

Ti Jerusalem. Kasta met a ti Jerusalem, ti siudad ti naindaklan nga Ari (Sal 48:1, 2; 135:21), ken ti disso a pagsasaadan dayta ket naibilang a nasantipikar. (Isa 48:1, 2; 52:1; Ne 11:1; Da 9:24) Maitunos iti dayta, ti Baro a Jerusalem, ti nailangitan a siudad, ket maysa a santuario nga iti dayta dagiti laeng nasantipikar a persona ti mapalubosan a sumrek, ngem maparitan ti asinoman a mangyug-ugali iti aniaman a kita ti kinarugit (kas iti espiritismo, pannakiabig, pammapatay, idolatria, ken panagulbod).​—Apo 21:2; 22:14, 15, 19.

Ti minuyongan ti Eden, maysa a santuario. Babaen iti pannakabagina, nagparang ni Jehova idiay minuyongan ti Eden tapno kasarita ken bilinenna da Adan ken Eva; dayta idi a lugar ket nadalus, awanan basol, ken perpekto, a sadiay ti tao sikakappia iti Dios. (Ge 1:28; 2:8, 9; 3:8, 9; De 32:4) Gapuna napagtalaw da Adan ken Eva manipud iti dayta idi nagrebeldeda. Daytoy a paraiso ket lugar nga inlasin wenno sinantipikar ti Dios maipaay a pagyanan dagiti nadalus ken nalinteg a tattao. Itan ta managbasolen da Adan ken Eva, napagtalawda tapno saanda a makapangan iti kayo ti biag ket agbiagda iti agnanayon iti laksid ti kinamanagbasolda.​—Ge 3:22-24.

Ti sumsumged a bassit a kayo ken ti Bantay Sinai. Idi a ni Jehova pinarebbenganna ni Moises nga agsubli idiay Egipto tapno isalakanna ti ilina manipud pannakaadipen, nga imbaonna ni Moises iti mismo a pakalaglagipan a naganna a Jehova (Ex 3:15, 16), ti Dios imbaonna ti anghelna, a nagparang ken Moises iti maysa a sumsumged a bassit a kayo. Idi immasideg ni Moises, nagparang ti anghel a pannakabagi ni Jehova, ket binilinna ni Moises nga ikkatenna dagiti pallokana agsipud ta, kinunana, “ti lugar a pagtaktakderam ket nasantuan [qoʹdhesh] a daga.”​—Ex 3:1-5.

Idi agangay, idi naummong dagiti umili iti sakaanan ti Bantay Sinai, iti tiempo ti pannakaited ti Linteg ti tulag, ni Jehova intedna ken Moises ti bilin a: “Mangipasdekka kadagiti pagpatinggaan maipaay iti bantay ket pagbalinem a sagrado,” agsipud ta adda sadiay ni Jehova, nga imbagian dagiti anghelna. (Ex 19:23; Ga 3:19) Mapapatay idi ti asinoman a lumbes kadagiti pagbedngan, ta saan a mabalin nga umadani iti saklang ni Jehova ti di naautorisaran a tattao. (Ex 19:12, 13) Nupay kasta, kas nadutokan a manangibabaet ti Dios, mabalin ni Moises ti umasideg. Iti daytoy, ni Moises naimpadtuan nga inladawanna ni Jesu-Kristo, ti naindaklan a Manangibabaet maipaay kadagiti napulotan a Kristiano, bayat nga umadanida iti nailangitan a Bantay Sion.​—Heb 12:22-24.

Dagiti siudad a pagkamangan ken dagiti pakarso ti buyot. Ti sumagmamano a siudad iti Israel ket nailasin maipaay iti naisangsangayan a panggep kas lugar a pagkamangan agpaay kadagiti di inggagara a nakapapatay. Nasantipikarda, wenno naipaayanda iti “sagrado a kasasaad.”​—Jos 20:7-9.

Dagiti pakarso ti buyot ti Israel ket luglugar a nasantipikar, ta ti Dios ‘nagpagnapagna iti uneg ti pakarso.’ Gapuna kasapulan idi a mataginayon ti moral, naespirituan, ken pisikal a kinadalus.​—De 23:9-14; 2Sm 11:6-11.

Pannakasantipikar ti Bambanag. Yantangay ti tabernakulo ken ti templo ket nasantipikar a patpatakder, ti bambanag nga adda kadagita kasapulan met a nasantuan ken nasantipikar. Ti lakasa ti tulag, ti altar ti insienso, ti lamisaan ti tinapay ti pamarang, ti pagsaadan ti silaw, ti altar ti daton a mapuoran, ti palanggana, amin nga aruaten, ti insienso ken ti pangpulot a lana, uray dagiti kawes ti papadi, ket nasantipikar a bambanag. Masapul a dagiti laeng nasantipikar a tattao​—ti papadi ken dagiti Levita​—ti mangiggem ken mangyakar kadagita. (Ex 30:25, 32, 35; 40:10, 11; Le 8:10, 11, 15, 30; Nu 4:1-33; 7:1) Ti papadi nga agserserbi iti tabernakulo nangipaayda iti “sagrado a panagserbi iti mangisimbolo a ladawan ken anniniwan ti nailangitan a bambanag; no kasano a ni Moises, idi ngannganinan mairingpas ti tolda, naipaayan iti nadibinuan a bilin: Ta kunana: ‘Siguraduem nga aramiden amin a bambanag maitunos iti pagtuladan kadakuada a naiparang kenka idiay bantay.’”​—Heb 8:4, 5.

Dagiti sakripisio ken taraon. Masantipikar idi dagiti sakripisio ken dagiti daton agsipud ta maidatonda iti rabaw ti nasantipikar nga altar iti pamay-an a naibilin. (Mt 23:19) Ti paset nga inawat ti papadi ket nasantuan ken saan a mabalin a kanen dagidiay saan a kameng dagiti sangakabbalayan ti papadi, ket uray ti papadi nga adda iti “narugit” a kasasaad saanda a mabalin ti mangan iti kasta a bambanag. (Le 2:3; 7:6, 32-34; 22:1-13) Nasantuan ken nasantipikar met ti tinapay ti pamarang.​—1Sm 21:4; Mr 2:26.

No kasano a nasantipikar ti taraon nga impaay ni Jehova iti papadina, kasta met a nasantipikar ti taraon nga ipapaayna kadagiti Kristiano nga adipenna, yantangay rumbeng a kasta ti amin a bambanag a kanen wenno pakiramanan dagiti nasantipikar nga adipenna. Mamakdaar ni apostol Pablo maibusor kadagiti awanan konsiensia a tattao a mangiparparangarang iti di umiso a pannakasantipikar, “nga iparitda ti pannakiasawa, ibilinda ti iyaadayo kadagiti taraon a pinarsua ti Dios tapno pagririnnanudan buyogen ti panagyaman dagidiay addaan pammati ken siuumiso a makaammo iti kinapudno. Ti rason a maipaay itoy ket tunggal parsua ti Dios nasayaat, ket awan ti mailaksid no awaten dayta buyogen ti panagyaman, ta nasantipikar dayta babaen iti sao ti Dios ken iti kararag maipaay iti dayta.” (1Ti 4:1-5) No ti Sao ti Dios ideklarana a nadalus ti maysa a banag, nadalus dayta, ket ti Kristiano, babaen ti panagyamanna maipaay iti dayta iti kararag, awatenna kas nasantipikar, ket isu ibilang ti Dios kas nadalus iti pannanganna iti dayta.

Apagkapullo. Naibilang a nasantipikar ti apagkapullo ti bukbukel, bunga ti kayo, ken dagiti arban nga inlasin dagiti Israelita, ket awanen ti sabali pay a mabalin a pangaramatan kadagita. (Le 27:30, 32) Gapuna, awan idi ti mabalin a mangusar iti di umiso a pamay-an iti maysa a nasantipikar a banag, awan met ti mabalin a mangdangran wenno agsao iti dakes iti asinoman kadagiti nasantipikar a tattao ti Dios, pakairamanan dagiti napulotan a kakabsat ni Kristo, di la ket ta makabasol iti sanguanan ti Dios. Impakita ni Jesus daytoy kadagiti Judio idi isu inakusarda iti panagtabbaaw. (Jn 10:36) Namakdaar ni apostol Pedro maipapan iti pannakadadael a dumteng iti nadangkes a tattao a dineskribirna kas ‘nakarit, manangipapilit, isuda a saan nga agpigerger kadagidiay nadayag [isuda a sinantipikar ni Jehova] no di ket agsaoda a sibabassawang.’​—2Pe 2:9-12; idiligyo ti Jud 8.

Dagiti Periodo ti Tiempo Wenno Paspasamak. Ti rekord ti Biblia dakamatenna kadatayo no ania ti inaramid ti Dios idi nairingpasna ti aramidna a panagparsua maipaay iti daga: “Ket iti maikapito nga aldaw nairingpas ti Dios ti gapuananna . . . , ket naginana. . . . Ket ti Dios binendisionanna ti maikapito nga aldaw ket pinagbalinna a sagrado.” (Ge 2:2, 3) Daytoy nga “aldaw” rumbeng ngarud nga aramaten ti tattao kas “aldaw” ti sagrado a panagserbi ken panagtulnog ken Jehova. Saan a tulawan dayta ti kabukbukodan nga ar-aramid ti tao. Sinalungasing ngarud da Adan ken Eva dayta nga “aldaw” idi insayangkatda ti maysa a dana ti kabukbukodan a panangikeddeng, tapno aramidenda ti aniaman a pakaay-aywanda ditoy daga, a saanda nga inkabilangan ti Soberanoda, ni Jehova. Agtultuloy pay laeng ti ‘aldaw a panaginana’ ti Dios, sigun iti rekord iti Hebreo 3:11, 13; 4:1-11. Yantangay ti Dios sinantipikarna dayta nga “aldaw,” nga inlasinna maipaay iti panggepna, siguraduento daytoy nga “aldaw” a dayta a panggep maipaay iti daga ket naan-anay a maibanag buyogen ti kinalinteg.​—Idiligyo ti Isa 55:10, 11.

Nasantipikar dagiti aldaw ti Sabbath ken dagiti naisangsangayan nga aldaw ti piesta, kas met laeng ti dadduma pay a periodo, a kas iti tawen a Jubileo.​—Ex 31:14; Le 23:3, 7, 8, 21, 24, 27, 35, 36; 25:10.

Panangsantipikar iti Daga. Idiay Israel, ti maysa a tao mabalinna a santipikaren ti maysa a paset ti tawidna agpaay iti Dios. Aramidenna daytoy babaen ti panangilasinna iti dayta tapno ti apit ti daga ket mapan iti santuario, wenno mabalinna nga ibayad iti santuario ti pateg ti daga (kayatna a sawen, dagiti apit iti dayta) sigun iti pattapatta ti padi. No inkeddengna a gatangen a bawyen dayta, nakalikaguman a manginayon iti apagkalima iti pateg ti talon (naikeddeng babaen iti bilang dagiti apit agingga iti tawen a Jubileo) kas pinattapatta ti padi. Siempre, iti Jubileo maisubli ti talon iti makinkukua iti dayta.​—Le 27:16-19.

Kadagiti sumaganad a bersikulo, nalawag a nadakamat ti makinkukua a saan a mangsaka iti talon no di ket ilakona dayta iti sabali a tao, ket ituyang ti linteg a ti talon kalpasanna agbalin a permanente a sanikua ti santuario iti tiempo ti Jubileo. Maipapan iti daytoy a linteg, iti Levitico 27:20, 21, kunaen ti Commentary ni Cook: “[Ti sasao] mabalin a tumukoy iti kaso nga iti dayta nalabit sisasaur nga inlako ti maysa a tao ti karbenganna iti maysa a talon ket ginamgamna ti gatad kalpasan nga inkarina dayta iti Santuario.” Wenno mabalin a tumukoyda iti kaso nga iti dayta intultuloy ti maysa a tao nga aramaten ti talon ken apagbiit a tinungpalna ti karina babaen ti panangibayadna, kas tinawen nga abang, iti maysa a gatad a mairukod iti kuarta a pangsubbot ngem idi agangay inibbatanna ti karbenganna agpaay iti sabali a tao tapno makagun-od iti madadaan a kuarta nga aramaten. Ti kasta a talon naibilang a “naikeddengen,” agsipud ta trinatona kas kukuana daydiay nasantipikar agpaay iti santuario, a saanna a rinaem ti kinasagrado dayta babaen ti panamagbalinna iti dayta kas tagilako.

Ti prinsipio mabalin a pumadpada iti linteg iti Deuteronomio 22:9: “Dika mulaan ti kaubasam iti dua a kita ti bin-i, ta amangan no ti intero a bunga ti bin-i nga imulam ken ti napataud iti kaubasan mapukaw a maipan idiay santuario.” Ti makagapu iti kasta a pukaw isu ti panangsalungasing iti linteg nga immun-una a nadakamat iti Levitico 19:19.

Adda pagdumaan ti bambanag a “nasantipikar” ken ti bambanag a “naikeddengen,” awan sabali, ti banag a “naikeddengen” ket saan a mabalin a subboten. (Kitaenyo ti PANANGIPARIT, PANNAKAIPARIT.) Kasta met laeng ti pannakataming ti balbalay. (Le 27:14, 15) Nupay kasta, no ti maysa a lalaki sinantipikarna ti maysa a talon a ginatangna manipud iti pagtatawidan a sanikua ti maysa a tao, iti Jubileo maisubli ti talon iti sigud a makinkukua.​—Le 27:22-24.

Iti Panagasawa. Ibaga ni apostol Pablo iti naasawaan a Kristiano: “Ta ti di mamati a lalaki masantipikar mainaig iti asawana, ket ti di mamati nga asawa a babai masantipikar mainaig iti kabsat; ta no saan a kasta, pudno nga agbalinto a di nadalus ti annakyo, ngem ita nasantuanda.” Gapu iti panangipateg ni Jehova iti dayta a Kristiano, ti relasionna iti di mamati nga asawana ket saan a naibilang a makatulaw. Ti kinadalus daydiay nasantipikar saanna a santipikaren ti asawa kas maysa kadagiti sasanto ti Dios, ngem ti relasion ket nadalus ken nadayaw. Ti di mamati nga asawa addaan iti nasayaat a gundaway nga umawat kadagiti pagimbagan manipud panangannurotna iti Nakristianuan a dana ti manamati ken mabalin a maisalakan a mismo. (1Co 7:14-17) Gapu iti naespirituan a takder ti manamati, ti ubbing nga annak iti panagtipon naibilangda a nasantuan, addada iti sidong ti panangaywan ken pannalaknib ti Dios​—saanda a narugit a kas ti annak nga awanan iti uray maysa a mamati a nagannak.​—Kitaenyo ti KINASANTO (Kinasanto bendisionan ni Jehova).