LEGAL A KASO

Maysa a banag a marisut iti hudisial a pangukoman; legal a panangdengngeg wenno panangusig. Ti kangrunaan a Hebreo a berbo a nainaig kadagiti legal a kaso ket riv, kaipapananna ti “makiriri; makisupiat; mangisayangkat iti legal a kaso.” (Ge 26:20; De 33:8; Pr 25:8) Ti nombre a porma daytoy a sao ket naipatarus a “panagsinnubang; panagsusupiat; kaso iti linteg; legal a kaso.” (Ex 23:2; De 17:8; Sal 35:23; Isa 34:8) Ti Hebreo a sao a din (pannakaukom) no dadduma naipatarus a “legal a kaso; legal a dawat; legal a salisal.” (Job 35:14; Sal 140:12; Pr 22:10) Kadagiti adipen ti Dios, ti kangrunaan a panggep ti legal a kaso ket tapno matungpal dagiti kalikaguman ti Dios; ti maikadua a panggep ket tapno maipaay ti hustisia iti tao wenno tattao a nainaig, agraman ti panangsubad iti dayta no maiparbeng. Uray iti panagbasol ti maysa a tao iti padana a tao, imbilang ti Dios nga adda biangna iti panangtaming iti dayta, kas mapaliiw iti sasao ni Moises kadagiti ukom ti Israel iti Deuteronomio 1:16, 17.

Naisayangkat ti maysa a legal a kaso idiay minuyongan ti Eden tapno maparuar dagiti kinapudno iti dayta a kaso ken dagiti nairaman nga isyu, tapno maipalgak iti publiko, ken kasta met tapno mayetnag ti sentensia kadagiti nagsalungasing. Inayaban ni Jehova iti saklangna da Adan ken Eva tapno pagsaludsodanna ida. Nupay ammona ti amin a napasamak, nangangay iti panangusig, pinagbalinna a nalawag dagiti pammabasol, pinaruarna dagiti detalye babaen ti panagsaludsod, ken inikkanna ida iti gundaway nga agtimek tapno idepensada ti bagbagida. Napagpudnona dagiti nagsalungasing. Kalpasanna, dinesisionan ni Jehova ti kaso ken impakatna ti linteg buyogen ti kinahustisia ken di kaikarian a kinamanangngaasi. Iti kasta, impakitaanna ti asi dagidiay di pay naipasngay nga annak da Adan ken Eva babaen ti panangitantanna iti pannakaipakat ti sentensia nga ipapatay kadagiti nagsalungasing.​—Ge 3:6-19.

Ni Jehova a Dios a Katan-okan nga Ukom impasdekna ditoy ti pagtuladan agpaay iti amin a masanguanan a panangtaming kadagiti hudisial a kaso iti tengnga ti ilina. (Ge 3:1-24) Naisayangkat dagiti legal a kaso sigun kadagiti hudisial a pagalagadan ti Dios tapno matakuatan ken maibinsabinsa dagiti pudno a pasamak, iti kasta maipataw ti hustisia​—no posible, ti hustisia a natibnokan iti asi. (De 16:20; Pr 28:13; idiligyo ti Mt 5:7; San 2:13.) Ti intero a proseso ket nairanta a mamagtalinaed a di namulitan ti nasion ti Israel ken tapno maipaay ti pagimbagan ti tunggal kameng dayta a nasion kasta met ti pagimbagan dagiti ganggannaet nga agnanaed ken makipaggigian kadakuada. (Le 19:33, 34; Nu 15:15, 16; De 1:16, 17) Ti Linteg a naipaay iti nasion ket naglaon iti pamay-an a rumbeng a masurot kadagiti sibil a kaso ken kasta met kadagiti kaso ti nalaglag-an a panagbasol wenno krimen (agraman dagidiay maikaniwas iti Dios ken iti Estado), di panagkikinnaawatan, personal a panagririri, ken parparikut iti maysa a tao, pamilia, tribu, ken nasion.

Proseso. No personal laeng dagiti pagsusupiatan a kaso, mabagaan dagiti agsusupiat a liklikanda ti panagririri ket pribado a risutenda ti bambanag. (Pr 17:14; 25:8, 9) No saanda a makapagtunos, mabalinda ti umamang kadagiti ukom. (Mt 5:25) Nangipaay ni Jesus iti kasta a balakad. (Mt 18:15-17) Awan ti pormal wenno narikut a proseso iti panangisayangkat kadagiti legal a kaso, uray pay sakbay ni Moises wenno iti sidong ti Linteg, nupay in-inut a nakastrek ti sumagmamano a pormalismo kalpasan ti pannakaipasdek ti Sanhedrin. Nupay kasta, siuurnos a nataming dagiti kaso ken nabuyogan iti panggep a panangrisut. Silulukat dagiti pangukoman agpaay kadagiti babbai, ad-adipen, ken iti ganggannaet nga agnanaed, tapno maipaay ti hustisia iti isuamin. (Job 31:13, 14; Nu 27:1-5; Le 24:22) Siiimatang idi ti akusado no maidatag ti pammaneknek maibusor kenkuana ket mabalinna ti agdepensa. Iti pangukoman dagiti patriarka wenno iti Israel, awan ti katupag ti maysa a piskal ti publiko; saan met a kasapulan ti abogado maipaay iti naidarum. Dagiti nainaig iti kaso awan bayadanda kadagiti proseso a maaramid iti pangukoman.

Ti tao nga addaan iti sibil a kaso wenno ti agrekreklamo iti maysa a krimen iyamangna ti kasona kadagiti ukom. Maayaban ti bangir a partido, maummong dagiti saksi, ket ti panangusig gagangay a maangay iti publiko a lugar, a masansan unay kadagiti ruangan ti siudad. (De 21:19; Ru 4:1) Dagiti ukom pagsaludsodanda dagiti nainaig iti kaso ket sukimatenda ti ebidensia ken testimonia. Madagdagus a maipaay ti pangngeddeng malaksid no kurang ti ebidensia, ket no narikut unay ti kaso, ti uk-ukom iyamangda ti kaso iti nangatngato a pangukoman. Dagus a naipakat dagiti sentensia, kas iti pannakasapsaplit ken dusa nga ipapatay. Awan probision ti Linteg maipapan iti pannakaibalud. Naaramat laeng ti pannakaipupok no ti kaso kasapulanna ti pangngeddeng manipud ken Jehova.​—Le 24:12; kitaenyo ti KRIMEN KEN DUSA; PANGUKOMAN.

Ti panagbasol kanayon a nabuyogan iti panungsungbat; awan maipuera. Saan a mabalin a baybay-an lattan ti panagbasol. No ibilin ti Linteg, masapul a maipakat ti pannusa, wenno iti sumagmamano a kaso, adda maited a subad. Kalpasanna, daydiay nakabasol nakalikaguman a mangidatag iti maysa a daton iti santuario tapno maikappia iti Dios. Dagiti daton maipaay iti panangabbong ket naikalikagum iti aniaman a kaso ti pannakabasol. (Le 5:1-19) Uray ti di inggagara a pannakaaramid iti dakes nangyeg iti pannakabasol, ket kinasapulan ti panagidaton tapno maabbongan ti basol. (Le 4:1-35) Iti sumagmamano a dakes nga aramid (agraman ti panangallilaw, panagkusit, ken panagkikil) a boluntario a nagbabawyan ken impudno ti maysa a tao, masapul nga agsubad ken kasta met a mangidatag iti daton gapu iti babak.​—Le 6:1-7.

Ebidensia. No ti maysa a tao nasaksianna ti apostata nga ar-aramid, iyaalsa, panangpapatay, a nangibunga iti pannakamulit ti daga, wenno dadduma pay a nakaro a krimen, pagrebbenganna nga ipulong dayta ken paneknekan no ania ti ammona, ta no saan agsagaba iti panangilunod ti Dios a maiwaragawag iti publiko. (Le 5:1; De 13:8; idiligyo ti Pr 29:24; Est 6:2.) Nupay kasta, saan nga umdas ti maymaysa a saksi a mangpasingked iti maysa a banag. Dua wenno ad-adu pay ti nakalikaguman. (Nu 35:30; De 17:6; 19:15; idiligyo ti Jn 8:17, 18; 1Ti 5:19; Heb 10:28.) Iti Linteg, naibilin kadagiti saksi a sawenda ti kinapudno (Ex 20:16; 23:7), ket iti sumagmamano a kaso, napagsapatada. (Mt 26:63) Nangnangruna a kasta no daydiay maat-atap isu laeng ti saksi iti kaso. (Ex 22:10, 11) Yantangay naibilang nga agtaktakder iti sango ni Jehova dagidiay addaan iti legal a kaso iti saklang ti uk-ukom wenno iti sango ti santuario tapno mausig ti maysa a kaso, masapul a bigbigen dagiti saksi a manungsungbatda iti Dios. (Ex 22:8; De 1:17; 19:17) Ti maysa a saksi masapul a saan nga umawat iti pasuksok, saanna nga itulok a guyugoyen ti asinoman a nadangkes tapno agsao iti kinaulbod, wenno saanna a gandaten ti kinaranggas. (Ex 23:1, 8) Saanna nga ipalubos nga agbaliwbaliw ti testimoniana gapu laeng iti panangpilit ti maysa a bunggoy wenno gapu iti kinabaknang wenno kinapanglaw dagidiay nairaman iti kaso. (Ex 23:2, 3) Uray ti kasingedan a relasion iti pamilia saanna a mapawilan ti maysa tapno mamaneknek maibusor iti nadangkes a managsalungasing iti linteg, kas ti apostata wenno rebelioso.​—De 13:6-11; 21:18-21; Zac 13:3.

No maduktalan a nagbasol daydiay napaneknekan nga ulbod a saksi, isu umawat iti dusa nga awaten koma ti akusado. (De 19:17-21) Dagiti nangsaksi iti amin a kita ti kaso a masentensiaan iti ipapatay ket nakalikaguman nga ibarsakda ti kaunaan a bato iti pannakapapatay daydiay nakondenar. Gapuna imbilin ti Linteg kadagiti saksi nga iparangarangda ti regtada maipaay iti pudno, nadalus a panagdaydayaw ken maipaay iti panangikkat iti dakes iti Israel. Agserbi met daytoy a panglapped iti ulbod a testimonia. Nagdangkok unayen ti tao a mangaramid iti ulbod a pammabasol, yantangay ammona a kasapulan nga isu ti umuna nga agtignay a mangpapatay iti akusado.​—De 17:7.

Material ken sirkumstansial nga ebidensia. No kas pagarigan naitalek ti dinguen iti aywan ti sabali a tao, mabalinna nga iyeg kas ebidensia ti narangkay a bagi ti maysa nga animal a pinatay ti atap nga animal, ket gapu iti dayta saanen a manungsungbat. (Ex 22:10-13) No ti maysa a lalaki akusaranna a nagulbod ti asawana idi imbagana a birhen idi nagkasarda, ti ama ti babai mabalinna nga iyeg ti kagay manipud pagiddaan ti agassawa kas ebidensia ti kinabirhen ti babai tapno idatagna iti sanguanan ti uk-ukom, iti kasta mawayawayaan ti babai manipud iti pammabasol. (De 22:13-21) Uray iti sidong ti linteg dagiti patriarka, naawat ti material nga ebidensia iti sumagmamano a kaso. (Ge 38:24-26) Nausig dagiti sirkumstansia kas ebidensia. No ti naitulag a babai narames iti siudad, naibilang ti saanna a panagriaw kas ebidensia ti sipapakinakem nga itutulokna ken panagbasolna.​—De 22:23-27.

Nalimed a pannakikamalala. Ti maysa a lalaki nga at-atapenna a sililimed a makikamkamalala ti asawana, ngem saan nga impudno ti babai wenno awan nakasaksi iti dayta, mabalinna nga ipan ti asawana iti sanguanan ti padi, ket sadiay nga ukomen ni Jehova, isu a nakakita ken makaammo iti amin a kinapudno. Dayta ket saan a panangusig babaen ti panangparigat. Iti mismo a proseso, awan ti aniaman a makadangran iti babai wenno mangiparangarang kenkuana kas addaan wenno awanan iti basol, ngem ni Jehova ti mangukom iti babai ken mangipakaammo iti pangngeddengna. No inosente, saan a madangran ken masapul a pagsikogen ti asawana. No nakabasol, maapektaran ti kamkamengna maipaay iti panagpaadu iti kasta saanen nga agsikog. No koma adda ti dua a nakalikaguman a saksi, saanen a maidatag daytoy a banag ken Jehova babaen iti kastoy a pamay-an, no di ket naikeddeng koman ti uk-ukom nga isu nakabasol ket maubor agingga a matay.​—Nu 5:11-31.

Dagiti dokumento. Naaramat idi ti nagduduma a kita ti rekord, wenno dokumento. Ti asawa a lalaki nakalikaguman a mangted iti kasuratan ti diborsio no pagtalawenna ti asawana. (De 24:1; Jer 3:8; idiligyo ti Isa 50:1.) Adda dagiti rekord ti kapuonan, kas makitatayo nangnangruna iti Umuna a Cronicas. Nadakamat nga adda dagiti kasuratan a nangirehistro iti panaglako iti daga. (Jer 32:9-11) Adu ti naaramid a sursurat, a ti sumagmamano kadagita mabalin a naidulin ken mabalin a naiparang kadagiti legal a kaso.​—2Sm 11:14; 1Ar 21:8-14; 2Ar 10:1; Ne 2:7.

Pannakausig ni Jesus. Ti kakaruan pay laeng a naaramid a panangballikug iti hustisia isu ti pannakausig ken pannakasentensia ni Jesu-Kristo. Sakbay ti pannakausigna, nagnunumo ti panguluen a papadi ken ti lallakay dagiti umili tapno papatayenda ni Jesus. Gapuna, sakbay pay a naaramid ti panangusig, siguden nga adda gura ti uk-ukom ken nakabukeldan iti pangngeddeng iti pampanunotda. (Mt 26:3, 4) Pinasuksokanda ni Judas tapno liputanna ni Jesus agpaay kadakuada. (Lu 22:2-6) Gapu ta di umiso dagiti tignayda, saanda nga inaresto ni Jesus idiay templo bayat ti aldaw, no di ket nagurayda agingga a sililimed a makapagtignayda bayat ti rabii ket kalpasanna nangibaonda iti bunggoy a nagtagiarmas iti pang-or ken kampilan tapno isu arestuenda iti naiputputong a lugar iti ruar ti siudad.​—Lu 22:52, 53.

Kalpasanna umuna a naipan ni Jesus iti balay ni Anas, ti sigud a nangato a padi, nga addaan pay laeng idi iti dakkel nga autoridad, yantangay ti manugangna a ni Caifas ti nangato a padi iti daydi a tiempo. (Jn 18:13) Sadiay napagsaludsodan ni Jesus ken natungpa ti rupana. (Jn 18:22) Kalpasanna sipaparaut a naipan ken Caifas a nangato a padi. Ti panguluen a papadi ken ti intero a Sanhedrin nagsapulda kadagiti ulbod a saksi. Dimmatag ti adu a kakasta a saksi ngem saan nga agtutunos ti testimoniada, malaksid iti dua a nangtiritir iti sasao ni Jesus a nailanad iti Juan 2:19. (Mt 26:59-61; Mr 14:56-59) Kamaudiananna, ti nangato a padi pinagsapatana ni Jesus ken sinaludsodanna no isu ti Kristo nga Anak ti Dios. Idi siaannugot a simmungbat ni Jesus ken tinukoyna ti padto iti Daniel 7:13, rinay-ab ti nangato a padi dagiti bukodna a pagan-anay ket inkalikagumna iti pangukoman nga akusaranda ni Jesus iti panagtabbaaw. Naipataw daytoy a pangngeddeng, ket nasentensiaan iti ipapatay. Kalpasan daytoy, tinupraanda ti rupana ken dinanogda, a linaisda, maikaniwas iti linteg.​—Mt 26:57-68; Lu 22:66-71; idiligyo ti De 25:1, 2 iti Jn 7:51 ken Ara 23:3.

Kalpasan daytoy di legal a panangusig iti rabii, nagsasarak ti Sanhedrin iti pumarbangon tapno patalgedanda ti pangngeddengda ken tapno agnunumoda. (Mr 15:1) Kalpasanna, sipaparaut manen a naipan ni Jesus iti palasio ti gobernador, ken Pilato, yantangay kinunada: “Saan a nainkalintegan kadakami ti mangpapatay iti asinoman.” (Jn 18:31) Ditoy napabasol ni Jesus nga iparparitna ti panagbayad ken Cesar iti buis ken naakusaran a kunkunaenna nga isu ti Kristo nga ari. Ti panagtabbaaw maibusor iti Dios dagiti Judio ket saan unay a nakaro nga akusasion iti imatang dagiti Romano, ngem ti iyaalsa ket nakaro. Kalpasan ti awan mamaayna a panagregget a manggutugot ken Jesus nga agsao maibusor iti bagina, imbaga ni Pilato kadagiti Judio nga awan nasarakanna a krimen ken Jesus. Nupay kasta, idi naduktalanna a taga Galilea ni Jesus, nagragsakan ni Pilato a mangibaon kenkuana ken Herodes, a makinsakup iti Galilea. Ni Herodes pinagsaludsodanna ni Jesus, a nanginanama a makakita iti pagilasinan nga aramidenna, ngem nagkedked ni Jesus. Idin ni Herodes linaisna ni Jesus, nagang-angawanna, ket pinaisublina ken Pilato.​—Lu 23:1-11.

Idin pinadpadas ni Pilato a luk-atan ni Jesus maitunos iti maysa a kaugalian iti daydi a tiempo, ngem nagkedked dagiti Judio, nga impukpukkawda a maluk-atan ketdi ti maysa a managalsa ken manangpapatay. (Jn 18:38-40) Iti kasta, ni Pilato pinasaplitna ni Jesus, ket rinanggasan manen dagiti soldado. Kalpasan daytoy, ni Pilato inruarna ni Jesus ket pinadasna a luk-atan, ngem impapilit dagiti Judio: “Ilansam! Ilansam!” Kamaudiananna imbilinna a mailansa ni Jesus.​—Mt 27:15-26; Lu 23:13-25; Jn 19:1-16.

Ania a linlinteg ti Dios ti sinalungasing dagiti Judio a papadi iti pamay-an a panangusigda ken Jesu-Kristo?

Ti sumaganad ket sumagmamano kadagiti linteg ti Dios a nabatad a sinalungasing dagiti Judio iti pannakausig ni Kristo: panangpasuksok (De 16:19; 27:25); panagkukumplot ken panangballikug iti pangngeddeng ken hustisia (Ex 23:1, 2, 6, 7; Le 19:15, 35); ulbod a panangsaksi, a nagkukumplotan ti uk-ukom (Ex 20:16); panangwayawaya iti manangpapatay (ni Barabas), iti kasta inyegda iti bagbagida ken iti daga ti panagbasol iti dara (Nu 35:31-34; De 19:11-13); panagderraaw, wenno ‘isusurot iti bunggoy tapno agaramid iti dakes’ (Ex 23:2, 3); iti panangipukkawda a mailansa ni Jesus, sinalungasingda ti linteg ti pannakaiparit ti panangannurot kadagiti paglintegan ti sabali a nasnasion ken kasta met ti pannakaibilin a di matutuok no di ket maubor ti maysa a kriminal wenno mapapatay sakbay a maibitin iti maysa a kayo (Le 18:3-5; De 21:22); inawatda kas ari ti maysa a saan a kameng ti mismo a nasionda, no di ket maysa a pagano (ni Cesar), ket linaksidda ti Ari a pinili ti Dios (De 17:14, 15); ken kamaudiananna, nakabasolda iti panangpapatay (Ex 20:13).