SUBBOT

Gatad a naibayad tapno pangbawi wenno tapno pangluk-at manipud iti pagrebbengan wenno di makaay-ayo a kasasaad. Ti pamunganayan a kaipapanan ti “subbot” ket maysa a gatad a pangabbong wenno pangbayad (kas iti bayad kadagiti danios wenno tapno pangpennek iti hustisia), idinto ta ti “pannakasubbot” ipaganetgetna ti pannakaluk-at babaen ti naibayad a subbot. Ti kapatgan a naibayad a subbot isu ti naiparukpok a dara ni Jesu-Kristo, a namagbalin a posible ti pannakaispal dagiti putot ni Adan manipud basol ken ipapatay.

Ti gagangay a nagpapadaan ti nadumaduma a Hebreo ken Griego a termino a naipatarus a “subboten” ken “sakaen” ket ti ideya nga adda gatad, wenno banag a napateg, a naited tapno maitungpal ti panangsubbot, wenno panangsaka. Adda amin kaipapananda a panangisukat, kasta met iti panangtupag, panangtutop, wenno panangsandi. Kayatna a sawen, maited ti maysa a banag a kasukat ti sabali, a pangpennek kadagiti kalkalikaguman ti hustisia ken agbanag iti pannakabalanse ti bambanag.​—Kitaenyo ti PANNAKIKAPPIA.

Gatad a Mangabbong. Ti Hebreo a nombre a koʹpher nagtaud iti berbo a ka·pharʹ, a ti kangrunaan a kaipapananna ket “abbongan (wenno kalupkopan),” kas iti panangkalupkop ni Noe iti daong babaen iti alkitran. (Ge 6:14) Ti ka·pharʹ, nupay kasta, ket gistay naaramat iti isuamin kas pangdeskribir iti panangpennek iti hustisia babaen ti panangabbong wenno panangbayad kadagiti basol. Ti nombre a koʹpher tumukoy iti banag a naited tapno maitungpal daytoy, ti gatad a subbot. (Sal 65:3; 78:38; 79:8, 9) Ti pangabbong ket karukrukod wenno kagatgatad ti abbonganna, mabalin nga iti pormana (kas iti namaterialan a kalub, kas iti “kalub [kap·poʹreth]” ti lakasa ti tulag; Ex 25:17-22), wenno iti pategna (kas iti pangbayad kadagiti danios nga imbunga ti panangdangran).

Tapno mabalanse ti hustisia ken mailinteg ti bambanag iti ilina nga Israel, iti Linteg ti tulag nangituding ni Jehova iti nadumaduma a sakripisio ken datdaton a pangabbong iti basbasol, agraman iti basbasol ti papadi ken dagiti Levita (Ex 29:33-37; Le 16:6, 11), iti basbasol ti dadduma pay nga indibidual, wenno iti basbasol ti nasion kas pakabuklan (Le 1:4; 4:20, 26, 31, 35), kasta met a panggugor iti altar ken tabernakulo, a kas pangabbong iti basbasol dagiti umili iti aglikmut dagitoy. (Le 16:16-20) Arigna sinandian ti biag ti naisakripisio nga animal ti biag ti managbasol, a ti dara dayta ket nangipaay iti pannakaabbong iti rabaw ti altar ti Dios, kayatna a sawen, agingga iti mabalinna a saklawen. (Le 17:11; idiligyo ti Heb 9:13, 14; 10:1-4.) Ti “aldaw ti panangabbong [yohm hak·kip·pu·rimʹ]” umiso met nga awagan iti “aldaw dagiti subbot.” (Le 23:26-28) Nakalikaguman dagitoy a sakripisio tapno magun-odan ken agtalinaed iti nasion ken iti panagdaydayaw dayta ti panangawat ken anamong ti nalinteg a Dios.

Ti kaipapanan ti kasukat a pangsubbot ket silalawag a naipamatmat iti linteg maipapan iti maysa a toro a pagaammo a sumangdo. No ti makinkukua binay-anna a bulos ti toro ket nakapatay iti maysa a tao, mapapatay ti makinkukua, a ti bukodna a biag ket maibayad iti biag ti napapatay a tao. Nupay kasta, yantangay saanna met nga inggagara wenno direkta a pinatay ti sabali a tao, no pagarupen dagiti ukom nga umiso a pagbayadenda laengen iti maysa a gatad kas “subbot [koʹpher],” ngarud masapul a bayadanna dayta. Ti naikeddeng ken naibayad a gatad ket naibilang a kasukat ti bukodna a biag ken bayad ti napukaw a biag. (Ex 21:28-32; idiligyo ti De 19:21.) Iti sabali a bangir, awan ti maawat a subbot maipaay iti sipapakinakem a manangpapatay; ti bukodna a biag laeng ti makaabbong iti pannakatay ti biktima. (Nu 35:31-33) Nabatad a gapu ta bibiag ti nairaman iti panagsensus, kada maaramid ti kasta, tunggal lalaki a nasurok a 20 ti tawenna kasapulan a mangited ken Jehova iti subbot (koʹpher) a kagudua a siklo ($1.10) maipaay iti kararua dayta, a kasta met laeng ti maited a gatad uray no nabaknang wenno napanglaw ti maysa a tao.​—Ex 30:11-16.

Yantangay kagura ti Dios, ken uray met dagiti tattao, ti aniaman a di balanse a hustisia, makapagpaay met ti subbot, wenno pangabbong, kas panglapped wenno pangpakalma iti unget. (Idiligyo ti Jer 18:23; kasta met ti Ge 32:20, a nakaipatarusan ti ka·pharʹ kas ‘ay-aywen.’) Nupay kasta, saan nga umawat iti aniaman a “subbot [koʹpher]” ti asawa a lalaki a sipupungtot iti lalaki a kamalala ti asawana. (Pr 6:35) Ti termino mabalin met nga aramaten mainaig kadagidiay rumbeng a mangipakat iti hustisia ngem umawatda ketdi iti pasukib wenno sagut kas “pasuksok a kuarta [koʹpher]” tapno pangabbong iti dakes nga aramid iti imatangda.​—1Sm 12:3; Am 5:12.

Ti Panangsubbot, Wenno Panangluk-at. Ti Hebreo a berbo a pa·dhahʹ kaipapananna ti “subboten,” ket ti nainaig a nombre a pidh·yohnʹ kaipapananna ti “gatad a pannubbot.” (Ex 21:30) Nabatad nga ipaganetget dagitoy a termino ti panangluk-at a maaramidan ti gatad a pannubbot, idinto ta ti ka·pharʹ igunamgunamna ti kualidad wenno linaon ti gatad ken ti kinaepektibona iti panangbalanse iti timbangan ti hustisia. Ti pakaluk-atan, wenno pakasubbotan (pa·dhahʹ), mabalin a manipud iti pannakaadipen (Le 19:20; De 7:8), manipud iti dadduma pay a mangparigat wenno mangirurumen a kasasaad (2Sm 4:9; Job 6:23; Sal 55:18), wenno manipud iti ipapatay ken iti tanem. (Job 33:28; Sal 49:15) Masansan a natukoy ti panangsubbot ni Jehova iti nasion ti Israel manipud Egipto tapno agbalinda a ‘kabukbukodanna a sanikua’ (De 9:26; Sal 78:42) ken ti panangsubbotna kadakuada manipud pannakaidestiero idiay Asiria ken Babilonia adu a siglo kalpasanna. (Isa 35:10; 51:11; Jer 31:11, 12; Zac 10:8-10) Uray kadagitoy, adda gatad a naibayad, maysa a kasukat, kas pangsubbot. Iti panangsubbotna iti Israel manipud Egipto, nabatad a ti Egipto ti pinagbayad ni Jehova iti gatad. Ti Israel ket, arigna, ‘inauna’ ti Dios, ket ni Jehova pinakdaaranna ni Faraon a no sisusungit nga agkedked a mangluk-at iti Israel masingir ti biag ti inauna ni Faraon ken ti inauna ti intero nga Egipto, tattao ken an-animal. (Ex 4:21-23; 11:4-8) Umasping iti dayta, kas pangsubad iti panangduprak ni Ciro iti Babilonia ken iti panangwayawayana kadagiti Judio manipud destiero a kasasaadda, inted ni Jehova ti “Egipto a pangsubbot [porma ti koʹpher] [iti ilina], ti Etiopia ken Seba” a maisandi kadakuada. Gapuna pinarmek ti Imperio ti Persia dagidiay a rehion idi agangay, ket ngarud ‘naited dagiti nasional a bunggoy a mangsandi kadagiti kararua dagiti Israelita.’ (Isa 43:1-4) Dagitoy a panangisukat ket maitunos iti naipaltiing a deklarasion a ti “nadangkes maysa a [wenno agserbi kas] subbot [koʹpher] maipaay iti daydiay nalinteg; ket daydiay makilanglangen a sigugulib alaenna ti lugar dagidiay napalungdo.”​—Pr 21:18.

Ti sabali pay a Hebreo a termino a nainaig iti panangsubbot ket ga·ʼalʹ, ket ti kangrunaan nga ipasimudaag daytoy isu ti kapanunotan a panangbawi, panangalangon, wenno panangsaka. (Jer 32:7, 8) Makita ti pannakiarngina iti pa·dhahʹ iti pannakaaramatna a kadua dayta a termino iti Oseas 13:14: “Subbotekto [porma ti pa·dhahʹ] ida iti ima ti Sheol; alangonekto [porma ti ga·ʼalʹ] ida ken patay.” (Idiligyo ti Sal 69:18.) Ipaganetget ti ga·ʼalʹ ti kalintegan a mangbawi wenno mangsaka ti maysa nga asideg a kabagian ti tao a ti sanikuana wenno ti bagina a mismo ket agkasapulan iti pannakasaka wenno pannakabawi, wenno kalintegan ti mismo a sigud a makinkukua wenno naglako. No kasta, ti asideg a kabagian, a naawagan go·ʼelʹ, ket maysa a “manangsaka” (Ru 2:20; 3:9, 13) wenno, kadagiti kaso nga adda napasamak a panangpapatay, isu ket maysa a “manangibales iti dara.”​—Nu 35:12.

Intuyang ti Linteg a no gapu kadagiti kasasaad ti maysa a napanglaw nga Israelita napilitan a mangilako kadagiti pagtatawidan a dagana, balayna iti siudad, wenno inlakona pay ketdi ti bagina iti panagserbi, adda kalintegan ti “maysa a manangsaka nga asideg ti pannakikabagianna kenkuana,” wenno go·ʼelʹ, a “gatangenna a bawyen [ga·ʼalʹ] ti inlako ti kabsatna,” wenno mabalin nga aramiden a mismo dayta ti naglako no adda panggatangnan. (Le 25:23-27, 29-34, 47-49; idiligyo ti Ru 4:1-15.) No ti maysa a tao inkarina a daton iti Dios ti maysa a balay wenno maysa a talon ket kalpasanna tarigagayanna a gatangen a bawyen dayta, kasapulan a bayadanna ti gatad a naikeddeng iti dayta a sanikua sa nayonanna iti kakalima dayta a napattapatta a gatad. (Le 27:14-19) Nupay kasta, saan a masukatan ti aniaman a banag a “naikeddengen . . . a maipaay iti pannakadadael.”​—Le 27:28, 29.

Iti kaso ti panangpapatay, saan a napalubosan ti manangpapatay a mapan agkamang kadagiti naituding a siudad a pagkamangan no di ket, kalpasan ti hudisial a panangdengngeg, iyawat idi dagiti ukom iti “manangibales [go·ʼelʹ] iti dara,” maysa nga asideg a kabagian ti biktima, a kalpasanna papatayenna ti manangpapatay. Yantangay awan naipalubos a “subbot [koʹpher]” maipaay iti manangpapatay ken yantangay ti asideg a kabagian nga addaan kalintegan a mangsaka saanna a mapasubli wenno mabawi ti biag ti natay a kabagianna, nainkalintegan nga innalana ti biag daydiay nangikkat iti biag ti kabagianna babaen ti panangpapatay.​—Nu 35:9-32; De 19:1-13.

Saan a Kanayon a Namaterialan a Gatad. Kas naipakitan, ‘sinubbot’ (pa·dhahʹ) wenno ‘binawi’ (ga·ʼalʹ) ni Jehova ti Israel manipud Egipto. (Ex 6:6; Isa 51:10, 11) Idi agangay, gapu ta dagiti Israelita nagtultuloy nga “inlaklakoda ti bagbagida tapno aramidenda no ania ti dakes” (2Ar 17:16, 17), adda sumagmamano a pasamak nga ‘inlako ida ni Jehova iti im-ima dagiti kabusorda.’ (De 32:30; Uk 2:14; 3:8; 10:7; 1Sm 12:9) Gapu ta nagbabawida ginatangna manen ida, wenno binawina ida, manipud rigat wenno pannakaidestiero (Sal 107:2, 3; Isa 35:9, 10; Mik 4:10), iti kasta intungpalna ti annongen ti maysa a Go·ʼelʹ, maysa a Manangsaka a nainaig kadakuada yantangay inyasawana iti bagina dayta a nasion. (Isa 43:1, 14; 48:20; 49:26; 50:1, 2; 54:5-7) Idi ‘inlako’ ida ni Jehova, saan a nangibayad kenkuana dagiti pagano a nasion iti namaterialan a banag. Ti naibayad kenkuana ket ti pannakapennek ti hustisiana ken ti pannakatungpal ti panggepna a mailinteg ken madisiplinada gapu iti panagrebeldeda ken saanda a panagraem.​—Idiligyo ti Isa 48:17, 18.

Kasta met ngarud a ti ‘panangsaka’ ti Dios saan a kanayon nga agkasapulan ti panangibayadna iti maysa a banag a namaterialan. Idi sinaka ni Jehova dagiti Israelita a naidestiero idiay Babilonia, situtulok ni Ciro a nangwayawaya kadakuada, nga awan ti namaterialan a banag a naibayad kenkuana idi sibibiag pay. Nupay kasta, idi sinubbot ni Jehova ti ilina manipud manangirurumen a nasnasion a nangul-ulpit iti Israel, pinagbayadna dagiti mismo a manangirurumen, a siningirna dagiti bukodda a biag. (Idiligyo ti Sal 106:10, 11; Isa 41:11-14; 49:26.) Idi a dagiti umili iti pagarian ti Juda ‘nailako,’ wenno nayawat, kadagiti taga Babilonia, saan nga immawat ni Jehova iti personal a bayad. Ket dagiti naibelleng a Judio saanda met a nagbayad iti kuarta kadagiti taga Babilonia wenno ken Jehova tapno gatangenda a bawyen ti wayawayada. Nailakoda nga “awan kapapay-anna [wenno, awan ti naibayad]” ken nasakada nga “awan kuarta.” Saan met ngarud a kasapulan nga agbayad ni Jehova kadagiti nangkautibo kadakuada tapno balanse ti bambanag. Imbes ketdi, intungpalna ti panangsaka babaen ti pannakabalin ti “nasantuan a takiagna.”​—Isa 52:3-10; Sal 77:14, 15.

Ngarud, ti akem ni Jehova a Go·ʼelʹ ramanenna ti panangibalesna kadagiti pannakaranggas dagiti adipenna ket nangibunga dayta iti pannakadalus ti bukodna a nagan manipud kadagiti pammabasol nga imbangon dagidiay nangaramat iti panagrigat ti Israel kas rason a mangumsi kenkuana. (Sal 78:35; Isa 59:15-20; 63:3-6, 9) Kas Naindaklan a Kabagian ken Mannubbot ti nasion ken ti tunggal maysa iti dayta, tinamingna ti ‘legal a kasoda’ tapno maitungpalna ti hustisia.​—Sal 119:153, 154; Jer 50:33, 34; Un 3:58-60; idiligyo ti Pr 23:10, 11.

Nupay nagbiag sakbay a timmanor ti nasion ti Israel ken saan a paset dayta, kinuna ti sinaplit ti sagubanit a ni Job: “Siak pagaammok unay a ti mannubbotko sibibiag, ken, um-umay a sumaruno kaniak, tumakderto iti rabaw ti tapok.” (Job 19:25; idiligyo ti Sal 69:18; 103:4.) Kas panangtulad iti mismo nga ulidan ti Dios, ti ari ti Israel agakem kas mannubbot maipaay kadagidiay nanumo ken napanglaw a tattao iti nasion.​—Sal 72:1, 2, 14.

Ti Akem ni Kristo Jesus Kas Mannubbot. Ti nadakamaten nga impormasion mangipasdek iti pangikugnalan iti panangtarus iti subbot a naipaay iti sangatauan babaen iti Anak ti Dios, ni Kristo Jesus. Timmaud ti panagkasapulan ti sangatauan iti maysa a subbot gapu iti panagrebelde idiay Eden. Inlako ni Adan ti bagina nga agaramid iti dakes gapu iti agimbubukodan a tarigagayna nga agtultuloy a katakunaynayna ti asawana, a nakabasolen kas managsalungasing, gapuna agpadada iti asawana a nakondenar ti takderda iti sanguanan ti Dios. Iti kasta inlakona ti bagina ken dagiti kaputotanna iti pannakaadipen iti basol ken iti ipapatay, ti bayad a kinalikaguman ti hustisia ti Dios. (Ro 5:12-19; idiligyo ti Ro 7:14-25.) Gapu ta agik-ikut idin ni Adan iti natauan a kinaperpekto, napukawna daytoy nagpateg a banag nga ik-ikutanna ken ikutan koma ti isuamin a putotna.

Intuyang ti Linteg, nga addaan iti “anniniwan ti naimbag a bambanag nga umay,” a maaramat dagiti animal a sakripisio kas pangabbong iti basol. Nupay kasta, simboliko wenno mangiladawan laeng a pangabbong daytoy, ta nababbaba ngem tao dagita nga an-animal; ngarud, “ti dara dagiti toro ken dagiti kalding saanna a mabalin nga [aktual nga] ikkaten dagiti basol,” kas ipatuldo ti apostol. (Heb 10:1-4) Dagidiay a mangiladladawan nga animal a sakripisio kasapulan nga awananda iti pakapilawan, naan-anay. (Le 22:21) Ngarud, ti pudpudno a subbot a sakripisio, maysa a tao a pudno a makabael a mangikkat iti basbasol, ket masapul met a naan-anay wenno perpekto, awanan iti pakapilawan. Kasapulan a katupagna ti perpekto nga Adan ken agik-ikut iti natauan a kinaperpekto, tapno mabayadanna ti gatad a pangsubbot a mangwayawaya kadagiti putot ni Adan manipud iti utang, depekto, ken pannakaadipen a nangilakuan kadakuada ti immuna nga amada a ni Adan. (Idiligyo ti Ro 7:14; Sal 51:5.) Babaen laeng iti dayta a mapennek ti perpekto a hustisia ti Dios a mangalkalikagum iti pannakaisubli no ania ti inutang, ‘kararua iti kararua.’​—Ex 21:23-25; De 19:21.

Gapu iti kinainget ti hustisia ti Dios imposible a makaipaay a mismo ti sangatauan iti bukodna a mannubbot. (Sal 49:6-9) Nupay kasta, daytoy ti nakaitanduduan ti bukod nga ayat ken asi ti Dios ta intedna dagiti mismo a kalkalikagumanna uray nagkasapulan dayta iti dakkel a panagsakripisiona, nga intedna ti biag ti bukodna nga Anak tapno maipaayna ti gatad a pannubbot. (Ro 5:6-8) Daytoy ti makagapu a kasapulan nga agbalin a tao ti Anakna tapno maitupag ken perpekto nga Adan. Inaramid ti Dios daytoy babaen ti panangyakarna iti biag ti Anakna manipud langit nga inkabilna iti aanakan ti Judio a birhen a ni Maria. (Lu 1:26-37; Jn 1:14) Yantangay saan nga utang ni Jesus ti biagna iti asinoman a natauan nga Ama a nagtaud ken managbasol nga Adan, ken yantangay nabatad a ni Maria ket ‘sinalinongan’ ti nasantuan nga espiritu ti Dios nanipud panaginawna agingga a naipasngay ni Jesus, nayanak ni Jesus nga awanan iti aniaman a natawid a basol wenno kinaimperpekto, ta, arigna, “awan pakapilawanna ken di namulitan a kordero,” a ti darana ket makapagpaay kas makaay-ayo a sakripisio. (Lu 1:35; Jn 1:29; 1Pe 1:18, 19) Nataginayonna dayta a kinaawan basolna iti intero a panagbiagna ket ngarud saanna a naipukaw ti pannakaikarina kas subbot. (Heb 4:15; 7:26; 1Pe 2:22) Kas maysa a ‘makiramraman iti dara ken lasag,’ isu ket asideg a kabagian ti sangatauan ken adda kenkuana ti nagpateg a banag, ti bukodna a perpekto a biag a nagtalinaed a nasin-aw agpapan pay ilalasatna kadagiti pannubok iti kinatarnaw, a pangsakana iti sangatauan, pangluk-atna kadakuada.​—Heb 2:14, 15.

Ibatad ti Kristiano a Griego a Kasuratan a ti pannakaluk-at manipud basol ken ipapatay ket pudno a babaen ti panangibayad iti maysa a gatad. Naikuna a ‘nagatang dagiti Kristiano iti maysa a gatad’ (1Co 6:20; 7:23), nga adda “makinkukua a nanggatang kadakuada” (2Pe 2:1), ken naidatag ni Jesus kas Kordero a ‘napapatay ket babaen iti darana nanggatang iti tattao maipaay iti Dios manipud iti tunggal tribu, pagsasao, ken nasion.’ (Apo 5:9) Naaramat ti berbo nga a·go·raʹzo kadagitoy a teksto, a ti simple a kaipapananna ket “gumatang idiay tiendaan [a·go·raʹ].” Inaramat ni Pablo ti nainaig nga e·xa·go·raʹzo (luk-atan babaen ti pananggatang) tapno ipakitana a linuk-atan ni Kristo ‘babaen ti pananggatang dagidiay adda iti sidong ti linteg’ baeten ti ipapatayna iti kayo. (Ga 4:5; 3:13) Ngem ti ad-adda a masansan ken ad-adda a naan-anay a mangipaspasimudaag iti kapanunotan a panangsubbot ket ti Griego a lyʹtron ken dagiti termino a nainaig iti dayta.

Ti lyʹtron (manipud iti berbo a lyʹo, a kaipapananna ti “bulosan”) ket nangnangruna nga inaramat dagiti Griego a mannurat a tumukoy iti maysa a gatad a naibayad a pangsubbot kadagiti balud iti gubat wenno pangluk-at kadagidiay sipaparaut wenno maad-adipen. (Idiligyo ti Heb 11:35.) Iti dua a panagparangna iti Kasuratan iladawanna ti panangipaay ni Kristo iti “kararuana kas subbot a kasukat dagiti adu.” (Mt 20:28; Mr 10:45) Agparang iti 1 Timoteo 2:6 ti nainaig a sao nga an·tiʹly·tron. Ti kaipapanan dayta sigun iti Greek and English Lexicon to the New Testament ni Parkhurst ket: “maysa a subbot, gatad a pannubbot, wenno imbes ketdi maysa a katupag a subbot.” Adawenna ni Hyperius nga agkunkuna: “Siuumiso a tumukoy iti maysa a gatad a naaramat a pangsubbot kadagiti kautibo manipud iti kabusor; ken iti wagas ti panangisukat a ti biag ti maysa ket masubbot babaen ti biag ti sabali.” Ingudona babaen ti panangikunana: “Gapuna aramaten ni Aristotle ti berbo [an·ti·ly·troʹo] maipaay iti panangsubbot iti biag babaen iti biag.” (London, 1845, p. 47) Ngarud ‘inted ni Kristo ti bagina kas katupag a subbot nga agpaay iti isuamin.’ (1Ti 2:5, 6) Ti sabsabali pay a nainaig a sasao ket ly·troʹo·mai, “bulosan babaen iti subbot” (Tit 2:14; 1Pe 1:18, 19), ken a·po·lyʹtro·sis, “panangluk-at babaen ti subbot.” (Efe 1:7, 14; Col 1:14) Nabatad ti pannakipada ti pannakaaramat dagitoy a sasao iti pannakaaramat dagiti nadakamat a Hebreo a termino. Saan a ti gagangay a pananggatang wenno panangluk-at ti iladawanda, no di ket ti panangsubbot, ti naipakat a panangispal babaen ti panangibayad iti katupag a gatad.

Nupay magun-odan ti amin, ti subbot a sakripisio ni Kristo ket saan nga awaten ti isuamin, ket ‘ti pungtot ti Dios agtalinaed’ kadagidiay saan a mangawat iti dayta, no kasano a dumteng met kadagidiay nangawat idi damo ngem idi agangay tinallikudanda dayta a probision. (Jn 3:36; Heb 10:26-29; ipadisyo ti Ro 5:9, 10.) Saanda a maispal manipud panangadipen da Ari Basol ken Ari Ipapatay. (Ro 5:21) Iti sidong ti Linteg, saan a mabalin a subboten ti inggagara a pimmatay. Babaen ti sipapakinakem a panagsukir ni Adan, inyegna ti ipapatay iti intero a sangatauan, ngarud maysa a manangpapatay. (Ro 5:12) Gapuna, saan nga awaten ti Dios nga agpaay ken managbasol nga Adan ti naisakripisio a biag ni Jesus.

Ngem pakaay-ayuan ti Dios nga anamongan ti pannakaipakat ti subbot tapno masubbot dagiti putot ni Adan a manggundaway iti kasta a pannakaluk-at. Kas kunaen ni Pablo, “no kasano a babaen ti kinasukir ti maysa a tao adu ti naibilang a managbasol, kasta met a babaen ti panagtulnog ti maysa a persona adu ti maibilangto a nalinteg.” (Ro 5:18, 19) Idi tiempo nga agbasol ni Adan ken masentensiaan iti ipapatay, saan pay naipasngay dagiti putotna wenno pulina ket addada pay amin kadagiti lomona isu a natayda amin a naikanunong kenkuana. (Idiligyo ti Heb 7:4-10.) Ni Jesus kas perpekto a tao, “ti maudi nga Adan” (1Co 15:45), addaan iti puli wenno putputot a saan pay a naipasngay nga addada kadagiti lomona, ket idi natay nga awanan basol kas perpekto a natauan a sakripisio natay a naikanunong kenkuana daytoy a puli koma ti tattao. Situtulok nga inkeddengna a saan a mangpataud iti bukodna a pamilia babaen ti nainkasigudan a panagpaadu. Imbes ketdi, aramaten ni Jesus ti autoridad nga inted kenkuana ni Jehova maibatay iti subbotna tapno ipaayanna iti biag amin dagidiay mangawat iti daytoy a probision.​—1Co 15:45; idiligyo ti Ro 5:15-17.

Ngarud, pudno a ni Jesus ket “katupag a subbot,” saan a kas pangsubbot iti maysa a managbasol, ni Adan, no di ket pangsubbot iti intero a sangatauan a nagtaud ken Adan. Sinakana ida tapno agbalinda a pamiliana, nga inaramidna daytoy babaen ti panangidatagna idiay langit iti naan-anay a pateg ti subbot a sakripisiona, nga indatagna dayta iti Dios ti naan-anay a kinahustisia. (Heb 9:24) Iti kasta isu naaddaan iti Nobia, maysa a nailangitan a kongregasion a buklen dagiti pasurotna. (Idiligyo ti Efe 5:23-27; Apo 1:5, 6; 5:9, 10; 14:3, 4.) Ipakita met dagiti Mesianiko a padto nga isu maaddaanto iti “kaputotan” kas maysa nga “Agnanayon nga Ama.” (Isa 53:10-12; 9:6, 7) Tapno mapasamak dayta, masapul a saan laeng a dagidiay kameng iti “Nobiana” ti pagpaayan ti subbotna. Mainayon ngarud kadagidiay “nagatang . . . manipud iti sangatauan kas umuna a bungbunga” a mangbukel iti dayta a nailangitan a kongregasion, magunggonaan met ti dadduma pay manipud iti subbot a sakripisiona ken magun-odanda ti agnanayon a biag babaen ti pannakaikkat ti basbasolda ken ti kinaimperpekto a naibuyog iti dayta. (Apo 14:4; 1Jn 2:1, 2) Yantangay agserbi a kadua ni Kristo dagidiay kameng ti nailangitan a kongregasion kas papadi ken “ar-ari iti daga,” dagidiay ngarud sabsabali pay a magunggonaan iti subbot masapul a naindagaanda a sakup ti Pagarian ni Kristo, ket kas annak ti “Agnanayon nga Ama” magun-odanda ti agnanayon a biag. (Apo 5:10; 20:6; 21:2-4, 9, 10; 22:17; idiligyo ti Sal 103:2-5.) Ti intero nga urnos iparangarangna ti kinasirib ni Jehova ken ti kinalintegna iti perpekto a panangbalansena iti timbangan ti hustisia bayat nga ipakpakitana ti di kaikarian a kinamanangngaasi ken mangpakpakawan iti basbasol.​—Ro 3:21-26.