PUSO

Ti napateg a paset ti bagi a ti kangrunaan nga usarna ket agibomba iti dara a mangsustento kadagiti selula ti bagi.​—Le 17:14.

Iti Kasuratan, ti puso ket nalatak ta nadakamat iti agarup sangaribu a daras iti nadumaduma a pamay-an. Ti Hebreo (lev, le·vavʹ) ken Griego (kar·diʹa) a sasao maipaay iti “puso” ket inusar dagiti mannurat ti Biblia agpadpada iti literal ken piguratibo a pamay-an.

Ti Literal a Puso. Manmano laeng a tukoyen dagiti mannurat ti Biblia ti literal a puso. Ngarud, idi a ni Jehu pinanana ni Jehoram “iti nagbaetan dagiti takiag . . . ti pana simmalput iti pusona.”​—2Ar 9:24; kitaenyo met ti Ex 28:30.

Ti Piguratibo a Puso. Ti sao a “puso” ket nausar iti piguratibo a pamay-an iti kaaduan a nagparanganna iti Kasuratan. Naikuna nga irepresentarna “ti makintengnga a paset, ti makin-uneg, ket ngarud irepresentarna ti makin-uneg a kinatao a makita iti amin a nadumaduma nga aramidna, iti tartarigagayna, panagayatna, emosionna, panagemna, pangpanggepna, pampanunotna, pannakaawatna, ar-arapaapna, siribna, pannakaammona, laingna, patpatienna ken panagrasrasonna, lagipna ken puotna.”​—Journal of the Society of Biblical Literature and Exegesis, 1882, p. 67.

Gapuna, ti piguratibo a puso iti Kasuratan ket saan laeng a tumukoy ti sentro ti panagayat ken motibo, saan met a tumukoy iti saririt. “No kadagiti Semita . . . bigbigenda a naggubuay iti puso ti isuamin a naisalsalumina iti tao, no maipapan iti rikrikna kasta met iti saririt ken tarigagay.” Dayta ti “intero a pakadagupan ti makin-uneg a kinatao a naiduma iti lasag, ti makinruar ken pisikal a tao.”​—The Metaphorical Use of the Names of Parts of the Body in Hebrew and in Akkadian, ni E. Dhorme, Paris, 1963, p. 113, 114, 128 (iti Pranses).

Iti biang ti Dios, a mangsuksukimat kadagiti puso, napateg kenkuana ti makin-uneg a kinatao imbes a ti makinruar a langa ti maysa a tao. (Pr 17:3; 24:12; Sal 17:3; 1Sm 16:7) Gapuna ipatigmaan ti Kasuratan: “Ad-adda ngem iti isuamin a sabali pay a maaluadan, saluadam ta pusom [ti intero a makin-uneg a kinatao], ta aggubuay iti dayta dagiti ubbog ti biag.” (Pr 4:23) Ket naidagadag kadagiti Kristiano nga asawa a babbai a saan a ti makinruar a panagarkos ti ipangpangrunada no di ket “ti nalimed a kinatao ti puso iti di agrupsa a pagan-anay ti naulimek ken naalumamay nga espiritu, nga addaan dakkel a pateg iti imatang ti Dios.”​—1Pe 3:3, 4.

Iti adu a pagparangan ti termino a “puso” iti Biblia, nabatad a tumukoy dayta iti kabaelan nga agpanunot, ngem saan a naisina iti dadduma pay a mangbukel iti makin-uneg a kinatao. Indagadag ni Moises kadagiti Israelita, “Masapul a lagipem ita pusom [“masapul a lagipem ita panunotmo,” Rbi8 ftn] a ni Jehova ti pudno a Dios.” Ket idi agangay imbagana kadakuada, “Saannakayo nga inikkan ni Jehova iti puso [“panunot”, Rbi8 ftn] a makaammo.” (De 4:39; 29:4) Agpadpada nga iti Hebreo a Kasuratan ken iti Kristiano a Griego a Kasuratan, naipakita a ti puso no dadduma ket ramanenna ti saririt, ta innaigda dayta iti ‘panagpanunot’ (Mt 9:4), ‘panagrason’ (Mr 2:6), “pannakaawat” (1Ar 3:12; Mr 6:52), ken “pannakaammo” (Pr 15:14).

Ti motibo, ti puersa a manggutugot iti panagtignaytayo, ket napateg pay nga aspeto ti makin-uneg a kinatao, kas iladawan ti “puso.” Gapuna, dagidiay nagkontribusion maipaay iti pannakaibangon ti tabernakulo “immayda, tunggal maysa a tinignay ti pusona.” (Ex 35:21, 26, 29; 36:2) Ni nadangkes a Haman ‘pinaturedna ti bagina’ (iti literal, pinunnona ti pusona) tapno gandatenna ti agaramid iti dakes a banag kadagiti Judio. (Est 7:5, Rbi8 ftn; Ara 5:3) Ilawlawag ti Hebreo 4:12 a ti sao ti Dios a naglaon iti kari, kas iti natarumamis a kampilan, ket kabaelanna a “lasinen dagiti panunot ken dagiti panagem ti puso.” Kinuna met ni Jesus nga aggubuay iti puso ti puersa a manggutugot iti panagtignaytayo, naimbag man wenno dakes. (Mt 15:19; Lu 6:45) Tapno mapatanortayo ti umiso a motibo, pakdaarannatayo ti Biblia a saantayo nga ipalubos a mamulitan ti pannakilangentayo iti sabsabali gapu iti inaagum a gunggona (Jud 16) ken saantayo met nga ipalubos a ti wagas ti panagbiagtayo ket naipokus iti ayat iti kuarta wenno panagtarigagay iti kinabaknang. (1Ti 6:9, 10; Pr 23:4, 5) Imbes ketdi, paregtaennatayo a mangpatanor iti napudno nga ayat iti Dios a dayta ti manggutugot kadatayo nga agserbi kenkuana (1Jn 5:3; De 11:13) kasta met iti managsakripisio nga ayat kas giya iti pannakilangen kadagiti kapammatian (Jn 15:12, 13); paregtaennatayo met a kanayon nga ayatentayo ti padatayo a tao kas iti panagayattayo iti bagitayo (Lu 10:27-37; Ga 6:10). Nabatad, ti panangpatanor kadagiti kasta a motibo ramanenna ti panangusar iti pannakabael nga agpanunot.​—Sal 119:2, 24, 111.

Ti kasasaad ti piguratibo a pusotayo ket mayanninaw iti pagannayasantayo, kababalintayo, napannakkel man wenno napakumbaba. (Pr 16:5; Mt 11:29) Ti rikrikna ken emosiontayo ket paset met dayta a makin-uneg a kinatao. Ramanenda ti ayat (De 6:5; 1Pe 1:22), rag-o (De 28:47; Jn 16:22), saem ken ladingit (Ne 2:2; Ro 9:2), gura (Le 19:17). Gapuna, ti puso mabalin a “maringgoran” (Isa 35:4), ‘masalput’ iti rigat (Sal 109:22), ‘malunag’ gapu iti panagdanag (De 20:8). Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, no ti panunot madakamat a kadua ti puso, tumukoy ti “panunot” iti saririt idinto ta tumukoy ti “puso” iti emosion, tartarigagay, ken rikrikna ti makin-uneg a kinatao. Kas pagarigan, kinuna ni Jesus: “Masapul nga ayatem ni Jehova a Diosmo buyogen ti intero a pusom ken buyogen ti intero a kararuam ken buyogen ti intero a panunotmo.” (Mt 22:37) Iti kasta impakitana a dagiti tarigagay, rikrikna, ken emosion ti maysa a tao ket masapul nga iparangarangda ti ayatna iti Dios, ngem masapul met nga ipakitana dayta nga ayat iti wagas a panangusarna iti panunotna, a kas iti pananggun-od iti pannakaammo maipapan iti Dios ken ni Kristo.​—Jn 17:3.

Amin dagita nga usar, kabaelan, emosion, ken kualidad ket nadakamat nga aggubuay iti piguratibo a puso a mangiladladawan iti intero a makin-uneg a kinatao, imbes nga iti literal a puso.

Pagannayasan ti Puso nga Agbalin a ‘Nagulib.’ Nupay perpekto ni Adan, binay-anna a maallukoy ti pusona; linaksidna ti kinapudno ket tinallikudanna ti Dios. (Kitaenyo ti San 1:14, 15.) Gapuna, amin a tattao, dagiti kaputotan ti nagbasol a ni Adan, ket nayinaw iti basol ken naipasngay iti biddut. (Sal 51:5) Kalpasan ti Layus, kinuna ti Dios maipapan iti managbasol a sangatauan iti pangkaaduan: “Ti pagannayasan ti puso ti tao dakes manipud pay kinaagtutubona.”​—Ge 8:21.

Imbaga ti Dios iti rebelioso a nasion ti Juda: “Ti puso nagulgulib ngem iti aniaman a banag ket desperado.” (Jer 17:9) Serioso a pakdaar daytoy a dagidiay agtarigagay a mangay-ayo iti Dios masapul koma a maseknanda iti pudpudno a kinataoda, ti makin-uneg a kinatao, saan laeng a ti makita ti sabali a tattao. Mabalin a nabayagen a Kristiano ti maysa a tao, adun ti pannakaammona iti Biblia, ken kabaelanna a tamingen a sibaballigi ti aniaman a kasasaad a mabalin a tumaud. Ngem nupay pagaammona a di umiso ti maysa nga aramid ken espesipiko a kondenaren dayta ti linteg ti Dios, dagiti kapanunotan ken tarigagay a nabayagen nga inlimedna ti mabalin a mangallukoy kenkuana nga agaramid iti basol.

Gapu kadagitoy a rason, nupay ammon ti maysa a Kristiano ti kinapudno ken mabalin nga ibilangna ti bagina a nataenganen, masapul a laglagipenna no kasano ti kinagulib ti pusona ket masapul ngarud nga agan-annad tapno saan a masulisog.​—Mt 6:13; 1Co 10:8-12.

Panagserbi Buyogen ti “Naan-anay a Puso.” Masapul a sibubukel ti literal a puso tapno normal ti panagandarna, ngem mabalin latta nga agandar ti piguratibo a puso uray no mabingay. Inkararag ni David: “Pagkaykaysaem ti pusok nga agbuteng iti naganmo,” a mangipasimudaag a ti puso ti maysa a tao ket mabalin a mabingay no ania ti ayatenna ken pagbutnganna. (Sal 86:11) Ti kasta a tao mabalin a ‘kagkagudua ti pusona’​—apaganem-em ti panagdaydayawna iti Dios. (Sal 119:113; Apo 3:16) Mabalin met a ‘siping ti puso’ ti maysa a tao (iti literal, addaan iti maysa a puso ken sabali pay a puso), a padpadasenna ti agserbi iti dua nga appo, wenno siaallilaw a sasawenna ti maysa a banag idinto ta sabali met ti adda iti panunotna. (1Cr 12:33; Sal 12:2, Rbi8 ftn) Siiinget a kinondenar ni Jesus ti kasta a panaginsisingpet ti siping a puso.​—Mt 15:7, 8.

Ti maysa nga agtarigagay a mangay-ayo iti Dios masapul a saan a kagudua laeng wenno siping ti pusona no di ket masapul nga agserbi iti Dios buyogen ti naan-anay a puso. (1Cr 28:9) Kasapulan daytoy ti naanep a panagregget agsipud ta desperado ti puso ken agannayas nga agaramid iti dakes. (Jer 17:9, 10; Ge 8:21) Tapno mataginayon ti maysa a sibubukel a puso, kasapulan ti naimpusuan a panagkararag (Sal 119:145; Un 3:41), regular a panagadal iti Sao ti Dios (Esd 7:10; Pr 15:28), naregta a panangikasaba iti naimbag a damag (idiligyo ti Jer 20:9), ken pannakitimpuyog iti sabsabali a naan-anay a naiturong ti pusoda ken Jehova.​—Idiligyo ti 2Ar 10:15, 16.

Ania ti kayat a sawen ti “awanan iti puso”?

Namin-adu a nadakamat iti Kasuratan nga adda tao nga “awanan iti puso.” Sigun iti Lexicon in Veteris Testamenti Libros (da Koehler ken Baumgartner, Leiden, 1958, p. 470), kaipapananna daytoy ti “nakuneng.” Kunaen ti A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament ni William Gesenius (impatarus ni E. Robinson, 1836, p. 517) nga addaan ti kasta a tao iti “kawaw a pampanunot.” Ti tao nga “awanan iti puso” ket saan a nasayaat ti pangngeddengna wenno pannakaawatna. Gapuna, ti “awanan iti puso” ket kasupadi ti “pannakaawat” (Pr 10:13) ken “panangilasin.” (Pr 11:12; 15:21) Iti dadduma a kaso, daydiay “awanan iti puso” ket naipakita nga “awanan kapadasan,” “maag,” agkurang iti sirib. (Pr 7:7; 9:1-9, 16; 10:21) Ti pannakausar ti termino a “puso” kadagitoy a teksto ipakitada a ti intero a makin-uneg a kinatao ket agkurang kadagiti positibo a kualidad.

Nabatad nga ipakita dagiti konteksto a nausar iti Kasuratan a ti sasao nga “awanan iti puso” ramanenna ti kinaawan ti nasayaat a pangngeddeng wenno pannakaawat. Iti Proverbio 6:32, kunaen ti masirib a tao a daydiay makikamalala ket “awanan iti puso.” Kastoy ti mabasa iti dadduma a patarus: “agkurang iti nakem” (Ro), “awanan iti nakem” (RS, JB), “awanan iti nasayaat a pangngeddeng” (NIV), “maysa a nakuneng a maag” (NE). Ti mannakikamalala ket “nakuneng a maag” gapu ta napait ti ibunga ti kasta a seksual nga imoralidad. (Pr 1:2-4; 6:23-35; 7:7, 21-27) Mabalin nga aglanglanga a kasla mapagtalkan a tao, ngem saan met a nasayaat ti makin-uneg a kinataona.

Kunaen ti sabali pay a proverbio: “Ti tao nga awanan iti puso [“agkurang iti nakem,” Ro] makialamano [maysa a tignay a pangpasingked iti tulagan], nga agserbi a naan-anay a pammasiguro iti sanguanan ti kaduana.” (Pr 17:18) Nalabit gapu ta nalaka a mamatpati ti kasta a tao, mangaramid iti maysa a tulagan a mabalin a pakapukawanto ti kuartana ken pagrigatannanto. Nupay mabalin a nasayaat ti panggepna wenno motibona, kaskasdi nga awanan iti nasayaat a pangngeddeng.

Maisupadi iti tao nga “awanan iti puso,” tukoyen met ti proverbio ti ‘pananggun-od ti maysa a tao iti puso.’ Gapuna a kunaen ti Proverbio 19:8: “Daydiay manggunggun-od iti puso ay-ayatenna ti bukodna a kararua. Daydiay mangsalsaluad iti panangilasin makasarak iti naimbag.” Isu ket tao a sipapasnek a mangsukimat iti agpaypayso a makin-uneg a kinataona. Us-usarenna ti panunotna tapno gumun-od iti umiso a pannakaammo iti Dios ken iti daldalanna; ut-utobenna dagitoy a banag ken ikagkagumaanna nga iyaplikar. Ikagkagumaanna nga itunos dagiti tarigagay, panagayat, emosion, ken kalatna iti biag maipaay iti ammona nga anamonganto ti Dios. Iti panangaramidna iti kasta, magunggonaan a mismo, nga iparparangarangna nga “ay-ayatenna ti bukodna a kararua.” Babaen iti kasta a panangpabilegna iti makin-uneg a kinataona, ‘salsaluadanna ti panangilasin,’ agsipud ta patpatibkerenna iti nasayaat a pamay-an dagidiay banag a makaimpluensia unay iti mismo nga abilidadna a makapagpanunot a naimbag ken nainsiriban nga agtignay.

Puso ti Dios. Ipalgak ni Jehova nga adda panagayatna ken emosionna, ta deskribiren ti Biblia nga isu addaan iti “puso.” Idi tiempo ti Layus “nasaktan ti pusona,” a nagladingitanna ti pananglaksid dagiti tattao iti nalinteg a turayna, nga uray la kinasapulan nga agbaliw ti akemna manipud sigud a managparabur nga agbalin a manangdadael kadakuada. (Ge 6:6) Iti kasupadina, ‘agrag-o’ ti ‘puso’ ti Dios no matalek dagiti adipenna. (Pr 27:11) Ti nadangkok nga aramid a kas iti naulpit a panangidaton iti tattao bilang mapuoran a sakripisio, nga inar-aramid ti sumagmamano a simmiasi nga Israelita, ket saan a pulos timpuar iti puso ti Dios, a mangpaneknek met nga isu ket saan a Dios a mangtutuok iti agnanayon.​—Jer 7:31; 19:5.

Sentro, Wenno Tengnga, ti Maysa a Banag. Agsipud ta ti literal a puso ket adda iti tengnga ti bagi, ti termino a “puso” no dadduma ket agaplikar iti sentro, wenno tengnga, ti maysa a banag, a kas iti “puso ti daga” (Mt 12:40), ken “puso ti baybay” (Ex 15:8; Jon 2:3). Iti Deuteronomio 4:11, ti sao a “nagtangatangan” ket literal a kaipapananna ti “puso ti langlangit.”​—Kitaenyo ti Rbi8 ftn.

Naimpadtuan. Ti simboliko nga usar ti “puso” iti Daniel 7:4 ket agparang a naimpadtuan, a sadiay ti kasla leon nga animal a mangirepresentar iti pagarian ti Babilonia ket nagtakder iti dua a saka ken naikkan iti “puso ti tao,” kayatna a sawen, saannan nga ik-ikutan ti natured a “puso ti leon.” (2Sm 17:10) Pinarmek ngarud dayta ti simboliko nga “oso,” ti Medo-Persia.​—Da 7:5; kitaenyo ti AN-ANIMAL, SIMBOLIKO NGA.