Ghọghọ Evaọ Ọghẹnẹ Esiwo Mai

“[Mẹ] rẹ ghọghọ eva ỌNOWO na . . . , mẹ rẹ ghọghọ eva Ọghẹnẹ usiwo mẹ.”—HABAKUK 3:18.

 1. Eme Daniẹl ọ ruẹaro kpahe taure Babilọn o te ti kie evaọ 539 B.C.E.?

BU VIỌ ikpe ikpe taure Babilọn o te ti kie evaọ 539 B.C.E., Daniẹl ọruẹaro nọ ọ kpako no na ọ tẹ ruẹ eruẹaruẹ isiuru jọ. I dhesẹ eware nọ e te jọ akpọ via nọ i ti su kpohọ ẹmo urere evaọ udevie ewegrẹ Jihova avọ Ovie riẹ nọ o ro mu, Jesu Kristi. Ẹvẹ Daniẹl o ru? Ọ ta nọ: “Me te kie ẹyao . . . eruaruẹ na i te dhe omẹ ọvẹ.”—Daniẹl 8:27.

 2. Didi ohọre Daniẹl ọ jọ eruẹaruẹ ruẹ, kọ ẹvẹ ẹkẹle riẹ o rọ omai oma?

² Kọ ẹvẹ kpahe omai? Ma rria ruọ oke na kokodo no! Ẹvẹ ma re ru nọ ma te vuhumu inọ ohọre nọ Daniẹl ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ na—ẹmo Ọghẹnẹ ọrọ Amagẹdọn na—ọ kẹle gaga no? Ẹvẹ ma re ru okenọ ma tẹ ruẹ nọ emuemu nọ a ferevia evaọ eruẹaruẹ Habakuk na o bu te epanọ oware ovo o gbẹ sae rọ whaha ọraha ewegrẹ Ọghẹnẹ hẹ? Ẹsejọhọ iroro mai e rẹ wọhọ erọ Habakuk omariẹ, enọ o dhesẹ evaọ uzou avọ esa obe eruẹaruẹ riẹ na.

Habakuk Ọ Lẹ Rọkẹ Ohrọ Ọghẹnẹ

 3. Amono Habakuk ọ lẹ kẹ, kọ ẹvẹ eme riẹ i re ro kpomahọ omai?

³ Habakuk uzou avọ 3 yọ eme ọ olẹ. Wọhọ epanọ owọ 1 na u dhesẹ, o rọ ole iroro, ole uweri hayo enuobro. A ta kpahe olẹ ọruẹaro na epaọ ẹsenọ u kie kpahe omobọ riẹ. Rekọ uzẹme riẹ họ, Habakuk ọ be ta kpahe orẹwho Ọghẹnẹ nọ ọ salọ. Nẹnẹ, olẹ riẹ u wo otofa ulogbo kẹ ahwo Ọghẹnẹ, enọ i duomahọ iruo usiuwoma ota Uvie na. Ma te wo onana h’iroro ro se Habakuk uzou avọ 3 na, eme riẹ na e rẹ wha ọkora se omai rekọ e rẹ jẹ k’omai oghọghọ re. Olẹ hayo ole uweri Habakuk na o k’omai ẹjiroro ọgaga nọ ma je wo oghọghọ evaọ Jihova, Ọghẹnẹ esiwo mai.

 4. Fikieme ozọ u ro mu Habakuk, kọ didi odhesẹvia ogaga Ọghẹnẹ u mu omai ẹro?

⁴ Wọhọ epanọ ma muẹrohọ no evaọ izoẹme ivẹ nọ i kpemu ze na, uyero Juda evaọ oke Habakuk o jọ yoyoma gaga. Rekọ Ọghẹnẹ ọ te kẹ uyero nana uvẹ re o nyaharo ho. Jihova ọ te j’owọ, wọhọ epanọ o ru evaọ oke n’ukpemu na. Agbẹta nọ ọruẹaro na o ro bo via nọ: “O ỌNOWO, me yo usi ra no, O ỌNOWO ozọ iruo ra u bi mu omẹ”! Eme họ otofa eme riẹ na? ‘Usi kpahe Jihova’ na họ ikuigbe iruẹru ilogbo Ọghẹnẹ nọ a kere fihọ otọ, wọhọ orọ Abade Ọwawae na, evaọ igbrẹwọ na, gbe eva Jẹriko. Habakuk ọ riẹ kpahe iruẹru enana ziezi, i te ru ozọ mu ei keme ọ riẹ nọ Jihova ọ te wariẹ rehọ ogaga ulogbo riẹ na dhesẹ oware kẹ ewegrẹ riẹ. Nọ ma tẹ ruẹ emuemu ohwo-akpọ nẹnẹ, ma riẹ re inọ Jihova ọ te j’owọ wọhọ epanọ o ru evaọ oke anwae. Kọ oyena o rẹ lẹliẹ ozọ mu omai? E! Ghele na, ma rẹ lẹ wọhọ epanọ Habakuk o ru: “Ru ei họ ọkpokpọ eva udevie ikpe na, ru ei via eva udevie ikpe na; eva otu kareghẹhọ ohrọ.” (Habakuk 3:2) Evaọ ẹruoke Ọghẹnẹ, “eva udevie ikpe na,” jọ ọ rehọ ogaga ugbunu riẹ ruiruo. Yọ eva oke oyena, jọ ọ kareghẹhọ riohrọ enọ i you rie!

Jihova Ọ j’Owọ!

 5. Ẹvẹ ‘Ọghẹnẹ o ro no Teman ze,’ kọ eme onana u dhesẹ kpahe Amagẹdọn?

⁵ Eme ọ rẹ via okenọ Jihova o te yo olẹ ohrọ mai? Ma rẹ ruẹ uyo na eva Habakuk 3:3, 4. Orọ ọsosuọ, ọruẹaro na ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ o no Teman ze, Ọrẹri Ọvo na o te no ugbehru Paran ze.” Evaọ edẹ Mosis, Teman avọ Paran e jọ edhere igbrẹwọ na nọ Izrẹl ọ nya vrẹ je ro kpohọ Kenan. Nọ orẹwho ulogbo Izrẹl na o be nya owotọ vrẹ na, o wọhọ ẹsenọ Jihova omariẹ ọ jẹ nya yọ oware ovo o sae daeji hi. Taure Mosis ọ tẹ te nwani whu, ọ ta nọ: “ỌNOWO na o no obọ Sainai ze, o te rie no obọ Seia ze kẹ omai; o te lo no obọ Ugbehru Paran ze, o no obọ idu ikpe [enjẹle riẹ] ze.” (Iziewariẹ 33:2) Okenọ Jihova ọ tẹ kpare bru ewegrẹ riẹ eva Amagẹdọn, o ti je dhesẹ ogaga riẹ nọ a rẹ sae zadhe he na.

 6. Fiba oruaro Ọghẹnẹ, eme Ileleikristi orimuo a rẹ ruẹ?

⁶ Habakuk ọ tẹ jẹ ta nọ: “Oruaro [Jihova] o vọ idhiwu na, akpọ ọ tẹ vọ avọ ujiro riẹ. Ẹnwranwra riẹ ọ jọ wọhọ elo.” Kinọ ughe! Uzẹme, ohwo-akpọ ọ sae ruẹ Jihova Ọghẹnẹ re ọ jọ uzuazọ họ. (Ọnyano 33:20) Ghele na, rọkẹ idibo ẹrọwọ Ọghẹnẹ, ibiaro udu rai e rẹ ghariẹ nọ a te roro kpahe oruaro riẹ. (Ahwo Ẹfẹsọs 1:18) Yọ Ileleikristi orimuo a rẹ ruẹ oware ofa fiba oruaro Jihova. Habakuk 3:4 o ku rie họ nọ: ‘O wo elo ivẹ nọ i bi no obọ riẹ tha, etẹe o je ruru ogaga riẹ.’ Ẹhẹ, ma ruẹ nọ Jihova ọ ruẹrẹ oma kpahe no kẹ owọjẹ, jẹ rehọ obọze ẹgba gbe ogaga riẹ ruiruo.

 7. Eme owojẹ obokparọ Ọghẹnẹ u dhesẹ kẹ enọ e be kpareso ẹe?

⁷ Onya obokparọ Ọghẹnẹ o rrọ ọraha kẹ enọ e be kpareso ẹe. Habakuk 3:5 o ta nọ: “Ẹyao nọ o re vo ọ kobaro riẹ ẹyao omuomu ọ tẹ rọ kpahọ iẹ emu.” Okenọ emọ Izrẹl a kẹle iwhru Ẹkwotọ Eyaa na no evaọ ukpe ọ 1473 B.C.E., ibuobu a te veghe uzou, bru igberẹ jẹ g’edhọ. Fikiere, bu vi ahwo 20,000 a whu uwhu uye nọ Ọghẹnẹ o vi. (Ikeleakele 25:1-9) Evaọ obaro kẹle na, okenọ Jihova o te thihi kpohọ “ẹmo ologbo Ọghẹnẹ Erumeru na” no, enọ i bi veghe uzou kẹe a te ruẹ uye fikiọ uzioraha rai. Ẹyao gheghe o ti kpe ejọ dede.—Eviavia 16:14, 16.

 8. Epanọ Habakuk 3:6 o ta, eme ọ be hẹrẹ ewegrẹ Ọghẹnẹ?

⁸ Yo epanọ ọruẹaro na o dhesẹ Jihova ọgbaẹmo na evaọ ohọre. Eva Habakuk 3:6, ma se nọ: “[Jihova Ọghẹnẹ] o dikihẹ ọ tẹ wawo akpọ na, o te riwi o je nuhu erẹwho na; koyehọ igbehru-itho ebẹdẹ bẹdẹ e jẹ vahabọ, igbehru ebẹdẹ bẹdẹ i te kie kpotọ. Idhere riẹ e wọhọ e rọ anwae.” Orọ ọsosuọ, Jihova o ‘dikihẹ kpoko,’ wọhọ oletu-ẹmo nọ ọ be kiẹ otọ ohọre na riwi. Ewegrẹ riẹ i te je guegue evaọ ozọ. A ruẹ ohwo nọ ọwegrẹ rai ọ rọ, udu u te kpoho ai, duola evaọ ozọ. Jesu ọ ruẹaro kpahe oke nọ “evẹrẹ akpọ na kpobi a [ti ro] bruenu.” (Matiu 24:30) U lehie hrọ no re a vuhumu nnọ ohwo ọvo ọ sae za Jihova dhe he. Ikoko ohwo-akpọ—makọ enọ e wọhọ nọ i re nuhu hu wọhọ “igbehru-itho ebẹdẹ bẹdẹ” gbe “igbehru ebẹdẹ bẹdẹ”—i ti kporo kie. O vẹ te wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ jẹ ‘nya no anwae ze,’ wọhọ epanọ o ru evaọ oke anwae na.

 9, 10. Eme a rehọ Habakuk 3:7-11 kareghẹhọ omai?

⁹ Jihova “o mu ofu kpahọ” ewegrẹ riẹ no. Rekọ didi ekwakwa-ẹmo a ti ro fi ẹmo ologbo nana? Gaviezọ nọ ọruẹaro na o bi dhesẹ ai na, anọ: “Whẹ họ ọnọ ọ ra ese ra no owa-ese ze who te fi ese na họ ifi—uzei na. Whọ rehọ ithẹ dhẹ akpọ na wariẹ. Igbehru-itho e [ruẹ] owhẹ i te nuhu zighi zighi; ẹvohẹ ame na o te vi họ; edidi na o te bo via, ọ jẹ kpare abọ riẹ kpehru. Ọre gbe ọvẹre e te dọmu eria rai eva elo ese ra nọ e be ra na, eva oke elo egha enwranwra-ozuẹ ra.”—Habakuk 3:7-11.

¹⁰ Evaọ edẹ Joshua, Jihova o ru ọre gbe ọvẹre re i dikihẹ oria ovo evaọ odhesẹvia ugbunu ogaga. (Joshua 10:12-14) Eruẹaruẹ Habakuk e kareghẹhọ omai nnọ Jihova ọ te rehọ ogaga ovo onana ruiruo eva Amagẹdọn. Evaọ 1513 B.C.E., Jihova o dhesẹ epanọ ọ rẹ sae kpọ edidi ame akpọ na nọ ọ rehọ Abade Ọwawae na rọ raha egbaẹmo Fẹro. Ikpe 40 evaọ obaro riẹ, ethẹ Jọdan evaọ oke ẹvo o jọ ọzadhe kẹ Izrẹl he evaọ onya obokparọ ruọ Ẹkwotọ Eyaa na. (Joshua 3:15-17) Evaọ edẹ Debora ọruẹaro-aye na, okposo o ku ẹvo wọ ekẹkẹ-ẹmo Sisera, ọwegrẹ Izrẹl, vrẹ. (Ibruoziẹ 5:21) Ogaga ẹvo ọnana, okposo, gbe edidi ame e te jọ Jihova obọ eva Amagẹdọn. Egbrara gbe elo-egbrara e rọ obọ riẹ re, wọhọ ozuẹ hayo ẹkpa-ese nọ ese e vọ.

11. Eme ọ te via okenọ Jihova o te siobọno ogaga ulogbo riẹ?

¹¹ Uzẹme, o te jọ avọ idudu okenọ Jihova o te siobọno ogaga ulogbo riẹ. Eme ọ Habakuk i dhesẹ nọ aso o ti kurẹriẹ ruọ uvo yọ uvo u ve ti lo vi epanọ ọre o re ru ei lo. Sọ edhesẹ eruẹaruẹ Amagẹdọn ọnana ọ te jọ gheghe hayo o rọ ẹwoho, oware ovo jọ u muẹro—Jihova ọ te kparobọ, uvumọ ọwegrẹ ọ te vabọ họ.

Esiwo O Muẹro kẹ Ahwo Ọghẹnẹ!

12. Eme Ọghẹnẹ o ti ru ewegrẹ riẹ, rekọ ono ọ te zọ?

¹² Ọruẹaro na ọ tẹ nyaharo bi dhesẹ owojẹ Jihova evaọ ẹraha ewegrẹ Riẹ. Eva Habakuk 3:12, ma se nọ: “Whọ nya akpọ na vrẹ eva ofu ra, whọ jọ eva-edha thihi erẹwho akpọ na họ otọ.” Dede na, orọnikọ Jihova o ti mu kpe he. Ahwo jọ a te zọ. Habakuk 3:13 o ta nọ: “Whọ nya via fiki esiwo ahwo ra, rọ kẹ esiwo ọnọ who wholo.” Ẹhẹ, Jihova o ti siwi idibo ẹrọwọ riẹ nọ o wholo. Ẹraha Babilọn Ologbo na, isuẹsu egagọ ọrue akpọ na, o ve ti t’oba. Rekọ, nẹnẹ na, erẹwho na e be daoma re a voho egagọ efuafo no. Kẹle na, egbaẹmo Gọg obọ Magọg a te wọ ohọre bru idibo Jihova ze. (Izikiẹl 38:1–39:13; Eviavia 17:1-5, 16-18) Kọ ohọre Setan oyena o te kparobọ? Ijo! Jihova ọ te rọ evedha guọghọ ewegrẹ riẹ, ọ vẹ te rehọ evawọ riẹ wuhu ai wọhọ eka evaọ oria uwuhu-eka. Rekọ o ti siwi enọ e be rehọ ẹzi gbe uzẹme gọe.—Jọn 4:24.

13. Ẹvẹ Habakuk 3:13 o ti ro rugba?

¹³ A rehọ eme enana ruẹaro ọraha ọriẹriẹ irumuomu na: “[Jihova] whọ whọlọ uzou [uwou] ahwo omuomu, whọ tẹ bae-fihọ no ekpokpowọ ri te ohọe.” (Habakuk 3:13) ‘Uwou’ onana họ eyero omuomu ọnana nọ ọ rọ otọ esuo Setan Ẹdhọ na. A te raha iẹe no. A te raha erọ “uzou,” hayo isu nọ i mukpahe Ọghẹnẹ na. A te raha uwou na kpobi muotọ. O gbẹ te jọ họ. Ẹvẹ ufuoma riẹ u ti gbunu te!

14-16. Wọhọ epanọ Habakuk 3:14, 15 o ta, eme ọ te via kẹ ahwo Jihova gbe ewegrẹ rai?

¹⁴ Eva Amagẹdọn, enọ e be gwọlọ raha ọnọ Jihova o “wholo” a ti kpo reghe reghe. Wọhọ epanọ Habakuk 3:14, 15 u dhesẹ, ọruẹaro na ọ ta kẹ Ọghẹnẹ nọ: “Whọ rehọ ire-izuẹ duwu uzou ewegrẹ-ẹmo riẹ, enọ e nyaze wọhọ ofou owhre te raha omẹ, jẹ ghọghọ wọhọ ẹsenọ a be lẹlẹ raha iruori. Whọ rehọ enyenya ra thihi abade, enuhu ame obuobu na.”

¹⁵ Okenọ Habakuk ọ ta kpahe “ewegrẹ-ẹmo . . . enọ e nyaze wọhọ ofou owhre te raha omẹ,” ọruẹaro na ọ be ta ẹkẹ unu idibo Jihova enọ a wholo. Wọhọ igbulegbu nọ i bru ebe h’enu, erẹwho na a ti duola mu egegagọ Jihova re a raha ai. Ewegrẹ Ọghẹnẹ gbe erọ ahwo riẹ nana a te “ghọghọ,” avọ imuẹro obokparọ. O te wọhọ nọ Ileleikristi ẹrọwọ a rọ whrehewhrehe, wọhọ “iruori.” Rekọ okenọ egbaẹmo ewegrẹ Ọghẹnẹ a te wọ ohọre ze na, Jihova o ti ru ai họre omoma rai. A te rehọ ekwakwa-ẹmo rai, hayo “ire-izuẹ,” họre egbaẹmo obọ rai.

¹⁶ U ri kuhọ họ. Jihova ọ te rehọ egbaẹmo egaga emama izi ro ku araha na họ. Avọ “enyenya” egbaẹmo obọ odhiwu riẹ evaọ otọ Jesu Kristi, o ti tu haro kpohọ obokparọ fa “abade” vrẹ gbe “ame obuobu na,” koyehọ, ogbotu ahwo-akpọ ewegrẹ. (Eviavia 19:11-21) A ve ti si irumuomu na no otọakpọ no. Odhesẹvia ọgaga uvi ẹdhoguo Ọghẹnẹ nana o rro kẹhẹ!

Ẹdẹ Jihova Ọ Be Tha!

17. (a) Fikieme ma sai ro wo evaifihọ orugba eme ọ Habakuk? (b) Ẹvẹ ma sae rọ jọ wọhọ Habakuk nọ ma be hẹrẹ ẹdẹ ologbo Jihova na?

¹⁷ O rẹ sai mu omai ẹro inọ eme Habakuk i ti rugba kẹlena. E te raha oke he. Didi owọ whọ rẹ jẹ kẹ ẹriẹ ọnana? Kareghẹhọ nnọ Habakuk o je kere evaọ otọ ogaga ẹzi Ọghẹnẹ. Jihova ọ te j’owọ, yọ uye o te jọ otọakpọ okenọ oyena o te via. Agbẹta nọ ọruẹaro na o ro kere nọ: “Me yo, oma mẹ u te nuhu, igbenu mẹ e tẹ variẹ nọ me yo edo na; enwa mẹ i te gbo no, ẹ jẹ owọ mẹ u te nuhu. Mẹ rẹ te rọ oma totọ hẹrẹ ẹdẹ nọ uye u ti te ahwo nọ a te tha te raha omai.” (Habakuk 3:16) Udu u kpoho Habakuk gaga—yọ o sae jọ ere. Kọ ẹrọwọ riẹ o nuhu? Vievie! U no rie eva ze re ọ roma totọ hẹrẹ ẹdẹ Jihova. (2 Pita 3:11, 12) Kọ ogbẹrọnọ oyena họ uruemu mai re? Ababọ avro, E! Ma wo ẹrọwọ vọvọ inọ eruẹaruẹ Habakuk na i ti rugba. Bẹsenọ i re rugba, ma rẹ rọ odiri hẹrẹ.

18. Dede nọ Habakuk o rẹro ọbẹwẹ, eme ọ jọ uruemu riẹ?

¹⁸ Ẹmuofio ọ rẹ wha ọbẹwẹ ze, makọ rọkẹ enọ e kparobọ dede. Emuore ọ rẹ jọ kakao. Ekwakwa e rẹ sai vru. Eyero uzuazọ ọ rẹ sai kiekpotọ. Otẹrọnọ oyena o via k’omai, eme ma re ru? Habakuk o dhesẹ uruemu oriruo, keme ọ ta nọ: “Makinọ ure fig o wha ivo họ họ, hayo evaene e mọ ibi hi, Olivi ọ gbẹ mọ gbe he, idhu i gbe je wo emu hu, nọ erao e te maki whu no uthuru na ọvuọvo ọ gbẹrọ owa erao na ha, yọ omẹ rẹ ghọghọ eva ỌNOWO na ghele, mẹ rẹ ghọghọ eva Ọghẹnẹ usiwo mẹ.” (Habakuk 3:17, 18) Avọ uvi iroro, Habakuk o rẹro ọbẹwẹ, makọ ohọo dede. Ghele na, o ku oghọghọ riẹ evaọ Jihova fiẹ hẹ, obọ ọnọ esiwo riẹ o no ze.

19. Didi ọbẹwẹ ọ rọ Ileleikristi buobu oma, rekọ eme o re mu omai ẹro nọ ma te fi Jihova họ oria ọsosuọ evaọ izuazọ mai?

¹⁹ Nẹnẹ, makọ taure ẹmo Jihova mukpahe ewegrẹ riẹ o te te, uye o be bẹ ahwo buobu. Jesu ọ ruẹaro inọ emo, ohọo, etọ nọ i re nuhu, gbe eyao e te jọ abọ jọ ‘oka ẹzino riẹ’ evaọ ogaga esuo. (Matiu 24:3-14; Luk 21:10, 11) Inievo mai buobu a be rria ekwotọ nọ orugba eme ọ Jesu na e raha gaga no, fikiere a tẹ rọ otọ ọbẹwẹ ologbo. Eware enana e sai je kpomahọ Ileleikristi efa evaọ obaro. Rọkẹ ibuobu mai, o sae jọ inọ ‘ure fig o te wha ivo họ họ’ bẹsenọ urere na o rẹ ze. Rekọ, ma riẹ oware nọ eware enana e jẹ be via, yọ oyena o rẹ k’omai ẹgba. Ofariẹ, ma wo uketha. Jesu ọ yeyaa nọ: “Rekọ wha kake guọlọ uvie [Ọghẹnẹ] gbe ẹrẹreokie riẹ, eware enana kpobi a reti fi ai họ kẹ owhai.” (Matiu 6:33) Orọnikọ oyena o kẹ imuẹro uzuazọ akpọriọ họ, rekọ o k’omai imuẹro inọ otẹrọnọ ma fi Jihova họ oria ọsosuọ evaọ izuazọ mai, ọ te sẹro mai.—Olezi 37:25.

20. Makọ ebẹwẹ ubroke, eme ma rẹ gbamu nọ ma re ru?

²⁰ Makọ ọbẹwẹ ubroke nọ ma rẹ rẹriẹ ovao ku, ma re ku ẹrọwọ mai evaọ ogaga esiwo Jihova fiẹ hẹ. Inievo mai buobu evaọ Africa, abọ Ovatha-Ọre Europe, gbe eria efa a rẹriẹ ovao ku ọbẹwẹ ọgaga no, rekọ a gbẹ be “ghọghọ eva ỌNOWO na.” Wọhọ e rae, joma siọ epọvo na ba eruo ho. Kareghẹhọ nnọ Olori Osu na Jihova họ Ehri “eri” mai. (Habakuk 3:19) O ti ru oma vo omai vievie he. Amagẹdọn ọ te seba ẹnyaze he, yọ akpọ ọkpokpọ nọ Ọghẹnẹ ọ yaa na o ti lele ei hrọ. (2 Pita 3:13) Kẹsena “akpọ na kpobi ọ rẹ te vọ avọ ẹriẹ oruaro ỌNOWO na, wọhọ epanọ ame ọ rẹ vọ abade.” (Habakuk 2:14) Bọwo oke igbunu oyena, joma lele emamọ oriruo Habakuk. Joma hae ‘ghọghọ evaọ Ọghẹnẹ esiwo mai na’ ẹsikpobi.

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Ẹvẹ olẹ Habakuk o sai ro kpomahọ omai?

• Fikieme Jihova ọ rọ j’owọ?

• Eme eruẹaruẹ Habakuk e ta kpahe esiwo?

• Didi uruemu ma rẹ rọ hẹrẹ ẹdẹ ologbo Jihova?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 29]

Kọ whọ riẹ egbaẹmo nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ họre irumuomu na eva Amagẹdọn?