Wha Kru Obọ Ga
“Wha kru obọ ga, whai enọ i bi he yo eme enana evaọ unu eruẹaro na.”—ZEKARAYA 8:9.
1, 2. Fikieme u ro fo re ma muẹrohọ obe Hagai gbe orọ Zekaraya?
A KERE eruẹaruẹ Hagai gbe Zekaraya enwenọ ikpe 2,500 nọ i kpemu, ghele na i wo iruo gaga kẹ owhẹ. Ikuigbe nọ e rrọ ebe ivẹ Ebaibol nana orọnikọ yọ ikuigbe eware nọ e via vrẹ no gheghe he. E rrọ usu “eware kpobi nọ a kere oke anwae, . . . rọ kẹ omai ohrẹ.” (Ahwo Rom 15:4) Eware buobu nọ ma rẹ jọ eva rai se e rẹ lẹliẹ omai roro kpahe eware nọ e be via anwẹnọ a rọ rehọ Uvie Mesaya na mu obọ odhiwu evaọ 1914.
2 Nọ ọ jẹ ta kpahe iyero gbe eware nọ e via kẹ ahwo Ọghẹnẹ oke krẹkri nọ u kpemu, Pọl ukọ na o kere nọ: “Whaọ eware nana kpobi evia kẹ ae re ojọ ozọ-usio rọ kẹ ae; rekọ a kere ai re e jọ unu ovẹvẹ rọ kẹ omai, e nọ orugba ige nọ e vrẹ no o bruze.” (1 Ahwo Kọrint 10:11) Fikiere o rẹ sai gbe owhẹ unu nọ, ‘Didi iruo obe Hagai gbe orọ Zekaraya i wo evaọ edẹ mai na?’
3. Didi oware Hagai avọ Zekaraya a tẹrovi?
3 Wọhọ epanọ uzoẹme nọ u kpemu na o ta, eruẹaruẹ Hagai gbe Zekaraya i kie kpahe oke nọ ahwo Ju a ro zihe ziọ otọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai nọ a si obọ no ai no igbo Babilọn no. Eruẹaro ivẹ na a tẹrovi ọwariẹbọ etẹmpol na. Ahwo Ju a wọ otọhotọ etẹmpol na họ evaọ 536 B.C.E. Onana u ru nọ ahwo na buobu a ro bo ‘ubo oghọghọ’ dede nọ ahwo Ju jọ nọ e kpako no a viẹ nọ a kareghẹhọ etẹmpol ọsosuọ na. Rekọ uzẹme riẹ họ, oware nọ o rro viere o via no evaọ oke mai na. Evaọ oghẹrẹ vẹ?—Ẹzra 3:3-13.
4. Eme ọ via nọ Ẹmo Akpọ I ọ nwane vrẹ no?
4 U kri hi nọ Ẹmo Akpọ I ọ vrẹ no, a te ti si obọ no enọ Jihova o wholo no igbo Babilọn Ologbo na. Oyena u dhesẹ vevẹ inọ Jihova ọ rrọ abọ rai. Vẹre o wọhọ nnọ isu egagọ avọ egbẹnya rai nọ e rrọ isu egọmeti a rehọ iruo usiuwoma ota gbe ewuhrẹ orọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na te oba no. (Ẹzra 4:8, 13, 21-24) Rekọ, Jihova Ọghẹnẹ o si ezadhe nọ e jọ aro iruo usiuwoma ota gbe ilele-iruo na no. Anwọ ikpe na kpobi no 1919 ze, iruo Uvie na e nyaharo no, yọ uvumọ oware o re sae whaha ẹnyaharo riẹ hẹ.
5, 6. Oware ulogbo vẹ Zekaraya 4:7 o riobọhọ?
5 O rẹ sai mu omai ẹro inọ iruo usiuwoma ota gbe ewuhrẹ nọ idibo Jihova a bi ru evaọ oke mai na e te nyaharo fiki uketha riẹ. Ma jọ Zekaraya 4:7 se nọ: “Ọ vẹ te rehọ utho nọ o rọ ehru na ze obaro yọ o bo nọ, ‘Aruoriwo, aruoriwo o te i!’ ” Iruo ilogbo vẹ onana o riobọhọ evaọ oke mai na?
6 Zekaraya 4:7 o be riobọ kpohọ okenọ a te rọ rehọ uvi egagọ Olori Osu na ziọ ẹgbagba riẹ evaọ etegu otọakpọ ọrọ etẹmpol abọ-ẹzi riẹ. Etẹmpol yena họ ọruẹrẹfihotọ nọ Jihova o ru nọ a rẹ rọ gọe fiki idhe ẹtanigbo Kristi Jesu. Uzẹme, etẹmpol abọ-ẹzi ologbo na ọ riẹ no anwọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na ze. Ghele na, a te rehọ egagọ uzẹme evaọ etegu otọakpọ na te ẹgbagba. Ima ahwo buobu a rrọ etegu otọakpọ ọrọ etẹmpol abọ-ẹzi na gọ Ọghẹnẹ enẹna. A te rehọ ahwo nana gbe ogbotu efa nọ e kparoma ze te ẹgbagba evaọ etoke Esuo Odu Ikpe ọrọ Jesu Kristi. Evaọ ekuhọ odu ikpe na, uvi eg’Ọghẹnẹ ọvo a ti vuwa otọakpọ nọ a ru fo no na.
7. Didi abọ Jesu o wo evaọ egagọ uzẹme nọ a ti ro te ẹgbagba evaọ edẹ mai na, kọ fikieme oyena o jẹ jọ uduotahawọ kẹ omai?
7 Zerubabẹl Ọba na gbe Joshua Ozerẹ Okpehru na a jariẹ nọ a rọ ẹro ruẹ ekuhọ ebabọ etẹmpol na evaọ 515 B.C.E. A jọ Zekaraya 6:12, 13 ruẹaro kpahe iruo ilogbo nọ Jesu o ti ru re ọ rehọ egagọ uzẹme ziọ ẹgbagba riẹ: ‘ỌNOWO ogbaẹmo na ọ ta nọ, “Ohwo nọ odẹ riẹ orọ Ogha na: keme ọ rẹ te rua eva oria riẹ, ọ vẹ te bọ uwou-egagọ-ode ỌNOWO na. . . . O ve ti wo adhẹ uvie, ọ vẹ te keria je su eva agbara uvie riẹ. Ozerẹ ọ rẹ te jọ evaọ agbara uvie riẹ.” ’ Nọ Jesu, ọnọ ọ rrọ obọ odhiwu je bi ru uyẹ ivie orọ Devidi wo ogha ọ be jọ etẹmpol abọ-ẹzi na tha iruo Uvie na uke na, kọ who roro nnọ ohwo jọ ọ sae da ẹnyaharo iruo na ji? Vievie! Kọ onana o gbẹ tuduhọ omai awọ nyaharo evaọ odibọgba mai, nọ awaọruọ ikẹdẹ kẹdẹ o gbe reghe omai hi?
Oware nọ Ma rẹ rọ Karo
8. Fikieme ma jẹ rehọ iruo nọ a kẹ omai evaọ etẹmpol abọ-ẹzi na fihọ oria ọsosuọ evaọ uzuazọ mai?
8 Re ma sai wo uketha gbe eghale Jihova, ma rẹ rehọ iruo nọ a kẹ omai evaọ etẹmpol abọ-ẹzi na rọ karo evaọ uzuazọ mai. Wo ohẹriẹ no ahwo Ju nọ e ta nnọ, “Oke u ri te he,” ma rẹ kareghẹhọ nnọ “edẹ urere” na ma be rria na. (Hagai 1:2; 2 Timoti 3:1) Jesu ọ ruẹaro inọ ilele omarokpotọ riẹ a ti whowho emamọ usi Uvie na je ru ilele. Ma rẹ yọroma re ma siọ abọ ba egbekẹ iruo eghaghae mai. Iruo usiuwoma ota gbe ewuhrẹ nọ ọwọsuọ akpọ na ọ zadhe evaọ omoke jọ e wariẹ muhọ evaọ 1919, rekọ u ri kuhọ họ. Rekọ o rẹ sai mu owhẹ ẹro inọ u ti kuhọ ẹdẹjọ!
9, 10. Eme eghale Jihova e rehọ oma hwa, kọ eme onana u dhesẹ kẹ omai?
9 Nọ ma be rehọ udu kpobi ruiruo na, a te ghale omai—wọhọ omomọvo jẹ wọhọ otu. Muẹrohọ eyaa Jihova nọ ma rẹ sai jo wo uduotahawọ. Nọ ahwo Ju a rehọ udu kpobi zihe ziọ egagọ riẹ jẹ rehọ udu dhe iruo ebabọ etẹmpol na no, Jihova ọ tẹ ta nọ: “Nọ inẹnẹ vrẹ mẹ rẹ ghale owhẹ.” (Hagai 2:19) Ọ te wariẹ ku eghale riẹ ku ai vọvọ. Whaọ, roro kpahe eghale nọ e rrọ evaọ eyaa Ọghẹnẹ nana: “Ekakọ udhedhẹ gbe ọruẹriọ e rẹ te jọ; ekakọ e rẹ te mọ ibi riẹ, otọ o rẹ te kẹ ẹvi riẹ, ihru i re ti kie ewhrọwhrọ; me ve ti ru otu nọ okiọkọ na kpobi ti wo eware enana.”—Zekaraya 8:9-13.
10 Wọhọ epanọ Jihova ọ ghale ahwo Ju na evaọ abọ-ẹzi gbe abọ-iwo na, ere ọvona ọ te ghale omai nọ ma be rehọ ọwhọ gbe evawere ru iruo nọ ọ kẹ omai na. Eghale nana i kugbe udhedhẹ nọ o rẹ jọ udevie mai, omofọwẹ, ẹvi, gbe ẹnyaharo abọ-ẹzi. Ghele na, o rẹ sai mu owhẹ ẹro inọ re Ọghẹnẹ ọ gbẹ ghale omai, o rehọ oma hwa iruo nọ ma re ru eva etẹmpol abọ-ẹzi na evaọ edhere nọ Jihova ọ gwọlọ nọ a ru ei.
11. Ẹvẹ ma sae rọ kiẹ oma mai riwi?
11 Enẹna họ oke nọ ma re ro ‘muẹrohọ epanọ ma bi yeri.’ (Hagai 1:5, 7) U re woma re ma rehọ oke jọ roro kpahe eware nọ ma be rọ karo evaọ uzuazọ. Oghale nọ Jihova ọ be kẹ omai nẹnẹ o rehọ oma hwa epanọ ma bi jiri odẹ riẹ te gbe epanọ ma be nyaharo te evaọ iruo nọ a kẹ omai evaọ etẹmpol abọ-ẹzi riẹ. Whọ rẹ sae nọ oma ra nọ: ‘Kọ me nwene eware nọ mẹ be rọ karo no? Ọwhọ nọ me wo enẹna kẹ Jihova, uzẹme riẹ, gbe iruo riẹ ọ gbẹ ga te epanọ o jọ nọ mẹ họ-ame? Kọ isiuru nọ me wo kpahe uzuazọ akpọriọ u bi kpomahọ iruo nọ me bi ru kẹ Jihova gbe Uvie riẹ? Kọ ozodhẹ ahwo—awa kpahe oware nọ amọfa a ti roro—o be dina si omẹ kpemu?’—Eviavia 2:2-4.
12. Uyero vẹ evaọ udevie ahwo Ju na a dhesẹ via evaọ Hagai 1:6, 9?
12 Ma gwọlọ nnọ Ọghẹnẹ ọ siọ omai eghale riẹ ba ẹkẹ hẹ fikinọ ma bi gbabọkẹ iruo nọ ma re ro jiri odẹ riẹ. Kareghẹhọ inọ okenọ a muhọ ziezi no, ahwo Ju nọ a zihe ze na a te muọ ‘ogbo ẹbọ ọvuọ uwou riẹ họ ẹdhẹ,’ wọhọ epanọ Hagai 1:9 o niyẹrẹ riẹ. A tẹ te wọ iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ gbe ẹgwọlọ obọrai họ uzou. Fikiere, eware kpobi e ja rai obọ “kakao,” ababọ emamọ emuore, udi, gbe iwu nọ e rẹ sasa oma. (Hagai 1:6) Jihova o mi rai eghale riẹ. Kọ oware jọ o riẹ nọ ma rẹ jọ onana wuhrẹ?
13, 14. Ẹvẹ ma sai ro fi uwuhrẹ nọ o rrọ Hagai 1:6, 9 na họ iruo, kọ fikieme onana u ro wuzou?
13 Kọ whọ gbẹ rọwo inọ re ma gbe wo eghale Ọghẹnẹ, ma rẹ whaha abọgbekẹ egagọ Jihova nyai le iruẹru obọ mai? O rrọ ere o tẹ make rọnọ oware nọ o be rehọ iroro mai na yọ ilale efe, efe asohẹrioke, isukulu ikpehru nọ ohwo ọ rẹ thuẹhọ re ọ sai wo okpiruo evaọ akpọ nana, hayo omaa nọ ohwo o re ro le isiuru ikpehru t’obọ.
14 Orọnikọ ohwo o te ru eware yena yọ ọ nwane thọ uzi no ho. Dede na, kọ whọ gbẹ ruẹ nnọ whọ tẹ rehọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ rri rie, eware yena yọ “iruo iwhuowhu”? (Ahwo Hibru 9:14) Evaọ edhere vẹ? Evaọ aro Ọghẹnẹ, e rrọ iruo iwhuowhu, ifofe, nọ i fioka ha. Ohwo ọ tẹ ruabọhọ iruo itieye na, e rẹ sae raha usu mai kugbe Ọghẹnẹ. O via ere kẹ Ileleikristi jọ nọ a wholo evaọ edẹ ikọ na. (Ahwo Filipai 3:17-19) O via ere kẹ otujọ evaọ oke mai na no re. Ẹsejọhọ whọ riẹ kpahe ahwo jọ nọ fiki ilale akpọ a rehọ ẹmẹrera si oma no iruẹru Ileleikristi je no ukoko na; yọ ma be t’ẹme na, a wo iroro nnọ ẹdẹjọ a te wariẹ muọ iruo Jihova họ họ. Ẹruore mai họ ahwo otiọye na a ti zihe bru Jihova ze, rekọ uzẹme riẹ họ ilale “iruo iwhuowhu” e rẹ lẹliẹ ohwo ku aruoriwo gbe eghale Jihova fiẹ. Whọ rẹ sae ruẹ epanọ oyena u yoma te. O tẹ via ere yọ ohwo o ku oghọghọ gbe udhedhẹ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ kufiẹ no. Yọ dai roro epanọ o rẹ da te re ohwo o si oma no okugbe-inievo Ileleikristi na!—Ahwo Galesha 1:6; 5:7, 13, 22-24.
15. Ẹvẹ Hagai 2:14 u ro dhesẹ epanọ egagọ mai e roja te?
15 Onana okpẹme gaga. Jọ Hagai 2:14 muẹrohọ epanọ Jihova o rri ahwo Ju nọ i gbabọ kẹ uwou egagọ riẹ re a ruẹse whẹ erru họ iwou obọrai. “Ere orẹ jọ kẹ ahwo onana re, gbe erẹwho enana nọ e rọ aro mẹ, ere iruo abọ rai e rẹ jọ re, eware akpẹwẹ rai i re je gbegbe, ere ỌNOWO na ọ tae.” Idhe kpobi nọ ahwo Ju nọ i wo iroro agbava na a dhe evaọ agbada-idhe ubroke nọ ọ jọ Jerusalẹm na, Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹ ae rehọ họ nọ a gbabọ kẹ egagọ uzẹme no na.—Ẹzra 3:3.
Ọghẹnẹ Ọ Yeyaa nnọ Ọ te Kẹ Uketha
16. No eruẹaruẹ nọ i te Zekaraya obọ ze, eme ọ rẹ sai mu ahwo Ju na ẹro?
16 A kẹ ahwo Ju nọ i yoẹme Ọghẹnẹ nọ i bi ruiruo ẹwariẹbọ etẹmpol Ọghẹnẹ na imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ te thọ ae uke, wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹkwoma eruẹaruẹ eree nọ i te Zekaraya obọ dhesẹ na. Orọ ọsosuọ o kẹ imuẹro inọ a te bọ etẹmpol na te urere, a te rọ ọruẹriọ rọ ghale Jerusalẹm gbe Juda thakpinọ ahwo Ju na a ru iruo nọ e rrọ otọ na. (Zekaraya 1:8-17) Eruẹaruẹ avivẹ na e kẹ imuẹro orọ ekuhọ egọmeti kpobi nọ e be wọso egagọ uzẹme. (Zekaraya 1:18-21) Eruẹaruẹ efa e kẹ imuẹro uketha Ọghẹnẹ evaọ iruo ebabọ na, ezurie ze ahwo erẹwho buobu ziọ uwou Jihova nọ a bọ re no na, uvi udhedhẹ gbe omofọwẹ, esino ezadhe ilogbo nọ e jọ evaọ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai na, esino emuemu, gbe nnọ ọ te kẹ ae ẹruọsa avọ ọthọwẹ ijẹle. (Zekaraya 2:5, 11; 3:10; 4:7; 5:6-11; 6:1-8) Fiki eyaa uketha utioye na, otu ẹmeoyo a te nwene uzuazọ rai jẹ rehọ ovao dhe iruo nọ Ọghẹnẹ ọ rọ fiki riẹ si ai no igbo ze na.
17. Ma te roro kpahe imuẹro nọ ma wo, eme ma rẹ nọ oma mai?
17 Epọvo na re, imuẹro nọ ma wo inọ egagọ uzẹme e te kparobọ e rẹ wọ omai kpiruo je ru omai roro gaga kpahe uwou egagọ Jihova. Nọ oma ra nọ: ‘Otẹrọnọ mẹ rọwo inọ enẹna họ oke nọ ma rẹ rọ ta usiuwoma Uvie na je ru ilele, kọ itee gbe uzuazọ mẹ u bi dhesẹ imuẹro nana via? Kọ mẹ be raha oke ziezi ro wuhrẹ Ebaibol na, se ei gboja, jẹ rehọ iẹe lele ibe Ileleikristi gbe amọfa nọ mẹ nyaku ta ẹme?’
18. Eme ọ rrọ obaro, wọhọ epanọ Zekaraya uzou avọ 14 u dhesẹ?
18 Zekaraya ọ ta kpahe ọraha Babilọn Ologbo na gbe ẹmo Amagẹdọn nọ o ti lele iei. Ma se nọ: “Ẹdẹ no o wo oba ha ọ rẹ te jọ (ỌNOWO na ọ riẹ riẹ), u wo uvo hayo aso ho, keme evaọ owọwọ dede elo ọ rẹ te jọ.” Ẹhẹ, ẹdẹ Jihova ọ rẹ te ginẹ jọ ẹdẹ ebi, ẹdẹ uye kẹ ewegrẹ riẹ evaọ otọakpọ! Rekọ o te jọ ẹdẹ elo gbe aruoriwo kẹ enọ e be rọ eva efuafo gọ Jihova. Zekaraya o te je dhesẹ epanọ eware kpobi evaọ akpọ ọkpokpọ na i ti ro whowho ẹfuọ Jihova. Uvi egagọ eva etẹmpol abọ-ẹzi ologbo Ọghẹnẹ ọvo e rẹ te jọ egagọ nọ e rrọ otọakpọ na. (Zekaraya 14:7, 16-19) A rẹ ruẹ eyaa nọ i muẹro vienẹ hẹ! Ma te ruẹ orugba oware nọ a ruẹaro riẹ na jẹ ruẹ ẹkpare kpehru esuo Jihova. A te ruẹ obọ ẹdẹ Jihova yena ha!
Eghale Ibẹdẹ Bẹdẹ
19, 20. Fikieme Zekaraya 14:8, 9 o rọ rrọ oware uduotahawọ?
19 Nọ ẹmo yena o te fi vrẹ no, a vẹ te gba Setan avọ idhivẹri riẹ fihọ ọgọdọ odidi. (Eviavia 20:1-3, 7) Eghale e vẹ te dafia evaọ etoke Esuo Odu Ikpe Kristi na. Zekaraya 14:8, 9 o ta nọ: “Eva ẹdẹ ọyena ame uzuazọ o re ti su no Jerusalem tha, abọ jọ riẹ o re ti suẹ kpohọ obọ abade ovatha-ọre, abọ nọ okiọkọ kọ obọ abade ukiediwo-ọre; ọ rẹ te jọ no oke uvo ri te oke ekpahe. ỌNOWO o ve ti zihe ruọ ovie akpọ kpobi; evaọ ẹdẹ ọyena ỌNOWO na ọ rẹ te jọ ọvo, odẹ riẹ o vẹ jọ ọvo re.”
20 “Ame uzuazọ” hayo “ethẹ ame uzuazọ” nọ a ro dhesẹ ọruẹrẹfihotọ nọ Jihova ọ te rọ kẹ ahwo uzuazọ, o ti su no agbara Uvie Mesaya na ze. (Eviavia 22:1, 2) Ogbotu obuobu ọrọ enọ e be gọ Jihova, nọ e zọ no Amagẹdọn ze no, a ti wo erere ẹkwoma ufuoma nọ a ti wo rono obrukpe uwhu Adamu ze. Makọ enọ i whu no dede a ti wo erere ẹkwoma ẹkparomatha. Etoke ọkpokpọ ọrọ esuo Jihova evaọ otọakpọ na o ve ti muhọ. Ahwo evaọ otọakpọ na soso a ve ti vuhu Jihova mu wọhọ Osu Ehrugbakpọ, ọvuọvo nọ a rẹ gọ.
21. Eme ọ rẹ jọ ọtamuo mai?
21 Ma te rri eware kpobi nọ Hagai avọ Zekaraya a ruẹaro rai gbe enọ i rugba no kpobi na, ma wo emamọ ẹjiroro nọ ma rẹ rọ nyaharo evaọ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai nnọ ma ru evaọ etegu otọakpọ ọrọ etẹmpol abọ-ẹzi riẹ na. Bẹsenọ uvi egagọ i ti te ẹgbagba riẹ no, jomai kpobi ma daoma fi isiuru Uvie họ oria ọsosuọ. Zekaraya 8:9 o ta udu họ omai awọ nọ: “Wha kru obọ ga, whai enọ i bi he yo eme enana evaọ unu eruẹaro na.”
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Eme ọ be via nẹnẹ nọ o lẹliẹ obe Hagai gbe orọ Zekaraya roja nẹnẹ?
• Didi oware Hagai avọ Zekaraya a wuhrẹ omai kpahe eware nọ ma rẹ rọ karo?
• Fikieme ese obe Hagai gbe orọ Zekaraya u re ro ru omai wo udufihọ kpahe obaro na?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 13]
Hagai avọ Zekaraya a tudu họ ahwo Ju na awọ re a rehọ udu kpobi ruiruo re a sai wo oghale
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 14]
Kọ whọ be ‘dhogbo ẹkẹ uwou ra’?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]
Jihova ọ yeyaa eghale, yọ ọ kẹ eghale na no