Whai Iniemọ, Wha Wuhrẹ Mi Yunisi

1-2. (a) Ono họ Yunisi, kọ fikieme o rọ jọ bẹbẹ kẹe re ọ rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ọmọ riẹ? (b) Ta ẹme kpahe uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.

DEDE nọ Ebaibol ọ ta kpahe ame-ọhọ Timoti hi, ma riẹ nọ eva e te were Yunisi oni riẹ gaga evaọ ẹdẹ nọ ọ rọ họ-ame na. (Itẹ 23:25) Dae rehọ iẹe nọ whọ be ruẹ Timoti nọ ọ rrọ eva ame na, yọ oni riẹ o dikihẹ kẹle etẹe nọ eva e be were gaga. Omojọ u kiọkọ re irui-oviẹ i su noi aro ze. Unu oni Timoti o rrọ ohwohwẹ, yọ Lọis oni-ologbo Timoti o fi obọ họ iẹe ẹkoko. Nọ a bi duwu Timoti họ ame na, yọ oni riẹ o bi rri rie ọvo, o wọhọ ẹsenọ ọ rrọ eva ame na kugbei. Nọ a jẹ kpare Timoti ze avọ ovao riẹ nọ o rrọ ohwohwẹ, eva nọ e were oni riẹ, a rẹ ruẹ unu gbiku riẹ hẹ. Irui-oviẹ i tube su noi aro ze. No emaha ze Yunisi o bi ro wuhrẹ ọmọzae riẹ kpahe Jihova, yọ ame nọ ọ họ na u dhesẹ nọ o you Jihova gbe Jesu Kristi. Fikieme o rọ jọ bẹbẹ kẹ Yunisi re ọ rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ọmọ riẹ?

² Ọsẹ Timoti avọ oni riẹ a jọ egagọ ọvona ha. Ọsẹ riẹ ohwo Griki, yọ oni riẹ avọ oni-ologbo riẹ ahwo Ju. (Iruẹru 16:1) Uwhremu na, Yunisi avọ Lọis a te ti zihe ruọ Ileleikristi. Yọ o wọhọ nọ evaọ oke yena, Timoti ọ kpako vrẹ ikpe ikpe no. Rekọ ọsẹ riẹ o kurẹriẹ hẹ. Kọ egagọ vẹ Timoti ọ te jọ? O wọhọ nọ evaọ oke yena, ọ kpako te epanọ ọ rẹ rọ jẹ ọnọ ọ gwọlọ no. Kọ ọ te jọ egagọ ọsẹ riẹ? Hayo kọ izi ahwo Ju nọ a ro wuhrẹ iẹe no emaha ze o ti koko? Manikọ o ti kuomagbe oni riẹ evaọ egagọ ọkpokpọ nọ ọ rrọ na re ọ jọ olele Jesu?

 3. Wọhọ epanọ o rrọ Itẹ 1:8, 9, ẹvẹ Jihova o rri ini nọ e be daoma fiobọhọ kẹ emọ rai re a si kẹle iẹe?

³ Ere o rrọ nẹnẹ re, iniemọ nọ e rrọ ukoko na a you ahwo uviuwou rai. Oware nọ o mae rrọ ini buobu oja họ, epanọ a re ro fiobọhọ kẹ emọ rai re a wo usu okpekpe kugbe Jihova. Yọ iruo nọ a bi ru e da Ọghẹnẹ ẹro fia. (Se Itẹ 1:8, 9.) Jihova o fiobọhọ kẹ ini buobu no nọ a sai ro wuhrẹ emọ rai re a gọe.

 4. Ebẹbẹ vẹ iniemọ i wo nẹnẹ?

⁴ Ẹsejọ iniemọ a rẹ ruawa sọ emọ rai e te sae ginẹ gọ Jihova wọhọ epanọ Timoti o ru na. O rrọ ere keme esẹgbini a riẹ nọ re emọ rai a sai gine si kẹle Jihova evaọ akpọ oyoma nana nọ Setan o bi su na, o lọhọ tere he. (1 Pita 5:8) U te no ere no, u wo ini buobu nọ ae ọvo a be rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ rai. Ejọ, ezae rai a gbẹ rrọ kugbe ai hi, efa, ezae rai a be gọ Jihova ha. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Christineb ọ ta nọ: “Ọzae mẹ yọ emamọ ohwo, yọ ọ jẹ rẹrote emọ mai na ziezi. Rekọ ọ gwọlọ nọ me wuhrẹ emọ na re a jọ Isẹri Jihova vievie he. Nọ ma jẹ yọrọ emọ na, mẹ viẹ unuẹse buobu. O jẹ kẹ omẹ uye gaga inọ emọ mẹ na a te sae gọ Jihova ha.”

 5. Eme ma ti wuhrẹ evaọ uzoẹme nana?

⁵ Otẹrọnọ whẹ yọ oniọmọ nọ ọ rrọ ukoko na, riẹ nọ whọ sai fiobọhọ kẹ emọ ra gọ Jihova wọhọ epanọ Yunisi o ru na. Ma te jọ uzoẹme nana wuhrẹ epanọ whọ sae rọ rehọ aro kele Yunisi re whọ rọ ẹmeunu gbe uruemu ra wuhrẹ emọ ra. Ma ti je wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ti ro fiobọhọ kẹ owhẹ.

 6. Wọhọ epanọ o rrọ 2 Timoti 3:14, 15, ẹvẹ Timoti ọ sai ro kurẹriẹ ziọ egagọ Ileleikristi?

⁶ Oke nọ Timoti ọ gbẹ jọ ọmaha, oni riẹ ọ daoma gaga re ọ rehọ “ikereakere efuafo na” wuhrẹ iẹe. (2 Tim. 3:15) Oghẹrẹ nọ ahwo Ju a jẹ hae fa otọ ikereakere na o ro wuhrẹ iẹe. Rekọ u wo eware jọ nọ Yunisi ọ riẹ hẹ evaọ oke yena keme o ri wuhrẹ kpahe Jesu Kristi hi. O make rrọ ere na, eware nọ o wuhrẹ Timoti na eye i ti fiobọhọ kẹe riẹ nọ Ileleikristi họ egagọ uzẹme. Kọ Timoti ọ te rọwo nọ ọ rẹ jọ Oleleikristi? Ọ kpako te epanọ ọ rẹ rọ jiroro sọ ọ rẹ jọ Oleleikristi no. Ma riẹ nọ eware nọ oni riẹ o wuhrẹ i riẹ e rrọ usu eware nọ i fiobọhọ kẹe “vuhumu” inọ Jesu họ Mesaya na. (Se 2 Timoti 3:14, 15.) Eva e were Yunisi gaga inọ dede nọ o jọ bẹbẹ kẹe, eware nọ o wuhrẹ ọmọ riẹ i fiobọhọ kẹe riẹ Jihova. Otọ odẹ na Yunisi họ “efikparobọ.” Yọ ma sae ta nọ Yunisi o gine fi ebẹbẹ buobu kparobọ re ọ sai wuhrẹ ọmọ riẹ kpahe Jihova.

 7. Nọ Timoti ọ make họ-ame no, ẹvẹ Yunisi ọ sai gbe ro fiobọhọ kẹe?

⁷ Ame nọ Timoti ọ họ na yọ oware jọ nọ u wuzou gaga evaọ uzuazọ Oleleikristi. Rekọ u no etẹe kuhọ họ, u wo eware jọ nọ Yunisi ọ gbẹ jẹ ruawa kpahe. Kọ ẹvẹ ọmọ riẹ na o ti yeri uzuazọ riẹ no umuo oke yena vrẹ? Kọ ọ te nya ekpehre usu? Kọ o ti kpohọ isukulu evaọ obọ Athẹns re egba-eriariẹ nọ e rrọ obei nọ e be gọ edhọ a wuhrẹ iẹe? Kọ ọ te rehọ oke gbe ẹgba uzoge riẹ kpobi le ugho? Yunisi ọ sae vuẹ Timoti oware nọ o re ru hu. Rekọ ọ sai gbe fiobọhọ kẹe. Ẹvẹ ọ te sai ro ru ei? Ọ sae gbẹ rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ iẹe re o you Jihova ziezi jẹ rehọ oghẹrẹ nọ o bi yeri uzuazọ riẹ dhesẹ nọ oware nọ Jihova avọ Jesu a ru kẹe o da riẹ ẹro. Orọnikọ uviuwou nọ ọsẹgboni a jọ rrọ ọvuọ egagọ riẹ ọvo o rẹ jọ bẹ re emọ a si kẹle Jihova ha. Makọ uviuwou nọ ọsẹgboni a jọ rrọ ukoko Jihova, ọmọziọ iruo ho re a wuhrẹ emọ re a you Jihova. Eme esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ mi Yunisi?

 8. Ẹvẹ oniọmọ ọ sai ro fiobọhọ kẹ ọzae riẹ nọ ọ rrọ ukoko na re a sai wuhrẹ emọ rai ziezi?

⁸ Wuhrẹ emọ ra Ebaibol. Whai inievo-emetẹ, otẹrọnọ ọzae ra ọ rrọ ukoko na, Jihova ọ gwọlọ nọ whẹ avọ iẹe wha rọ ẹme riẹ wuhrẹ emọ rai. Edhere jọ nọ whọ sai ro ru ei họ, whọ rẹ hai kuomagbe ọzae ra re wha ru egagọ uviuwou ẹsikpobi. Hae ta ẹme egagọ uviuwou na ruọ emọ na oma, re whọ jẹ hai ru eware nọ e rẹ lẹliẹe were ohwo kpobi evaọ uwou na. Whọ sai lele ọzae ra roro kpahe eware jọ nọ wha rẹ sai ru evaọ egagọ uviuwou na. Yọ otẹrọnọ emọ jọ a kpako te epanọ a re ro wuhrẹ obe Reawere Uzuazọ Bẹdẹ Bẹdẹ! na no, whẹ avọ ọzae ra wha sae jiroro epanọ wha re wuhrẹ emọ na.

 9. Eme ọ sai fiobọhọ kẹ oni nọ ọzae riẹ ọ rrọ ukoko na ha wuhrẹ emọ riẹ ziezi?

⁹ U wo ini jọ nọ ae ọvo a bi wuhrẹ emọ rai Ebaibol, ẹsejọhọ fikinọ ọzae rai ọ rrọ kugbe ai hi, hayo ọ rrọ ukoko Jihova ha. Otẹrọnọ whẹ ọvo o bi wuhrẹ emọ ra Ebaibol, jọ udu u bru owhẹ hẹ. Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Rọ ebe gbe ividio nọ ukoko Jihova ọ kẹ omai wuhrẹ emọ na. Whọ sae jẹ nọ esẹgbini nọ emọ rai a be riẹ ru evaọ ukoko na re a vuẹ owhẹ eware nọ a be hai ro ru egagọ uviuwou rai.c (Itẹ 11:14) Jihova ọ sai je fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ nọ whọ sae rọ ta ẹme nọ o re te emọ ra udu. Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ epanọ whọ sai ro lele emọ ra ta ẹme re whọ riẹ oware nọ o rrọ ai udu. (Itẹ 20:5) Whọ tẹ tubẹ nọ ọmọ ra inọ ‘Eme o be mae kẹ owhẹ uye evaọ obọ isukulu?’ o sai fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ eware buobu nọ e be via kẹe evaọ obọ isukulu.

10. Eme ọfa whọ rẹ sai ru re who fiobọhọ kẹ emọ ra wuhrẹ kpahe Jihova?

¹⁰ Gwọlọ edhere kpobi nọ who re ro wuhrẹ emọ ra kpahe Jihova. Hae ta kpahe Jihova gbe eware iwoma kpobi nọ o ru kẹ owhẹ no. (Izie. 6:6, 7; Aiz. 63:7) Onana u wuzou gaga, maero otẹrọnọ whọ be sai wuhrẹ Ebaibol kugbe emọ ra evaọ obọ uwou kẹse kẹse he. Christine nọ ma ta ẹme te ẹsiẹ na ọ ta nọ: “O lọhọ tere he re me wuhrẹ emọ mẹ ẹme Ọghẹnẹ. Fikiere uvẹ kpobi nọ u rovie me re ro wuhrẹ ai. Ẹsejọ ma re kpohọ ore hayo arozaha. Oke ofa mai kpobi ma rẹ ruọ okọ, ma ve bi ruọ eva ethẹ na omojọ re ma ta kpahe eware igbunu nọ Jihova ọ ma gbe eware efa nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ ae si kẹle Jihova. Nọ emọ mẹ a nwani te epanọ ae ọvo a re ro wuhrẹ Ebaibol kẹ omobọ rai no, mẹ tẹ jẹ hae tuduhọ ae awọ re a wuhrẹ Ebaibol na.” U te no eware nana nọ oniọvo na o ru na nọ who re ru no, hae ta ẹme ezi ukoko Jihova gbe inievo na. Whọ ta ẹme oyoma ekpako ukoko ho. Whọ tẹ be hae ta ẹme ezi ekpako na, ẹdẹ nọ emọ na a wo ẹbẹbẹ, a te nyabru ekpako ukoko re a kẹ ae ohrẹ.

11. Wọhọ epanọ o rrọ obe Jemis 3:18, fikieme o rọ roja gaga re udhedhẹ o jọ uwou?

¹¹ Ru eware nọ e rẹ lẹliẹ udhedhẹ jọ uwou ra. Jọ ẹme nọ ọ be hai no owhẹ unu ze ẹsikpobi o dhesẹ nọ who you ọzae ra gbe emọ ra. Hae rọ unu kpotọ ta ẹme kẹ ọzae ra avọ adhẹẹ, re who je wuhrẹ emọ ra re a ru epọvo na. Who te bi ru ere, udhedhẹ o te jọ uwou na, whọ vẹ sai wuhrẹ emọ na kpahe Jihova. (Se Jemis 3:18.) Ere o jọ evaọ uviuwou oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Jozsef, nọ ọ rrọ ọkobaro obọdẹ evaọ obọ Romania. Oke nọ ọ gbẹ jọ ọmaha, ọsẹ riẹ ọ jẹ hai kpokpo ọyomariẹ, te oni riẹ, gbe inievo riẹ gaga. Ọ gwọlọ nọ a gọ Jihova ha. Jozsef ọ ta nọ: “Oni mẹ ọ daoma gaga re udhedhẹ o jọ uwou na. Nọ ọsẹ mẹ ọ be make ware aro ku omai na, yọ oni mẹ ọ be daoma rọ unu kpotọ ta ẹme jẹ jọ wowou. O te muẹrohọ nọ ma be gwọlọ yoẹme kẹ ọsẹ mẹ hẹ fiki oghẹrẹ nọ o bi ru omai, ọ vẹ kareghẹhọ omai ẹme nọ ọ rrọ Ahwo Ẹfisọs 6:1-3, je dhesẹ oghẹrẹ nọ ma sai ro lele ohrẹ yena. Kẹsena o ve fiobọhọ kẹ omai ruẹ emamọ iruemu nọ ọsẹ mẹ o wo gbe oware nọ u ro fo re ma hai yoẹme kẹe. Oni mẹ ọ jẹ ginẹ daoma gaga re udhedhẹ o jọ uwou na.”

12. Wọhọ epanọ o rrọ 2 Timoti 1:5, oghẹrẹ ohwo vẹ Timoti ọ jọ fiki emamọ oriruo Yunisi?

¹² Se 2 Timoti 1:5. Yunisi ọ jẹ hai dhesẹ emamọ uruemu nọ Timoti ọ sae rọ aro kele. O fiobọhọ kẹ Timoti ruẹ nọ a tẹ ta nọ ohwo o wo ẹrọwọ, orọnọ unu ọvo ọ rẹ rọ tae he. Ọ rẹ rọ eware nọ o bi ru dhesẹ iẹe via. (Jem. 2:26) Uruemu oni Timoti o lẹliẹ Timoti ruẹ nọ oni riẹ o gine you Jihova ziezi. Ọ ruẹ nọ Jihova nọ oni riẹ ọ be gọ na o be lẹliẹe wereva ziezi. Kọ eme o no rie ze? Pọl ukọ na ọ ta nọ Timoti o wo ọkpọ ẹrọwọ oni riẹ. Kọ ẹvẹ o gbẹ jọ ere he? Timoti ọ ruẹ emamọ oriruo nọ oni riẹ o fihotọ, ọ tẹ rọ aro kele iei. Epọvo na o rrọ nẹnẹ re, ini buobu a fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou rai mu Jihova họ ẹgọ “ababọ ẹme nọ a ta kẹ ae.” (1 Pita 3:1, 2) Whọ sai ru epọvo na re. Ẹvẹ whọ sai ro ru ei?

13. Fikieme usu okpekpe nọ oniọmọ o re wo kugbe Jihova o rẹ rọ mae jariẹ oja?

¹³ Jọ usu okpekpe nọ who re wo kugbe Jihova o jọ oware nọ o mae rrọ owhẹ oja. (Izie. 6:5, 6) Ma riẹ nọ who bi ru eware buobu re whọ sai fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou ra yeri emamọ uzuazọ. Ere ini buobu a bi ru. Whọ be rọ oke gbe ugho ra rọ yọrọ emọ. Emọ na a rẹ whaha owhẹ owezẹ ẹsejọ, yọ who re ru eware efa ro fiobọhọ kẹ ae. Rekọ jọ epanọ whọ rẹ rọ yọrọ emọ na o jọ owhẹ oja vi usu okpekpe nọ who re wo kugbe Jihova ha. Hai fi oke họ kẹse kẹse nọ whọ rẹ rọ lẹ, wuhrẹ Ebaibol na kẹ omobọ ra, je kpohọ ewuhrẹ. Who te bi ru ere, usu ra avọ Jihova o te kpekpe ziezi. Who ve je wo emamọ uruemu nọ ahwo uviuwou ra gbe amọfa a rẹ sae rọ aro kele.

14-15. Eme who wuhrẹ no iku Leanne, Maria, gbe João ze?

¹⁴ Joma ta kpahe izoge jọ nọ emamọ oriruo oni rai u fiobọhọ kẹ you Jihova je fievahọ iẹe. Ọmọtẹ Christine nọ a re se Leanne ọ ta nọ: “Nọ ọsẹ mai ọ tẹ rrọ uwou, ma sai wuhrẹ Ebaibol ho. Rekọ ewuhrẹ o re vo oni mẹ hẹ. Dede nọ ma riẹ Ebaibol tere he, oriruo oni mẹ o fiobọhọ kẹ omai wo ẹrọwọ. Makọ oke nọ ma ri mu ewuhrẹ họ ẹnya dede he, ma riẹ nọ egagọ uzẹme na ọye.”

¹⁵ Ọsẹ Maria o re doku ai je gboja kẹ ae ẹsejọ nọ a te kpohọ ewuhrẹ kpozi. Maria ọ ta nọ: “A rẹ kake ruẹ aye nọ o wo udu te oni mẹ hẹ. Nọ mẹ jọ ọmaha, eware jọ nọ u fo nọ me re ru, mẹ rẹ sai ru ai ẹsejọ họ fikinọ ahwo a ti rri omẹ oghẹrẹ jọ. Rekọ nọ mẹ ruẹ oghẹrẹ nọ oni mẹ o wo udu te gbe oghẹrẹ nọ ọ rẹ rọ daoma ru oware nọ o rẹ were Jihova ẹsikpobi, u fiobọhọ kẹ omẹ nọ mẹ gbẹ jẹ rọ dhozọ ahwo ho.” Ọsẹ oniọvo-ọmọzae nọ a re se João ọ vẹvẹ e rai unu inọ a rẹ ta ẹme ọvo kpahe Ebaibol evaọ uwou na ha. João ọ ta nọ: “U mu omẹ ẹro nọ oware nọ o mai fiobọhọ kẹ omẹ họ, dede nọ oni mẹ o re ru oware kpobi nọ u fo re ọ sai ru eva were ọsẹ mẹ, nọ u te te eware nọ o bi ru kẹ Jihova, oware ovo o rẹ whaha iẹe he.”

16. Dhesẹ epanọ ẹrọwọ nọ oniọmọ o re wo o sai ro fiobọhọ kẹ amọfa.

¹⁶ Whẹ oniọmọ, kareghẹhọ nọ who te bi fi emamọ oriruo hotọ, amọfa a re muẹrohọ iẹe. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Rri ẹme nọ Pọl ukọ na ọ ta kpahe emamọ oriruo Yunisi. O kere nọ ẹrọwọ Timoti nọ ọ kare eviẹhọ “o kaki dhesẹ oma via evaọ oma . . . Yunisi.” (2 Tim. 1:5) Oke vẹ Pọl ọ rọ kaki muẹrohọ ẹrọwọ Yunisi? O wọhọ nọ oke nọ Pọl o kpohọ erẹ usi uwoma ota ọsosuọ riẹ, ẹsiẹe ọ rọ ruẹ Lọis avọ Yunisi evaọ obọ Listra, ọ tẹ ta usi uwoma kẹ ae. Kẹsena a te kurẹriẹ. (Iruẹru 14:4-18) No oke yena rite oke nọ Pọl o ro kere ileta se Timoti na, yọ ikpe ikpegbisoi soso e vrẹ no. Rekọ Pọl ọ gbẹ jẹ kareghẹhọ ẹrọwọ Yunisi jẹ ta nọ u fo oware nọ amọfa a rẹ rọ aro kele. Onana u dhesẹ nọ ẹrọwọ Yunisi ọ were Pọl ukọ na gaga, yọ u muẹro nọ o were inievo efa nọ e jọ ukoko Ileleikristi ọsosuọ na. Otẹrọnọ whẹ yọ oniọmọ nọ ọye ọvo o bi wuhrẹ emọ riẹ ẹme Ọghẹnẹ, riẹ nọ amọfa a bi muẹrohọ ẹrọwọ ra, yọ onana o te lẹliẹ ẹrọwọ rai ga re.

17. Otẹrọnọ who bi wuhrẹ emọ ra ẹme Ọghẹnẹ yọ a bi kruga ha, eme who re ru?

¹⁷ Otẹrọnọ whọ be daoma rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ yọ a bi kruga ha, eme who re ru? Kareghẹhọ nọ re a wuhrẹ ọmọ edhere Ọghẹnẹ, o rrọ oware asohẹrioke he. Wọhọ epanọ o rrọ evaọ uwoho na, whọ tẹ kọ ubi họ otọ, whọ rẹ riẹ hẹ sọ o te dhẹ ze hayo o te dhẹ ze he. Dede nọ who wo ẹgba nọ whọ sai ro ru ubi na dhẹ ze he, who re ku ame ku ei ẹsikpobi, keme oware nọ whọ rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹe dhẹ ze oye. (Mak 4:26-29) Epọvo na re, oni nọ o bi wuhrẹ emọ riẹ ẹme Ọghẹnẹ ọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ emọ na a te jọ odẹ hẹ. Whọ sae gba ae họ edhere Ọghẹnẹ hẹ. Rekọ whọ rẹ dawo utho ẹgba ra kpobi re who wuhrẹ ai ẹme Ọghẹnẹ. Onana u ti fiobọhọ kẹ ae si kẹle Ọghẹnẹ.—Itẹ 22:6.

18. Ẹvẹ Jihova ọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra si kẹle iẹe?

¹⁸ U kri no nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ izoge sa-sa re a jọ egbẹnyusu riẹ. (Ol. 22:9, 10) Ọ sai fiobọhọ kẹ emọ ra re otẹrọnọ a gwọlọ si kẹle iẹe. (1 Kọr. 3:6, 7) O tẹ make wọhọ nọ emọ ra a kruga tere evaọ egagọ Ọghẹnẹ obọnana ha, Jihova o gbe bi rri sọ a te gwọlọ si kẹle iẹe. (Ol. 11:4) A te ru omoware jọ nọ u dhesẹ nọ a mu “emamọ eva” họ ewo no, Jihova o ti fiobọhọ kẹ ae si kẹle iẹe. (Iruẹru 13:48; 2 Irv. 16:9) Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ ta ẹme nọ ọ rẹ nwani te ai udu re a ru oware nọ u fo. (Itẹ 15:23) Hayo Jihova ọ sai ru nọ oniọvo jọ evaọ ukoko na o re ro si kẹle emọ na. Emọ na a tẹ maki te ahwo no, Jihova ọ sai fiobọhọ kẹ ae kareghẹhọ oware jọ nọ who wuhrẹ i rai evaọ oke emaha. (Jọn 14:26) Nọ whọ tẹ be hae rọ ẹmeunu gbe uruemu wuhrẹ emọ ra, Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ.

19. Ẹvẹ whọ rọ riẹ nọ eva ra e be were Jihova?

¹⁹ Te emọ ra a gọ Jihova hayo a gọ riẹ hẹ, uyoyou nọ Jihova o wo kẹ owhẹ o rẹ hiẹ hẹ. Jihova o you owhẹ fikinọ whẹ omara who you rie, orọnikọ fikinọ emọ ra a you rie he. Otẹrọnọ whẹ yọ oniọmọ nọ ọ be yọrọ emọ, yọ ọzae ọ rrọ kugbe owhẹ hẹ, Jihova ọ ya eyaa kẹ owhẹ nọ ọ te jọ Ọsẹ rọkẹ emọ ra, ọ vẹ jẹ hae thọ owhẹ ẹsikpobi. (Ol. 68:5) Whọ sae gba emọ ra họ gọ Jihova ha. Rekọ whọ tẹ be hae rẹroso Jihova inọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ, je bi ru oware kpobi nọ whọ rẹ sai ru ro wuhrẹ emọ ra, eva ra e te were Jihova ziezi.