Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Emuhọ Ze—I
OTOFA “Emuhọ” họ “ọtohọ” hayo “eyẹ.” Onana yọ odẹ nọ u fo obe nọ u dhesẹ epanọ ehrugbakpọ o ro muhọ, epanọ a rọ ruẹrẹ otọakpọ na họ kẹ ẹrria ohwo-akpọ, gbe epanọ ahwo a be rọ riae. Mosis o kere obe nana evaọ igbrẹwọ Saena, o wọhọ nnọ o ku ekere riẹ họ evaọ 1513 B.C.E.
Obe Emuhọ o ta k’omai epanọ akpọ na ọ jọ taure Ẹvo na o te ti ku, oware nọ o via nọ Ẹvo na o ku vrẹ no, gbe epanọ Jihova Ọghẹnẹ o ro yeri kugbe Abraham, Aiziki, Jekọp, gbe Josẹf. Uzoẹme nana u ti fi elo họ Emuhọ 1:1-11:9, maero rite oke nọ Jihova o ro muhọ eyeri kugbe ọkpako-orua na, Abraham.
AKPỌ NA TAURE ẸVO NA O TE TI KU
Ẹme na “evaọ emuhọ,” nọ a ro mu obe ọ Emuhọ họ na, u kri te ikpe ima-idu buobu no. Eware nọ e via evaọ “edẹ” ezeza emama na, hayo etoke iruo emama obọdẹ na, a dhesẹ i rai evaọ edhere nọ ohwo-akpọ ọ hai dhesẹ ai o hae jọnọ ọ jọ otọakpọ na evaọ oke oyena. Eva ekuhọ ẹdẹ avọ ezeza na, Ọghẹnẹ ọ tẹ ma ohwo. Dede nọ Aparadase o vru kufiẹ fiki aghẹmeeyo ohwo-akpọ, Jihova ọ kẹ ẹruore. Uzedhe eruẹaruẹ ọsosuọ Ebaibol na o ta kpahe “ubi” nọ u ti si eyoma nọ uzioraha o wha ze no, ọ vẹ jẹ whọlọ Setan.
Evaọ ikpe 1,600 nọ i lele i rie, Setan o ku enwenọ ahwo-akpọ kpobi rẹriẹ siọ Ọghẹnẹ ba ajokpaọ umutho ahwo jọ nọ i kru ẹrọwọ rai, wọhọ Ebẹle, Enọk, gbe Noa. Wọhọ oriruo, Keni o kpe Ebẹle, oniọvo okiẹrẹe riẹ. A te “mu odẹ ỌNOWO na họ ese,’ o wọhọ nnọ evaọ edhere ijehwẹ. Bi dhesẹ ẹzi ozighi ọrọ oke riẹ, Lemẹk o kere ole ọrọ epanọ o ro kpe ọmoha jọ inọ ọ jẹ thọ oma riẹ. Eware i te yoma viere nọ ijẹle aghẹmeeyo, emọ Ọghẹnẹ, a rehọ eyae je yẹ egwara ugbarugba nọ a je se Nẹfilim. Ghele na, Noa, ọzae ẹrọwọ na, o ku okọ, rehọ aruọwha vẹvẹ amọfa unu kpahe Owhe-Ologbo nọ ọ be tha, tei te uviuwou riẹ a tẹ zọ no ọraha Owhe na.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:16—Ẹvẹ a sae rọ ta nọ Ọghẹnẹ o ru elo evaọ ẹdẹ ọsosuọ otẹrọnọ ẹdẹ avọ ene Ọghẹnẹ ọ ma ọvẹre, isi, gbe ọre? Evaọ Hibru ọsosuọ, ubiẹme nọ a ro ruiruo evaọ owọ avọ 16 na họ “ru,” yọ u wo ohẹriẹ nọ ubiẹme ọ “ma” nọ o rrọ Emuhọ uzou 1, owọ 1, 21, gbe 27 na. A ma “odhiwu” nọ ọvẹre, isi, gbe ọre e rrọ na kri no taure ‘ẹdẹ ọsosuọ’ na o te ti muhọ. Rekọ elo rai i te otọakpọ na ha. Evaọ ẹdẹ ọsosuọ na, “evevẹ ọ tẹ via” keme elo na ọ ga te epanọ o ro fi ẹgho na vrẹ, a tẹ jọ otọakpọ na rue riẹ. Otọakpọ nọ o bi ghelie na o te ti mu ẹdẹ gbe aso họ ewo. (Emuhọ 1:1-3, 5) Ghele na yọ a re jọ otọakpọ na ruẹ oria nọ elo na o bi no ze dẹẹ hẹ. Dede na, evaọ etoke ẹdẹ avọ ene ọrọ emama na, enwene ologbo jọ ọ tẹ roma via. A te ru re ọre na, ọvẹre, gbe isi i “lo kẹ akpọ” na. (Emuhọ 1:17) A sae ta nnọ ‘Ọghẹnẹ ọ ma rae’ keme oke oyena a ro mu ai họ ẹruẹ evaọ otọakpọ na.
3:8—Kọ Jihova Ọghẹnẹ ọ rehọ unu obọ riẹ t’ẹme kẹ Adamu? Ebaibol na i dhesẹ nọ okenọ Ọghẹnẹ ọ t’ẹme kẹ ahwo-akpọ, o ru ere ẹsibuobu ẹkwoma ẹnjẹle. (Emuhọ 16:7-11; 18:1-3, 22-26; 19:1; Ibruoziẹ 2: 1-4; 6: 11-16, 22; 13:15-22) Ọtota ologbo ọrọ Ọghẹnẹ họ Ọmọ ọvo riẹ, ọnọ a re se “Ẹme na.” (Jọn 1:1) O wọhọ nnọ ẹkwoma “Ẹme na” Ọghẹnẹ ọ rọ t’ẹme kẹ Adamu avọ Ivi.—Emuhọ 1:26-28; 2:16; 3:8-13.
3:17—Edhere vẹ a rọ la otọ na eka, kọ ẹvẹ ekela na i kri te? Eka nọ a la otọ na i dhesẹ nọ o te jọ bẹbẹ gaga re a jọ otọ na ru iruo ọwhẹrẹ. Iyẹrẹ otọ na nọ a la eka, avọ idhigbo gbe enwẹnwẹ riẹ kpobi, i kpomahọ emọ Adamu te epanọ Lemẹk, ọsẹ Noa, ọ rọ ta nọ “otọ onana nọ ỌNOWO ọ [la eka] na, ọ rẹ te thọ omai no uye gbe iruo abọ mai.” (Emuhọ 5:29) Nọ Ẹvo na o ku vrẹ no, Jihova ọ tẹ ghale Noa avọ emọ riẹ, fodẹ ẹjiroro Riẹ inọ a rẹ te vọ otọakpọ na. (Emuhọ 9:1) O wọhọ nnọ etẹe eka nọ Ọghẹnẹ ọ la otọ na i jo kuhọ.—Emuhọ 13:10.
4:15—Ẹvẹ Jihova ọ rọ “kokahọ Keni”? Ebaibol e ta ha inọ a koka jọ họ Keni oma. O wọhọ nọ oka na họ uzi Ọghẹnẹ nọ a riẹ gbe onọ amọfa a je koko nọ a gbe ro kpei rọ kioja ha.
4:17—Bovẹ Keni ọ jọ wo aye riẹ? Adamu o yẹ “emezae gbe emetẹ.” (Emuhọ 5:4) Fikiere Keni ọ rehọ oniọvo-ọmọtẹ riẹ jọ hayo ọmọ oniọvo riẹ jọ wọhọ aye. Uwhremu na, Uzi Ọghẹnẹ kẹ emọ Izrẹl o tẹ te ghọ ẹrehọ oniọvo obọ ohwo.—Iruo-Izerẹ 18:9.
5:24—Edhere vẹ Ọghẹnẹ ọ rọ ‘rehọ Enọk’? O wọhọ nọ uzuazọ Enọk ọ jọ awa, rekọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ re ọ ruẹ uye evaọ obọ ewegrẹ riẹ hẹ. Pọl ukọ na o kere nọ: “[A] rehọ Enọk kpohọ ehru re ọ seba ewhuo.” (Ahwo Hibru 11:5) Onana orọnikọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ iẹe kpohọ odhiwu hu, re ọ jọ uzuazọ evaọ obei. Jesu họ ohwo ọsosuọ nọ o kpohọ odhiwu. (Jọn 3:13; Ahwo Hibru 6:19, 20) Inọ a “rehọ Enọk kpohọ ehru re ọ seba ewhuo” o sai dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o fi rie họ owezẹ o te no ere rehọ uzuazọ riẹ. Evaọ otọ iyero itieye na, Enọk ọ ruẹ uye hayo “ewhuo” ho evaọ obọ ewegrẹ riẹ.
6:6—Oghẹrẹ vẹ a sae rọ ta nnọ o “da” Jihova inọ ọ ma ohwo? Ubiẹme Hibru nọ a fa fihọ “da” evaọ etenẹ na u dhesẹ enwene uruemu hayo ẹjiroro. Jihova ọ rrọ gbagba, fikiere o thọ riẹ obọ họ nọ ọ rọ ma ohwo. Dede na, o nwene ẹjiroro riẹ kpahe oge omuomu nọ ọ jọ taure Ẹvo na o te ti ku. Ọghẹnẹ o nwene no Ọnọma ahwo-akpọ kpohọ ọnọ ọ be te raha ai fiki emuemu rai nọ e dha riẹ eva. Fikinọ o siwi ahwo-akpọ jọ u dhesẹ nọ enọ e jẹ họre emuemu na ọvo o da riẹ kẹ.—2 Pita 2:5, 9.
7:2—Eme a je ro vuhu arao nọ ọ fo gbe ọnọ ọ fo ho? Erao nọ a re ro dheidhe hayo enọ a re ro dheidhe he evaọ egagọ a jẹ hai ro vuhu erao nọ e fo orọnikọ enọ a rẹ sae re hayo enọ a rẹ sae re he he. A jẹ re arao ho taure Ẹvo na o te ti ku. Ẹme na ‘enọ e fo’ gbe ‘enọ e fo ho’ o muhọ nọ a rehọ Uzi Mosis na kẹ no, yọ o kuhọ okenọ a si uzi na no. (Iruẹru 10:9-16; Ahwo Ẹfẹsọs 2:15) Ababọ avro, Noa ọ riẹ arao nọ o fo idheidhe evaọ egagọ Jihova. Nọ ọ nwani no okọ na ze no, “Noa o te vi agbada-idhe kẹ ỌNOWO na, ọ tẹ rehọ emamọ arao gbe emamọ ọvra, dhe-idhe emahọ evaọ ehru agbada na.”—Emuhọ 8:20.
7:11—Diẹse ame nọ ọ wha Ẹvo akpọ-soso na ze o no ze? Evaọ etoke avivẹ hayo “ẹdẹ avivẹ” emama na, okenọ a ma “idedeghe” ehru na, ame “ọ jọ obọ otọ idedeghe” na gbe “ehru idedeghe” na. (Emuhọ 1:6, 7) Ame “obọ otọ” na yọ ọnọ ọ jọ otọakpọ na no vẹre. Ame nọ ọ jọ “ehru” na yọ ame buobu nọ o kokohọ ehru thabọ no otọakpọ na, onọ o jọ “iyeri-ame ilogbo.” Ame nana ọ rrọ ku otọakpọ evaọ edẹ Noa na.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:26. Fikinọ a ma omai evaọ uwoho Ọghẹnẹ, ahwo-akpọ a wo ẹgba nọ a re ro dhesẹ ekwakwa Ọghẹnẹ via. U re woma re ma daoma wo ekwakwa wọhọ ohrọ, ẹwo, ewoma, gbe odiri, raro kele Ọnọ ọ ma omai.
2:22-24. Orọo yọ ọruẹrẹfihotọ Ọghẹnẹ. Ọgbakugbe orọo na o rẹ jọ ribri jẹ jọ ọrẹri, ọzae họ ọnọ o wuzou uviuwou na.
3:1-5, 16-23. Evawere e rehọ oma hwa esuo Jihova nọ ma re vuhumu evaọ uzuazọ mai.
3:18, 19; 5:5; 6:7; 7:23. Ẹme Jihova o re rugba ẹsikpobi.
4:3-7. Idheidhe Ebẹle e were Jihova keme ọ jọ ọzae ẹrọwọ nọ o kiẹrẹe. (Ahwo Hibru 11:4) Evaọ abọdekọ riẹ, wọhọ epanọ owojẹ riẹ u dhesẹ na, Keni ọ kare ẹrọwọ. Iruo riẹ e jọ muomu, avọ ihri-eriọ, omukpahe, gbe ohwo-okpe. (1 Jọn 3:12) Ofariẹ, o wọhọ nnọ o roro ziezi kpahe idheidhe riẹ na ha, o jae seba ha o ro dheidhe na. Kọ ogbẹrọnọ udu mai kpobi idhe ujiro mai kẹ Jihova i re no ze avọ emamọ uruemu nọ u fo?
6:22. Dede nọ o rehọ ikpe buobu re a ku okọ na, Noa o ru epanọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe. Fikiere a siwi Noa avọ uviuwou riẹ vrẹ Owhe-Ologbo na. Jihova ọ be t’ẹme kẹ omai ẹkwoma Ebaibol na, ọ tẹ jẹ be k’omai ọkpọvio ẹkwoma ukoko riẹ. O rẹ jọ erere k’omai re ma gaviezọ je yoẹme.
7:21-24. Jihova ọ rẹ raha ikiẹrẹe na kugbe irumuomu hu.
AHWO-AKPỌ A RUỌ ETOKE ỌKPOKPỌ
Nọ akpọ nọ ọ jọ taure Ẹvo na ọ tẹ ze ọ vrẹ no, ahwo-akpọ a tẹ ruọ etoke ọkpokpọ. A kẹ ahwo-akpọ uvẹ re a re arao rekọ avọ ujaje na inọ a kẹnoma no azẹ. Jihova o je uzi inọ ohwo nọ o kpe ohwo a re kpei, ọ tẹ jẹ rehọ ọvọ usi-oso na lahwe, onọ ọ jọ yeyaa inọ ọ gbẹ te rehọ ọkpọ Owhe-Ologbo ọyena ze he. Emezae esa Noa a te ti zihe ruọ enọ uyẹ ahwo-akpọ kpobi u no ze, rekọ ọmọ-oruọmọ isiava riẹ, Nimrọd, o zihe ruọ “ozuẹ ologbo eva aro ỌNOWO na.” Ukpenọ a rẹ vahabọ re a yẹ otọakpọ na vọ, ahwo a tẹ jiroro nọ a rẹ bọ okpẹwho nọ a se Bebẹl avọ uwou ukpehru re a ruẹse riẹ ai odẹ. Ẹjiroro rai o kie okenọ Jihova o fi ozighi họ ẹvẹrẹ rai jẹ vaha ae ruọ otọakpọ na soso.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
8:11—Otẹrọnọ Ẹvo na o kpe ire na, diẹse erueruẹ na ọ jọ ruẹ obe olivi kọrọ? Iyo ivẹ ma rẹ sae kẹ kpahe iẹe. Nọ ure olivi ọ rẹ kaki whu hu na, o sae jọnọ evaọ etoke Owhe-Ologbo na o jọ uzuazọ emerae buobu evaọ otọ ame na. Nọ ame ẹvo na ọ be kpọ na, ure olivi nọ ame o le no anwẹdẹ na ọ rẹ wariẹ kpọ via jẹ whẹ ebe họ. O sae jẹ jọ nnọ ẹbe olivi nọ erueruẹ ọ wọ bru Noa na yọ onọ o ta ze obọ nọ ame ẹvo na ọ kpọ no.
9:20-25—Fikieme Noa ọ rọ ta nọ eka i te Kenan? O wọhọ nnọ Kenan o dhesẹ uruemu otọtọ jọ kẹ Noa, ọsẹ-ode riẹ. Dede nọ Ham, ọsẹ Kenan, ọ riẹ kpahe onana, ọ daoma whaha oware nọ o via na ha rekọ o wọhọ nnọ o gu oware nọ o via na kẹ amọfa. Dede na, emọ ivẹ edekọ Noa, Shẹm avọ Jafẹt, a ruru ẹba ọsẹ rai. A ghale rai fiki onana, rekọ a la Kenan eka, yọ Ham ọ ruẹ uye fiki omovuọ nọ onana o wha se emọ riẹ.
10:25—Ẹvẹ otọakpọ na o rọ “ghale” evaọ edẹ Pẹlẹg? Pẹlẹg ọ ria no 2269 rite 2030 B.C.E. “Eva oke riẹ” Jihova ọ rọ wha ẹghale ologbo ze ẹkwoma ozighi nọ o fihọ ẹvẹrẹ enọ e jẹ bọ Bebẹl jẹ vaha ai fihọ otọakpọ na soso. (Emuhọ 11:9) Fikiere, a “ghale akpọ na” [hayo, ahwo otọakpọ na] evaọ edẹ Pẹlẹg.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
9:1; 11:9. Ẹgwae hayo omodawọ ohwo-akpọ ọvuọvo u re bru ẹjiroro Jihova dhe he.
10:1-32. Okerefihotọ ivẹ erọ ekele-uyẹ nọ e ta kpahe oke Ẹvo na—uzou avọ 5 gbe ọrọ avọ 10 na—e jẹ uyẹ ohwo-akpọ na kpobi họ ọzae ọsosuọ na, Adamu, ẹkwoma emezae esa Noa. Ahwo Asiria, Kaldia, Hibru, Siria, gbe erua Arab jọ a no uyẹ Shẹm ze. Ahwo Ẹtiopia, Ijipti, Kenan, gbe erua Africa gbe erọ Arab jọ a no oma Ham ze. Ahwo ofẹ Europe gbe obọ Esia a no uyẹ Jafẹt ze. Ahwo-akpọ kpobi imoni, yọ aikpobi a rọ ẹrẹrẹ evaọ aro Ọghẹnẹ. (Iruẹru 17:26) Uzẹme nana u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ma re rri je yeri kugbe amọfa.
Ẹme Ọghẹnẹ Ọ rẹ Sai Wo Ẹgba
Abọ ọsosuọ ọrọ obe Emuhọ na ọvo họ ọnọ o wo ikuigbe egbagba ọrọ emuhọ ohwo-akpọ. Evaọ ewẹ-obe nana, ma riẹ kpahe ẹjiroro nọ Ọghẹnẹ o ro fi ohwo họ otọakpọ na viere no. Ẹvẹ o rrọ imuẹro te inọ uvumọ omodawọ ohwo-akpọ, wọhọ erọ Nimrọd, e rẹ sae whaha orugba ẹjiroro riẹ hẹ!
Nọ who bi ti se eria Ebaibol ẹkpoka evaọ oma oruẹrẹhọ kẹ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ na, eroro kpahe eme nọ a kere fihọ abọ “Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai” na i ti fi obọ họ k’owhẹ wo otoriẹ eria egaga Ikereakere na jọ. Eme nọ a kere fihọ “Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ” na i ti dhesẹ k’owhẹ epanọ whọ sai ro wo erere no isase Ebaibol ẹkpoka ze. U te fo, a sae jọ eva rai ruẹ eme nọ a rẹ rọ t’ẹme ẹgwọlọ ukoko eva Ewuhrẹ Odibọgba na. Ẹme Jihova ọ ghinẹ rrọ uzuazọ, yọ ọ rẹ sai wo ẹgba evaọ uzuazọ mai.—Ahwo Hibru 4:12.