“Uwou Olẹ Kẹ Erẹwho Kpobi”
“Ogbẹrọnọ a kere nọ, ‘A re se uwou mẹ uwou olẹ kẹ erẹwho kpobi’?”—MAK 11:17.
1. Didi oghẹrẹ usu Adamu avọ Ivi a kake reawere riẹ kugbe Ọghẹnẹ?
OKENỌ a ma Adamu avọ Ivi, a reawere usu okpekpe kugbe Ọsẹ obọ odhiwu rai. Jihova Ọghẹnẹ ọ t’ẹme kugbe ai jẹ ruẹrẹ ẹjiroro ogbunu riẹ kẹ uyẹ ohwo-akpọ. Evaọ uzẹme, ẹsibuobu a jẹ va ro ujiro kẹ Jihova fiki iruo emama igbunu riẹ. Otẹrọnọ Adamu avọ Ivi a gwọlọ ọkpọvio nọ a te bi roro kpahe ẹkẹ-abọ rai wọhọ ọsẹ gbe oni obaro kẹ uviuwou ohwo-akpọ, a rẹ sae nọ mi Ọghẹnẹ no eria kpobi nọ a rọ ze evaọ uwou Aparadase rai. A gwọlọ iruo ozerẹ evaọ etẹmpol ho.—Emuhọ 1:28.
2. Didi enwene o roma via okenọ Adamu avọ Ivi a raha uzi?
2 Eware i te nwene evaọ okenọ ẹnjẹle ọwọsuọ jọ ọ bẹbẹ Ivi roro nọ uzuazọ riẹ u ti woma viere nọ ọ tẹ se esuo-okpehru Jihova, ta nọ ọ te “jọ wọhọ Ọghẹnẹ.” Fikiere, Ivi ọ tẹ re ubi ure nọ Ọghẹnẹ o fi aghọ họ. Setan ọ tẹ rehọ Ivi rọ dawo ọzae riẹ. Tube yoma dede, Adamu ọ tẹ gaviezọ kẹ aye ọrahuzi riẹ, ọ tẹ rehọ erei dhesẹ nọ o rri usu riẹ kugbe aye riẹ ghare vi usu kugbe Ọghẹnẹ. (Emuhọ 3:4-7) Evaọ ere oruo, Adamu avọ Ivi a tẹ rrọ Setan wọhọ ọghẹnẹ rai.—Wawo 2 Ahwo Kọrint 4:4.
3. Didi eware iyoma e roma via fiki ọwọsuọ Adamu avọ Ivi?
3 Evaọ ere oruo, imava-orọo ọsosuọ na a te ku orọnikọ usu oghaghae rai kugbe Ọghẹnẹ ọvo fiẹ hẹ rekọ te ẹruore ẹ rria ebẹdẹ bẹdẹ rai evaọ aparadase otọakpọ re. (Emuhọ 2:16, 17) Ugboma uzioraha rai u te muhọ ẹraha bẹsenọ a ro whu. Emọ rai e tẹ reuku eyero uzioraha onana. Ebaibol na o dhesẹ nọ: “Fiki onana uwhu u ro te ahwo kpobi.”—Ahwo Rom 5:12.
4. Didi ẹruore Ọghẹnẹ o fihọ obaro ahwo-akpọ nọ e rahaizi?
4 O gwọlọ oware jọ re a sae zihe ohwo-akpọ uzioraha bru Ọnọma ọrẹri rai. Okenọ o je bru oziẹ Adamu avọ Ivi, Ọghẹnẹ ọ tẹ kẹ emọ obaro rai ẹruore ẹkwoma eyaa ọ ‘ubi’ nọ u ti siwi ohwo-akpọ no oware nọ ọwọsuọ Setan ọ whaze. (Emuhọ 3:15) Uwhremu na, Ọghẹnẹ o te rovie via nọ Ubi oghale na u ti no oma Abraham ze. (Emuhọ 22:18) Avọ ẹjiroro ọnana nọ o wo h’udu Ọghẹnẹ ọ tẹ salọ uyẹ Abraham, emọ Izrẹl, re a jọ orẹwho nọ ọ jẹrehọ.
5. Fikieme ma je wo isiuru kpahe eware ikokodo Uzi ọvọ Ọghẹnẹ kugbe Izrẹl?
5 Evaọ 1513 B.C.E., emọ Izrẹl a tẹ ro usu ọvọ kugbe Ọghẹnẹ jẹ rọwo nọ a re yoẹme kẹ izi riẹ. Ọvọ Uzi oyena o rẹ jọ oware isiuru ulogbo kẹ ahwo kpobi nọ a gwọlọ gọ Ọghẹnẹ nẹnẹ keme o riobọhọ Ubi eyaa na. Pọl ọ ta nọ o rọ “uwoho eware iwoma nọ e be tha.” (Ahwo Hibru 10:1) Okenọ Pọl ọ ta ẹme ọnana, ọ jẹ ta kpahe iruo ozerẹ Izrẹl evaọ uwou-udhu nọ a jẹ wọ no oria ro oria, hayo uwou-owhre egagọ na. A je sei “uwou egagọ-ode ỌNOWO na” hayo “uwou-ỌNOWO na.” (1 Samuẹle 1:9, 24) Nọ ma tẹ kiẹ iruo ọrẹri nọ a je ru evaọ uwou otọakpọ Jihova, ma re ti vuhumu ziezi ọruẹrẹfihọ ohrọoriọ nọ ahwo-akpọ uzioraha inẹnẹ a sae rọ ruẹrẹ họ kugbe Ọghẹnẹ.
Oria nọ Omae Fo Na
6. Eme a fihọ eva oria nọ Omae Fo na, kọ ẹvẹ a ro dhesẹ ẹria Ọghẹnẹ evaọ etẹe?
6 “Oride na, ọ rẹ ria evaọ iwou nọ a rehọ abọ bọ họ,” erei Ebaibol ọ ta. (Iruẹru 7:48) Ghele na, ẹgho o dikihẹ kẹ ọzino Ọghẹnẹ evaọ uwou otọakpọ riẹ evaọ ubrukpẹ obọ eva na nọ a re se oria nọ Omae Fo na. (Iruo-Izerẹ 16:2) Evaọ uzẹme, ẹgho ọnana o je lo gaga, jẹ wha elo ze oria nọ Omae Fo na. A fi rie họ ehru etehe ọrẹri nọ a re se “etehe ijaje na,” nọ u wo igbulẹvẹ itho nọ a kere izi jọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ Izrẹl fihọ. Chẹrub igoru ivẹ e rọ ehru Etehe na avọ ibekpe rai nọ a riẹ họ, nọ i dikihẹ kẹ enjẹle ọkwa ologbo evaọ ukoko Ọghẹnẹ obọ odhiwu. Elo ẹgho igbunu na a fi riei họ ehru etehe gbe udevie chẹrub na. (Ọnyano 25:22) Onana u dhesẹ eriwo Ọghẹnẹ Erumeru nọ ọ keria ekẹkẹ obọ odhiwu nọ chẹrub uzuazọ e be thauke. (1 Iruẹru-Ivie 28:18) U te dhesẹ oware nọ o soriẹ nọ Hẹzikaya Ovie na ọ rọ lẹ nọ: “O ỌNOWO Ogbaẹmo, Ọghẹnẹ Izrẹl, nọ ọ keria agbara uvie nọ o kpehru vi cherubim.”—Aizaya 37:16.
Ọfuafo Na
7. Didi ekwakwa e jọ oria Ọfuafo na?
7 Abọ avivẹ uwou-udhu na a se riei Ọfuafo na. Evaọ abọ ọnana, evaọ abọ ẹkpẹlobọ unuẹthẹ riẹ họ ukpẹ owoma nọ o wo eda ihrẹ, yọ evaọ abọ emamobọ, emẹjẹ ebrẹdi ọ riẹe. Agbada-idhe nọ ore awere insẹnse u bi noze o nwane rọ obaro. O rọ aro ubere nọ o hẹriẹ Ọfuafo na no oria nọ Omae Fo na.
8. Didi iruo izerẹ na a jẹ hae ru kẹse kẹse evaọ oria Ọfuafo na?
8 Kohiohiẹ kohiohiẹ gbe kowọwọ kowọwọ, ozerẹ na ọ rẹ ro uwou-udhu na ọ vẹ mahe insẹnse evaọ agbada-idhe insẹnse na. (Ọnyano 30:7, 8) Evaọ ohiohiẹ, nọ insẹnse na e be to na, ikpẹ ihrẹ nọ e roma rẹrẹ edaikpẹ igoru na a vẹ zoma ku ewhri họ ae. Evaọ owọwọ a vẹ rehọ ikpẹ na tu re i fi elo họ oria Ọfuafo na. Ẹdijala kpobi ozerẹ na o ve fi ibrẹdi 12 ekpokpọ họ emẹjẹ ebrẹdi na.—Iruo-Izerẹ 24:4-8.
Ọgua Na
9. Eme o jọ ẹjiroro odhe ame na, kọ eme ma sae wuhrẹ no onana ze?
9 Uwou-udhu na u wo ọgua re, ogba nọ ehọ-ubruo e wariẹ họ. Evaọ ọgua ọnana odhe ologbo ọ riẹ nọ izerẹ na a rẹ jọ wozẹ abọ gbe awọ taure a tẹ ro oria Ọfuafo na. A rẹ jẹ wozẹ oma re taure a tẹ te mahe idhe evaọ agbada-idhe nọ ọ rọ ọgua na. (Ọnyano 30:18-21) Ẹgwọlọ ẹfuọ ọnana yọ ekareghẹhọ ọgaga kẹ idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ inọ a rẹ daoma evaọ ẹfuọ ugboma, iruemu, iroro, gbe ẹzi otẹrọnọ a gwọlọ nọ Ọghẹnẹ ọ jẹ egagọ rai rehọ. (2 Ahwo Kọrint 7:1) Uwhremu na erigbo etẹmpol nọ erọ ahwo Izrẹl he a tẹ jẹ bẹre ire rọ kẹ erae agbada-idhe na je vo ame fihọ odhe na.—Joshua 9:27.
10. Didi eghẹrẹ akpẹwẹ a je ru evaọ aruẹri idhe na?
10 Kohiohiẹ kohiohiẹ gbe kowọwọ kowọwọ, a vẹ mahe omogodẹ idhe evaọ agbada-idhe na avọ idhe eka gbe udi. (Ọnyano 29:38-41) A je dhe idhe efa evaọ edẹ obọdẹ. Ẹsejọ a re dhidhe fiki uzedhe uzioraha obọ-ohwo. (Iruo-Izerẹ 5:5, 6) Evaọ oke ọfa ohwo Izrẹl ọ rẹ sai dhe idhe-udhedhẹ unevaze onọ izerẹ na gbe ọnọ o ru akpẹwẹ na a rẹ sae jọ re ẹkẹ-abọ rae. Onana u te dhesẹ nọ ahwo-akpọ erahizi a rẹ sai wo udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ, reawere emuore kugbei. Makọ ọrara dede ọ rẹ sae jọ ọnọ ọ be gọ Jihova o ve wo uvẹ nọ o re ro ru akpẹwẹ unevaze evaọ uwou Riẹ. Rekọ re u dhesẹ adhẹẹ kẹ Jihova, akpẹwẹ nọ ọ mai woma kpobi ọvo ozerẹ na o re miẹ. A re wuhu eka akpẹwẹ na ziezi, yọ erao idhe na e rẹ kare epe.—Iruo-Izerẹ 2:1; 22:18-20; Malakae 1:6-8.
11. (a) Eme a jẹ rehọ azẹ erao idhe na ru, kọ eme enana e riobọhọ? (b) Eme họ eriwo Ọghẹnẹ kpahe te azẹ ohwo gbe arao?
11 A rẹ rọ azẹ idhe enana ziọ agbada-idhe na. Onana o jọ ekareghẹhọ kẹ orẹwho na kẹdẹ kẹdẹ inọ ae yọ erahizi nọ e gwọlọ ọnọ ọ rẹ wariẹ dẹ ae ọnọ azẹ riẹ ọ sai voho izieraha rai no riẹriẹriẹ je siwi ae no uwhu. (Ahwo Rom 7:24, 25; Ahwo Galesha 3:24; wawo Ahwo Hibru 10:3.) Azẹ o ro ruiruo evaọ edhere ọrẹri ọnana o rẹ jẹ kareghẹhọ emọ Izrẹl inọ azẹ o dikihẹ kẹ uzuazọ jegbe nọ Ọghẹnẹ họ ọnọ o wo uzuazọ. Ọghẹnẹ ọ rẹ ghọ azẹ nọ ahwo a re ro ruiruo evaọ edhere ọfa kpobi.—Emuhọ 9:4; Iruo-Izerẹ 17:10-12; Iruẹru 15:28, 29.
Ẹdẹ Omavoro Na
12, 13. (a) Eme họ Ẹdẹ Omavoro na? (b) Taure ozerẹ okpehru na ọ tẹ te rọ azẹ ziọ oria nọ Omae Fo na, eme o re ru tao?
12 Ẹsiẹvo ẹgbukpe evaọ ẹdẹ nọ a re se Ẹdẹ Omavoro, orẹwho Izrẹl na kpobi, te erara nọ e be gọ Jihova, a re si oma no iruo kpobi jẹ se emuọriọ ba. (Iruo-Izerẹ 16:29, 30) Evaọ omamọ ẹdẹ ọnana, a re ru orẹwho na fo no izieraha rai evaọ edhere ẹwoho re a sae reawere usu udhedhẹ kugbe Ọghẹnẹ evaọ ukpe ọfa. Joma dina roro kpahe ẹdẹ na je riwi oruvẹ riẹ.
13 Ozerẹ okpehru na ọ rọ evaọ ọgua ọ uwou-udhu na. Nọ ọ wozẹ oma riẹ no evaọ odhe ame na, o ve kpe eruẹ ro dhidhe. O ve ku azẹ eruẹ na họ odhe; a vẹ rehiẹe ruiruo obọdẹ ro voro izieraha orua izerẹ ọ Livae no. (Iruo-Izerẹ 16:4, 6, 11) Rekọ taure ọ tẹ te nyaharo viere evaọ idhe na, oware jọ o riẹ nọ ozerẹ okpehru na o re ru hrọ. O re fi isẹnse awere họ ada-insẹnse oro na je fi iwowo-erae nọ i no aruẹri na ze fihọ umudo-idhe. Ọ vẹ nya ruọ oria Ọfuafo na kpohọ ubere ọ oria nọ Omae Fo na. Ọ vẹ rehọ ẹmẹrera nya wariẹ ubere na je dikihẹ aro etehe ọvọ na. U no ere no, nọ ohwo ọvo ọ gbẹ be rue riẹ hẹ, o ve ku insẹnse na họ iwowo-erae na, oria nọ Omae Fo na ọ vẹ vọ avọ ẹgho ore-awere.—Iruo-Izerẹ 16:12, 13.
14. Fikieme ozerẹ okpehru na ọ jẹ wha azẹ oghẹrẹ erao ivẹ kpohọ oria nọ Omae Fo na?
14 Enẹna u no Ọghẹnẹ eva ze no re o dhesẹ ohrọoriọ gbe erọvrẹ evaọ edhere ẹwoho. Fiki onana a je se ehru Etehe na “Akaba ohrọ” hayo ‘ururo erọvrẹ.’ (Ahwo Hibru 9:5) Ozerẹ okpehru na ọ vẹ nya no oria Ọrẹri Erẹri na, rehọ azẹ eruẹ na, jẹ wariẹ ro oria nọ Omae Fo na. Wọhọ epanọ Uzi na o ta, o re duwu uziobọ riẹ họ azẹ na ọ vẹ frẹ riẹ isiahrẹ ku ehru Etehe na. (Iruo-Izerẹ 16:14) O ve zihe ze ọgua na o ve kpe ẹwe, nọ o rọ idhe izieraha “kẹ ahwo na.” Ọ rẹ rehọ azẹ ẹwe na jọ ze obọ oria nọ Omae Fo na o ve ruei wọhọ epanọ o ru azẹ eruẹ na. (Iruọ-Izerẹ 16:15) A re ru emamọ iruo efa re evaọ Ẹdẹ Omavoro na. Wọhọ oriruo, ozerẹ okpehru na ọ rẹ rehọ abọ kpahe uzou ẹwe avivẹ ọ vẹ feva “izieraha ahwo Izrẹl kpobi [fihiẹe] uzou.” Ẹwe ọkpokpọ ọnana a ve su ei kpohọ obọ igbrẹwọ na re ọ wha imuomu orẹwho na vrẹ. Evaọ oghẹrẹ onana a je ro ru omavoro kukpe kukpe kẹ “izerẹ gbe ogbotu ahwo na kpobi.”—Iruo-Izerẹ 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Ẹvẹ etẹmpol Solomọn ọ rọ wọhọ uwou-udhu na? (b) Eme obe Ahwo Hibru o ta kpahe iruo ọrẹri nọ a je ru evaọ te uwou-udhu na gbe etẹmpol na?
15 Evaọ ikpe 486 ọsosuọ ọrọ ikuigbe Izrẹl wọhọ ahwo ọvọ Ọghẹnẹ, uwou-udhu nọ a rẹ wọ no oria ro oria na o jọ rọ kẹ ai wọhọ oria nọ a rẹ jọ gọ Ọghẹnẹ rai, Jihova. Nọ u no ere no, a tẹ kẹ Solomọn ọ Izrẹl uvẹ re ọ bọ uwou nọ o rẹ jọ ribri. Dede nọ etẹmpol ọnana ọ rẹ te jọ ruaro jẹ mae kẹre, oma-ebabọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ o nya lele ọruẹrẹfihọ ọvona wọhọ orọ uwou-udhu na. Wọhọ uwou-udhu na, u dhesẹ uwoho ọruẹrẹfihọ egagọ, nọ o mae rro je w’ẹgba nọ Jihova o “ro vi o rọ nọ ohwo akpọ họ.”—Ahwo Hibru 8:2, 5; 9:9, 11.
Etẹmpol Ọsosuọ gbe Ọrọ Avivẹ Na
16. (a) Didi ayare oyoyou Solomọn o ru okenọ ọ jẹ rehọ etẹmpol na mu? (b) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ ọjẹrehọ riẹ kpahe olẹ Solomọn?
16 Okenọ ọ jẹ rehọ etẹmpol ologbo na ro mu, Solomọn o te ku ayare urirẹ ọnana gbei: “Erere rọ kẹ erara na, enọ e rọ ahwo Izrẹl he, nọ e nya no ugbo orẹwho ofa ze fiki odẹ oruaro ra, . . . okenọ a nyaze re a te lẹ evaọ uwou onana, who yo no obọ odhiwu ze, oria ẹria ra, who ve ru kẹ erara na eware nọ a rehọ fiki rai bo se owhẹ; re ahwo akpọ na kpobi a riẹ odẹ ra a vẹ dhẹ ozọ ra, wọhọ epanọ who ru kẹ ahwo Izrẹl, re a ruẹse riẹ nọ uwou nana nọ mẹ bọ na a rehọ odẹ ra se ei.” (2 Iruẹru-Ivie 6:32, 33) Evaọ edhere ovevẹ, Ọghẹnẹ o te dhesẹ ọjẹrehọ olẹ ero mu Solomọn. Ukulu erae u te kie no obọ odhiwu ze o tẹ mahe idhe na evaọ aruẹri na, oruaro Jihova o tẹ vọ etẹmpol na.—2 Iruẹru-Ivie 7:1-3.
17. Eme ọ te via kẹ etẹmpol nọ Solomọn ọ bọ uwhremu na, kọ fikieme?
17 Uyoma kẹhẹ, inọ emọ Izrẹl a ku emamọ ozodhẹ Jihova rai fiẹ. Nọ oke o be nyaharo na, a te gbe odẹ ulogbo riẹ ku ẹkwoma iruo azẹ-okpe, ẹdhọgọ, igberedha, ẹnwaobro-udevie-inievo, gbe ẹkwoma ẹlahiẹ emọ iwhrori, eyaeuku, gbe erara. (Izikiẹl 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29) Fikiere, evaọ ukpe 607 B.C.E., Ọghẹnẹ o te bru oziẹ kpe ai ẹkwoma egbaẹmo Babilọn nọ ọ rọ raha etẹmpol na. Emọ Izrẹl nọ e zọ a te mu ai kpohọ igbo obọ Babilọn.
18. Evaọ etẹmpol avivẹ na, didi uvẹ u ti rovie kẹ ezae jọ nọ e rọ ahwo Izrẹl he nọ e rehọ udu rai kpobi kẹ egagọ Jihova?
18 Nọ ikpe 70 e vrẹ no ikiọkotọ ahwo Ju nọ i kurẹriẹ a te zihe kpohọ Jerusalẹm a tẹ kẹ ae uvẹ nọ a rẹ rọ wariẹ bọ etẹmpol Jihova. Avọ isiuru, izerẹ gbe ahwo Livae nọ i re ru iruo evaọ etẹmpol avivẹ ọnana i bu te he. Fikiere, Nẹtinim, nọ i no uyẹ erigbo etẹmpol nọ e rọ ahwo Izrẹl he ze, a tẹ kẹ ae uvẹ ulogbo wọhọ egbodibo evaọ uwou Ọghẹnẹ. Ghele na, a jọ ẹrẹrẹe kugbe izerẹ gbe ahwo Livae na ha.—Ẹzra 7:24; 8:17, 20.
19. Didi eyaa Ọghẹnẹ o ru kpahe etẹmpol avivẹ na, kọ ẹvẹ eme enana i ro rugba?
19 Oke ọsosuọ o wọhọ nọ etẹmpol avivẹ na u te oware ovo ho nọ a tẹ wawiẹe kugbe ọrọ ọsosuọ. (Hagai 2:3) Rekọ Jihova ọ yeyaa nọ: “Me ve ti nyuhu erẹwho kpobi, efe erẹwho na kpobi e vẹ te ze, me ve ti ru uwou onana, o vẹ te vọ avọ eru ọnwranwra . . . Eru ọnwranwra uwou uwhremu na o re ti woma vi ọrọ ọsosuọ.” (Hagai 2:7, 9) Wọhọ epanọ a ghinẹ ruẹaro riẹ, etẹmpol avivẹ na o ghine wo oruaro ulogbo. O tọ te ikpe 164 vi etẹmpol ọsosuọ na, yọ egegagọ buobu nọ i no etọ buobu ze a je zurie kpohọ ọgua riẹ. (Wawo Iruẹru 2:5-11.) Ẹruẹrẹ etẹmpol avivẹ na u muhọ evaọ edẹ Herọd Ovie na, a te ru ọgua riẹ kẹre. A rehọ utho ulogbo kpariẹ kpehru yọ igbẹhẹ nọ e rọ wowoma e wariẹ e riẹ họ, o sioma evaọ oruaro kugbe etẹmpol ọsosuọ nọ Solomọn ọ bọ. U kugbe ọgua ọ kẹkẹe, rọkẹ ahwo erẹwho na nọ e gwọlọ gọ Jihova. Ugbẹhẹ utho o hẹriẹ Oria Ahwo Erẹwho Egedhọ na no ọgua obeva nọ a ruẹrẹ fihọ kẹ emọ Izrẹl ọvo.
20. (a) Didi ohẹriẹ ugbunu u kpoka họ etẹmpol nọ a wariẹ bọ na? (b) Eme u dhesẹ nọ ahwo Ju a riwi etẹmpol na thọ, kọ eme Jesu o ru kpahe onana?
20 Etẹmpol avivẹ ọnana ọ reawere ẹhẹriẹ ologbo ọrọ ewo Ọmọ Ọghẹnẹ, Jesu Kristi, nọ o je wuhrẹ evaọ ọgua riẹ. Rekọ wọhọ etẹmpol ọsosuọ, ahwo Ju na kpobi a wo emamọ eriwo uvẹ rai hi wọhọ enọ e be rẹro te uwou Ọghẹnẹ. Keme jabọ, a je tube vu ehreki wa re a thueki evaọ ọgua ofẹ ahwo erẹwho Egedhọ na. Fiba oyena, a je vu ahwo wa re a nya etẹmpol na vrẹ wọhọ ọlafio okenọ a tẹ be wha eware no eria ro eria wariẹ Jerusalẹm họ. Edẹ ene taure o te ti whu, Jesu o te hwere iruemu itieye na no etẹmpol na, ọ tẹ gbẹ jẹ ta nọ: “Ogbẹrọnọ a kere nọ, ‘A re se uwou mẹ uwou olẹ kẹ erẹwho kpobi’? Rekọ wha ru rie i họ eghogho iwhewheriwhe.”—Mak 11:15-17.
Ọghẹnẹ Ọ Nyase Uwou Otọakpọ Riẹ ba Bẹdẹ Bẹdẹ
21. Eme Jesu ọ t’ẹme te kpahe etẹmpol Jerusalẹm na?
21 Fiki owọjẹ udu aruọwha Jesu nọ ọ rọ kpare egagọ efuafo Ọghẹnẹ kpehru, isu egagọ ahwo Ju a tẹ jiroro nọ a re kpei. (Mak 11:18) Nọ ọ riẹ nọ a ti kpei kẹle, Jesu ọ tẹ ta kẹ isu egagọ ahwo Ju nọ: “A siọ uwou rai ba kẹ owhai ofofe.” (Matiu 23:37, 38) Ọ tẹ rehọ erei dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ te jẹ oghẹrẹ egagọ nọ a be gọ evaọ etẹmpol nọ a rẹ rọ ẹro ruẹ evaọ Jerusalẹm na rehọ họ. O te gbẹ jọ “uwou olẹ kẹ erẹwho kpobi” hi. Okenọ ilele Jesu a riobọ họ iwou igbunu etẹmpol na, ọ tẹ ta nọ: “Whọ ruẹ iwou ilogbo nana? Utho ovo nọ a te seba ehru ofa, nọ a ti gele fihọ otọ họ o rọ họ.”—Mak 13:1, 2.
22. (a) Ẹvẹ eme Jesu kpahe etẹmpol na i ro rugba? (b) Ukpenọ a ta ẹruore rai vi okpẹwho otọakpọ, eme Ileleikristi ọsosuọ a gwọlọ?
22 Eruaruẹ Jesu i ru gba nọ ikpe 37 e vrẹ no evaọ ukpe 70 C.E., okenọ egbaẹmo Rom a raha Jerusalẹm avọ etẹmpol riẹ. Oyena u dhesẹ imuẹro igbunu inọ Ọghẹnẹ ọ ghinẹ nyase uwou riẹ nọ a rẹ rẹro ruẹ ba no. Jesu ọ ruẹaro kpahe ọwariẹ bọ etẹmpol ọfa evaọ Jerusalẹm ho. Kpahe okpẹwho otọakpọ oyena, Pọl ukọ na o kere se Ileleikristi Hibru nọ: “Keme ma jọ obonẹ wo ẹwho ebẹdẹ hẹ, rekọ ẹwho akpọ nọ ọ be tha ma rẹ guọlọ.” (Ahwo Hibru 13:14) Ileleikristi ọsosuọ a rri kpohọ obaro nọ a te jọ abọ “Jerusalem odhiwu”—Uvie Ọghẹnẹ nọ o wọhọ okpẹwho. (Ahwo Hibru 12:22) Fikiere, egagọ uzẹme Jihova o gbẹ rọ etẹmpol nọ a rẹ rẹro ruẹ evaọ otọakpọ họ. Evaọ uzoẹme mai nọ o be tha, ma te t’ẹme te ọruẹrẹfihọ nọ ọ mae woma nọ Ọghẹnẹ o ro vi kẹ ahwo kpobi nọ a gwọlọ gọe avọ “ẹzi gbe uzẹme.”—Jọn 4:21, 24.
Enọ Ọkiẹkpemu
◻ Didi usu kugbe Ọghẹnẹ Adamu avọ Ivi a kufiẹ?
◻ Fikieme ekwakwa uwou-udhu na i je si omai urru?
◻ Eme ma wuhrẹ no iruo nọ e jọ evaọ ọgua uwou-udhu na ze?
◻ Fikieme Ọghẹnẹ ọ jẹ kuvẹ nọ a raha etẹmpol riẹ?
[Pictures on pages 16, 17]
Etẹmpol nọ Herọd Ọ Wariẹ Bọ
1. Onọ Omae Fo
2. Ọfuafo
3. Aruẹri Idhe
4. Odhe-Ẹroo
5. Ogbẹguae Izerẹ
6. Ogbẹguae Izrẹl
7. Ogbẹguae Eyae