Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ

Oruvẹ no Obe Iziewariẹ Ze

UKPE na họ 1473 B.C.E. Ikpe udhuvẹ e vrẹ no anwẹnọ Jihova o ro siwi emọ Izrẹl no igbo Ijipti. Dede nọ a raha ikpe itiena soso no evaọ igbrẹwọ na, emọ Izrẹl a gbẹ jọ orẹwho nọ a wo ẹkwotọ obọrai hi. Rekọ obọnana a dikihẹ ughe Ẹkwotọ Eyaa na no. Eme a rẹriẹ ovao dhe nọ a be te rehọ Ẹkwotọ Eyaa na? Ebẹbẹ vẹ a te nya ku, kọ oghẹrẹ vẹ u fo nọ a rẹ rọ rẹrote ebẹbẹ yena?

Taure Izrẹl ọ tẹ fa Ethẹ Jọdan vrẹ ruọ otọ Kenan, Mosis ọ ruẹrẹ ukoko na kpahe kẹ iruo ilogbo nọ e rrọ obaro. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹkwoma eme buobu nọ ọ ta rọ bọ ai udu ga jẹ kẹ ai ajọwha, kẹ ai ohrẹ gbe unuovẹvẹ. Ọ kareghẹhọ ai inọ Jihova Ọghẹnẹ ọvo a rẹ rehọ egagọ ẹwẹ kpobi kẹ gbe inọ a raro kele uzuazọ uyero erẹwho nọ e wariẹ e rai họ vievie he. Eme enana i ru abọ ologbo ọrọ obe Ebaibol ọ Iziewariẹ na. Yọ ohrẹ nọ a kẹ rai na họ oware nọ ma nwane gwọlọ nẹnẹ, keme ma be rria akpọ nọ o jẹ rrọ use-abọ re ma rehọ egagọ ẹwẹ kpobi kẹ Jihova.—Ahwo Hibru 4:12.

U te no uzou urere na no, Mosis họ ohwo nọ o kere obe Iziewariẹ na, onọ o rehọ emerae ivẹ gbọ.a (Iziewariẹ 1:3; Joshua 4:19) Joma ruẹ epanọ eme nọ e rrọ eva riẹ e sai ro fi obọ họ kẹ omai rehọ udu mai kpobi you Jihova Ọghẹnẹ jẹ gọe avọ ẹrọwọ.

‘WHA JỌ EWARE NỌ IBIARO RAI E RUẸ NA E THỌRỌ OWHAI ẸRO HO’

(Iziewariẹ 1:1–4:49)

Eva eme ọsosuọ riẹ, Mosis o gbiku eware jọ nọ e via eva obọ igbrẹwọ na—maero enọ i ti fi obọ họ kẹ emọ Izrẹl nọ a be ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹrehọ Ẹkwotọ Eyaa na. U muẹro inọ ikuigbe kpahe eromu ibruoziẹ na o kareghẹhọ ai inọ Jihova o re koko ahwo riẹ họ evaọ edhere nọ a re ro wo ẹruọsa uyoyou. Mosis ọ tẹ jẹ ta inọ iyẹrẹ iyoma ekiotọ ikpe na u ru nọ oge nọ o kpemu na a gbẹ rọ ruọ otọ eyaa na ha. Dai roro epanọ oriruo unuovẹvẹ nana o re kpomahọ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹ Mosis te nọ ẹkwotọ na ọ nwane rrọ aro rai na.

Ababọ avro, eroro kpahe obokparọ nọ Jihova ọ kẹ orẹwho rai no taure a tẹ te fa Jọdan vrẹ o kẹ emọ Izrẹl uduowha nọ a ruẹrẹ oma kpahe no kẹ efikparobọ ẹkwotọ nọ ọ rrọ abọdekọ ethẹ na. Ẹdhọgọ o bi titi evaọ ẹkwotọ nọ a bi ti wohọ na. U kiehọ gaga inọ Mosis ọ vẹvẹ e rai unu kpahe ẹdhọgọ!

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

2:4-6, 9, 19, 24, 31-35; 3:1-6—Fikieme ahwo Izrẹl a ro kpe ahwo jọ nọ a jẹ rria ovatha-ọre Jọdan jẹ se amọfa ba evaọ ẹkwotọ ọvona? Jihova o juzi kẹ Izrẹl inọ a lele emọ Esọ fi ẹmo ho. Fikieme? Fikinọ ae yọ emọ oniọvo Jekọp. Emọ Izrẹl a re du họre hayo lele ahwo Moab gbe Amọn fi ẹmo ho keme erua yena e jọ emọ Lọt, ọmọ oniọvo Abraham. Dede na, ivie Amọn, Saehọn gbe Ọg, a rrọ imoni uwou yena ha, fikiere a rẹ kẹ ai uvẹ hẹ evaọ ẹkwotọ nọ a bi su na. Oyejabọ, okenọ Saehọn ọ whaha emọ Izrẹl inọ a rẹ nya ẹkwotọ rai vrẹ hẹ, gbe okenọ Ọg ọ rọ wọ ẹmo bru ai ze, Jihova ọ tẹ ta kẹ emọ Izrẹl nọ a raha ikpẹwho rai, inọ a jọ ohwo ọvuọvo ọ zọ họ.

4:15-20, 23, 24—Kọ uzi nọ o ta inọ a rẹ kare ẹmema ọvuọvo ho na u dhesẹ inọ o thọ re a ru ithatho oware jọ kẹ ẹjiroro erru-ọwhẹhọ uwou? Ijo. Oware nọ a jọ etenẹ ghọ na họ, ẹmema nọ a re ru kẹ ẹjiroro egagọ—aghọ mukpahe ‘ẹgọ gbe ẹga nọ a rẹ ga emema.’ Ikereakere na e ghọ riẹ hẹ re a kare hayo ma oware jọ rọkẹ ẹjiroro erru-ọwhẹhọ uwou.—1 Ivie 7:18, 25.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

1:2, 19. Emọ Izrẹl a raha ole ikpe 38 je reghe evaọ igbrẹwọ na, dedenọ rite Kadesh-banea, “onya na o [rẹ] rehọ edẹ ikpegbọvo no Horẹb [otọ ukpehru nọ o wariẹ Ugbehru Saena họ, oria nọ a jọ rehọ Izi Ikpe na kẹ Mosis] eva akotọ ugbehru Seia.” Edada nọ i no aghẹmeeyo kẹ Jihova Ọghẹnẹ ze e rro kẹhẹ!—Ikelakele 14:26-34.

1:16, 17. Itee Ọghẹnẹ kẹ ẹdhọguo e rrọ epọvo na nẹnẹ. Ahwo nọ a ro mu ogbẹgwae ẹdhoguo a rẹ kuvẹ vievie he re ọriẹwẹ hayo ozodhẹ ohwo-akpọ u kpomahọ ẹdhoguo rai.

4:9. ‘Eware nọ ibiaro rai e ruẹ na nọ e rẹ thọrọ ae ẹro ho’ u wuzou kẹ obokparọ Izrẹl. Nọ akpọ ọkpokpọ nọ a yeyaa riẹ na o bi si kẹle na, o roja re ma hae kareghẹhọ iruo igbunu Jihova ẹsikpobi ẹkwoma ẹjọ emọ-uwuhrẹ ajọwha erọ Ẹme riẹ.

YOU JIHOVA, RE WHO KOKO IJAJE RIẸ

(Iziewariẹ 5:1–26:19)

Evaọ ẹme avivẹ riẹ, Mosis o gbiku epanọ a rọ rehọ Uzi na kẹe eva Ugbehru Saena, ọ tẹ jẹ wariẹ Izi Ikpe na. A fodẹ erẹwho ihrẹ jọ nọ a te raha muotọ. A kareghẹhọ emọ Izrẹl oware jọ nọ u wuzou gaga nọ a wuhrẹ evaọ okenọ a jọ obọ igbrẹwọ na: “Fiki ebrẹdi ọvo ohwo ọ rẹ rọ zọ họ, rekọ fiki kẹme kẹme nọ o via no unu ỌNOWO na ze.” Evaọ uyero nọ a te obọnana, o gbahọ nọ a re ‘koko izi na kpobi.’—Iziewariẹ 8:3; 11:8.

Nọ a bi wohọ ẹkwotọ eyaa na, emọ Izrẹl a te gwọlọ izi nọ e rẹ kpọ ai orọnikọ evaọ abọ egagọ ọvo ho rekọ te evaọ abọ ẹdhoguo, egọmeti, kpahe ẹmo-ofio, gbe uzuazọ nọ a ti yeri evaọ okegbe rai kẹdẹ kẹdẹ te uzuazọ uyero omomọvo. Mosis ọ wariẹ izi enana je fi ẹgba họ ẹgwọlọ nọ a re ro you Jihova je koko ijaje riẹ.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

8:3, 4—Oghẹrẹ vẹ ehọ emọ Izrẹl e rrọ hiẹ hẹ, nọ ekuawọ rai i gbe ro fu gbe he eva okenọ a jọ onya igbrẹwọ na? Onana yọ ẹruọsa igbunu, wọhọ epanọ o jọ kpahe mana nọ i je te ae obọ kẹdẹ kẹdẹ na. Ehọ gbe eviẹ-awọ evona e jọ emọ Izrẹl oma eva etoke onya na no emuhọ ze, yọ o wọhọ nọ a wha rai kiọkọ no ohwo kẹ ohwo nọ emọ e be rro ze yọ ekpako i bi whu na. Nọ o rrọ nọ ahwo okele ọsosuọ gbe ọrọ urere nọ a kele eva obọ ekuhọ onya igbrẹwọ na u dhesẹ inọ emọ Izrẹl a vihọ họ na, eware nọ a wha evaọ emuhọ onya na e rẹ sai te ai fihọ oma rite urere.—Ikelakele 2:32; 26:51.

14:21—Fikieme emọ Izrẹl a jẹ sae zẹ hayo rehọ arao nọ a si azẹ no ho, nọ ae omarai a rẹ re he, rọkẹ ọrara? Eva Ebaibol na, ẹme na “ọrara” ọ rẹ sai dikihẹ kẹ ohwo nọ ọ rrọ ọmọ Izrẹl he nọ o kurẹriẹ ze hayo ohwo nọ ọ kwa ze ẹkwotọ Izrẹl nọ ọ be rria lele izi otọ na rekinọ o zihe ruọ ọgegagọ Jihova ha. Ọrara gbe ohwo nọ ọ kwa ze otọ rai nọ o kurẹriẹ hẹ ọ jọ otọ Uzi na ha, yọ a rẹ sae rehọ arao nọ azẹ ọ rrọ oma ru iruo evaọ idhere buobu. A kẹ emọ Izrẹl uvẹ nọ a rẹ rọ rehọ hayo zẹ erao itieye na kẹ ai. Evaọ abọdekọ riẹ, otu nọ i kurẹriẹ ze a jọ otọ ọgbahọ ọvọ Uzi na. Wọhọ epanọ a dhesẹ eva Iruo-Izerẹ 17:10 na, uzi o gba ohwo otiọye na họ inọ ọ rẹ re arao avọ azẹ hẹ.

24:6—Fikieme o jẹ jọ inọ re a mi ohwo “uwuheka hayo utho eka-iwuho [wọhọ oware nọ a] ro viẹwa” o wọhọ ẹsenọ a bi mi ohwo “uzuazọ” riẹ? Uwuheka gbe utho eka-iwuho i dikihẹ kẹ “uzuazọ” ohwo hayo oware nọ ọ rẹ rọ ko oma riẹ re ọ ruẹse zọ. Re a mi ohwo ojọ evaọ usu eware ivẹ nana u re ru nọ uviuwou na soso o gbẹ rọ ruẹ emu okpẹdẹ hẹ.

25:9—Eviẹ nọ a re si noi awọ gbe eya nọ a re nweku ọzae nọ ọ se inọ ọ rẹ rọo orọo-oniọvo-ọzae he na, eme u dikihẹ kẹ? Wọhọ epaọ “uruemu nọ o jọ eva Izrẹl vẹre kpahọ ẹfa . . . [ọzae] ọ rẹ ba eviẹ riẹ kẹ ọdekọ, onana họ uruemu nọ o jọ eva Izrẹl.” (Rut 4:7) Fikiere, re a si eviẹ no awọ ọzae nọ ọ se orọo-oniọvo-ọzae u dhesẹ nọ ọ se uvẹ gbe udu nọ o re ro yẹ ọreuku kẹ oniọvo riẹ nọ o whu no. Oyena o jọ oware omovuọ gaga. (Iziewariẹ 25:10) Eya nọ a re nweku ovao riẹ yọ oware ọghọ osino-oma.—Ikelakele 12:14.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

6:6-9. Nwane wọhọ epanọ a kẹ emọ Izrẹl ujaje kpahe Uzi na, o gba omai họ re inọ ma rẹ riẹ izi Ọghẹnẹ, roro kpahe ai okekpobi, jẹ rehọ ai wuhrẹ emọ mai. Ma “rẹ gba ae siọ obọ wọhọ oka” hrọ, onọ u dhesẹ nọ iruemu mai—onọ obọ mai u dikihẹ kẹ na—u re dhesẹ hrọ inọ ma bi yo ẹme kẹ Jihova. Yọ wọhọ ‘ogbẹ aro mai,’ o gbahọ nọ ahwo kpobi a re muẹrohọ inọ ma bi ghine yo ẹme.

6:16. A jọ ma dawo Jihova vievie he wọhọ epanọ emọ Izrẹl nọ e kare ẹrọwọ a ru evaọ Masa, oria nọ a jọ go kpahe ame nọ ọ kare.—Ọnyano 17:1-7.

8:11-18. Isiuru-ekwakwa-efe o rẹ sai ru nọ Jihova ọ jẹ thọrọ omai ẹro.

9:4-6. Ma rẹ yọrọ oma kpahe oma-udhesẹ inọ ma kiẹrẹe.

13:6. Ma rẹ kuvẹ vievie he re ohwo jọ o si omai no egagọ Jihova.

14:1. Re ohwo o bru oka họ oma riẹ u dhesẹ ababọ adhẹẹ kẹ ugboma na, o rẹ sai wobọ kpahe egagọ erue yọ ma rẹ whaha iẹe hrọ. (1 Ivie 18:25-28) Ẹruore nọ ma wo fihọ ekparomatha na u ru nọ oma-udhesẹ uweri ogaga utioye u gbe ro fo ho.

20:5-7; 24:5. U fo re a dhesẹ ororokẹ rọkẹ ahwo nọ a rrọ otọ uyero obọdẹ, o tẹ make rọnọ iruo nọ e rrọ otọ i wuzou kẹhẹ.

22:23-27. Emamọ ona ọthọwẹ jọ nọ aye o wo evaọ okenọ a tẹ be gwọlọ gbae du họ, ubo nọ o re bo.

‘WHA RẸ SALỌ UZUAZỌ’

(Iziewariẹ 27:1–34:12)

Evaọ ẹme avesa riẹ, Mosis ọ ta inọ okenọ a tẹ fa Jọdan vrẹ no, emọ Izrẹl a ve kere Uzi na fihọ itho ilogbo, ọ tẹ jẹ fodẹ ekela nọ i re te otu aghẹmeeyo gbe eghale nọ i re te ahwo nọ a yo ẹme. Ẹme avene Mosis o muhọ avọ ọwariẹru kpokpọ ọvọ nọ Jihova ọ re kugbe Izrẹl. Mosis ọ tẹ wariẹ vẹvẹ unu kpahe aghẹmeeyo jẹ ta udu họ ahwo na awọ inọ a ‘salọ uzuazọ.’—Iziewariẹ 30:19.

U te no isiane yena no, Mosis ọ ta eme efa kpahe enwene ọrọ isuẹsu, o te je wuhrẹ emọ Izrẹl emamọ ole jọ nọ a re ro jiri Jihova jẹ vẹvẹ unu kpahe iye nọ i re no ababọ-ẹrọwọ ze. Nọ ọ ghale erua na no, Mosis o te whu nọ ọ kpako te ikpe 120 no, a te ki ei. Uweri riẹ o rehọ edẹ 30, onọ o rehọ oware wọhọ abọvo ọrọ etoke ikuigbe nọ e rrọ Iziewariẹ na.

Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:

32:13, 14—Nọ o jọ aghọ kẹ emọ Izrẹl re a re oghẹrẹ iwhri kpobi na, kọ eme ẹriọ “iwhri imigodẹ” na u dhesẹ? Edhere ẹwoho a rọ rehọ ẹme na ru iruo evaọ etenẹ, yọ u dhesẹ erao nọ e mai woma evaọ uthuru na. Ghinọ edhere ẹwoho a rọ ta ẹme na keme owọ ikereakere ovona o ta kpahe ‘iwhri emamọ eka’ gbe “azẹ ọto.”

33:1-29—Fikieme a gbẹ fodẹ Simiọn dẹẹ hẹ eva okenọ Mosis ọ jẹ ghale emọ Izrẹl? O jọ ere fikinọ Simiọn gbe Livai a mu “ofu,” yọ evaedha rai e “ga hrọ!” (Emuhọ 34:13-31; 49:5-7) Ukuoriọ rai o jọ ẹrẹrẹ kugbe erua nọ i kiọkọ họ. Ikpewho 48 i te Livai, yọ ẹkẹ-abọ Simiọn o jọ udevie ẹkwotọ Juda. (Joshua 19:9; 21:41, 42) Fikiere, Mosis ọ nwane ghale Simiọn dẹẹ hẹ. Dede na, oghale emọ Izrẹl soso u te Simiọn re.

Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:

31:12. U fo re emaha na a keria kugbe otu nọ e kpako no eva iwuhrẹ ukoko, a rẹ daoma gaviezọ re a ruẹsi wuhrẹ.

32:4. Iruẹru Jihova kpobi e gbakiete fikinọ o re dhesẹ ekwakwa riẹ erọ uvi-ẹdhoguo, areghẹ, uyoyou, gbe ogaga evaọ edhere owowa nọ ọ gba kiete.

U Wuzou kẹ Omai Gaga

Obe Iziewariẹ u dhesẹ Jihova wọhọ ‘ỌNOWO ọvuọvo.’ (Iziewariẹ 6:4) O rrọ obe nọ u gbiku kpahe ahwo nọ a wo oghẹrẹ usu obọdẹ kugbe Ọghẹnẹ. Obe Iziewariẹ na o tẹ jẹ vẹvẹ unu kpahe edhọgọ, fi ẹgba họ ẹgwọlọ nọ a rẹ rọ rehọ egagọ ẹwẹ-kpobi kẹ Ọghẹnẹ uzẹme na.

Ababọ avro, obe Iziewariẹ na u wuzou kẹ omai gaga! Dede nọ ma gbẹ rrọ otọ Uzi na ha, ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu noi ze nọ u re fi obọ họ kẹ omai rehọ ‘eva mai kpobi you ỌNOWO Ọghẹnẹ mai, gbe ẹzi mai kpobi, gbe ogaga mai kpobi.’—Iziewariẹ 6:5.

[Oruvẹ-obotọ]

[Udhesẹ-oria nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]

SEIA

Kadesh- banea

Ugb. Saena (Horẹb)

Abade Ọwawae

[Ọnọ o wo uwoho]

A rehọ e riẹ no udhesẹ-oria orọ Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. gbe Survey of Israel ze

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 6]

Eme nọ Mosis ọ ta i ru abọ ologbo ọrọ obe Iziewariẹ na via

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]

Eme mana nọ Jihova ọ rọ kẹ na u wuhrẹ?

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]

Re a mi ohwo uwuheka hayo utho eka-iwuho wọhọ oware nọ a ro viẹwa, o wọhọ ẹsenọ a bi mi ohwo “uzuazọ” riẹ