Rri Ọnọ O Re Ru Eware Igbunu Na!
“Fọtou re who roro eware igbunu Ọghẹnẹ na.”—JOB 37:14.
1, 2. Evaọ 1922, didi ọgwọlọvia igbunu a ru, kọ didi owọ a jẹ kpahe iẹe?
ỌKIOTỌ eware anwae na avọ okpohwo Oyibo na a ruiruo kugbe ikpe buobu no evaọ ẹgwọlọ efe na. Uwhremu na, eva November 26, 1922, eva oria uki ọ isu Ijipti, fẹro na, onọ o rọ Ukiekpotọ Ivie nọ e viodẹ gaga na, Howard Carter, ọkiotọ eware anwae na gbe Lord Carnarvon, a te duku osaohwa egwọlagwọlọ rai—uki ọ Fẹro Tutankhamen. Nọ a nyate ẹthẹ jọ nọ a kare, a te zue eghogho họ iẹe. Carter o te dhe ekandoro họ eghogho na re o ro rri obeva na.
2 Uwhremu na, Carter o gbiku nọ: “Okenọ Lord Carnarvon, nọ ọ gbẹ be sai thihakọ ọwhọ ohẹrẹ na ha, ọ nọ avọ okpakpa nnọ, ‘Kọ whọ be ruẹ oware jọ?’ ẹme nọ ma sae daoma ta kpobi họ, ‘E, eware igbunu.’ ” Evaọ usu idu efe nọ e jọ uki na họ etehe-ukio igoru jọ. Ẹsejọhọ whọ jọ ifoto hayo uwou eware anwae jọ ruẹ “eware igbunu” eyena jọ no. Ghele na, makọ epanọ ekwakwa uwou eware anwae eyena i gbunu te kẹhẹ, ẹsejọhọ i kpomahọ uzuazọ ra ha. Fikiere joma nwene ẹmeọta na kpohọ eware igbunu nọ i ghine kpomahọ owhẹ hayo nọ i wo erere k’owhẹ.
3. Bovẹ ma re jo duku evuẹ kpahe eware igbunu nọ e rẹ sae k’omai erere?
3 Wọhọ oriruo, roro kpahe ọzae jọ nọ ọ rria ikpe-udhusoi buobu nọ e vrẹ, ọzae nọ ọ viodẹ vi ahwo isinima kpobi, ahwo nọ a rẹ zaharo, hayo ohwo uyẹ uvie kpobi. A se rie ohwo nọ ọ mae rro evaọ udevie ahwo obọ Ovatha-Ọre na kpobi. Whọ te riẹ odẹ ọzae na—Job. A kere obe Ebaibol jọ soso kpahe iẹe. Ghele na, oma o wọ ohwo jọ nọ ọ rria evaọ etoke Job, ọmoha jọ nọ a re se Elaihu, re ọ kpọe họ. Elaihu ọ rehọ eme riẹ dhesẹ nnọ Job ọ tẹrovi omobọ riẹ gbe enọ e wariẹ e riẹ họ ga hrọ. Evaọ obe Job uzou avọ 37, ma rẹ ruẹ igogo ehrẹ areghẹ efa jọ nọ e rẹ sae k’omai omomọvo erere.—Job 1:1-3; 32:1–33:12.
4. Eme o su kpohọ eme uduotahawọ Elaihu nọ a kere fihọ Job 37:14 na?
4 Enọ i se oma rai igbẹnyusu esa Job na a t’ẹme othethe kpahe abọ nọ a roro nnọ Job ọ jọ ruthọ evaọ iroro hayo iruẹru. (Job 15:1-6, 16; 22:5-10) Elaihu ọ rọ odiri hẹrẹ bẹsenọ ẹmeọta ọyena o ro kuhọ. Kẹsena ọ tẹ t’ẹme avọ orimuo gbe areghẹ. Ọ t’eme buobu nọ e rẹ kẹ erere, rekọ muẹrohọ ugogo ẹme ọnana: “Yo onana, O Job; fọtou re who roro eware igbunu Ọghẹnẹ.”—Job 37:14.
Ọnọ O Ru Iruo Na
5. Eme “eware igbunu Ọghẹnẹ” enọ Elaihu ọ ta kpahe i kugbe?
5 Muẹrohọ inọ orọnikọ Elaihu ọ be ta nọ Job ọ tẹrovi Job, ọ tẹrovi Elaihu omariẹ, hayo ọ tẹrovi ahwo akpọ efa jọ họ. Elaihu ọ rọ areghẹ tuduhọ Job—gbe omai—awọ re ma tẹrovi iruo igbunu Jihova Ọghẹnẹ. Kọ eme who roro nọ eme na “eware igbunu Ọghẹnẹ” i kugbe? Ofariẹ, nọ ma te roro kpahe awaọruọ nọ whọ rẹ sai wo kpahe omokpokpọ, ugho, obaro na, uviuwou ra, ibe-iruiruo, gbe erivẹ, fikieme whọ jẹ tẹrovi iruo Ọghẹnẹ? U re vevẹ, eware igbunu Jihova Ọghẹnẹ i kugbe areghẹ riẹ gbe ogaga nọ o wo vi emama kpobi nọ e wariẹ omai họ na. (Nehemaya 9:6; Olezi 24:1; 104:24; 136:5, 6) Re eme na i vẹ ziezi, muẹrohọ eme jọ nọ e rọ obe Joshua.
6, 7. (a) Didi eware igbunu Jihova o ru evaọ edẹ Mosis gbe Joshua? (b) O hae jọ nọ whọ ruẹ eware enana jọ evaọ oke Mosis gbe Joshua, didi owọ whọ hae jẹ?
6 Jihova ọ rehọ iye se Ijipti anwae ọ tẹ jẹ hẹriẹ Abade Ọwawae na re Mosis ọ sai su emọ Izrẹl anwae na kpohọ ufuoma. (Ọnyano 7:1–14:31; Olezi 106:7, 21, 22) A gbiku ọkpọ oware nana evaọ Joshua uzou avọ 3. Joshua, ọnọ ọ rehọ ẹta Mosis, o bi ti su ahwo Ọghẹnẹ fa ame ọfa vrẹ ruọ Ẹkwotọ Eyaa na. Joshua ọ ta nọ: “Wha ru oma rai ọrẹri; keme odẹ notha ỌNOWO na o re ti ru oware ugbunu eva udevie rai.” (Joshua 3:5) Didi oware ugbunu?
7 Whaọ, ikuigbe na i dhesẹ nọ Jihova o rovie ame nọ ọ jọ ọzadhe, Ethẹ Jọdan na, re ezae, eyae, gbe emọ idu buobu e sae nya otọ oyaya vrẹ. (Joshua 3:7-17) Ma hae jọ etẹe be ruẹ ame na nọ o rovie gbe ahwo na kpobi nọ a be favrẹ oma kọkọ, akpọ ọ hai gbe omai unu kpahe epanọ onana u gbunu te! U dhesẹ ogaga nọ Ọghẹnẹ o wo vi emama. Ghele na, obọnana—evaọ etoke uzuazọ mai na—eware igbunu itieye na e riẹ re. Re ma ruẹ enana jọ gbe oware nọ ma jẹ tẹrovi ai, roro kpahe Job 37:5-7.
8, 9. Didi iruo igbunu Job 37:5-7 o riobọhọ, kọ fikieme ma je roro kpahe enana?
8 Elaihu o whowho nọ: “Ọghẹnẹ ọ tẹ rehọ uru riẹ va avọ igbunu; o re ru eware ilogbo nọ ma rẹ sae riẹ epa rai ta ha.” Eme Elaihu o wo họ iroro kpahe Ọghẹnẹ nọ o re ru eware “avọ igbunu”? Whaọ ọ fodẹ ekpalekpa-ame gbe oso. Enana i re bru iruo ọwhẹrẹ dhe evaọ udhu riẹ, o vẹ kẹe oke gbe ẹjiroro nọ o re ro roro kpahe iruo Ọghẹnẹ. Ẹsejọhọ ma rọ ewhẹrẹ hẹ, rekọ oso hayo ekpalekpa-ame e rẹ sai kpomahọ omai. Wọhọ oghẹrẹ oria nọ ma be rria, ekpalekpa-ame gbe oso e rẹ sai bru iruẹru mai dhe re. Kọ ma be rehọ oke roro kpahe ohwo nọ ọ rrọ emu eware igbunu enana gbe oware nọ onana u dhesẹ? Kọ who ru ere no ẹdẹjọ?
9 U fo ẹromuhọ inọ, wọhọ epanọ ma se evaọ Job uzou avọ 38, Jihova Ọghẹnẹ omariẹ o wo iroro evona, nọ ọ jẹ rọ nọ Job enọ iroro. Dede nọ Job họ ohwo nọ Ọnọma omai ọ nọ enọ enana, u re vevẹ nọ i re kpomahọ uruemu mai, ẹrria mai, gbe obaro mai re. Fikiere joma rri enọ nọ Ọghẹnẹ ọ nọ na, yọ joma roro kpahe otofa rai, ẹhẹ, joma ru oware nọ Job 37:14 o tuduhọ omai awọ nọ ma ru.
10. Didi okpomahọ Job uzou avọ 38 o re wo kpahe omai, kọ didi enọ o kpare via?
10 Uzou avọ 38 u muhọ nọ: “ỌNOWO na o te yo kẹ Job no eva ofowhre ze nọ: ‘Nọ ono ọ rẹ rehọ ogbori [rẹriẹ] oghrẹ ruọ ebi? Mu eku ra ga wọhọ ọzae, mẹ be te nọ owhẹ enọ, whọ vẹ te za ae kẹ omẹ.’ ” (Job 38:1-3) Onana yọ emuhọ. U fiobọhọ kẹ Job kpọ iroro riẹ vi re ọ riẹ nọ o dikihẹ aro Ọnọma ehrugbakpọ na gbe nọ o re guọvunu kẹe. Oyena yọ emamọ oware nọ te omai te otu mai a re ru. Kẹsena, Ọghẹnẹ o te dhobọte eghẹrẹ eware nọ Elaihu ọ fodẹ no. “Diẹse whọ jọ okenọ me fi otọhotọ akpọ na họ? Ta kẹ omẹ, otẹrọnọ who re vuhu eware muẹ? Ono o dhesẹ umuo riẹ—[otẹrọnọ whọ riẹ, hayo kọ ono ọ rehọ ufi ma umuo riẹ?] Ehru eme a tọ otọhotọ riẹ họ, hayo ono ọ wọ utho-ubienẹ riẹ họ otọ?”—Job 38:4-6.
11. Didi ovuhumuo Job 38:4-6 o rẹ k’omai?
11 Diẹse Job ọ jọ—diẹse ma jọ—okenọ a ma otọakpọ na? Kọ mai họ ewena nọ e ruẹrẹ otọakpọ na họ jẹ rehọ irula si eka avọ eka riẹ? Vievie! Oke oyena uvumọ ohwo-akpọ ọ jariẹ hẹ. Be rehọ otọakpọ mai dhesẹ uwou, Ọghẹnẹ ọ tẹ nọ inọ: “Ono ọ wọ utho-ubienẹ riẹ họ otọ?” Ma riẹ nọ umuo nọ otọakpọ na u ro thabọ no ọre na họ onọ o nwani kiehọ nọ ma jẹ sae rria jẹ jọ bọbọbọ. Yọ o kawo hrọ hayo rro hrọ họ. O hae jọnọ otọakpọ na o rro vienẹ, egase hydrogen o hai no ofou mai na ha yọ uzuazọ o hae jọ bẹbẹ evaọ okogho-akpọ mai na. U re vevẹ nọ, ohwo jọ ọye “ọ wọ utho-ubienẹ riẹ họ otọ” evaọ oria nọ u fo. Kọ Job ma re jiri? Kọ oma mai ma re jiri? Hayo kọ Jihova Ọghẹnẹ ma re jiri?—Itẹ 3:19; Jerimaya 10:12.
Ono O Wo Iyo Na?
12. Eme onọ nọ o rrọ Job 38:6 na o rẹ lẹliẹ omai roro kpahe?
12 Ọghẹnẹ ọ tẹ jẹ nọ inọ: “Ehru eme a tọ otọhotọ riẹ họ?” Kọ oyena o gbẹ rọ emamọ onọ. Ẹsejọhọ ma riẹ ubiẹme jọ nọ Job ọ riẹ hẹ—ẹgbẹdẹ. Ibuobu mai e riẹ nọ ogaga ẹgbẹdẹ nọ u bi no ọre na ze u kru otọakpọ na daji, a tọ otọhotọ riẹ họ, wọhọ odẹme. Ghele na, kọ ono o wo otoriẹ ẹgbẹdẹ vọvọ?
13, 14. (a) Eme a rẹ rọwo hrọ kpahe ẹgbẹdẹ? (b) Ẹvẹ ma rẹ j’owọ kẹ uyero nọ Job 38:6 u fielo họ na?
13 Obe jọ nọ a kporo kẹle na nọ u wo uzoẹme na The Universe Explained (A Dhesẹ Ehrugbakpọ Na) o rọwo nnọ ‘ẹgbẹdẹ yọ ẹgba emama nọ a be mae ta kpahe, ghele na o rọ ẹgba nọ ọ mae bẹ ẹriẹ.’ O te fibae nọ: “O wọhọ nọ ẹgba ẹgbẹdẹ o re mu dhẹ idedeghe na vrẹ gheghe, ababọ oware ovo nọ o be wọe. Rekọ, kẹle na, ekiotọ izi-emama a muhọ ẹta no nnọ ẹgbẹdẹ ọ sae jọ ofou nọ ekwakwa esese buobu e rọ eva dhẹ . . . Rekọ uvumọ ohwo ọ rẹ sae tae gbiae he sọ ekwakwa esese itieye na e riẹ.” Dai roro oware nọ oyena u dhesẹ.
14 Otokiẹ-eriariẹ o nyaharo te ikpe 3,000 no anwẹnọ Jihova ọ rọ nọ Job onọ oyena. Ghele na, mai hayo ewena otokiẹ izi-emama a rẹ sai dhesẹ ẹgbẹdẹ nọ o kru otọakpọ mai na fihọ oria riẹ na ha, nwanọ oria nọ u fo nọ o rẹ jọ re ma sae reawere uzuazọ evaọ etenẹ. (Job 26:7; Aizaya 45:18) Orọnikọ onana u dhesẹ nọ mai kpobi ma rẹ nyai ru uwuhrẹ ukokodo kpahe igbunu ẹgbẹdẹ hẹ. Ukpoye, ẹrotọvi abọ ọnana ọrọ iruo igbunu Ọghẹnẹ u re kpomahọ oghẹrẹ ẹro nọ ma re ro rri rie. Kọ urirẹ areghẹ gbe eriariẹ riẹ u kru owhẹ dikihẹ, kọ whọ ruẹ oware nọ u je fo re ma wuhrẹ viere kpahe oreva riẹ?
15-17. (a) Eme Job 38:8-11 o tẹrovi, kọ didi enọ u su kpohọ? (b) Eme a rẹ rọwo hrọ kpahe eriariẹ kpahe abade na gbe ẹghale rai evaọ akpọ na soso?
15 Ọnọma na ọ ruabọhọ enọ riẹ: “Kọ ono ọ sae whaha abade na okenọ o je muhọ? Nọ mẹ rehọ igho ru ewu riẹ, jẹ rehọ ebi ologbo ru ogbọmọ kẹe? mẹ tẹ jẹ rọ uwhru ro mu kẹe, me te je fi okaethẹ gbe ethẹ họ iẹe, ta nọ, ‘Etenẹ whọ rẹ nya muẹ, whọ rẹ vrẹ etenẹ hẹ, jẹruọ eva etenẹ ẹkporo ogigidi ra ọ jẹ fọ’?”—Job 38:8-11.
16 Iwhru nọ a fihọ kẹ abade na i kpomahọ akpọ na soso, abade na, gbe ẹkporo na. Ẹvẹ ohwo-akpọ o muẹrohọ je wuhrẹ kpahe enana te no? Ikpe idu buobu—yọ mae ga kọ evaọ ikpe-udhusoi nọ e vrẹ na. Whọ rẹ sai roro nọ eware kpobi nọ i fo ẹriẹ a riẹ rai no. Ghele na, evaọ ukpe 2001 nana, otẹrọnọ whọ roma kpotọ kiẹ uzoẹme oyena riwi evaọ evu-ebe ilogbo hayo ẹkwoma ẹgba ekiakiẹ ologbo ọrọ Itanẹte na re whọ ruẹ eme ekpokpọ nọ a ta kpahe iẹe, eme whọ te ruẹ?
17 Evaọ obe jọ nọ ahwo a fievahọ gaga, whọ rẹ sae ruẹ eva-efa nana: “U kri no nọ akpọ na gbe etọ abade nọ e ghale fihọ ẹkuẹko gbe etọ nọ e rọ oghẹrẹ sa-sa e rọ rrọ ẹbẹbẹ igbunu kẹ ekiakiẹ uwuhrẹ otokiẹ-eriariẹ.” Nọ o ta onana no, ofeme-ulogbo nọ ma nwane wariẹ eme riẹ no na o tẹ kẹ oghẹrẹ ẹjiroro ene jọ rekọ o tẹ ta nnọ enana e rọ “usu omu-rọwo buobu nọ e r’otọ.” Wọhọ epanọ whọ sae riẹ, omu-rọwo “yọ ẹme nọ a dhesẹ vevẹ nọ a re fievahọ riẹriẹriẹ hẹ.”
18. Didi ekuhọ Job 38:8-11 o su owhẹ kpohọ?
18 Kọ oyena u gbe dhesẹ epanọ onọ nọ ma jọ Job 38:8-11 se na u wuzou te? Evaọ uzẹme, orọnikọ mai a rẹ rọ oruaro kẹ hẹ evaọ ọruẹrẹfihọ abọ sa-sa okogho-akpọ mai na. Orọnikọ mai họ enọ e ma ọvẹre na ha re ẹgba riẹ o fiobọhọ wha ẹkporo fihọ abade na nọ o rọ obufihọ kẹ okegbe mai gbe omai. Whọ riẹ ohwo nọ o ru rie, Ọnọ O Re Ru eware igbunu na.—Olezi 33:7; 89:9; Itẹ 8:29; Iruẹru 4:24; Eviavia 14:7.
Kẹ Jihova Ọghọ nọ O Fo
19. Didi imuẹro emama eme ọketa nọ e rọ Job 38:12-14 e kpọ iroro mai kpohọ?
19 A rẹ sae kẹ ahwo-akpọ orro ọ ẹdhẹ-kurẹriẹ otọakpọ na ha, onọ a jọ Job 38:12-14 fodẹ na. Ẹdhẹ-kurẹriẹ ọnana ọ rẹ lẹliẹ oke ke, avọ erru igbunu ẹsikpobi. Nọ ọre na ọ be va ze na, eware nọ e wariẹ omai họ i ve muhọ evẹ viere, wọhọ ọviẹẹ nọ a fihọ ukolo nọ ukolo na o ma ruẹrẹhọ. Ma tẹ dina tẹrovi edhadhẹ otọakpọ na, u re gb’omai unu inọ akpọ na ọ be dhẹ kurẹriẹ ga hrọ họ, nọ o rẹ sae wha okpẹtu ze, wọhọ epanọ ma rẹ sai vuhumu lọlọhọ na. Yọ orọnikọ o be nwane dhẹ-kurẹriẹ kpẹlẹ hrọ họ re ẹdẹ gbe aso i theri viere, re e wha ẹroro gbe ekpahe egaga ze nọ u re ru uzuazọ ohwo-akpọ jọ bẹbẹ. Evaọ uzẹme, ma rẹ wereva nnọ Ọghẹnẹ, orọnikọ ẹko ahwo-akpọ jọ họ, ọye o fi umuo ẹdhẹ-kurẹriẹ na họ.—Olezi 148:1-5.
20. Ẹvẹ whọ rẹ k’iyo kẹ enọ nọ a nọ eva Job 38:16, 18 na?
20 Whaọ, dae rehọ iẹe nọ Ọghẹnẹ ọ nọ owhẹ enọ efa enana: “Kọ whọ nya ruọ eva eyeriame abade ẹdẹ jọ, hayo kọ whọ jọ eva edidi nya no?” Makọ ọkiotọ abade dede ọ rẹ sae k’iyo eyena gbagba ha! “Who ri epanọ akpọ na ọ kẹre otọ te mu no? Tae via, whọ tẹ riẹ enana kpobi.” (Job 38:16, 18) Kọ who weze kpohọ eria kpobi evaọ otọakpọ na no, hayo abọ buobu rai? Bro ikpe who re ro wuhrẹ kpahe eria iwowoma gbe igbunu otọakpọ na? Ẹvẹ ikpe eyena e rẹ were oma te!
21. (a) Didi eriwo otọkiẹ-eriariẹ e rẹ sae roma via no enọ nọ e rọ Job 38:19 na ze? (b) Eme imuẹro kpahe elo na e rẹ w’omai ru?
21 Je rri enọ ididi nọ e rọ Job 38:19 na: “Edhere nọ a re ro kpohọ oria elo ọ rọ, jegbọ diẹse họ oria nọ ebi ọ rẹ ria?” Ẹsejọhọ whọ riẹ inọ evaọ etoke krẹkri ahwo a jẹ eriwo na rehọ inọ elo ọ rẹ dhẹ wọhọ ẹkporo, wọhọ ẹvohẹ nọ ọ rẹ jọ owẹ. Kẹsena evaọ 1905, Albert Einstein ọ tẹ te ta nọ elo ọ wọhọ uko hayo ehẹhẹ-eware ẹroro. Kọ oyena u ku ẹme na họ? Whaọ, ofeme-ulogbo ọgbọna jọ o nọ inọ: “Kọ elo yọ ẹkporo manikọ ehẹhẹ-eware?” O tẹ kuyo nọ: “O wọhọ nọ, [elo] ọ rẹ sae jọ ivẹ na ha keme ekwakwa ivẹ na [ẹkporo gbe ehẹhẹ-eware] e hẹrioma no ohwohwo gaga. Uyo nọ o mae gba họ elo ọ rọ ẹkporo hayo ehẹhẹ-eware he.” Ghele na, elo ọre na o gbe bi ru oma mai roro (evaọ oghẹrẹ jọ), dede nọ ohwo ọvo ọ rẹ sae fotọ iruo Ọghẹnẹ gbagba evaọ abọ nana ha. Ma be reawere emuore gbe ofou-ẹwẹ nọ e be roma via nọ elo ọ be lẹliẹ ekakọ rro na. Ma rẹ sai s’obe, ruẹ ovao iyoyou mai, rri ekiedi ọre na, gbe eware efa buobu. Nọ ma bi ru ere na, kọ ma gbe jiri iruo igbunu Ọghẹnẹ?—Olezi 104:1, 2; 145:5; Aizaya 45:7; Jerimaya 31:35.
22. Didi owọ Devidi anwae ọ jẹ kpahe iruo igbunu Ọghẹnẹ?
22 Kọ ẹjiroro eroro kpahe iruo igbunu Jihova nana họ re u kpomahọ omai gheghe, wọhọ ẹsenọ idudu eware na kpobi e tehe omai enu di? Vievie. Ọso-ilezi anwae na ọ rọwo ẹbẹbẹ ọrọ ewo otoriẹ gbe ẹkpahefihọ iruo Ọghẹnẹ kpobi. Devidi o kere nọ: “Iruo ibuobu ra nọ who ru, O Ọnowo ỌGHẸNẸ mẹ, iruo igbenu who ru . . . Re mẹ sae tae dhesẹ ai, rekọ i bu vi ekele.” (Olezi 40:5) Ghele na, orọnikọ ọ be ta nọ ọ rẹ te fọ tou kpahe iruo ilogbo enana ha. Devidi o dhesẹ onana via ẹkwoma ọtamuo riẹ nọ o dhesẹ evaọ Olezi 9:1 inọ: “Mẹ rẹ rehọ eva mẹ kpobi yere ỌNOWO; mẹ vẹ jẹ ta iruo urirẹ ra kpobi.”
23. Didi owọ whọ be jẹ kpahe iruo igbunu Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ amọfa?
23 Kọ ma gbẹ j’owọ epọvo na re? Kọ iroro igbunu mai kpahe iruo ilogbo Ọghẹnẹ e gbẹ w’omai re ma ta kpahe iẹe, kpahe eware nọ o ru no, gbe eware nọ o ti gbe ru? Uyo na u re vevẹ—joma “dhesẹ oruaro riẹ via kẹ erẹwho akpọ na, jegbe iruo urirẹ riẹ eva udevie ahwo na.” (Olezi 96:3-5) Ẹhẹ, ma rẹ sai dhesẹ ovuhumuo omarokpotọ mai rọkẹ iruo igbunu Ọghẹnẹ ẹkwoma ẹghale eware nọ ma wuhrẹ kpahe iẹe no kugbe amọfa. O tẹ make rọnọ evaọ okegbe-ahwo nọ a rọwo Ọnọma ha a jọ whẹro, eme iwoma mai nọ e rẹ kẹ otoriẹ e rẹ sai rovie aro rai re a vuhu Ọghẹnẹ mu. Rro vi ere, o sae wọ ae re a gwọlọ wuhrẹ kpahe jẹ gọ ọnọ “ọ ma eware na kpobi,” Ọnọ O Re Ru iruo igbunu na, Jihova.—Eviavia 4:11.
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
• Didi uduotahawọ nọ a kere fihọ Job 37:14 o rẹ lẹliẹ owhẹ roro kpahe iruo Ọghẹnẹ?
• Eware jọ vẹ a fielo họ evaọ Job uzou avọ 37 gbe ọrọ avọ 38 nọ otọkiẹ-eriariẹ o sai ruvẹ gbagba ha?
• Ẹvẹ who roro kpahe iruo igbunu Ọghẹnẹ, kọ eme o rẹ w’owhẹ ru?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 13]
Ono o bru abade na dhe, je ru ei nya mu oria riẹ?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 13]
Ono o weze kpohọ eria erru kpobi nọ e rọ evaọ otọakpọ mai na, nọ Ọghẹnẹ ọ ma na?