Emama I Bi Whowho Oruaro Ọghẹnẹ!
“Ihru e ta oruaro Ọghẹnẹ via; ivu ihru i dhesẹ iruo abọ riẹ.”—Olezi 19:1.
1, 2. (a) Fikieme ahwo-akpọ a gbẹ sae rọ rehọ ibiaro ruẹ oruaro Ọghẹnẹ hẹ? (b) Ẹvẹ ekpako 24 na a rọ rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ?
“WHỌ rẹ sae ruẹ ovao mẹ hẹ; keme ohwo ọvo ọ rẹ sae ruẹ omẹ no re ọ zọ họ.” (Ọnyano 33:20) Ere Jihova ọ vẹvẹ Mosis unu. Fikinọ ahwo-akpọ yọ uwo sebaẹgba gheghe, a rẹ sae rọ ovao dhe oruaro Ọghẹnẹ hẹ. Rekọ, evaọ eruẹaruẹ, a kẹ Jọn ukọ na eriwo igbunu ọrọ Jihova evaọ akaba-uvie oruaro Riẹ.—Eviavia 4:1-3.
2 Wo ohẹriẹ no ahwo-akpọ, emama ẹzi omarokpotọ a rẹ sai rri Jihova ovao. Usu rai họ “udhe ekpako gbe ekpako ene” nọ Jọn ọ ruẹ evaọ eruaruẹ obọ odhiwu na, enọ i dikihẹ kẹ 144,000 na. (Eviavia 4:4; 14:1-3) Eme a ru nọ a ruẹ oruaro Ọghẹnẹ? Wọhọ epanọ Eviavia 4:11 o ta, a whowho nọ: “Who teri, eyo Ọnowo nọ o re mie oro gbe adhẹẹ gbe ogaga, keme whẹ ọ ma eware na kpobi, jegbe fiki awere ra a rọ rọ, a rọ mae na.”
Oware nọ “A Gbe Wo Unoma Ha”
3, 4. (a) Fikieme o gbẹ rọ wọso otokiẹ-eriariẹ hẹ re a rọwo nnọ Ọghẹnẹ ọ rrọ uzuazọ? (b) Evaọ ẹsejọ, eme ọ rẹ lẹliẹ ahwo jọ vro nnọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ?
3 Kọ oma o be wọ owhẹ rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ? Ahwo-akpọ gbidi gbidi a bi ru ere he, ejọ e be tubẹ vro dede inọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. Wọhọ oriruo, ọkiotọ ehrugbakpọ jọ o kere nọ: “Kọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ ma ekwakwa obọ ehru na kẹ erere mai? . . . Kiyọ ọ riẹ ru. Rekọ mẹ rehọ e riẹ fihọ eme eviẹhọ gheghe inọ Ọghẹnẹ o wo isiuru kpahe ahwo-akpọ. . . . O vọ omẹ eva ha re a ta nọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ ma ekwakwa obọ ehru na.”
4 Otọkiẹ-eriariẹ u wo ọnyaba—eware nọ ahwo-akpọ a rẹ sae ruẹ je wuhrẹ ọvo a rẹ sae kiẹ kpahe. Rọ kpahe eware nọ a rẹ sae ruẹ hẹ, epanọ a roro ọvo a rẹ sae ta. Nọ o rọnọ ‘Ọghẹnẹ yọ ẹzi’ na, a rẹ sae rehọ otokiẹ-eriariẹ kiẹe riwi hi. (Jọn 4:24) Fikiere o rrọ oheri re a nwane ta nnọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ fikinọ a re jọ otokiẹ-eriariẹ kiẹ ku ei hi. Ọkiotọ-eriariẹ na, Vincent Wigglesworth ọrọ Cambridge University, ọ ta nọ iruẹru otokiẹ-eriariẹ yọ “oghẹrẹ orọwọ jọ.” Evaọ oghẹrẹ vẹ? “Iruẹru otokiẹ-eriariẹ e roma hwa orọwọ ogaga inọ ekwakwa nọ e rrọ ehrugbakpọ na i bi lele ‘izi ekwakwa ehrugbakpọ.’ ” Fikiere ohwo ọ tẹ siọ orọwọ nọ a re fi họ Ọghẹnẹ, kọ ogbẹrọnọ ọ be siọ orọwọ jọ yọ ghele na o fi orọwọ họ oware ofa? Evaọ ẹsejọ, nọ ohwo ọ tẹ be vro nnọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ yọ ọ be vro uzẹme na gheghe. Ọso-ilezi na o kere nọ: ‘Ohwo omuomu avọ eheri riẹ ọ rẹ gwọlọ Ọghẹnẹ hẹ; iroro eva riẹ kpobi họ: “Ọghẹnẹ ọ rọ họ.” ’—Olezi 10:4.
5. Fikieme ohwo nọ ọ rọwo ẹria Ọghẹnẹ hẹ o gbe ro wo unoma ha?
5 Dede na, re a rọwo Ọghẹnẹ orọnikọ oware nọ o kare iroro ho, keme imuẹro buobu e riẹ nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ. (Ahwo Hibru 11:1) Ọkiotọ ehrugbakpọ na, Allan Sandage, ọ ta nọ: “Rọ kẹ omẹ, o rrọ bẹbẹ re o jọ nọ ọruẹrẹfihotọ ọkpakpatiẹ [nọ ọ rrọ ehrugbakpọ] na o mu nyaze. O rrọ iroro re a ta nnọ oware jọ u koko i rai họ. Rọ kẹ omẹ, mẹ rẹ sai dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ, rekọ mẹ rọwo inọ ọye ọ ma eware nọ e rrọ akpọ na, ọye o ru nọ eware e jẹ rrọ.” Pọl ukọ na ọ ta kẹ Ileleikristi evaọ Rom inọ “eware [Ọghẹnẹ] nọ a te ruẹ no emuhọ akpọ na ze he a be rue rẹ ai vevẹ enẹna, a tẹ rehọ eware nọ ọ ma na bi ro riwi ai muẹ, ogaga irurẹ Ọghẹnẹ; fikiere a gbe wo unoma ha.” (Ahwo Rom 1:20) No anwọ ‘oke emama akpọ na’ ze—maero anwọ okenọ a rọ ma ahwo-akpọ nọ i wo areghẹ na, enọ e rẹ sae ruẹ nnọ Ọghẹnẹ ọ rrọ—u dhesẹ oma via no inọ Ọnọma ọnọ o wo ogaga ulogbo ọ rrọ, Ọghẹnẹ nọ o fo ọnọ a rẹ gọ. Fikiere enọ i vuhu oruaro Ọghẹnẹ mu hu a wo unoma ha. Rekọ, didi imuẹro emama i bi dhesẹ via?
Ehrugbakpọ na O Bi Whowho Oruaro Ọghẹnẹ
6, 7. (a) Ẹvẹ idhiwu na i bi ro whowho oruaro Ọghẹnẹ? (b) Fikieme idhiwu i ro vi “uru rai” ruọ akpọ kpobi?
6 Olezi 19:1 o kuyo na ta nọ: “Ihru e ta oruaro Ọghẹnẹ via; ivu ihru i dhesẹ iruo abọ riẹ.” Devidi o vuhumu inọ isi gbe ekwakwa ihru efa nọ i bi lo no “ihru” hayo idedeghe ze na, e be kẹ imuẹro nọ a rẹ sae vro ho inọ Ọghẹnẹ oruaro ọ rrọ. Ọ ta haro nọ: “No ẹdẹ te ẹdẹ ọ rọ ẹme ẹta, no aso te aso i bi dhesẹ ẹriẹ.” (Olezi 19:2) Tuvo taso, idhiwu i bi dhesẹ areghẹ gbe ogaga emama Ọghẹnẹ via. O wọhọ ẹsenọ eme nọ a bi ro jiri Ọghẹnẹ i bi ‘do’ no idhiwu na tha.
7 Dede na, o gwọlọ orimuo re a vuhu edo ujiro nana mu. A wo “ẹvẹrẹ ọvo, hayo ẹrọwo-unu [hu]; a re yo ẹme rai hi.” Ghele na, isẹri nọ emama nana nọ i wo unu hu na e be kẹ i wo ẹgba gaga. “Uru rai o nya akpọ na kpobi duwuvi; jegbe ẹme rai duwu oka avọ oka akpọ na.” (Olezi 19:3, 4) O wọhọ ẹsenọ idhiwu i vi “uru rai” ruọ akpọ re a ruẹ nnọ eme ujiro imimẹ rai i te ubiozọ otọakpọ na kpobi.
8, 9. Eware igbunu jọ vẹ kpahe ọre na whọ rẹ sae fodẹ?
8 Devidi o te je dhesẹ igbunu efa erọ emama Jihova: “Eva [idedeghe na] ọ jọ ruẹrẹ fihọ kẹ ọre nọ ọ rẹ vatha rọ ọva nọ o bi no uwou riẹ tha, yọ ọ ghọghọ [wọhọ ọgba] nọ ọ te nyavrẹ. Ọ rẹ wọ no oka ehru jọ tha, ọ vẹ jẹ nya ere iduwu ọnyaba riẹ ọdekọ; oware ovuovo nọ ẹroro riẹ o re muẹ hẹ ọ rọ họ.”—Olezi 19:4-6.
9 A tẹ rehọ ọre na wawo isi efa, o tulo ho. Ghele na, ọre na yọ esi ogbunu, ọ rro gaga vi ikogho-akpọ nọ i bi ghelie wariẹe họ na. Obe jọ o ta nọ ekwakwa nọ i ru ọre na e gbẹdẹ te “etọno ima-odu ivẹ akwa ima-odu akwa ima-odu” (who te kere 2 no, who ve kere iziro 27 lele iei)—koyehọ abọ 99.9 evaọ udhusoi ọrọ ẹgbẹdẹ ikogho-akpọ gbe isi nọ e wariẹ ọre na họ! Ẹgba nọ ọre na o bi ro si otọakpọ na rehọ o be lẹliẹ otọakpọ na dhẹ wariẹ ọre na họ eva oria nọ u thabọ te ikilomita ima 150 ro no ọre na ababọ eghelie nọ o re ghelie siọ ọre na ba hayo kẹle ọre na hrọ. A tẹ ghale ẹgba ọre na kpohọ ẹko ima-odu, ubro abọ ọvo jọ ọvo o bi te otọakpọ na, rekọ ẹgba yena o te epanọ o bi ro ru uzuazọ nyaharo evaọ otọakpọ.
10. (a) Ẹvẹ ọre na ọ rẹ rọ rueva “uwou” riẹ je no eva riẹ ze? (b) Ẹvẹ ọ rẹ rọ dhẹ wọhọ “ọgba”?
10 Ọso-ilezi na ọ rehọ edhere ẹwoho t’ẹme kpahe ọre na, dhesẹ iẹe wọhọ “ọgba” nọ ọ rẹ nya no ofẹ jọ kpohọ ofẹ ọdekọ idedeghe na evaọ uvo ọ vẹ ruọ “uwou” riẹ serihọ evaọ aso. Nọ esi ologbo yena o te bi kiediwi, ma tẹ be jọ otọakpọ obonẹ rue riẹ, o rẹ wọhọ ẹsenọ ọ be ruọ “uwou riẹ,” epaọ ẹsenọ ọ be nyai serihọ. Evaọ ohiohiẹ, o rẹ wọhọ ẹsenọ ọ be va lahwe, bi lo nwranwranwra wọhọ “ọva nọ o bi no uwou riẹ tha.” Wọhọ othuru-igodẹ, Devidi ọ riẹ epanọ ekpahe e rẹ ga te evaọ aso. (Emuhọ 31:40) Ọ kareghẹhọ epanọ elo ọre na ọ rẹ sasa iẹe avọ itẹwọ na oma. U re vevẹ, “erẹ” nọ ọre na ọ nya no ovatha-ọre kpohọ ukiediwo-ọre na u ru oma lọhọ iẹe he, rekọ ọ wọhọ “ọgba,” nọ ọ ruẹrẹ oma kpahe re ọ wariẹ erẹ na.
Isi Ibadidi na gbe Eko-Isi
11, 12. (a) Fikieme u je fo inọ Ebaibol na e rehọ unu isi na dhesẹ uwẹkpẹ abade? (b) Ẹvẹ ehrugbakpọ na ọ rro te?
11 Ababọ ughẹgbe nọ a re ro rri ugbothabọ, Devidi ọ sae ruẹ isi idu jọ ọvo. Dede na, wọhọ epanọ ekiakiẹ jọ nọ a ru kẹle na u dhesẹ, unu isi nọ e rrọ idedeghe na nọ a rẹ sae rehọ ughẹgbe nọ a re ro rri ugbothabọ ruẹ i bu te urii idu-ikpe eko ihrẹ—koyehọ who te kere 7 no, who ve kere iziro 22 lele iei! Jihova o dhesẹ nnọ unu isi na ẹkpẹ h’ẹbe okenọ ọ rehọ ae wawo “uwẹkpẹ akotọ abade.”—Emuhọ 22:17.
12 Evaọ ikpe buobu, ekiotọ ehrugbakpọ a muẹrohọ oware nọ a dhesẹ wọhọ “eria nọ emelo ọ rrọ bizi bizi.” Ekiotọ-eriariẹ a ta nnọ “eria emelo” nana yọ ekwakwa jọ evaọ ẹko-isi Milky Way mai na. Evaọ 1924, a tẹ kiẹ via nnọ emelo otiọye nọ ọ mae kẹle omai, nọ a re se Andromeda, yọ ẹko-isi dẹẹ—o rẹ rehọ elo ikpe ima ivẹ re ọ dhẹ tei (elo ọ rẹ dhẹ ikilomita 300,000 evaọ emaharo ọvo)! Ekiotọ-eriariẹ a ta nnọ eko-isi nọ ma wo i bu te ima-idu buobu, yọ ẹko-isi kpobi o wo isi nọ i bu te idu buobu—ejọ i tube wo isi nọ i bu te ima-idu buobu. Ghele na, Jihova ọ riẹ ‘epanọ isi na i bu te, ọ rehọ ọvuọ edẹ rai kẹ ae.’—Olezi 147:4.
13. (a) Eme o gbunu kpahe ekru-isi jọ nọ e rrọ kugbe? (b) Ẹvẹ o rọ rrọ uzẹme inọ ekiotọ-eriariẹ e riẹ “ijaje obọ ihru na” ha?
13 Jihova ọ nọ Job inọ: “Kọ whọ sai thuru egbregbra isi obọ ehru nọ a re se Ọkoko-avemọ (Pleiadis), hayo kọ whọ sae ra ifi esi nọ a re se Oriọn?” (Job 38:31) Isi nọ a jọ etenẹ t’ẹme te na yọ ekru-isi jọ nọ e rrọ kugbe nọ i wo oghẹrẹ ona jọ sa. Dede nọ isi na e rẹ sai thabọ no ohwohwo gaga, rọ kẹ omai oria ovona e daji. Fikinọ e rẹ daji ọvuọ oria riẹ, isi na e rrọ “obufihọ kẹ enọ e rẹ dhẹ ekọ-ehru, enọ i re kpohọ ọvẹre, jẹ rrọ obufihọ evaọ evuhu isi.” (The Encyclopedia Americana) Ghele na, uvumọ ohwo ọ riẹ oware nọ u “thuru” isi na kugbe he. Ẹhẹ, ekiotọ-eriariẹ a riẹ uyo onọ nọ a nọ eva Job 38:33 na ha: “Whọ riẹ ijaje obọ ihru na?”
14. Edhere vẹ oria nọ elo o re “notha” o rọ rrọ igbunu?
14 Ekiotọ-eriariẹ a rẹ sae kẹ uyo onọ ofa jọ nọ a nọ Job hu: “Edhere nọ a re ro kpohọ oria nọ elo o re notha ọ rọ?” (Job 38:24) Okere-ebe jọ o se onọ nana nọ a nọ kpahe elo na “onọ nọ u fo otokiẹ-eriariẹ ọgbọna.” Wo ohẹriẹ, egbaeriariẹ Griki jọ a roro nnọ ubiẹro ohwo-akpọ elo o re no tha. Evaọ ọgbọna, ekiotọ-eriariẹ a roro inọ egẹgẹ esese sa-sa i ru elo via. Amọfa a roro no inọ elo ọ rẹ dhẹ wọhọ ẹkporo. Nẹnẹ, ekiotọ-eriariẹ a rọwo inọ elo ọ rẹ roma via wọhọ ẹkporo gbe egẹgẹ. Ghele na, otoriẹ oghẹrẹ nọ elo ọ rrọ gbe oria nọ o re “notha” u thabọ no omai gaga.
15. Wọhọ Devidi, ẹvẹ oma u re ru omai nọ ma te roro kpahe idhiwu na?
15 Ohwo o te roro enana kpobi, oma o rẹ siọ ohwo ba eru wọhọ Devidi ọso-ilezi na ha, ọnọ ọ ta nọ: “Nọ ome ri ihru ra, iruo iziabọ ra; ọvẹre gbe isi e nọ who ro mu; eme ohwo ọ rọ nọ whọ jẹ be kezọ riẹ; gbe ọmọ ohwo no whọ jẹ be sẹro riẹ?”—Olezi 8:3, 4.
Otọakpọ na avọ Emama Riẹ E be Kẹ Jihova Oruaro
16, 17. Ẹvẹ emama nọ e rrọ ‘edidi ame’ i bi ro jiri Jihova?
16 Olezi 148 o fodẹ idhere efa nọ emama i bi ro whowho oruaro Ọghẹnẹ. Owọ avọ 7 u se nọ: “Jiri ỌNOWO no otọ akpọ ze, whai idhere nọ erọ eva abade gbe ididi kpobi.” Ẹhẹ, “ididi” na e vọ avọ eware igbunu nọ i bi dhesẹ areghẹ gbe ogaga Ọghẹnẹ via. Eri ologbo jọ nọ a re se blue whale ọ rẹ sae gbẹdẹ te etọno 120—koyehọ ọ gbẹdẹ te ini ilogbo 30! Ubiudu riẹ ọvo o gbẹdẹ vi ikilogramo 450 yọ u re tunye azẹ nọ ọ gbẹdẹ te ikilogramo 6,400 dhẹ oma riẹ wariẹ! Kọ arao ibadidi abade nana ọ rẹ ya kpẹlẹ kpẹlẹ evaọ ame? Vievie. Ọ rẹ “họrọ no oria ruọ oria evaọ abade,” ere iyẹrẹ jọ ọrọ European Cetacean Bycatch Campaign o ta. Ighẹgbe nọ a ro rri rie i dhesẹ nọ “arao nana jọ ọ ya ugbo nọ u te ikilomita 16,000 evaọ emerae 10.”
17 Eri nọ a re se dolphin, oghẹrẹ riẹ jọ nọ o ru unu siọsiọle wọhọ ololo, ọ rẹ sai kie diwi kpotọ te irula 150, rekọ ọnọ ọ mai diwi kpobi nọ a ruẹ no o diwi kpotọ te irula 1,795! Ẹvẹ erri nana ọ gbẹ sae rọ jọ uzuazọ nọ o te diwi kpotọ te ere? O te bi diwi kpotọ ere, ọ rẹ gbẹ wẹ kiti te epanọ ọ rẹ wẹ hẹ, azẹ riẹ ọ vẹ jẹ ghale fihọ ubiudu, irue, gbe ẹvori riẹ. Ofariẹ, oma riẹ u wo ekwakwa nọ e rẹ rawo ofou-ẹwẹ. Arao nọ a re se elephant seal gbe eri nọ a re se sperm whale a re di kpotọ viere. Emagazini ọ Discover o ta nọ: “Ukpenọ a rẹ wẹ kiti kiti, a rẹ kuvẹ re ẹwẹ kpobi o no irue rai.” A rẹ rawo enwenọ ofou-ẹwẹ nọ a gwọlọ kpobi họ iriẹ oma rai. O rrọ vevẹ, emama nana yọ imuẹro erọ areghẹ Ọghẹnẹ nọ o wo ogaga kpobi na!
18. Ẹvẹ ame abade o bi ro dhesẹ areghẹ Jihova via?
18 Makọ ame abade dede o bi dhesẹ areghẹ Jihova via. Enẹ obe na Scientific American o ta: “No ehru ame abade na rite imita 100 kpohọ obotọ, ogẹgẹ ame kpobi u wo emerae esese nọ e rrọ uzuazọ nọ i bu te idu buobu.” Emama esese nana e wọhọ “owhawho nọ a rẹ ruẹ hẹ” nọ i re ru ofou mai na fo ẹkwoma esino ofou oyoma. Emerae esese nọ e rrọ ehru ame na i re se ofou oyoma nọ ọ rrọ ehru ame na rehọ, i ve si obọ no ofou-ẹwẹ nọ ma bi se rehọ na.
19. Ẹvẹ erae gbe ekpalekpa-ame i bi ro ru oreva Jihova gba?
19 Olezi 148:8 o ta nọ: “Whai erae gbe oso, ọre gbe ekpalekpa-ame gbe ekpahe, gbe ẹkporo gbe ifou ọwhibo nọ i bi ruẹ ujaje riẹ gba!” Ẹhẹ, Jihova ọ be rehọ eware nọ e rrọ uzuazọ họ ru oreva riẹ gba re. Roro kpahe erae. Ikpe buobu nọ e vrẹ, a jẹ hae rehọ erae nọ e rẹ jọ owhawho to inọ ọraha ọvo e be raha. Enẹna ekiotọ a rọwo no inọ erae i re fi obọ họ kẹ okegbe na gaga, si ire nọ e who no hayo nọ i bi whu no, lẹliẹ ibi buobu rro ze, gua emu nọ ekakọ e rẹ re kugbe, je ghine ru re erae nọ e rẹ to ruọ ogẹ e kawo. Ekpalekpa-ame e r’oja re, i re fi ame họ otọ na je ru ei woma kẹ ekakọ, ru ame vọ họ ithẹ, je ruru ekakọ gbe erao no ekpahe egaga.
20. Ẹvẹ igbehru gbe ire e rọ rrọ erere kẹ ahwo-akpọ?
20 Olezi 148:9 o fodẹ “igbehru itho gbe igbuhru kpobi, gbe ibi ire olothi kpobi!” Igbehru eruaro yọ imuẹro ọrọ ogaga ulogbo Jihova. (Olezi 65:6) Rekọ i wo iruo re. Iyẹrẹ jọ nọ i no Institute of Geography evaọ Bern, Switzerland ze, e ta nọ: “Ithẹ ilogbo nọ e rrọ akpọ na i wo ehri rai no igbehru ze. Bu vi abọvo ahwo-akpọ a rẹro so emamọ ame nọ o re kokohọ eva igbehru na . . . ‘Erawo-ame ikpekpehru’ nana i wuzou gaga kẹ ohwo-akpọ.” Makọ ure gheghe dede yọ orro rọ kẹ Ọnọma riẹ. Iyẹrẹ jọ nọ i no United Nations Environment Programme ze e ta nọ ire “i wuzou kẹ ahwo evaọ erẹwho kpobi . . . Efe o re no oma ire buobu ze keme etẹe a rẹ jọ ruẹ ewẹ-ire, ibi-ure, egọmo, gbe eware efa. Evaọ akpọ na soso, ahwo ima-idu ivẹ e rẹro so ire kẹ ẹbẹ-othere.”
21. Dhesẹ epanọ obe-ure gheghe o rọ kẹ imuẹro inọ ohwo jọ ọ ma riẹ.
21 A rẹ ruẹ imuẹro ọrọ ọnọma owareghẹ evaọ ona nọ o ru fihọ ure. Dai roro kpahe obe-ure gheghe. Oware nọ o wọhọ urọba u ruru ehru ẹbe-ure re o seba ẹyafia. A tẹ yẹ urọba na no, oware nọ whọ rẹ ruẹ họ egẹgẹ-uzuazọ nọ i wo chloroplast, oria nọ okakọ na o rẹ jọ gwa emu riẹ. Enana i wo chlorophyll, onọ o rẹ da ẹgba ọre rehọ. Ẹkwoma ona nọ a re se photosynthesis, ebe-ure i ve zihe ruọ “uwou ẹbẹ-othere.” Awọ ure na i re se ame kpohọ ẹbe na. “Ighogho” esese idu buobu (nọ a re se stomata) nọ e rrọ ẹbe na i re rovie je ruru, lẹliẹ ẹbe na se ẹwẹ. Elo ọre ọ rẹ kẹ ẹbe na ẹgba nọ o re ru ame gbe ofou nọ ure na o wẹ rehọ na gua kugbe, o vẹ rehọ ere wo emuore. Okakọ na o vẹ rehọ emuore nọ ọye ọvo o ru rọ ko oma. Dede na, a re yo edo “iruo” nana ha. Ukpenọ o rẹ nua okegbe na, o rẹ rehọ ofou-ẹwẹ nọ ma re se rehọ lahwe!
22, 23. (a) Obọdẹ ona vẹ evra gbe erao jọ a wo? (b) Enọ efa vẹ u fo nọ ma rẹ t’ẹme kpahe?
22 “Erao gbe uthuru kpobi, gbe erao nọ i re siẹ eva otọ kpobi gbe evra nọ e be ra,” ere Olezi 148:10 o ta. Erao gbe evra buobu i re dhesẹ ona igbunu. Ọvra nọ a re se Laysan albatross ọ rẹ sae rra thabọ gaga (evaọ oriruo jọ ọvra nana ọ rra ikilomita 40,000 evaọ edẹ udhone gbe ikpe ọvo). Ọvra nọ a re se warbler ọ rẹ rra no Obọze Ovatha-Ọre America kpohọ Ẹkpẹlobọ Ovatha-Ọre America, be rra evaọ ehru ọvo bu vi euwa 80 ababọ ekiemu. Ekamẹle ọ rẹ rawo ame fihọ ivu-eva riẹ, orọnikọ evaọ ubi-uke riẹ hẹ wọhọ epanọ ma je roro vẹre, onọ o rẹ lẹliẹe nya ugbothabọ ababọ uruame nọ u re kpei. Agbẹta nọ ewena a re ro muẹrohọ erao okenọ a te bi ku ẹjini hayo ekwakwa ekpokpọ na. Gail Cleere, okere-ebe jọ, ọ ta nọ: “Whọ tẹ gwọlọ ku oware nọ u re ruiruo ziezi . . . re u kiehọ okegbe riẹ ziezi, whọ rẹ jọ omama jọ ruẹ emamọ oriruo.”
23 Ẹhẹ, emama i bi ghine whowho oruaro Ọghẹnẹ! No idhiwu nọ isi e vọ na ze rite ekakọ gbe erao, a be rehọ ọvuọ edhere rai wha ujiro se Ọnọma rai. Rekọ, ẹvẹ kpahọ mai ahwo-akpọ? Ẹvẹ ma sai ro ku oma gbe emama jiri Ọghẹnẹ?
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Fikieme enọ e be vro ẹria Ọghẹnẹ a gbe ro wo unoma ha?
• Ẹvẹ isi gbe ekwakwa ehru efa i bi ro jiri Ọghẹnẹ?
• Ẹvẹ ebade gbe erao e be rọ kẹ imuẹro inọ Ọnọma oyoyou ọ rrọ?
• Ẹvẹ erae gbe igbehru e be rọ wha oreva Jihova haro?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]
Ekiotọ eriariẹ a ta inọ unu isi nọ a rẹ sae ruẹ i bu te urii idu-ikpe eko ihrẹ!
[Ọnọ o wo uwoho]
Frank Zullo
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]
Dolphin nọ unu riẹ o rrọ siọsiọle wọhọ ololo
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]
Ekpalekpa-ame
[Ọnọ o wo uwoho]
snowcrystals.net
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]
Laysan albatross ọboba