Jọ Ahwo Kpobi A Whowho Oruaro Jihova
“Wha rehọ oruaro kẹ ỌNOWO. A rehọ oruaro nọ u te odẹ ỌNOWO rọ kẹ e.”—OLEZI 96:7, 8.
1, 2. Eme ọ be kẹ Ọghẹnẹ oruaro, kọ amono a zizie re a ku unu gbe onana?
DEVIDI, ọmọzae Jẹsi, ọ whẹro wọhọ othuru-igodẹ evaọ okogho Bẹtlẹhẹm. A re kele unuẹse nọ ọ kparo rri idadeghe nọ e vọ avọ isi hi evaọ aso nọ ọ fọ rirẹ okenọ ọ jẹ sẹro uthuru ọsẹ riẹ eva okegbe itẹwọ ẹbe ọrọrọ yena nọ ọ jẹ fọfọ na! Ababọ avro, nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọe, ọ kareghẹhọ eware eyena evaọ okenọ o kere jẹ so eme ole urirẹ nọ e rrọ Olezi avọ 19 na: “Ihru e ta oruaro Ọghẹnẹ via; ivu ihru i dhesẹ iruo abọ riẹ. Uru rai o nya akpọ na kpobi duwuvi; jegbe ẹme rai duwu oka avọ oka akpọ na.”—Olezi 19:1, 4.
2 Ababọ ẹme, ẹrọo-unu, hayo edo-uvo, idhiwu urirẹ nọ Jihova ọ ma na i bi dhesẹ oruaro riẹ no ẹdẹ te ẹdẹ, no aso te aso. Emama i bi dhesẹ oruaro Ọghẹnẹ ẹsikpobi, yọ ma rẹ ruẹ nọ ma te oware ovo ho nọ ma te roro kpahe isẹri nọ eware nana nọ i wo unu nọ e be rọ ta ẹme he na i bi se nya “akpọ na kpobi duwuvi” nọ ohwo kpobi ọ rẹ rọ ẹro ruẹ. Dede na, isẹri nọ emama nana nọ i wo unu hu na i bi se ọvo i te he. A zizie ahwo-akpọ ẹrọwọ re a ku unu rai gbe isẹri-ise nana. Ọso-ilezi jọ nọ a fodẹ odẹ riẹ hẹ ọ rehọ eme nana zizie egegagọ ẹrọwọ inọ: “Wha rehọ oruaro kẹ ỌNOWO. A rehọ oruaro nọ u te odẹ ỌNOWO rọ kẹ e.” (Olezi 96:7, 8) Ahwo nọ a rrọ usu okpekpe kugbe Jihova a rehọ evawere jẹ uzizie yena rehọ. Kọ re a rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ, eme o gwọlọ?
3. Fikieme ahwo-akpọ a jẹ rọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ?
3 O gwọlọ vi ẹme-unu gheghe. Emọ Izrẹl evaọ edẹ Aizaya a rehọ igbenu rai kẹ Ọghẹnẹ oruaro, rekọ u no ibuobu rai eva ze he. Jihova ọ rehọ ẹkwoma Aizaya ta nọ: “Ahwo nana a rehọ unu rai si kẹle omẹ a tẹ jẹbe rehọ igbenu rai kẹ omẹ oro, yọ idu rai i theri abọ no omẹ.” (Aizaya 29:13) Ujiro kpobi nọ ahwo yena a kẹ o jọ ufofe. Re u te wo iruo, ujiro u re no udu nọ o vọ avọ uyoyou kẹ Jihova ze hrọ avọ obọdẹ ovuhumuo nọ a re wo kẹ oruaro riẹ nọ u wo ibe he. Jihova ọvo họ Ọnọma. Ọye họ Erumeru na, Okiẹrẹe Ọvuọvo, ọnọ ọ rrọ ehri uyoyou. Ọye họ ehri usiwo mai gbe Osu ehrugbakpọ nọ ahwo kpobi nọ a be rria odhiwu gbe otọakpọ a re yo ẹme kẹ. (Eviavia 4:11; 19:1) Ma tẹ ghinẹ rọwo onana, joma rehọ oruaro kẹe no udu mai ze.
4. Ohrẹ vẹ Jesu ọ kẹ kpahe oghẹrẹ nọ ma re ro jiri Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ ma sae rọ nya lele ohrẹ yena?
4 Jesu Kristi ọ vuẹ omai epanọ ma rẹ rọ rehọ oruaro kẹ Ọghẹnẹ. Ọ ta nọ: “Onana a jẹ kẹ Ọsẹ mẹ oruaro, re wha mọ ibi buobu, re u dhesẹ nọ whai ilele mẹ.” (Jọn 15:8) Ẹvẹ ma rẹ rọ mọ ibi buobu? Orọ ọsosuọ, ẹkwoma ẹwẹ mai kpobi nọ ma rẹ rọ ta “usiuwoma uvie na,” ma vẹ rehọ ere kuomagbe emama kpobi “dhesẹ” ‘ekwakwa Ọghẹnẹ nọ a rẹ ruẹ hẹ’ via. (Matiu 24:14; Ahwo Rom 1:20) Ofariẹ, eva oghẹrẹ utiona mai kpobi ma be rọ rehọ edhere jọ wabọ evaọ eruo ilele ekpokpọ nọ i re fiba ubo ujiro kẹ Jihova Ọghẹnẹ. Orọ avivẹ, ma rẹ bọ ubi nọ ma rehọ ẹkwoma ẹzi ọfuafo na wo jẹ daoma rọ aro kele ekwakwa-aghae Jihova Ọghẹnẹ nọ i wo ibe he. (Ahwo Galesha 5:22, 23; Ahwo Ẹfẹsọs 5:1; Ahwo Kọlọsi 3:10) Fikiere, uruemu ikẹdẹ kẹdẹ mai o vẹ te kẹ Ọghẹnẹ oruaro.
“Nya Akpọ na Kpobi Duwuvi”
5. Dhesẹ epanọ Pọl o ro fi ẹgba họ owha-iruo nọ u te Ileleikristi re a kẹ Ọghẹnẹ oruaro ẹkwoma ẹrọwọ rai nọ a rẹ ta kẹ amọfa kpahe.
5 Evaọ ileta riẹ se ahwo Rom, Pọl o fi ẹgba họ owha-iruo Ileleikristi re a kẹ Ọghẹnẹ oruaro ẹkwoma amọfa nọ a rẹ vuẹ kpahe ẹrọwọ rai. Ugogo uzoẹme ovuẹ obe Ahwo Rom na jọ họ, ahwo nọ a fi ẹrọwọ họ Jesu Kristi ọvo a ti wo usiwo. Evaọ uzou avọ 10 orọ ileta riẹ, Pọl o dhesẹ nọ emotọ Izrẹl erọ oke riẹ a gbẹ jẹ daoma le ẹrẹreokie ẹkwoma Uzi Mosis na nọ a je koko kpakiyọ “Kristi họ ọnyaba uzi na.” Fikiere Pọl ọ tẹ ta nọ: “Otẹrọnọ whọ rehọ igbenu ra ta via nọ Jesu ghinọ Ọnowo, whọ vẹ jẹ jọ eva ra rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ kpare riẹ no iwhuowhu, a re ti siwi owhẹ.” No umuo oke yena vrẹ, “ẹhẹriẹ ọvo [ọ gbẹ] rọ udevie Ju gbe Griki hi; Ọnowo ọvo na họ Ọnowo ahwo kpobi nọ ọ be rehọ ekẹ ibuobu riẹ kẹ ahwo kpobi nọ a [be] fa odẹ riẹ. Keme, ‘kohwo kohwo nọ ọ be fa odẹ Ọnowo a re ti siwi ei.’ ”—Ahwo Rom 10:4, 9-13.
6. Eme Pọl ọ rehọ eme ọ Olezi 19:4 na ro dhesẹ?
6 Kẹsena Pọl ọ tẹ nọ gbagba inọ: “Kẹvẹ ahwo a re ti ro se odẹ ohwo nọ a re rọwo ho? Jegbe ẹvẹ a rẹ te rọ rọwo ohwo nọ a ti yo usi riẹ hẹ? Ẹvẹ a re ro yo ababọ ọtusiuwoma?” (Ahwo Rom 10:14) Pọl ọ ta kpahe emọ Izrẹl nọ: “Ai kpobi a [yoẹme kẹ] usiuwoma na ha.” Fikieme emọ Izrẹl a rọ kare ẹmeoyo? Fikinọ a kare ẹrọwọ a gbẹ rọ kezọ họ orọnikọ fikinọ a vuẹ rai hi hi. Pọl o dhesẹ onana ẹkwoma eme ọ Olezi 19:4 nọ ọ wariẹ jẹ rọ tẹme kpahe iruo usiuwoma ota Ileleikristi na, orọnikọ ro kie kpahe isẹri-ise emama nọ i wo unu nọ e rẹ rọ ta ẹme he he. Ọ ta nọ: “Ẹ-hẹ, a yo hrọ; keme ‘Uru rai o nya akpọ na kpobi duwuvi jegbe eme rai duwu oka avọ oka akpọ na.’ ” (Ahwo Rom 10:16, 18) Ẹhẹ, nwane wọhọ epanọ emama nọ i wo unu hu e be kẹ Jihova oruaro na, ere ọvona Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a whowho emamọ usi esiwo na evaọ oria kpobi jẹ rehọ ere jiri Ọghẹnẹ “nya akpọ na kpobi duwuvi.” Evaọ ileta riẹ ro se Ahwo Kọlọsi, Pọl o dhesẹ epanọ emamọ usi na o kẹre te no re. Ọ ta nọ a whowho emamọ usi na kẹ enọ “a ma kpobi evaọ akpọ na” no.—Ahwo Kọlọsi 1:23.
Isisẹri Ajọwha
7. Wọhọ epanọ Jesu ọ tae, owha-iruo vẹ Ileleikristi a wo?
7 O wọhọ nọ ole ikpe 27 nọ Jesu Kristi o whu no Pọl o ro kere ileta riẹ na se Ahwo Kọlọsi. Kọ ẹvẹ iruo usiuwoma ota na e sae rọ kẹre te ugbo obọ Kọlọsi evaọ omoke okpẹkpẹ utioye na? O jọ ere keme Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a wo ajọwha yọ Jihova ọ ghale ọwhọ rai. Jesu ọ ta no vẹre inọ ilele riẹ a te jọ eta-usiuwoma ajọwha eva okenọ ọ ta nọ: “Usiuwoma na a rẹ te kake vuẹ erẹwho kpobi tao.” (Mak 13:10) Jesu o fi ujaje nọ o rrọ awọ urere ikere Usiuwoma Matiu na ba eruẹaruẹ yena, anọ: “Fikiere wha wuhrẹ ahwo erẹwho kpobi, wha họ ae ame evaọ odẹ Ọsẹ, gbe Ọmọ gbe Ẹzi Ẹri, wha wuhrẹ ai, re a ru eware kpobi nọ mẹ vuẹ owhai.” (Matiu 28:19, 20) Omoke kakao nọ Jesu o tovrẹ kpohọ odhiwu no, ilele riẹ a te mu eme eyena họ erugba.
8, 9. Wọhọ epanọ o rrọ obe Iruẹru na, oghẹrẹ vẹ Ileleikristi a jowọ kẹ ujaje Jesu?
8 Nọ a ku ẹzi ọfuafo na ku ai no eva Pẹntikọst 33 C.E., oware ọsosuọ nọ ilele omaurokpotọ Jesu a ru họ, a ruọ otafe kpohọ usiuwoma ota, be vuẹ ogbotu nọ ọ jọ Jerusalẹm “iruo ogaga nọ Ọghẹnẹ [o] ru.” Usiuwoma ota rai u wo ẹgba gaga te epanọ ‘oware wọhọ idu ahwo esa’ a rọ họ ame. Ilele na a tẹ ruabọhọ ajọwha nọ a je ro jiri Ọghẹnẹ evaọ ẹgbede, onọ o wha emamọ iyẹrẹ ze.—Iruẹru 2:4, 11, 41, 46, 47.
9 O raha oke he, isu egagọ na a te yo kpahe iruẹru Ileleikristi yena. Fikinọ aruọwha Pita avọ Jọn u dhe rai ọvẹ, a tẹ whaha ikọ ivẹ na inọ a siọ usiuwoma ota ba. Ikọ na a tẹ kuyo nọ: “Ma rẹ sae siọ oware nọ ma ruẹ je yo ba ẹta ha.” Nọ a kpokpa họ ai obọ je si obọ no ai no, Pita avọ Jọn a te zihe bru inievo rai, aikpobi a te ku oma gbe lẹ se Jihova. A gbaudu yare Jihova nọ: “Ru kẹ idibo ra re a wo aruọwha nọ a rẹ rọ ta ẹme ra.”—Iruẹru 4:13, 20, 29.
10. Ukpokpoma vẹ o jẹ roma via, kọ didi owọ Ileleikristi uzẹme a jẹ?
10 Olẹ yena o rọwo kugbe oreva Jihova, wọhọ epanọ u dhesẹ oma via evaọ omoke nọ u lele i rie. A mu ikọ na, ẹnjẹle ọ tẹ rehọ edhere igbunu si ai no uwou-odi. Ẹnjẹle na ọ vuẹ rai nọ: “Wha nya re wha dikihẹ eva uwou egagọ-ode na re wha ta eme uzuazọ nana kpobi kẹ ahwo na.” (Iruẹru 5:18-20) Fiki ẹmeoyo ikọ na, Jihova ọ tẹ jẹ ghale ai ẹsikpobi. Fikiere, “kẹdẹ kẹdẹ a jẹ jọ eva uwou egagọ-ode gbe obọ uwou seri uwuhrẹ Jesu Kristi họ họ.” (Iruẹru 5:42) U re vevẹ, ukpokpoma ogaga o sae whaha ilele Jesu vievie he re a siọ oruaro Ọghẹnẹ ba ewhowho evaọ ẹgbede.
11. Uruemu vẹ Ileleikristi ọsosuọ a dhesẹ kpahe iruo usiuwoma ota na?
11 U kri hi a te mu Stivin jẹ rehọ itho fi ei kpe. Ukpokpoma ulogbo u te du lahwe evaọ Jerusalẹm fiki uwhu riẹ, o tẹ gba ilele na kpobi họ nọ a rọ vaha abọ no ẹkwotọ na ajokpaọ ikọ na ọvo. Kọ ukpokpoma na u whrehe i rai udu? Vievie. Ma se nọ: “Enọ e vaha abọ na, koria koria a kpohọ jẹ vuẹ ovuẹ ẹme na.” (Iruẹru 8:1, 4) Ọwhọ yena nọ a je ro whowho oruaro Ọghẹnẹ na u je dhesẹ oma via ẹsikpobi. Evaọ Iruẹru uzou avọ 9, ma se inọ okenọ ohwo Farisi na, Sọl ọrọ obọ Tasọs, ọ jẹ nyai kpokpo ilele Jesu nọ e rrọ obọ Damaskọs o te tu aro nọ ọ ruẹ Jesu evaọ eruẹaruẹ. Evaọ Damaskọs, Ananias ọ tẹ rehọ edhere igbunu rovie aro Sọl nọ o tu. Eme họ oware ọsosuọ nọ Sọl—ọnọ a te riẹ uwhremu na wọhọ Pọl ukọ na—o ru? Okerefihotọ na ọ ta nọ: ‘Ọ tẹ nwane no umuo oke oyena mu odẹ Jesu họ eworo via evaọ uwou-egagọ, nnọ, “Ọ yehọ Ọmọ Ọghẹnẹ na.” ’—Iruẹru 9:20.
Ahwo Kpobi A Wabọ Evaọ Usiuwoma Ota Na
12, 13. (a) Wọhọ epanọ igbiku e tae, eme a riẹ ziezi kpahe ukoko Ileleikristi ọsosuọ? (b) Ẹvẹ obe Iruẹru gbe eme ọ Pọl e rọ rọwo kugbe eme nọ igbiku e tae?
12 A jọ oria kpobi riẹ inọ ahwo nọ a jọ ukoko Ileleikristi ọsosuọ na kpobi a wabọ evaọ iruo usiuwoma ota na. Philip Schaff o kere kpahe Ileleikristi oke yena nọ: “Ukoko kpobi o jọ utu enyukọ usiuwoma na, yọ Oleleikristi nọ ọ rọwo kpobi ọ jọ ọnyukọ usiuwoma na.” (History of the Christian Church) W. S. Williams ọ ta nọ: “Ahwo kpobi a riẹ inọ Ileleikristi kpobi evaọ Ichọche ikpe udhusoi ọsosuọ na, maero kọ enọ i wo ekẹ [ekẹ ẹzi na] a ta usiuwoma na.” (Obe na The Glorious Ministry of the Laity ) Ọ tẹ jẹ ta avọ udu nọ: “O jọ ẹjiroro Jesu Kristi nọ usiuwoma ota na o jọ obọdẹ uvẹ nọ utu ahwo jọ ọvo a re wo ho evaọ odibọgba na.” Makọ Celsus, ọwegrẹ Egaga-Ileleikristi oke anwae na, o kere nọ: “Ahwo nọ a re zue ilulu-elọlọhọ, itu nọ i re ru eviẹ, enọ e rẹ rehọ eviẹ-arao ruiruo, te ahwo gheghe nọ a riẹ obe vievie he, a jọ eta-usiuwoma ajọwha.”
13 A rẹ jọ okerefihotọ nọ ọ rrọ obe Iruẹru ruẹ ẹgbagba ọrọ eme eyena. Eva Pẹntikọst 33 C.E., nọ a ku ẹzi ọfuafo na ku ai no, ilele na kpobi, te ezae te eyae, a jọ ẹgbede whowho eware igbunu nọ Ọghẹnẹ o ru. Nọ ukpokpoma nọ u lele uwhu Stivin u du lahwe no, Ileleikristi kpobi nọ e vahabọ no ẹkwotọ na a tẹ vaha emamọ usi na kẹre kpohọ eghagha avọ eghagha. Oware wọhọ ikpe 28 nọ i lele i rie, Pọl o je kere se Ileleikristi Hibru kpobi orọnikọ utu isu-ichọche ọvo ho, okenọ ọ ta nọ: “Jọ ma rehọ okẹ iwẹegọ ejiro rọ kẹ Ọghẹnẹ kẹse kẹse, koyehọ, ma rẹ rọ enu mai jiri odẹ riẹ.” (Ahwo Hibru 13:15) Bi dhesẹ oghẹrẹ nọ ọye omariẹ o rri iruo usiuwoma ota na, Pọl ọ ta nọ: “Keme otẹrọnọ mẹ ta usiuwoma o rẹ sae kẹ omẹ eha-ise he. Keme ohwa-omẹ ohọre. Ure yoma kẹ omẹ mẹ gbẹ ta usiuwoma ha!” (1 Ahwo Kọrint 9:16) U re vevẹ, epọvo na o jọ Ileleikristi ẹrọwọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na kpobi oma re.
14. Oghẹrẹ vẹ ẹrọwọ avọ usiuwoma ota e rọ jẹhọ ohwohwo?
14 Uzẹme, uvi Oleleikristi o re wo abọ evaọ iruo usiuwoma ota na hrọ keme iruo na avọ ẹrọwọ usu. Pọl ọ ta nọ: “Iroro eva ohwo ọ rẹ rọ rọwa ọ vẹ rọ ere wo unuzou, ọ vẹ jẹ rehọ igbenu riẹ ta via, a vẹ rọ ere siwi ei.” (Ahwo Rom 10:10) Kọ utu ahwo ukoko na jọ ọvo—wọhọ isu-ichọche—họ enọ i wo ẹrọwọ nọ a wo owha-iruo nọ a rẹ rọ ta usiuwoma? O rrọ ere he! Ileleikristi uzẹme kpobi a wo ẹrọwọ ọgaga fihọ Olori na, Jesu Kristi yọ ọwhọ ọ be wọ ae jọ ẹgbede whowho ẹrọwọ yena kẹ amọfa. O gbẹ rrọ ere he, kiyọ ẹrọwọ rai o whu no. (Jemis 2:26) Fikinọ Ileleikristi omaurokpotọ kpobi evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ ọrọ Ekele Oke mai na a rehọ oghẹrẹ utiona dhesẹ ẹrọwọ rai via, ubo ujiro nọ a rọ kẹ odẹ Jihova u te do ruarua nọ ahwo kpobi a yo.
15, 16. Kẹ iriruo jọ nọ u dhesẹ nnọ iruo usiuwoma ota na e nyaharo ghelọ ebẹbẹ.
15 Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Jihova ọ rehọ ẹvi ghale ahwo riẹ ghelọ ebẹbẹ nọ e jọ evaọ ukoko na gbe obọ otafe. Wọhọ oriruo, Iruẹru uzou avọ 6 o niyẹrẹ avro nọ ọ jọ usu ahwo nọ a be jẹ ẹvẹrẹ Hibru gbe erọ Griki nọ i kurẹriẹ. Ikọ na i ku ẹbẹbẹ na họ. O soriẹ ze nọ, wọhọ epanọ ma se: “Ẹme Ọghẹnẹ o te muhọ ẹvaha; otu ilele na a te dhe evievihọ eva Jerusalem, gbe otu izerẹ buobu a te yo ẹme kẹ orọwọ na.”—Iruẹru 6:7.
16 Uwhremu na ẹvohẹ isuẹsu ọ tẹ roma via eva udevie Herọd Agripa ovie Judia avọ ahwo Taya gbe Saidọn. Ahwo erẹwho yena a tẹ jẹ rehọ ugbejiri yare re udhedhẹ o ze, yọ evaọ uyo Herọd ọ tẹ kẹ ovuẹ evaọ iraro ogbotu na. Ogbotu nọ o kokohọ na a te je bo inọ: “Ururu ọghẹnẹ o rọ o rọ ohwo akpọ họ!” Ẹsiẹvo na, ẹnjẹle Jihova ọ tẹ tehe Herọd Agripa, o te whu “fiki epanọ ọ rọ oruaro na kẹ Ọghẹnẹ hẹ.” (Iruẹru 12:20-23) Ẹvẹ o jọ oware ọwhewhe te kẹ otu nọ i fi eva họ isu ahwo-akpọ! (Olezi 146:3, 4) Dede na, Ileleikristi na a ruabọhọ oruaro orọkẹ Jihova. Fikiere, “ẹme Ọghẹnẹ ọ tẹ ro je vi” ghelọ ẹvohẹ isuẹsu otiọye na nọ ọ j’otọ.—Iruẹru 12:24.
Oke Yena gbe Enẹna
17. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, eme ogbotu nọ o je vihọ a ku oma gbe ru?
17 Uzẹme, ukoko Ileleikristi akpọ-soso ikpe-udhusoi ọsosuọ na o jọ orọ ahwo ajọwha, enọ e jẹ rehọ ọwhọ jiri Jihova Ọghẹnẹ. Ileleikristi omaurokpotọ kpobi a wabọ evaọ ewhowho emamọ usi na. Ejọ rai e nya ku otu nọ e gaviezọ, yọ wọhọ epanọ Jesu ọ tae, a wuhrẹ i rai re a yo ẹme kẹ ijaje riẹ kpobi. (Matiu 28:19, 20) Oware nọ u no rie ze họ ukoko na u wo ẹvi, yọ amọfa buobu a ku unu gbe Devidi Ovie anwae na rehọ ujiro kẹ Jihova. Aikpobi a rọwo kugbe eme nọ a rehọ ẹzi kere na inọ: “Mẹ rẹ rọ eva mẹ kpobi jiri owhẹ, eyo Ọnowo ỌGHẸNẸ mẹ, me ve ti jiri odẹ ra bẹdẹ. Keme uyoyou ulogbo ra kẹ omẹ u wo ẹhiẹ hẹ.”—Olezi 86:12, 13.
18. (a) Ohẹriẹ vẹ a muẹrohọ evaọ udevie ukoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na avọ Kristẹndọm nẹnẹ? (b) Eme ma te ta ẹme kpahe evaọ uzoẹme notha na?
18 Fiki onana, eme ọ ọgba-iwuhrẹ egagọ na, Allison A. Trites e rrọ oware nọ a re roro kpahe. Be rehọ ichọche Kristẹndọm ọgbọna wawo Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ, ọ ta nọ: “Abọ nọ ichọche i bi ro vihọ nẹnẹ họ ẹkwoma emọ nọ a bi yẹ (okenọ emọ e tẹ jẹ ẹrọwọ egagọ nọ uviuwou rai a bi kpohọ evaọ okegbe rai na rehọ) hayo ẹkwoma ọjọ nọ a bi no ruọ ọdekọ (okenọ ohwo o te no ichọche jọ ruọ efa). Dede na, evaọ ikuigbe Iruẹru ikọ na, ẹvi ọ roma via fiki ahwo nọ a je kurẹriẹ keme ukoko na u je muhọ obọ.” Kọ oyena u dhesẹ nọ Ileleikristi uzẹme i gbe bi vihọ evaọ oghẹrẹ nọ Jesu ọ gwọlọ nọ i ro vi họ họ? O rrọ ere he. Ileleikristi uzẹme nẹnẹ a be rehọ oghẹrẹ kpobi rehọ ajọwha jiri Ọghẹnẹ wọhọ epanọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a ru na. Ma te ruẹ onana evaọ uzoẹme n’otha.
Kọ Whọ Sae k’Iyo Nana Vevẹ?
• Idhere vẹ ma rẹ rọ kẹ Ọghẹnẹ oruaro?
• Eme Pọl ọ rọ eme ọ Olezi 19:4 na ro dhesẹ?
• Oghẹrẹ vẹ ẹrọwọ avọ usiuwoma ota e rọ jẹhọ ohwohwo?
• Eme a riẹ ziezi kpahe ukoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18, 19]
Idhiwu na i bi se isẹri kpahe oruaro Jihova ẹsikpobi
[Ọnọ o wo uwoho]
Udu ọ Anglo-Australian Observatory, Ifoto nọ David Malin ọ rehọ
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]
Iruo usiuwoma ota na avọ olẹ e rrọ usu kpekpekpe