Kọ Uzuazọ Ebẹdẹ Bẹdẹ O Ghinẹ Lọhọ?
“Owuhrẹ, didi oware uwoma me re ruẹ re me wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ?”—MATIU 19:16.
1. Eme a rẹ sae ta kpahe epanọ uzuazọ ohwo-akpọ o kpẹre te?
OVIE Pasia na Xerxes I, ọnọ a jọ Ebaibol riẹ wọhọ Ahasuerọs, ọ jẹ kiẹ egbaẹmo riẹ riwi taure a te ti fiẹmo jọ evaọ ukpe ọ 480 B.C.E. (Ẹsta 1:1, 2) Wọhọ epanọ Herodotus ogbiku Griki ọ ta, ovie na o kie ruọ oviẹ nọ ọ ruẹ ahwo riẹ. Fikieme? Xerxes ọ ta nọ: “O rẹ d’omẹ t’onwa nọ me te roro epanọ uzuazọ ohwo o kpẹre te. Keme ezae enana kpobi nọ whọ be ruẹ na, ọvuọvo ọ te jọ uzuazọ evaọ ikpe udhusoi nọ e be tha ha.” Ẹsejọhọ, who muẹrohọ no re inọ uzuazọ o kpẹre gaga gbe nnọ ohwo ọvo ọ gwọlọ kpako, mọ, je whu hu. O, dede kiyọ ma rẹ sae reawere uzuazọ vrẹ ọvo evaọ omokpokpọ gbe evawere uzoge!—Job 14:1, 2.
2. Didi ẹruore ahwo buobu a wo, kọ fikieme?
2 Nwani fo, The New York Times Magazine ọrọ September 28, 1997, o wha uzoẹme nọ o ta nọ “A Gwọlọ Rria.” O wariẹ eme ọkiotọ jọ nọ o bo nọ: “Mẹ ghinẹ rọwo inọ mai họ oge ọsosuọ nọ ọ te rria bẹdẹ bẹdẹ”! Ẹsejọhọ whẹ omara whọ rọwo inọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o lọhọ. Whọ rẹ sai roro ere keme Ebaibol na ọ y’eyaa nọ ma rẹ sae rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ obonẹ. (Olezi 37:29; Eviavia 21:3, 4) Ghele na, ahwo jọ a rọwo nnọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o lọhọ fiki ẹjiroro efa jọ nọ u te no erọ Ebaibol na no. Ẹkiẹriwo ẹjiroro enana jọ i ti fiobọhọ k’omai wo ovuhumuo nnọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o ghinẹ lọhọ.
A Ma Omai re Ma Rria Bẹdẹ Bẹdẹ
3, 4. (a) Fikieme ahwo buobu a jẹ rọwo nọ ma rẹ sae rria bẹdẹ bẹdẹ? (b) Eme Devidi ọ ta kpahe ẹma riẹ?
3 Ẹjiroro jọ nọ ahwo buobu a rọ rọwo nọ ahwo-akpọ a sae rria bẹdẹ bẹdẹ họ edhere igbunu nọ a rọ ma omai. Wọhọ oriruo, edhere nọ a rọ ma omai evaọ edhede oni mai o ghine gbunu kẹhẹ. Ọkiotọ ologbo jọ kpahe owho o kere nọ: “Nọ o ru oware igbunu nọ a ro dieva mai họ no rite eyẹ, ma vẹ jẹ rro te orọo gbe ẹkpako, a k’omai ẹgba nọ ma rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ hẹ onọ o lọhọ vi igbunu edihọ gbe eyẹ.” Ẹhẹ, nọ ma te roro kpahe igbunu nọ a rọ ma omai, onọ na u kiokọ inọ, Eme jabọ ma je bi whu?
4 Odu-ikpe buobu nọ i kpemu Devidi okere Ebaibol na o roro kpahe eware igbunu enana, dede nọ ọ sae ruẹ edhede na ha wọhọ epanọ ekiotọ-eriariẹ e rẹ sai ru nẹnẹ. Devidi o roro kpahe ẹma riẹ nọ, wọhọ epanọ o kere, ‘a koko i rie họ eva edhede oni riẹ.’ Eva oke oyena, ọ ta nọ, ‘a ma ibieku riẹ.’ Ọ tẹ jẹ ta kpahe ẹma ‘igbenwa’ riẹ okenọ, wọhọ epanọ o muẹrohọ, “a jọ eva idhere ma omẹ.” Devidi ọ tẹ ta kpahe “ekuakua mẹ” je kere kpahe ekuakua eyena evaọ edhede oni na inọ: “Eva obe ra a kere i rai kpobi ọvuọvo họ.”—Olezi 139:13-16.
5. Didi eware igbunu e rrọ oghẹrẹ nọ a rọ ma omai evaọ edhede na?
5 U re vevẹ, orọnikọ obe jọ o jọ edhede oni riẹ nọ a kere ẹma Devidi fihọ họ. Evaọ iroro Devidi kpahe ẹma ‘ibieku’ riẹ, ‘igbenwa’ riẹ, gbe abọ ugboma efa riẹ, o wọhọ epaọ ẹsenọ a m’omaa enana kpobi fihọ otọ—epaọ ẹsenọ a ‘kere ai kpobi fihọ otọ,’ wọhọ odẹme. O wọhọ epaọ ẹsenọ egẹgẹ-uzuazọ nọ e jọ evaọ oni riẹ sa na i wo ubrukpẹ ulogbo jọ nọ ebe e vọ nọ a kere oghẹrẹ nọ a rẹ ma ọmọ fihọ gbe nnọ a kpeze ithubro ona jọ kpohọ ogẹgẹ-uzuazọ kpobi. Fikiere, emagazini ọ Science World ọ tẹ rehọ odẹme dhesẹ ọ ‘ogẹgẹ-uzuazọ ọvuọvo evaọ ẹrro ọmọ nọ ọ rọ eva nọ o wo uko-obe obọ riẹ.’
6. Didi imuẹro e riẹ inọ ‘edhere igbunu a rọ ma omai,’ wọhọ epanọ Devidi o kere na?
6 Kọ who roro no ẹdẹjọ kpahe iruo igbunu ugboma mai? Ọkiotọ eware uzuazọ Jared Diamond o muẹrohọ nọ: “Ma re nwene egẹgẹ-uzuazọ nọ e rọ ivu mai ẹsiẹvo evaọ umutho edẹ jọ, enọ e rọ uvu nọ ma rẹ rọ v’evẹ ẹsiẹvo evaọ emerae ivẹ kpobi, je nwene egẹgẹ-uzuazọ azẹ ọwawae mai ẹsiẹvo evaọ emerae ene kpobi.” O te ku ei họ nọ: “Evaọ oghẹrẹ nọ a rọ ma omai, a be hẹriẹ omai jẹ whẹ omai gbe kẹdẹ bẹdẹ.” Eme oyena u ghine dhesẹ? U dhesẹ nọ makọ unu ikpe nọ ma rria no kẹhẹ—makọ ikpe 8, 80, hayo tubọ 800—ugboma mai o rẹ gbẹ jọ boba boba. Ọkiotọ-eriariẹ jọ ọ ta okejọ nọ: “Evaọ ukpe ovo egẹgẹ-emama nọ ma be jọ ofou, emuore, gbe ame-ọda rehọ e te jọ oma mai nwene egẹgẹ-emama 98 evaọ udhusoi.” Uzẹme, wọhọ epanọ Devidi o whowho i rie na, “eva edhere idudu a rọ ma” omai.—Olezi 139:14, NW.
7. Fiki oghẹrẹ nọ a ruẹrẹ igboma mai, ẹvẹ ahwo jọ a ro ku ei họ?
7 Fiki ona igboma mai na, ohwo jọ nọ o wuzou evaọ ewuhrẹ owho ọ ta nọ: “Ma riẹ oware nọ ohwo ọ be rọ kpako ho.” O ghinẹ wọhọ nọ ma hae rria bẹdẹ bẹdẹ. Yọ oye jabọ ahwo a be rọ daoma nyate ute onana ẹkwoma eware-ikuo na. U ri kri hi nọ Dr. Alvin Silverstein o ro kere avọ imuẹro fihọ obe riẹ Conquest of Death inọ: “Ma te kiẹ otofa uzuazọ ruẹ. Ma ti wo otoriẹ . . . oghẹrẹ nọ ohwo ọ be rọ kpako.” Kọ eme o ti noi ze? Ọ ruẹaro nọ: “Ahwo nọ a ‘kpako’ no a te gbẹ jariẹ hẹ, keme eriariẹ nọ e te wha efikparobọ uwhu ze na e te jẹ rehọ etoke uzoge ebẹdẹ bẹdẹ ze.” Ma te roro kpahe ọkiẹvia otokiẹ-eriariẹ inẹnẹ kpahe epanọ a ma ohwo-akpọ, kọ ma rẹ sai roro nọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ u do thethabọ gaga? Ẹjiroro ọfa nọ ọ tubẹ ga vi oyena o riẹ nọ ma rẹ rọ rọwo nnọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o lọhọ.
Isiuru Ẹrria Ebẹdẹ Bẹdẹ
8, 9. Didi isiuru nọ i n’otọ ze ahwo a wo no evaọ etoke ikuigbe kpobi?
8 Kọ who muẹrohọ no inọ ẹrria ebẹdẹ bẹdẹ yọ isiuru ohwo-akpọ n’otọ ze? Edọkita jọ o kere evaọ obe-usi Germany jọ nọ: “Isiuru uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o rọ no emuhọ ohwo-akpọ ze.” Bi dhesẹ orọwọ ahwo Europe anwae jọ, The New Encyclopædia Britannica o ta nọ: “Uvi ahwo a te rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ uwou onwranwra nọ a rọ igoru bọ.” Yọ, who rri epanọ ahwo a thuẹ te no re a ruẹse nyate isiuru uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ na!
9 The Encyclopedia Americana o muẹrohọ nọ bu vi ikpe 2,000 nọ i kpemu evaọ China, “isu gbe ahwo gheghe, evaọ otọ esuo izerẹ egagọ Tao, a nyasiọ ekọ rai ba re a gwọlọ imu uzuazọ”—onọ a je se eyeri uzoge. Uzẹme, evaọ ikuigbe kpobi, ahwo a rọwo inọ a tẹ da imu jọ nọ a gua kugbe hayo a tẹ tubẹ da oghẹrẹ ame jọ, a rẹ sae seba ẹwho.
10. Didi omodawọ ọgbọna a ru no re a ru uzuazọ uthethei lọhọ?
10 Omodawọ ọgbọna re a sae nyate isiuru obeva ohwo kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ i gbunu gaga. Oriruo ologbo jọ họ uruemu nọ a rẹ rọ jẹ ahwo amu. A ru onana no avọ ẹruore na nnọ a te jọ obaro zihe uzuazọ riẹ ze nọ a tẹ ruẹ ifue kẹ ẹyao na no. Ohwo jọ nọ ọ rrọ aro evaọ uruemu nana o kere nọ: “Otẹrọnọ ẹruore mai o kiete ma tẹ jẹ riẹ epanọ ma re ro siwi hayo ruẹrẹ araha kpobi—kugbe okpẹtu owho—koyehọ ahwo nọ a ‘whu’ enẹna a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ obaro.”
11. Fikieme ahwo a je wo isiuru ẹrria ebẹdẹ bẹdẹ?
11 Whọ rẹ sae nọ inọ, eme jabọ isiuru kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o jẹ nya kodo evaọ oma mai enẹ? Fikinọ “[Ọghẹnẹ] o fi ebẹdẹ bẹdẹ họ iroro ohwo”? (Ọtausiuwoma Na 3:11, Revised Standard Version) Onana o rọ oware nọ a re roro kpahe gaga! Dai roro iei: Fikieme ma je wo isiuru obeva kẹ ebẹdẹ bẹdẹ o gbẹ rọ ẹjiroro Ọnọma omai inọ a re ru isiuru nana gba ha? Kọ o sae jọ oware uyoyou kẹe re ọ ma omai avọ isiuru uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ rekọ ọ vẹ rehọ orugba isiuru yena gb’omai ogbọ?—Olezi 145:16.
Ono Ma re Fievahọ?
12. Didi evaifihọ ahwo jọ a wo, kọ whọ rọwo nọ u wo otọhotọ?
12 Rekọ diẹse hayo eme ma re fieva mai họ kẹ ewo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ? Kọ ma re fievahọ eware-ikuo ikpe-udhusoi avọ 20 hayo 21 ọnana? Uzoẹme ọ The New York Times Magazine nọ o ta nọ “A Gwọlọ Rria” na o t’ẹme kpahe “ẹmẹdhọ: eware-ikuo na” gbe “ọwhọ ọrọ irẹro eware-ikuo.” A tubẹ ta nọ ọkiotọ jọ ọ ta “avọ ududu . . . inọ ona aruẹrẹ ekwakwa oma na e te roma via obọnana re e thọ omai ẹkwoma ẹwhaha ẹkpako, otiẹsejọ re u tube ku ei rẹriẹ.” Rekọ, uzẹme riẹ họ omodawọ ohwo-akpọ re ọ da ẹkpako ji hayo re o fi uwhu kparobọ ufofe gheghe.
13. Ẹvẹ ọruẹrẹhọ ẹvori mai o ro dhesẹ nọ a ma omai re ma rria bẹdẹ bẹdẹ?
13 Kọ onana u dhesẹ nọ edhere ọvuọvo nọ a re ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ ọ rọ họ? Vievie! Edhere jọ ọ rọ! Ẹgba igbunu ẹvori mai kẹ ewuhrẹ nọ o wo oba ha na o rẹ k’omai imuẹro onana. James Watson, ọkiotọ egẹgẹ-uzuazọ, o se ẹvori mai “oware nọ o mai bu ona nọ ma duku no evaọ ehrugbakpọ mai na.” Yọ Richard Restak, edọkita iriẹ-oma, ọ ta nọ: “Oware ovo evaọ ehrugbakpọ na nọ ma riẹ nọ o dina thoi dede o riẹ hẹ.” Fikieme ma je wo ẹvori nọ o wo ẹgba ọ ẹrawo gbe otoriẹ iyẹrẹ nọ i wumuo ho jegbe ugboma nọ a ru re o rria bẹdẹ bẹdẹ otẹrọnọ a ma omai re ma reawere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ?
14. (a) Didi ekuhọ kpahe uzuazọ ohwo-akpọ enọ i kere Ebaibol na e riobọ kpohọ? (b) Fikieme ma je fieva mai họ Ọghẹnẹ orọnikọ ahwo ho?
14 Kọ ekuhọ iroro avọ uzẹme vẹ ma rẹ sai wo enẹna? Kọ o gbẹ rọ nọ Ọnọma nọ o wo ogaga gbe areghẹ kpobi o ru ona h’omai jẹ m’omai re ma rria bẹdẹ bẹdẹ? (Job 10:8; Olezi 36:9; 100:3; Malakae 2:10; Iruẹru 17:24, 25) Fikiere, kọ ma gbẹ rọ areghẹ kezọ kẹ ujaje ọso-ilezi Ebaibol na: “Who fi eva ra họ emọ ivie he hayo ọmọ ohwo ho, keme a wo obọufihọ họ”? Fikieme ma gbe fievahọ ohwo ho? Keme, wọhọ epanọ ọso-ilezi na o kere na, “nọ ẹwẹ riẹ o re no, o ve zihe kpo ẹkpẹ, evaọ ẹdẹọvo ọyena, oma iruo riẹ kpobi ovẹ raha.” Evaọ uzẹme, makọ avọ irẹro ẹrria ebẹdẹ bẹdẹ na, ahwo a kare obufihọ nọ a tẹ rẹriẹ ovao ku uwhu. Ọso-ilezi na o kurie họ enẹ anọ: “Oghale u te . . . ọnọ ẹruore riẹ ọrọ obọ ỌNOWO Ọghẹnẹ riẹ.”—Olezi 146:3-5.
Kọ O Ghinẹ rọ Ẹjiroro Ọghẹnẹ?
15. Eme o dhesẹ nọ o rọ ẹjiroro Ọghẹnẹ re ma rria bẹdẹ bẹdẹ?
15 Rekọ whọ sae nọ inọ, Kọ o ghinẹ rọ ẹjiroro Jihova inọ ma reawere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ? E! Ẹme riẹ ọ y’eyaa riẹ unuẹse buobu. Ebaibol na ọ k’omai imuẹro nọ: “Okẹ Ọghẹnẹ họ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” Jọn odibo Ọghẹnẹ o kere nọ: “Uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ họ oware nọ [Ọghẹnẹ] ọ kpa-okpa riẹ kẹ omai.” Agbẹta nọ ọmoha jọ ọ rọ nọ Jesu nọ: “Owuhrẹ, didi oware uwoma me re ruẹ re me wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ?” (Ahwo Rom 6:23; 1 Jọn 2:25; Matiu 19:16) Evaọ uzẹme, Pọl ukọ na o kere kpahe “ẹruore uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, onọ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ ya-erue he, ọ kpaokpa riẹ ugbanwẹdẹe.”—Taitọs 1:2.
16. Edhere vẹ Ọghẹnẹ ọ rọ y’eyaa uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ “ugbanwẹdẹe”?
16 Eme u dhesẹ inọ Ọghẹnẹ ọ yeyaa uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ no “ugbanwẹdẹe”? Ahwo jọ a roro nọ Pọl ukọ na ọ be ta nọ taure a tẹ te ma imava ọsosuọ na, Adamu avọ Ivi, Ọghẹnẹ ọ jiroro nnọ ahwo-akpọ a rria bẹdẹ bẹdẹ. Rekọ, otẹrọnọ Pọl ọ be ta kpahe okenọ a rọ ma ahwo-akpọ no gbe okenọ Jihova ọ fodẹ ẹjiroro riẹ no, o rọ vevẹ ghele nnọ oreva Ọghẹnẹ u kugbe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ kẹ ahwo-akpọ.
17. Fikieme a ro le Adamu avọ Ivi no ọgbọ Idẹn, kọ fikieme a ro fi cherub họ unuẹthẹ na?
17 Ebaibol na ọ ta nọ evaọ ọgbọ Idẹn, “Ọghẹnẹ ỌNOWO na o te ru re . . . ure uzuazọ [o jọ] udevie ọgbọ na.” Ẹjiroro jọ nọ a ro le Adamu no ọgbọna na họ re “ọ se obọ ba erote ure uzuazọ na, nọ ọ re ọ vẹ te jọ bẹdẹ”—ẹhẹ, bẹdẹ bẹdẹ! Nọ o le Adamu avọ Ivi no ọgbọ Idẹn no, Jihova o te fi ‘cherub avọ ọgbọdọ nọ o bi kurẹriẹ kpenẹ kpenẹ họ re o sẹro ure uzuazọ na.’—Emuhọ 2:9; 3:22-24.
18. (a) Eme ẹre no ure uzuazọ na ze o hai dhesẹ kẹ Adamu avọ Ivi? (b) Eme ẹre no ure na ze u dikihẹ kẹ?
18 O hae jọ nọ a kẹ Adamu avọ Ivi uvẹ re a re no ure uzuazọ oyena ze, eme o hae wha se ai? Uvẹ-ọghọ ẹrria ebẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase! Ọwena Ebaibol jọ ọ ta nọ: “O wọhọ nọ ure uzuazọ na u wo ewoma jọ nọ o hai ro ru ugboma ohwo kpokpọ kare owho, hayo egbogbo nọ ọ rẹ wha uwhu ze.” Ọ tubẹ tae nnọ “ẹbe owoma jọ ọ jọ aparadase nọ ọ rẹ họre okpomahọ” owho. Dede na, Ebaibol ọ ta inọ ure uzuazọ na k’omariẹ u wo ẹgba uzuazọ utioye na ha. Ukpoye, ure na u dikihẹ kẹ eyaa Ọghẹnẹ ọrọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ rọ kẹ ọnọ ọ te kuvẹ re ọ riẹe.—Eviavia 2:7.
Ẹjiroro Ọghẹnẹ O Nwene He
19. Fikieme Adamu o ro whu, kọ eme jabọ mai emọ riẹ a bi ro whu re?
19 Okenọ Adamu ọ raha uzi, o te ku uvẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ fiẹ kẹ omobọ riẹ gbe emọ riẹ nọ a ti yẹ hẹ. (Emuhọ 2:17) Okenọ o zihe ruọ ọrahauzi no fiki aghẹmeeyo riẹ, o te wo oka ọ sebaẹgba. No oke oyena vrẹ, ugboma Adamu o tẹ ruọ edhere uwhu. Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ta, “uwhu họ osa [oware] uyoma.” (Ahwo Rom 6:23) Ofariẹ, emọ sebaẹgba Adamu a tẹ ruọ edhere uwhu re, orọnikọ edhere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. Ebaibol na o ru rie vevẹ nọ: “Fikiere epanọ umuomu orọ fiki omọvo [Adamu] vaha ruọ akpọ na, gbe uwhu fiki izieraha, fikiere uwhu u te zite ahwo kpobi: keme fiki onana uwhu u ro te ahwo kpobi, keme ahwo kpobi a raha uzi.”—Ahwo Rom 5:12.
20. Eme o dhesẹ nọ a ma ahwo-akpọ re a rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ?
20 Kọ o hae jọ nọ Adamu ọ raha uzi hi? Kọ o hae jọ nọ ọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ hẹ yọ a kẹ riẹ uvẹ re ọ re ure uzuazọ na? Diẹse ọ hae jọ reawere okẹ Ọghẹnẹ orọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ? Evaọ obọ odhiwu? Ijo! Ọghẹnẹ ọ ta uvumọ ẹme ekpohọ odhiwu kpahe Adamu hu. A kẹ riẹ iruo nọ ọ rẹ jọ otọakpọ ru. Ebaibol na ọ ta vevẹ nọ “Ọghẹnẹ ỌNOWO na o te ru re ire nọ iwoma eva eriwo i no otọ na ze, nọ iwoma kẹ emuore,” o tẹ jẹ ta nọ: “Koyehọ ỌNOWO na, Ọghẹnẹ, ọ tẹ rehọ ohwo fihọ ogege Idẹn, re o kporo iei, re ọ jẹ sẹro riẹ.” (Emuhọ 2:9, 15) Nọ a ma Ivi no wọhọ aye kẹ Adamu, a tẹ rehọ iruo efa nọ a te jọ otọakpọ na ru kẹ aimava na. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ai nọ: “Wha yẹ, wha vi, re wha vọ evaọ akpọ na re wha wo i; re wha wuzou iyei obọ abade gbe evra obọ ehru gbe eware kpobi nọ i wo uzuazọ nọ e be nya evaọ akpọ na.”—Emuhọ 1:28.
21. Didi irẹro igbunu ahwo-akpọ ọsosuọ na a reawere riẹ?
21 Dai roro kpahe irẹro igbunu otọakpọ nọ uthubro Ọghẹnẹ oyena u rovie fihọ kẹ Adamu avọ Ivi! A rẹ te yọrọ emọ omokpokpọ evaọ Aparadase otọakpọ na. Nọ emọ iyoyou rai e be rro t’ahwo na, enana i ve ti w’abọ kugbe ai evaọ eyẹ gbe iruo ogege na re a rẹro te Aparadase na. Avọ erao na kpobi nọ e rọ otọ rai, ahwo akpọ a hai ti wo evevọwẹ. Dai roro kpahe oghọghọ erukẹre iwhru ọgbọ Idẹn na bẹsenọ otọakpọ na kpobi o te rọ jọ aparadase! Kọ whọ hae gwọlọ reawere uzuazọ evaọ uwou otọakpọ uwoma utioye na ababọ awaọruọ owho gbe uwhu? Jọ isiuru udu ra kpobi e kuyo oyena.
22. Fikieme o jẹ sai mu omai ẹro nọ Ọghẹnẹ o nwene ẹjiroro riẹ kẹ otọakpọ na ha?
22 Whaọ, okenọ Adamu avọ Ivi a ghẹmeeyo nọ a je le ai no ọgbọ Idẹn no, kọ Ọghẹnẹ o nwene ẹjiroro riẹ nọ ahwo-akpọ a rẹ rọ rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase otọakpọ? Vievie! Keme Ọghẹnẹ o te ru ere koyehọ o wo ẹgba nọ o re ro ru ẹjiroro ọsosuọ riẹ gba ha. O rẹ sai mu omai ẹro nọ Ọghẹnẹ o re ru eyaa riẹ gba, wọhọ epanọ ọye omariẹ o whowho: “Ere ẹme nọ o no unu mẹ ze ọ rọ; o re zihe bru omẹ tha ababọ họ, rekọ o re ru epanọ mẹ ta gba je ru oware nọ mẹ rehọ fiki riẹ vi ei na gba.”—Aizaya 55:11.
23. (a) Eme ọ kẹ imuẹro nọ o rrọ ẹjiroro Ọghẹnẹ re ikiẹrẹe a rria bẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ? (b) Eme ma te wariẹ ta kpahe?
23 Inọ ẹjiroro Ọghẹnẹ kẹ otọakpọ na o ti nwene he a ru rie vevẹ evaọ Ebaibol na, oria nọ Ọghẹnẹ ọ jọ y’eyaa nọ: “Ikiẹrẹe e rẹ te rehọ otọ na reuku, a vẹ jẹ ria ae bẹdẹ.” Makọ Jesu Kristi ọ ta evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ nọ ahwo omarokpotọ a te rọ otọakpọ na reuku. (Olezi 37:29; Matiu 5:5) Ghele na, ẹvẹ ma sai ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, kọ eme ma re ru hrọ re ma ruẹse reawere uzuazọ utioye na? Ma te ta kpahe onana evaọ uzoẹme n’otha na.
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
◻ Fikieme ibuobu e jẹ rọwo nnọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ o lọhọ?
◻ Eme ọ rẹ k’omai imuẹro nọ a ma omai re ma rria bẹdẹ bẹdẹ?
◻ Eme họ ẹjiroro ọsosuọ Ọghẹnẹ kẹ ohwo-akpọ gbe otọakpọ na?
◻ Fikieme o jẹ sai mu omai ẹro nnọ Ọghẹnẹ o ti ru eyaa ọsosuọ riẹ gba?