Eme Ọ rẹ Via kẹ Ẹwẹ na eva Oke Uwhu?
“Uwuhrẹ na inọ ẹwẹ ohwo na o re whu hu yọ ọ rẹ rria haro evaọ okenọ ohwo o te whu no nọ ugboma riẹ o jẹ fa no yọ utho-ubienẹ jọ kẹ eriariẹ-ididi gbe ewuhrẹ Ileleikristi.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”
1. Eme New Catholic Encyclopedia na o rọwo kpahe ẹwẹ nọ ọ rẹ zọ vrẹ uwhu na?
DEDE na, obe ovo onana o rọwo nnọ “a rẹ jọ Ebaibol na ruẹ ẹjiroro ẹwẹ nọ ọ rẹ zọ vrẹ uwhu na ha.” Otẹrọ ere, kọ eme Ebaibol na o ghine wuhrẹ kpahe oware nọ o rẹ via kẹ ẹwẹ na eva oke uwhu?
Iwhuowhu E Riẹ Onahona Ha
2, 3. Didi uyero iwhuowhu na e rọ, kọ ikereakere vẹ i dhesẹ onana?
2 A ru uyero iwhuowhu na vevẹ eva Ọtausiuwoma Na 9:5, 10, nọ ma jọ se nọ: “Iwhuowhu na e riẹ oware ovo ho . . . Uvumọ ilale, oma, eriariẹ hayo ereghẹ, e rọ eva uki na ha.” (Moffatt) Fikiere, uwhu yọ uyero ọ seba-ẹrria. Ọso-ilezi na o kere nnọ okenọ ohwo o te whu, “o ve zihe kpo ẹkpẹ, evaọ ẹdẹọvo ọyena, oma iruo riẹ kpobi ovẹ raha.”—Olezi 146:4.
3 Fikiere iwhuowhu na e riẹ onahona ha, a kare iruo. Okenọ o je bruoziẹ kpe Adamu, Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Whẹ ẹkpẹ, jẹruọ ẹkpẹ who re ti zihe rua.” (Emuhọ 3:19) Taure Ọghẹnẹ ọ tẹ te mae no ovu otọ na ze jẹ kẹe uzuazọ, Adamu ọ jẹ rria ha. Okenọ o whu, Adamu o te zihe kpohọ uyero oyena. Uye riẹ họ uwhu—orọnikọ ẹfa kpohọ abọ ọfa jọ họ.
Ẹwẹ na Ọ rẹ Sai Whu
4, 5. Kẹ iriruo no Ebaibol na ze nọ i dhesẹ nnọ ẹwẹ na ọ rẹ sai whu.
4 Okenọ Adamu o whu, eme ọ via kẹ ẹwẹ riẹ? Whaọ, kareghẹhọ nnọ evaọ Ebaibol na ẹme na “ẹwẹ” ẹsibuobu u re dhesẹ ohwo gheghe. Fikiere okenọ ma tẹ ta nọ Adamu o whu, yọ ma be ta nọ ẹwẹ nọ a re se Adamu na o whu. Onana o sai do wọhọ oware okpokpọ kẹ ohwo nọ ọ rọwo ẹwẹ nọ o re whu hu na. Dede na, Ebaibol na ọ ta nọ: “[Ẹwẹ, NW ] nọ o ruthọ o re ti whuẹ.” (Izikiẹl 18:4) Iruo-Izerẹ 21:1 (NW ) o t’ẹme kpahe “ẹwẹ nọ o whu no” (“ori,” Jerusalem Bible). Yọ a ta kẹ ahwo Nazarat nọ a re fou oma kẹle “ohwo [“ẹwẹ,” NW ] owhuowhu hu,” (“ugboma nọ u whu no,” Lamsa).—Ikelakele 6:6.
5 A rẹ ruẹ oghẹrẹ edhesẹ ẹwẹ ọvo na eva 1 Ivie 19:4. Elaeja nọ uye o v’oma gaga “ọ tẹ yare re [“ẹwẹ riẹ,” NW ] o whu.” Epọvo na re, Jona “ọ tẹ gwọlọ nọ [“ẹwẹ riẹ,” NW ] o re whuẹ, ọ tẹ ta nọ, ‘Uwoma re me whu vi ikpenọ mẹ rẹ jọ uzuazọ.’ ” (Jona 4:8) Yọ Jesu ọ ta ẹme na (NW ) “re a kpe ẹwẹ,” onọ The Bible in Basic English o fa nọ “re a kpe ohwo no.” (Mak 3:4) Fikiere ẹwẹ nọ o re whu no na u dhesẹ uwhu ohwo na gheghe.
‘Ẹnya no’ gbe ‘Ezihe Ze’
6. Eme u dhesẹ okenọ Ebaibol na e ta nọ ẹwẹ Reshẹl o je “no i oma”?
6 Rekọ ẹvẹ kpahe uwhu oja Reshẹl, nọ o via evaọ okenọ o je yẹ ọmọzae avivẹ riẹ? Eva Emuhọ 35:18, ma se nọ: “Epanọ [ẹwẹ, NW ] riẹ o je ro no i oma no (keme o whu) o te se odẹ riẹ Bẹn-oni . . . rekọ ọsẹ riẹ [o] te se ei nọ Bẹnjamin.” Kọ onana u dhesẹ nnọ Reshẹl o wo oma uzuazọ jọ eva oma riẹ nọ u no rie oma evaọ oke uwhu riẹ? Vievie. Kareghẹhọ, a rẹ sae rehọ ẹme na “ẹwẹ” rọ fodẹ uzuazọ nọ ohwo o wo. Fikiere evaọ etenẹ na “ẹwẹ” Reshẹl u dhesẹ “uzuazọ” riẹ gheghe ọvo. Oye o wha riẹ ze nọ Ebaibol efa i je kere eme ọ ‘ẹwẹ riẹ o je no i oma’ na wọhọ “o je s’ẹwẹ họ ẹmẹrera” (Knox), “o ku eri urere riẹ” (Jerusalem Bible), gbe “uzuazọ riẹ u no riei oma” (Bible in Basic English). Edhesẹ ọvuọvo ọ riẹ hẹ inọ abọ ogbunu Reshẹl jọ ọ zọ vrẹ uwhu riẹ.
7. Evaọ edhere vẹ o rọ rrọ nnọ ẹwẹ ọmọzae ayeuku o “zihe bru ei ze”?
7 Epọvo na o rọ kpahe ẹkparomatha ọmọzae aye-uku jọ, nọ a kere fihọ 1 Ivie uzou 17 na. Evaọ owọ avọ 22, ma se nnọ epanọ Elaeja ọ jẹ rọ lẹ kẹ ọmọzae na, “ọnowahwo o te yo uru Elaeja; [ẹwẹ, NW ] ọmọ na o te zihe bru ei ze, ọ tẹ zọ.” Evaọ etenẹ re, ẹme na “ẹwẹ” o dhesẹ “uzuazọ.” Fiki onana, New American Standard Bible na o se nọ: “Uzuazọ ọmọ na u te zihe bru ei ọ tẹ zọ.” Ẹhẹ, uzuazọ, orọnikọ oghẹrẹ uwoho jọ u zihe bru ọmọzae na ha. Onana o rọwokugbe ẹme nọ Elaeja ọ ta kẹ oni ọmọzae na: “Ri, ọmọ ra [ohwo na soso] ọ zọe.”—1 Ivie 17:23.
Ẹbẹbẹ ọ “Uyero Etoke-Udevie” Na
8. Eme ahwo buobu nọ a ta nọ ae yọ Ileleikristi a rọwo nnọ o te via evaọ etoke ẹkparomatha na?
8 Ibuobu nọ e ta nọ ae yọ Ileleikristi a rọwo nnọ ẹkparomatha obaro o te jọ nọ a je ti kuọ igboma kugbe ewẹ nọ i re whu hu. Kẹsena, a ve vi ahwo nọ a kpare na kpohọ eyerikuhọ rai—osaohwa kẹ enọ i yeri emamọ uzuazọ hayo orukele rọkẹ irumuomu na.
9. Eme ẹme na “uyero etoke-udevie” u dhesẹ, kọ eme ahwo jọ a ta nọ o rẹ via kẹ ẹwẹ na evaọ etoke nana?
9 Ẹjiroro ọnana o do lọlọhọ. Rekọ o rọ bẹbẹ kẹ ahwo nọ a wo orọwọ fihọ sebaewhuo ẹwẹ na re a dhesẹ vevẹ kpahe oware nọ o rẹ via kẹ ẹwẹ na evaọ udevie oke uwhu na gbe oke ẹkparomatha na. Evaọ uzẹme, “uyero etoke-udevie” onana, wọhọ epanọ a re sei ẹsibuobu na, o kpare avro ze no evaọ ikpe-udhusoi buobu. Otujọ a ta nọ evaọ etoke onana ẹwẹ na o re kpohọ pọgatri, oria nọ a jẹ sai ru ei fo ro no imuemu esese re a te kẹ odhiwu.a
10. Fikieme o rọ wọso Ikereakere re a rọwo nọ ewẹ e rẹ daji pọgatri omojọ okenọ ahwo a te whu no, kọ ẹvẹ oware nọ o via kẹ Lazarọs na o rọ k’imuẹro onana?
10 Dede na, wọhọ epanọ ma ruẹ no na, ẹwẹ na yọ ohwo na gheghe. Okenọ ohwo na o te whu, ẹwẹ na o whu no. Fikiere, uzuazọ nọ u w’iroro jọ o rọ okenọ ohwo o whu no ho. Ghinọ uzẹme, okenọ Lazarọs o whu, Jesu Kristi ọ ta nọ ọ jọ evaọ pọgatri, Limbo, hayo “uyero etoke-udevie” ofa jọ họ. Ukpoye, Jesu ọ ta ọvo nọ: “Lazarọs o kie ruọ owezẹ no.” (Jọn 11:11, New English Bible) Vevẹ na, Jesu, ọnọ ọ riẹ uzẹme kpahe oware nọ o rẹ via kẹ ẹwẹ evaọ oke uwhu, ọ rọwo nnọ Lazarọs ọ riẹ onahona ha, ọ jẹ rria ha.
Kọ Eme họ Ẹzi Na?
11. Fikieme ẹme na “ẹzi” o gbe dhesẹ abọ jọ ohwo nọ o wo uzuazọ k’omobọ riẹ nọ ọ rẹ zọ vrẹ uwhu hu?
11 Ebaibol na ọ ta nọ okenọ ohwo o te whu, “ẹzi riẹ o ve noi oma, o ve zihe kpohọ ẹkpẹ riẹ.” (Olezi 146:4, NW ) Kọ onana u dhesẹ nọ ẹzi jọ nọ o wo uzuazọ k’omobọ riẹ ọ rẹ nya no oma na jẹ rria haro evaọ okenọ ohwo o te whu no? O sae jọ ere he, keme ọso-ilezi na ọ ta haro nọ: “Evaọ ẹdẹọvo ọyena, oma iruo riẹ kpobi ovẹ raha” (“iroro riẹ kpobi i ve t’oba,” NEB). Otẹrọ ere, kọ eme họ ẹzi na, kọ ẹvẹ o re ro ‘no oma’ ohwo evaọ oke uwhu riẹ?
12. Eme eme Hibru gbe Griki nọ a fa “ẹzi” evaọ Ebaibol na i dhesẹ?
12 Evaọ Ebaibol na eme nọ a fa “ẹzi” na (Hibru, ruʹach; Griki, pneuʹma) u dhesẹ “ofou-ẹwẹ.” Fikiere, viukpọ “ẹzi riẹ o ve noi oma,” efafa ọ R. A. Knox u te kere nọ “ofou-ẹwẹ na o te noi oma.” (Olezi 145:4, Knox) Rekọ ẹme na “ẹzi” o dhesẹ vi iruo ọ ẹwẹ-ọwẹ gheghe. Wọhọ oriruo, nọ u je dhesẹ ọraha uzuazọ ohwo-akpọ gbe erao evaọ etoke Ẹvo akpọ soso na, Emuhọ 7:22 (NW ) o ta nọ: “Oware kpobi nọ o jẹ rọ inwe riẹ wẹ ẹwẹ ogaga [hayo, ẹzi; Hibru, ruʹach] uzuazọ, koyehọ, enọ e jẹ rria otọ oyaya na, i te whu.” Fikiere “ẹzi” ọ rẹ sai dhesẹ ogaga uzuazọ nọ o rọ oma emama uzuazọ kpobi, te ahwo te erao, onọ ẹwẹ-ọwẹ ọ rẹ sẹro riẹ.
13. Edhere vẹ a sae rọ rehọ ẹzi na dhesẹ ogaga ẹlẹtriki?
13 Re a dhesẹ iẹe: Ogaga ẹlẹtriki o rẹ kẹ okwakwa jọ ẹgba. Otẹrọnọ ogaga na u serihọ, okwakwa na o vẹ se iruo ba eruo. Ogaga na o rẹ jọ okwakwa jọ sa k’omobọ riẹ hẹ. Epọvo na re, okenọ ohwo o te whu, ẹzi riẹ ọ gbẹ rọ ogaga kẹ egẹgẹ-uzuazọ ugboma na ha. U re no ugboma na re u kpohọ oria ofa jọ họ.—Olezi 104:29.
14, 15. Ẹvẹ ẹzi na o re ro zihe bru Ọghẹnẹ evaọ oke uwhu?
14 Otẹrọ ere, kọ fikieme Ọtausiuwoma Na 12:7 o jẹ ta nnọ okenọ ohwo o te whu no, “ẹzi o ve zihe kpobọ Ọghẹnẹ ọnọ ọ rehọ e riẹ kẹ”? Kọ onana u dhesẹ nọ ẹzi na ọ rẹ rueva evevẹ na nya bru Ọghẹnẹ? Kakaka. Kareghẹhọ, ẹzi na họ ogaga uzuazọ. Nọ ogaga uzuazọ oyena u te noi no, Ọghẹnẹ ọvo họ ọnọ o wo ẹgba nọ o re ro zihe ie ze. Fikiere ẹzi na o re “zihe kpobọ Ọghẹnẹ” evaọ iroro na inọ enẹna ẹruore uzuazọ obaro ohwo yena kpobi o rọ obọ Ọghẹnẹ riẹriẹriẹ.
15 Ọghẹnẹ ọvo ọ rẹ sai zihe ẹzi na, hayo ogaga uzuazọ na ze, o vẹ lẹliẹ ohwo zihe ziọ uzuazọ. (Olezi 104:30) Rekọ kọ Ọghẹnẹ o w’iroro nọ o ti ru ere?
[Footnotes]
a Wọhọ epanọ New Catholic Encyclopedia na o ta, “Esẹ [Ichọche] na kpobi a rọwo kugbe inọ pọgatri ọ rọ.” Ghele na, obe onana o rọwo re inọ “uwuhrẹ Kathọlik kpahe pọgatri na u no uruemu-anwae ze, orọnikọ Ikereakere Efuafo ho.”
[Box on page 23]
Ekareghẹhọ Uzuazọ N’ukpo
OTẸRỌNỌ uvumọ oware o rẹ zọ vrẹ uwhu ugboma na ha, k’ẹvẹ kpahe ekareghẹhọ uzuazọ n’ukpo nọ ahwo jọ a rẹ ta nọ a wo na?
Ọwena-isukulu ọ Hindu Nikhilananda ọ ta nọ ‘a rẹ sae rehọ iroro dhesẹ imuẹro ọ eware nọ e via evaọ obọ uwhu hu.’ Evaọ ovuẹ na “Iriruo ọ Orọwọ Fihọ Ebẹdẹ Bẹdẹ Evaọ Egagọ Na,” owuhrẹ egagọ na Hans Küng ọ riobọhọ nọ: “Evaọ ikuigbe ekareghẹhọ uzuazọ n’ukpo na kpobi—nọ e rẹ mai no obọ emaha na hayo erẹwho nọ e rọwo ọwariẹyẹ ze na—a rẹ sae k’imuẹro uvumọ ọvo ho.” O fibae nọ: “Ibuobu ọ [ekiotọ nọ i bi ruiruo avọ osegboja gbe ona otokiẹ-eriariẹ kpahe uzoẹme na] a rọwo nnọ eware imuẹro nọ a be ruẹ e kẹ otọhotọ oka-imuẹro orọ uzuazọ otọakpọ nọ o rẹ wariẹ oma riẹ hẹ.”
K’ẹvẹ otẹrọnọ who roro nọ who wo ekareghẹhọ jọ kpahe uzuazọ jọ n’ukpo? Eware sa-sa e rẹ sae wha iroro itieye ze. Evuẹ buobu nọ ma re wo na e rẹ rueva ubienẹ ọ emu-iroro mai jọ nọ i sioma no fikinọ i wo iruo k’omai dẹẹ hẹ hayo i wo iruo k’omai ẹsiẹsiẹe he. Okenọ ekareghẹhọ nọ e thọrọ ẹro no i te zihe ze, ahwo jọ a vẹ fa otọ rai wọhọ imuẹro uzuazọ jọ n’ukpo. Dede na, uzẹme na họ ma wo eyero uzuazọ ofa jọ nọ u muẹro vi onọ ma be rria enẹna ha. Ahwo buobu nọ a rọ uzuazọ evaọ otọakpọ na a wo uvumọ ekareghẹhọ vievie he inọ a rria uzuazọ jọ no vẹre; yọ a w’iroro nnọ ẹsejọhọ a rria uzuazọ jọ no vẹre he.