Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Jerimaya Ze
OKPẸTU nọ Jerimaya o whowho inọ o bi ti te ahwo riẹ o jọ oware ọwhewhe gaga. A be te mahe etẹmpol ologbo nọ o rrọ oviede egagọ uzẹme vrẹ ikpe-udhusoi akuasa no na muotọ riẹriẹriẹ. A rẹ te raha okpẹwho Jerusalẹm gbe ẹkwotọ Juda muotọ, a re ti mu ahwo rai kpohọ igbo. Ikuigbe nana gbe erọ ẹdhoguo Ọghẹnẹ efa họ evuẹ nọ e rrọ obe Jerimaya, obe avivẹ nọ o mai bu evaọ Ebaibol na. O tẹ jẹ ta ẹme kpahe eware nọ Jerimaya ọ rẹro ruẹ evaọ ikpe 67 nọ o je ru iruo aruọruẹ riẹ avọ ẹrọwọ na. A ruẹrẹ evuẹ nọ e rrọ obe Jerimaya na họ izoeme unọjọ utọjọ, orọnikọ lele epanọ eware na e rọ via ha.
Fikieme obe Jerimaya na o rọ rrọ isiuru kẹ omai? Eruẹaruẹ riẹ nọ i rugba no e rẹ bọ ẹrọwọ nọ ma fihọ Jihova ga wọhọ Ọnọ o re ru eyaa riẹ gba. (Aizaya 55:10, 11) Iruo Jerimaya wọhọ ọruẹaro gbe uruemu nọ ahwo a dhesẹ kpahe ovuẹ riẹ i tho oware nọ o be via eva oke mai na. (1 Ahwo Kọrint 10:11) Ofariẹ, ikuigbe oware nọ Jihova o ru ahwo riẹ u fi elo họ iruemu-aghae riẹ, yọ u fo nọ u re kpomahọ omai ziezi.—Ahwo Hibru 4:12.
“EWARE IYOMA IVẸ AHWO MẸ A RU NA”
Ikpe 40 i kiọkọ taure a tẹ te raha Jerusalẹm evaọ 607 B.C.E., a rọ rehọ Jerimaya mu ọruẹaro evaọ ukpe avọ 13 ọrọ esuo Josaya, ovie Juda. (Jerimaya 1:1, 2) Evuẹ buobu nọ a whowho eva ikpe 18 nọ i kiọkọ kẹ esuo Josaya i dhesẹ eyoma Juda via gbe ẹdhoguo Jihova nọ o ti te okpẹwho na. Jihova ọ ta nọ: “Me re ti ru Jerusalẹm họ ezuzu, . . . me re ti ru ikpewho Juda ofofe, ohwo ọvo ọ rẹ ja rae he.” (Jerimaya 9:11) Fikieme? Fiki “eware iyoma ivẹ [nọ] ahwo mẹ a ru,” ere Jihova ọ ta.—Jerimaya 2:13.
Ovuẹ na u te je kiekpahe ezihetha okiọkotọ nọ o kurẹriẹ. (Jerimaya 3:14-18; 12:14, 15; 16:14-21) Rekọ a jẹ Jerimaya rehọ ziezi hi. “Ọnọ owo uzou evaọ uwou ỌNOWO na” ọ tehe Jerimaya, o te fi ei họ ikelu aso hẹrioke.—Jerimaya 20:1-3.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:11, 12—Fikieme a rọ rehọ Jihova nọ o re kiekọ kẹ ẹme riẹ dhesẹ “ọkpọ ure atanenẹ”? Ọkpọ ure atanenẹ, nọ a re se ure almọnd na yọ ọvo jọ evaọ usu ire nọ e rẹ kake whẹ ebe họ eva ezi ẹvo. Evaọ edhere ẹwoho, Jihova ọ be rehọ ẹruoke kpama “[vi eruẹaro riẹ] no oke te oke” re a vẹvẹ ahwo riẹ unu kpahe ẹdhoguo riẹ, o te bi je “kiekọ” bẹsenọ ẹme riẹ o re rugba.—Jerimaya 7:25.
2:10, 11—Eme o ru nọ iruẹru ahwo Izrẹl nọ a kare ẹrọwọ o rọ jọ oghẹrẹsa? Dede nọ o wọhọ nọ ahwo erẹwho egedhọ nọ e jọ ofẹ ukiediwo-ọre Saiprọs gbe ofẹ ovatha-ọre Keda a jẹ wha emedhọ no erẹwho efa ze fiba erai, a wo iroro na ẹdẹvo ho inọ a rẹ rehọ emedhọ efa nwene erọ orẹwho rai. Rekọ, emọ Izrẹl a siọ Jihova, a tẹ rehọ oruaro nọ u te Ọghẹnẹ kẹ emedhọ.
3:11-22; 11:10-12, 17—Fikieme Jerimaya o ro whowho ẹdhoguo Ọghẹnẹ te uvie erua-ikpe Izrẹl nọ o jọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre, dedenọ Sameria o kie no anwẹdẹ evaọ 740 B.C.E.? O jọ ere fikinọ ọraha nọ o te Jerusalẹm eva 607 B.C.E. na o jọ ẹdhoguo Jihova nọ o te orẹwho Izrẹl soso, orọnikọ Juda ọvo ho. (Izikiẹl 9:9, 10) Ofariẹ, Jihova o gbe je roro kpahe uvie erua-ikpe na evaọ Jerusalẹm nọ uvie na o maki kie no, nọ orọnọ eruẹaro riẹ a jẹ fodẹ erua-ikpe na evaọ evuẹ rai kẹ emọ Izrẹl na.
4:3, 4—Eme họ otofa oware nọ Ọghẹnẹ ọ jọ etenẹ ta nọ a ru na? U fo nọ ahwo Ju nọ a kare ẹrọwọ a rẹ ruẹrẹ oma kpahe, ru udu rai lọhọ, je ru eva rai fo. U dhesẹ nọ a re “si eware igbegbe no udu rai,” jẹ whaha iruemu nọ i fo ho. (Jerimaya 9:25, 26; Iruẹru 7:51) Onana o gwọlọ nọ a re nwene uzuazọ uyero rai—whaha oware uyoma nọ a je ru, a ve ru eware nọ e rẹ wha eghale Ọghẹnẹ ze.
4:10; 15:18—Edhere vẹ Jihova ọ rọ viẹ idibo riẹ nọ e ghẹmeeyo họ? Evaọ edẹ Jerimaya, ahwo a jariẹ nọ e jọ ‘eruẹaro erue.’ (Jerimaya 5:31; 20:6; 23:16, 17, 25-28, 32) Jihova ọ whaha eruẹaro erue nana ha re a siọ aruọruẹ erue rai ba.
16:16—Eme họ otofa ẹme na inọ Jihova o “bi se ikuori buobu” je “se izuẹ buobu”? Onana o rẹ sai dhesẹ epanọ Jihova o ro vi ogbaẹmo ewegrẹ nyae gwọlọ ahwo Ju nọ a kare ẹrọwọ, enọ e rẹ te rẹriẹ ovao dhe ẹdhoguo Riẹ. Rekọ ma te roro kpahe epanọ Jerimaya 16:15 o ta na, owọ ikere na o jẹ sai dhesẹ ẹgwọlọ via ahwo Izrẹl nọ a kurẹriẹ.
20:7—Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ rọ ‘rehọ ogaga riẹ viẹ Jerimaya họ’ jẹ kparobọ vi iei? Fikinọ ahwo nọ o je whowho ẹdhoguo Jihova kẹ a kare osegboja, siọ ovuẹ riẹ, jẹ wọso iẹe, o wọhọ nọ onana o lẹliẹ Jerimaya roro nọ o gbe wo ẹgba nọ ọ rẹ rọ ruabọhọ ovuẹ na ha. Rekọ Jihova ọ rehọ ogaga riẹ ru Jerimaya fi elọhoma yena kparobọ, onọ o kẹ riẹ ẹgba ruabọhọ ovuẹ na. Fiki ẹgba nọ Jihova ọ kẹ Jerimaya ru oware nọ o roro nọ ọ rẹ sai ru hu, o tẹ wọhọ eviẹhọ kẹ ọruẹaro na.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:8. Jihova ọ rẹ sai siwi idibo riẹ no ukpokpoma—o sae jọ ẹkwoma obruoziẹ nọ o wo emamọ eva nọ ọ rẹ kẹ uvẹ riẹ, ẹkwoma emamọ osu nọ a re ro nwene ọgeva, hayo ogaga nọ ọ rẹ kẹ idibo riẹ nọ a re ro thihakọ.—1 Ahwo Kọrint 10:13.
2:13, 18. Ahwo Izrẹl nọ a kare ẹrọwọ a ru eware iyoma ivẹ. A siọ Jihova nọ ọ rrọ ehri oghale, ọkpọvio, gbe ọthọwẹ rai. A tẹ tọ ikpotọ-ame ẹwoho kẹ oma rai ẹkwoma ọvọ nọ a jẹ re kugbe ogbaẹmo Ijipti gbe Asiria. Eva oke mai na, re ohwo ọ dhẹ lele eriariẹ-ikpehru avọ ugbẹrọwọ gbe esuo-ohrowo akpọ na siọ Ọghẹnẹ uzẹme na ba o wọhọ ẹsenọ ọ be rehọ ikpotọ “nọ i re fiẹ nọ ame ọ rẹ daji hi” nwene “ẹtẹre-ame uzuazọ” na.
6:16. Jihova ọ ta kẹ idibo riẹ nọ e be wọso inọ jọ a dhizu, re a kiẹ oma rai riwi, je ku oma rẹriẹ kpohọ “idhere” esẹ anwae rai nọ i wo ẹrọwọ. Kọ u gbe fo re ma hae kiẹ oma mai riwi noke toke sọ ma be ginẹ nya evaọ edhere nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma nya?
7:1-15. Ẹro nọ ahwo Ju a rọ suọ etẹmpol na, je rri rie wọhọ ugogo oware nọ ọ rẹ kẹ ai ọthọwẹ o wha esiwo se ahwo Ju hu. U fo re ma rehọ ẹrọwọ nya, orọnikọ ude-oruẹ hẹ.—2 Ahwo Kọrint 5:7.
15:16, 17. Ma rẹ sai mugba kẹ elọhoma wọhọ Jerimaya. Ma rẹ sai ru ere ẹkwoma omaweromẹ nọ ma re wo kpahe uwuhrẹ Ebaibol orọ omobọ ohwo, odẹ Jihova nọ ma re whowho evaọ odibọgba na, gbe ekpehre usu nọ ma rẹ whaha.
17:1, 2. Izieraha ahwo Juda u ru nọ idhe rai e jẹ rọ dha Jihova eva. Uruemu ugbegbe u re ru nọ idhe ajiri mai e gbẹ rọ were Jihova Ọghẹnẹ hẹ.
17:5-8. Ma re fi eva họ ahwo gbe ukoko ahwo-akpọ họ ajokpanọ iruẹru rai e rọwo kugbe oreva Ọghẹnẹ gbe ehri-izi riẹ. Eva eme nọ i wobọ kpahe esiwo gbe uvi udhedhẹ gbe omofọwẹ, Jihova ọvo u fo nọ ma re fi eva họ.—Olezi 146:3.
20:8-11. Ajọ ma kuvẹ hẹ re ababọ osegboja, ọwọsuọ, hayo ukpokpoma u whrehe ọwhọ nọ ma wo kẹ iruo usiuwoma ota Uvie na.—Jemis 5:10, 11.
“FIUZOU RA HỌ UYE OVIE BABILỌN”
Jerimaya o whowho ẹdhoguo obrukpe kẹ ivie ene urere erọ Juda kugbe eruẹaro erue, ithuru-igodẹ iyoma, gbe izerẹ nọ e vọ avọ ogbekuo. Nọ ọ jẹ ta ẹme fodẹ okiọkotọ na wọhọ emamọ ifigi, Jihova ọ ta nọ: “Mẹ rẹ te sẹro rai ziezi.” (Jerimaya 24:5, 6) Eruẹaruẹ esa e ta ẹme kpẹkpẹe kpahe ẹdhoguo Ọghẹnẹ evaọ uzou avọ 25, rekọ a jọ izou efa eva obaro gbiku buobu kpahe ẹdhoguo enana.
Izerẹ gbe eruẹaro na a gba ẹgwae nọ a re kpe Jerimaya. O je whowho inọ o gba rai họ nọ a rẹ gbodibo kẹ ovie Babilọn. Jerimaya ọ ta kẹ Zẹdikaya Ovie na nọ: “Fiuzou ra họ uye ovie Babilọn.” (Jerimaya 27:12) Dede na, ọnọ “ọ vaha Izrẹl abọ vẹre na, o re ti koko [Izrẹl] họ.” (Jerimaya 31:10) Rekọ fiki emamọ ẹjiroro a ya eyaa kẹ ahwo uviuwou Rikab. “A fi Jerimaya họ ọgua-ohẹrẹ.” (Jerimaya 37:21) A raha Jerusalẹm je mu ahwo okpẹwho na buobu kpohọ igbo. Jerimaya avọ Barọk okere-obe riẹ a jọ usu ahwo nọ a mu kiọkọ okpẹwho na. Dede nọ Jerimaya ọ jẹ vẹvẹ ai unu nọ a nya ha, otu nọ ọ vẹvẹ unu na a kpohọ Ijipti ghele fiki ozọ. Uzou avọ 46 rite 51 u gbiku eme nọ Jerimaya ọ jẹ ta kpahe erẹwho na.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
22:30—Kọ ujaje nana o whaha udu nọ Jesu Kristi ọ rẹ rọ rehọ ẹta esuo Devidi? (Matiu 1:1, 11) Ijo, o whaha e riẹ hẹ. Emọ uyẹ Jehoyakin họ enọ uzi na o whaha uvẹ nọ a rẹ rọ “keria agbara-uvie Devidi . . . evaọ Juda.” Odhiwu Jesu o ti su noze, orọnikọ agbara-esuo jọ evaọ Juda ha.
23:33—Eme họ “owha ỌNOWO na”? Eruẹaruẹ nọ i wuzou gaga nọ Jerimaya o whowho evaọ oke riẹ kpahe ọraha Jerusalẹm o jọ owha ogbẹgbẹdẹ kẹ ahwo okpẹwho na. Epọvo na ahwo okpẹwho na nọ a jẹ daezọ ovuẹ na ha a jọ owha kẹ Jihova te epanọ ọ rọ jiroro nọ o re ti gbolo ai no oma. Epọvo na ovuẹ Ikereakere kpahe ọraha nọ o bi ti te Kristẹndọm o rrọ owha kẹ Kristẹndọm, ahwo nọ a be daezọ ovuẹ na ha a tẹ jẹ rrọ owha kẹ Ọghẹnẹ.
31:33—Ẹvẹ a re ro kere uzi Ọghẹnẹ fihọ udu? Nọ ohwo o te you uzi Ọghẹnẹ te epanọ o ro wo uvi isiuru kpahe eruo oreva Jihova, a rẹ sae ta nọ a kere uzi Ọghẹnẹ fihọ udu riẹ.
32:10-15—Ẹjiroro vẹ a ro ru obe atamu ivẹ rọkẹ otọ ovo nọ a dẹ? Obe atamu nọ a gbadi hi na yọ onọ ohwo kpobi ọ rẹ sae nyai rri nọ ọ tẹ gwọlọ. Orọ avivẹ nọ a gbadi na yọ onọ a si no ariẹse nọ ohwo ọ tẹ gwọlọ riẹ sọ eme ọ orọ ọsosuọ na e gba. Jerimaya o fi oriruo hotọ kẹ omai ẹkwoma emamọ owọ nọ ọ jẹ lele uzi kpahe ẹme ekiọthuọ, dedenọ ọye avọ omoni gbe ibe odibo Ọghẹnẹ a gbe wobọ evaọ eki na.
33:23, 24—“Erua ivẹ” vẹ a jọ etenẹ ta ẹme kpahe na? Ọvo jọ họ orua uvie ọrọ uyẹ Devidi, ọnọ o kiọkọ họ orua izerẹ ọrọ uyẹ Erọn. Nọ a raha Jerusalẹm gbe etẹmpol Jihova no, o tẹ wọhọ nọ Jihova ọ siọ iviuwou ivẹ nana jẹ wọhọ nọ o gbe ti wo uvie eva otọakpọ na hayo wariẹ egagọ riẹ zihe tha ha.
46:22—Fikieme a rọ ta nọ edo Ijipti ọ wọhọ edo oriọvọ? Onana o sai dhesẹ edo ọgaga nọ oriọvọ o re ru nọ ọ tẹ nya ku ekpehre oware hayo edo okpẹwho Ijipti fiki okpẹtu nọ o mi rai ogaga no. Ọtadhesẹ na ọ jẹ sae kẹ otofa ọrọ epanọ o rrọ omodawọ ofofe te kẹ Fẹro nọ e jọ Ijipti re a rọ oware jọ nọ u tho oriọvọ tu uzou rai inọ u ti ru nọ Uatchit, ẹdhọ-oriọvọ na o re ro siwi ai.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
21:8, 9; 38:19. Makọ okenọ ọraha Jerusalẹm o totọ no, Jihova o dhesẹ oware nọ ahwo orẹwho na nọ a kare ekurẹriẹ je fo uwhu a rẹ sai ru ghele re a ruẹsi wo ọjẹrehọ riẹ. Ẹhẹ, “ohrọ riẹ o rẹ ruaro.”—2 Samuẹle 24:14; Olezi 119:156.
31:34. Ẹvẹ o rrọ oware omosasọ te nọ ma rọ riẹ nọ Jihova ọ rẹ gbẹ kareghẹhọ izieraha ahwo nọ ọ rọ vrẹ no ho, yọ ọ rẹ rehọ iruthọ yena gu ai ẹdhọ eva obaro ho!
38:7-13; 39:15-18. Odibo nọ ma be gba kẹ Jihova avọ ẹrọwọ, nọ e kẹre te iruo nọ ma be rọ “ga erezi na” e rẹ thọrọ iẹe ẹro ho.—Ahwo Hibru 6:10.
45:4, 5. Wọhọ epanọ o jọ eva edẹ urere Juda, “edẹ urere” nana e rrọ okenọ ma rẹ rọ gwọlọ “ikpeware” he, wọhọ efe, okpodẹ, hayo ekwakwa akpọ oyere nọ ma rẹ rẹroso.—2 Timoti 3:1; 1 Jọn 2:17.
A TU ERAE HỌ JERUSALẸM
Ukpe na họ 607 B.C.E. yọ oye o jọ ukpe avọ 11 orọ esuo Zẹdikaya. U te emerae 18 no nọ Nebukadneza, Ovie Babilọn na ọ rọ wariẹ Jerusalẹm họ. Eva ẹdẹ avọ ihrẹ ọrọ amara avisoi eva ukpe avọ 19 esuo Nebukadneza, Nebuzaradan oletu irọwa na “ọ tẹ ze” Jerusalẹm. (2 Ivie 25:8) Ẹsejọhọ eva evuẹ riẹ nọ o jọ otafe ugbẹhẹ okpẹwho na Nebuzaradan ọ jọ kiotọ uyero okpẹwho na jẹ jiroro oware nọ o re ti ru. Nọ edẹ esa e ruọ emu no, koyehọ ẹdẹ avọ ikpe ọrọ amara na, ọ tẹ “ruọ eva” Jerusalẹm, je tu erae họ okpẹwho na.—Jerimaya 52:12, 13.
Jerimaya ọ roma totọ gbiku epanọ a ro fi Jerusalẹm kparobọ. Oghẹrẹ nọ o dhesẹ i rie, o wha uweri hayo enuobro ze. Ma rẹ jọ Ebaibol se kpahe iku enana eva obe Enuobro.