Ta Ẹme Ọghẹnẹ Avọ Aruọwha
“Nya, re whọ ruẹaro kẹ ahwo mẹ.”—EMỌS 7:15.
1, 2. Ono họ Emọs, kọ eme Ebaibol na i rovie via kpahe iẹe?
OKENỌ odibo Jihova jọ ọ jọ usiuwoma ota, ozerẹ jọ ọ tẹ wọ bru ei ze. Ozerẹ na o te bo nọ: ‘Siọ usiuwoma ota ba! No etenẹ!’ Eme odibo na o ru? Kọ o yoẹme ohwo na, manikọ ọ ruabọhọ ta ẹme Ọghẹnẹ avọ aruọwha? Whọ rẹ sae riẹ uyo na keme odibo na o kere eware nọ e via kẹe hotọ evaọ obe nọ u wo odẹ riẹ. Oye họ obe Ebaibol orọ Emọs. Taure ma tẹ te riẹ oware nọ o via okenọ ozerẹ na o bru ei ze, joma kake ta ẹme kpahe uzuazọ nọ Emọs o yeri notọ ze tao.
2 Ono họ Emọs? Diẹse ọ rria gbe okevẹ? Ma rẹ ruẹ iyo enọ yena eva Emọs 1:1, oria nọ ma jọ se inọ: “Ẹme Emọs, ọnọ ọ jọ omọvo ithuru igodẹ obọ Tekoa, . . . okenọ Uzaya ọ jọ ovie Juda, gbe evaọ okenọ Jeroboam ọmọ Joash ọ jọ ovie Izrẹl.” Emọs ọ jẹ rria ubrotọ Juda. Ẹwho riẹ họ Tekoa, ikilomita 16 evaọ ofẹ obọze ovatha-ọre Jerusalẹm. Ọ rria eva ekuhọ ikpe-udhusoi avọ izii B.C.E. okenọ Uzaya Ovie na o je su Juda yọ Jeroboam Ovie na ọrọ avọ ivẹ o bi su uvie erua-ikpe orọ Izrẹl. Emọs ọ jọ othuru-igodẹ. Evaọ uzẹme, Emọs 7:14 o ta inọ, orọnikọ “othuru igodẹ” ọvo ọ jọ họ, rekọ ọ jẹ ‘rọ ẹro te ọgbọ-ire ifigi’ re. Fikiere, ọ jẹ raha abọvo ẹgbukpe na rọ ruẹrẹ ọgbọ. Ọ jẹ hae rehọ umure duwu ifigi. A jẹ hai ru onana re ifigi na e kake ware. O jọ iruo egaga.
“Nya, re Whọ Ruẹaro”
3. Ẹvẹ ewuhrẹ kpahe Emọs u re ro fi obọ họ kẹ omai nọ ma te rri nọ ma te ahwo nọ a rẹ ta usiuwoma ha?
3 Avọ oruọzewọ, Emọs ọ ta nọ: “Mẹ rọ ọruẹaro ho, hayo ọmọ ọruẹaro gbe he.” (Emọs 7:14) A yẹ riẹ wọhọ ọmọ ọruẹaro ho yọ a wuhrẹ i rie wọhọ ọruẹaro ho. Dede na, evaọ usu ahwo nọ e jọ Juda kpobi, Emọs Jihova ọ salọ re o ru iruo Riẹ. Eva oke yena, Ọghẹnẹ ọ salọ ovie ologbo jọ, ozerẹ nọ ọ riẹ gaga, hayo oletu ọdafe jọ họ. Onana o k’omai uwuhrẹ omosasọ jọ. O sae jọ nọ ma fe he yọ ma kpohọ isukulu tere he. Kọ u fo re oyena u ru omai roro nnọ ma te enọ i re whowho ẹme Ọghẹnẹ hẹ? Vievie! Jihova ọ rẹ sae k’omai ẹgba nọ ma re ro whowho ovuẹ riẹ—makọ evaọ ekwotọ nọ o jẹ rrọ bẹbẹ. Nọ o rọnọ oyena họ oware nọ Jihova o ru kẹ Emọs na, o te jọ erere kẹ enọ e gwọlọ ta ẹme Ọghẹnẹ avọ aruọwha kpobi re a roro kpahe oriruo nọ ọruẹaro uduowha yena o fihotọ.
4. Fikieme o rọ jọ use-abọ kẹ Emọs re ọ ruẹaro evaọ Izrẹl?
4 Jihova ọ ta kẹ Emọs nọ: “Nya, re whọ ruẹaro kẹ ahwo mẹ Izrẹl.” (Emọs 7:15) Iruo yena e jọ use-abọ. Uvie erua-ikpe orọ Izrẹl o jẹ reawere udhedhẹ, omofọwẹ, yọ a jẹ ruẹ re kiọkọ eva oke oyena. Ibuobu i wo ‘iwou oke uriri’ jegbe ‘iwou oke uvewhru,’ enọ a jẹ hae rehọ “itho” eghaghae bọ, orọnikọ ẹkpẹ gheghe he. Ahwo jọ a wo egbara nọ a rọ akọ-eni ku, yọ a jẹ hae da idi nọ a ru no “emamọ ekakọ” ze. (Emọs 3:15; 5:11) Fikiere, ahwo buobu a jẹ daezọ Ọghẹnẹ hẹ. Evaọ uzẹme, ẹkwotọ Emọs o tho onọ ibuobu mai a be jọ ta usiuwoma nẹnẹ.
5. Uruemu okienyẹ vẹ ahwo Izrẹl jọ a je ru?
5 Orọnikọ o thọ re emọ Izrẹl a wo ekwakwa efe he. Rekọ, emọ Izrẹl jọ a jẹ rehọ edhere iwhayo wo efe rai. Edafe na a je “kienyẹ iyogbere” jẹ tubẹ “nwẹ otu nọ o rẹ bẹ.” (Emọs 4:1) Ikpihreki na, ibruoziẹ, gbe izerẹ na a gbamu je fi iyogbere iwhayo. Joma rehọ iroro mai kpemu kpohọ oke Emọs re ma ruẹ oware nọ ahwo nana a je ru.
A Thọ Uzi Ọghẹnẹ
6. Oghẹrẹ vẹ ethueki ahwo Izrẹl a je ro gboja kẹ amọfa?
6 Ma kaki kpohọ oria eki na. Ethueki ifi-iwhayo na a ‘ru ikuru [owawo-eka] rai kakao’ je “ru igbogbo [igho-ewawọ] na ruaro,” be tubẹ zẹ ‘iwu gheghe’ wọhọ eka. (Emọs 8:5, 6) Ethueki na e jẹ wha enọ e be dẹ na re gaga evaọ ẹwawo eware nọ a zẹ kẹ ae, a jẹ zẹ ghare hrọ, yọ eware na i woma ha. Nọ ethueki na a jẹ re iyogbere na ko no, iyogbere na e vẹ zẹ oma rai wọhọ erigbo. Kẹsena ethueki na e vẹ be rehọ unuigho “eviẹ rọ dẹ imiwhrori” na rehọ. (Emọs 8:6) Dai roro kpahe oyena! Ethueki uvouthei eyena a riwi ibe emọ Izrẹl rai kuẹku wọhọ eviẹ gheghe! Who rri oja nọ a je gbe kẹ imiwhrori na, je rri epanọ a je zue Uzi Ọghẹnẹ te! Ghele na, ethueki evo nana a jẹ r’obọ k’otọ koko “ẹdijala” na. (Emọs 8:5) Ẹhẹ, a jọ egba-egagọ, rekọ evaọ okafe gheghe.
7. Eme u ru rie lọhọ kẹ ethueki Izrẹl nọ a jẹ rọ raha Uzi Ọghẹnẹ?
7 Ẹvẹ ethueki na a rọ raha Uzi Ọghẹnẹ thabọ tere, onọ o ta nọ: “Who re you ọrivẹ ra epanọ who you oma ra” yọ a vu rai wa? (Iruo-Izerẹ 19:18) Obọ u te rai hi keme te ai te otu nọ u fo nọ a re ru ahwo koko Uzi na—ibruoziẹ na—a gbẹ rrọ eyoma na eruo. Eva unuẹthẹ okpẹwho na, oria nọ a je guẹdhọ, ibroziẹ na a be “re udi a ve je gele iwhrori no uwou-ẹdhọ rai.” Ukpenọ a thọ iyogbere na, ibruoziẹ na a bi kienyẹ ai fiki udi nọ amọfa a jẹ kẹ ae. (Emọs 5:10, 12) Fikiere ibruoziẹ na omarai a jẹ la Uzi Ọghẹnẹ vrẹ.
8. Uruemu vẹ izerẹ imuomu na a je gbolo aro kẹ?
8 Nọ eware nana e be via na, didi oware izerẹ nọ e jọ Izrẹl a bi ru? Re ma sae riẹ, joma kpohọ oria ofa jọ. Rri oware nọ izerẹ na a kuvẹ riẹ ‘eva uwou eghẹnẹ rai’! Ọghẹnẹ ọ rẹhọ ẹkwoma Emọs ta nọ: “Ọmọ [avọ] ọsẹ riẹ a rẹ nya bru uvovo-aye ọvo na, re a raha odẹ ẹri mẹ.” (Emọs 2:7, 8) Dai roro iei! Ọsẹ avọ ọmọ nọ a rrọ ahwo Izrẹl a bi lele ogberẹ etẹmpol ọvona wezẹ. Yọ izerẹ imuomu na a bi gbolo aro kẹ ọfariẹ-ogbe otiọye na!—Iruo-Izerẹ 19:29; Iziewariẹ 5:18; 23:17.
9, 10. Ẹvẹ ahwo Izrẹl a rọ riabe Uzi Ọghẹnẹ, kọ ọkpọ uruemu yena vẹ ma rẹ sae ruẹ nẹnẹ?
9 Jihova ọ ta kpahe izi efa nọ a jẹ raha inọ: “A [bi] kiẹzẹ abotọ aro-ẹri kpobi gbe ehru iwu nọ a ro viowa jegbe eva uwou Ọghẹnẹ rai a jẹ da udi, udi ahwo nọ a hoi.” (Emọs 2:8) Ẹhẹ, izerẹ gbe ahwo na omarai a rri uzi nọ a kere fihọ Ọnyano 22:26, 27 na vo re, onọ o ta nọ a re zihe ewu nọ a ro viowa taure oke u te kpo. Ukpoye, kọ ewu na a be rioma fihọ nọ a be jọ da jẹ re kẹ eghẹnẹ erue. Yọ a be rehọ igho nọ a ho iyogbere rọ ha idi nọ a rẹ da eva ehaa egagọ erue. Rri epanọ a kie thabọ no egagọ efuafo te no!
10 Emọ Izrẹl a jẹ rehọ ababọ omovuọ raha ijaje ivẹ nọ e mae rro evaọ Uzi na—re a you Jihova je you erivẹ rai. Oyejabọ nọ Ọghẹnẹ o ro vi Emọs uwou re o brukpe ai fiki eyoma rai. Nẹnẹ, erẹwho akpọ na, kugbe erọ Kristẹndọm, a bi dhesẹ oghẹrẹ uyero ogbekuo orọ Izrẹl anwae na via. Dede nọ ahwo jọ a bi fe, akpọ ọ be bẹ otujọ a tẹ jẹ be ruẹ uye edada iroro fiki iruemu ọfariẹ erọ isu ogbekuo ekọmpene ilogbo, isuẹsu, gbe egagọ erue. Dede na, Jihova o wo ọdawẹ kẹ enọ e be ruẹ uye gbe enọ udu o be wọ re a gwọlọ iẹe. Fikiere, o vi idibo ọgbọna riẹ re a ru ọkpọ iruo Emọs—re a rehọ aruọwha whowho ẹme Riẹ.
11. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Emọs ze?
11 Fiki ithatho nọ e rrọ udevie iruo Emọs gbe emai, o te k’omai erere gaga re ma roro kpahe oriruo riẹ. Evaọ uzẹme, Emọs o dhesẹ eware nana k’omai (1) oghẹrẹ ovuẹ nọ ma re whowho, (2) epanọ ma re whowho iei, gbe (3) oware nọ otu ọwọsuọ a gbẹ sae rọ da iruo usiuwoma ota mai na ji hi. Joma t’ẹme kpahe eware esa enana ọvuọvo.
Oghẹrẹ nọ Ma Sae rọ Raro Kele Emọs
12, 13. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ ọ jẹ dheva kpahe emọ Izrẹl, kọ eme họ oware nọ a ru?
12 Wọhọ Isẹri Jihova, iruo usiuwoma ota gbe ilele-iruo na họ ehri odibọgba Ileleikristi mai. (Matiu 28:19, 20; Mak 13:10) Dede na, ma re je si iroro ahwo kpohọ unuovẹvẹ Ọghẹnẹ, nwane wọhọ epanọ Emọs o whowho inọ Jihova ọ te rehọ ẹdhoguo te irumuomu na. Wọhọ oriruo, Emọs 4:6-11 u dhesẹ nọ Jihova o dhesẹ evedha riẹ kpahe Izrẹl via unuẹse buobu. O ru ‘emu kare ahwo na,’ “da oso ji,” “rehọ amahe gbe ọfa bru [ai] ze,” o te je ‘vi ẹyao nọ o re vo’ ze udevie rai. Kọ eware nana e wọ Izrẹl nwene hayo kurẹriẹ? Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ai nọ: “Wha kurẹriẹ bru omẹ ze he.” Evaọ uzẹme, emọ Izrẹl a se Jihova unuẹse buobu.
13 Jihova ọ kẹ emọ Izrẹl nọ i kurẹriẹ hẹ na uye. Dede na, ọruẹaro ọ kake vẹvẹ ae unu tao. Rọwo kugbe onana, Ọghẹnẹ o whowho nọ: “Ọnowo ỌGHẸNẸ na o re ru oware ovo ho ajokpa nọ o dhesẹ idhere riẹ kẹ eruẹaro na, idibo riẹ.” (Emọs 3:7) Ọghẹnẹ ọ vuẹ Noa kpahe Ẹvo nọ ọ be te tha na jẹ vuẹe nọ ọ vẹvẹ ahwo na unu. Epọvo na re, Jihova ọ ta kẹ Emọs re ọ kẹ unuovẹvẹ urere. U yoma gaga, Izrẹl ọ se ovuẹ Ọghẹnẹ yena, yọ a jẹ owọ nọ u fo ho.
14. Ithatho vẹ e rrọ edẹ Emọs avọ edẹ mai na?
14 Avro ọ riẹ hẹ, whọ te rọwo nnọ ithatho jọ e rrọ oke Emọs avọ oke mai na. Jesu ọ ruẹaro kpahe okpẹtu buobu nọ e te roma via evaọ oke urere na. Ọ tẹ jẹ ruẹaro kpahe iruo usiuwoma ota akpọ-soso. (Matiu 24:3-14) Dede na, wọhọ epaọ edẹ Emọs, ahwo buobu nẹnẹ a bi gbolo ovao kẹ oka orọ oke na gbe ovuẹ Uvie na. Oware ovo nọ o via kẹ ahwo Izrẹl nọ i kurẹriẹ hẹ o te via kẹ ahwo otiọye na. Jihova ọ vẹvẹ e rai unu nọ: “Wha ruẹrẹ oma rai kpahe bru Ọghẹnẹ ze!” (Emọs 4:12) A bru Ọghẹnẹ ẹkwoma ẹdhoguo obrukpe riẹ nọ a ruẹ okenọ egbaẹmo Asiria a fi ai kparobọ. Nẹnẹ, akpọ oyoma nana o ti “bru Ọghẹnẹ ze” eva Amagẹdọn. (Eviavia 16:14, 16) Rekọ, nọ odiri Jihova ọ gbẹ rrọ na, ma be hrẹ ahwo nọ ma rẹ sae nyate oma kpobi nọ: “Wha gwọlọ ỌNOWO na re wha zọ.”—Emọs 5:6.
Ovao O Rẹriẹ Dhe Ọwọsuọ Wọhọ Emọs
15-17. (a) Ono họ Amazaya, kọ owọ vẹ ọ jẹ kpahe ovuẹ Emọs? (b) Didi ota Amazaya ọ bọwo Emọs?
15 Orọnikọ ovuẹ nọ ma re whowho ọvo ma jẹ sae rọ aro kele Emọs he rekọ te oghẹrẹ nọ ma re ro whowho iei. Uzẹme nana u dhesẹ oma via evaọ uzou avọ 7, oria nọ ma jọ nya ku ozerẹ nọ ma jọ obọ emuhọ fodẹ na. Ọye họ “Amazaya ozerẹ obọ Bẹtẹl na.” (Emọs 7:10) Okpẹwho Bẹtẹl ọ jọ oviede egagọ edhọgọ Izrẹl, onọ o kẹre te egagọ ọmọ-eruẹ. Fikiere Amazaya ọ jọ ozerẹ egagọ orẹwho na. Didi owọ ọ jẹ kpahe usiuwoma ota aruọwha Emọs?
16 Amazaya ọ ta kẹ Emọs nọ: “O ọruẹaro, nya, dhẹ vrẹ kpobọ orẹwho Juda, re whọ jọ obei re emu, jẹ ruẹaro eva obei; whọ gbẹ jọ eva Bẹtẹl ruẹaro ofa ha, keme etẹe họ oria aruẹri ovie na, o tẹ jẹ rọ uwou-egagọ-ode rọ kẹ otọ uvie na.” (Emọs 7:12, 13) Ẹme nọ Amazaya ọ be ta na họ: ‘Nya kpo! Ma wo ẹkẹ egagọ mai.’ Ọ tẹ jẹ daoma kpare egọmeti na re a whaha iruo Emọs, be ta kẹ Jeroboam Ovie ọrọ avivẹ na inọ: “Emọs ọ jẹ iroro iyoma kpahe owhẹ eva udevie uwou ahwo Izrẹl.” (Emọs 7:10) Ẹhẹ, Amazaya ọ be ta nnọ Emọs ọ be wọso egọmeti na! Ọ ta kẹ ovie na nọ: “Enẹ Emọs ọ tae, ‘Ọpia a re ti ro kpe [Jeroboam], a re ti mu ahwo Izrẹl no orẹwho rai kpohọ igbo hrọ.’ ”—Emọs 7:11.
17 Amazaya ọ kwa eme ethọthọ esa vọ uhie-ẹme ovo yena. Ọ ta nọ: “Enẹ Emọs ọ tae.” Rekọ Emọs ọ re ta ẹdọvo ho nnọ ọye o wo eruẹaruẹ na. Ukpoye, ẹsikpobi ọ jẹ ta inọ: “Enẹ ỌNOWO na ọ ta.” (Emọs 1:3) Ọ tẹ jẹ bọwo Emọs ota inọ ọ be ta nọ: “Ọpia a re ti ro kpe Jeroboam.” Rekọ, wọhọ epanọ o rrọ Emọs 7:9, Emọs ọ ruẹaro nnọ: ‘Mẹ, [Jihova], ọ vẹ te rehọ ọgbọdọ raha uwou Jeroboam.’ Ọghẹnẹ ọ fodẹ okpẹtu yena kpahe “uwou,” hayo emọ uyẹ Jeroboam. Ofariẹ, Amazaya o bo nọ Emọs ọ ta nọ: “A re ti mu ahwo Izrẹl no orẹwho rai kpohọ igbo hrọ.” Rekọ Emọs ọ ruẹaro re inọ emọ Izrẹl kpobi nọ i zihe bru Ọghẹnẹ ze a ti wo eghale. U re vevẹ, Amazaya ọ vẹ uzẹme na tu re ọ daoma bẹbẹ egọmeti họ whaha iruo usiuwoma ota Emọs.
18. Ithatho vẹ e rrọ ẹghẹ nọ Amazaya o ro ru iruo gbe onọ isu-egagọ a bi ro ru iruo nẹnẹ?
18 Kọ who muẹrohọ ithatho nọ e rrọ udevie ẹghẹ nọ Amazaya o ro ru iruo na avọ ẹghẹ otu nọ e be wọso ahwo Jihova nẹnẹ? Wọhọ epanọ Amazaya ọ jẹ daoma whaha iruo Emọs na, ere izerẹ, ikpahwo-egagọ, gbe isu erọ edẹ mai na jọ a be daoma bru iruo usiuwoma ota orọ idibo Jihova dhe. Amazaya ọ bọwo Emọs ota inọ ọ be wọso egọmeti. Nẹnẹ, isu-egagọ jọ e be bọwo Isẹri Jihova ota inọ a rrọ ọza kẹ omofọwẹ orẹwho. Yọ wọhọ epanọ Amazaya ọ nya bru ovie na kẹ obufihọ re ọ họre Emọs na, ere isu-egagọ na a be nya bru ẹgba egọmeti re a fi obọ họ kẹ ae kpokpo Isẹri Jihova.
Otu Ọwọsuọ A rẹ Sae Whaha Iruo Usiuwoma Ota Mai Hi
19, 20. Owọ vẹ Emọs ọ jẹ kpahe ọwọsuọ Amazaya?
19 Eme Emọs o ru kpahe ọwọsuọ Amazaya? Orọ ọsosuọ, Emọs ọ nọ ozerẹ na nnọ: ‘ “Whọ ta nọ, “Whọ ruẹaro kpahe Izrẹl he?” ’ Ababọ oke oraha, ọruẹaro ẹruọga Ọghẹnẹ na ọ tẹ ruabọhọ eme nọ i bi tu Amazaya oma na. (Emọs 7:16, 17) Ozọ u mu Emọs he. Ẹvẹ ọ rrọ emamọ oriruo k’omai te nẹnẹ! Kpahe ẹta ẹme Ọghẹnẹ, ma rẹ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ mai hi, makọ evaọ ekwotọ nọ Amazaya ọgbọna a be jọ wha ukpokpoma ogaga ze dede. Wọhọ Emọs, ma re gbe whowho nọ: “Enẹ ỌNOWO na ọ tae.” Itu ọwọsuọ a sae whaha iruo usiuwoma ota mai hi, keme mai avọ ‘Ọnowo na ma gbẹ rrọ.’—Iruẹru 11:19-21.
20 Amazaya ọ hae riẹ inọ iguegue riẹ i ti w’iruo ho. Emọs ọ kaki dhesẹ vevẹ no vẹre oware nọ uvumọ ohwo evaọ otọakpọ na ọ gbẹ sai di ei unu hu—yọ oye họ oware avọ esa evaọ ẹme mai na. Wọhọ epanọ o rrọ Emọs 3:3-8, Emọs ọ rehọ enọ buobu gbe etadhesẹ ro dhesẹ nnọ oware u re mu via ha. Kẹsena, o te dhesẹ ẹme na vẹ nọ: ‘Okpohrokpo o denu no! Ono ozọ u re mu hu? ỌNOWO na Ọghẹnẹ ọ ta no! Ono ọ rẹ ruẹaro ho?’ Koyehọ, Emọs ọ be ta kẹ enọ e be gaviezọ kẹe nọ: ‘Wọhọ epanọ ozọ o rẹ se owhẹ ba emu hu evaọ okenọ who te yo edo okpohrokpo na, ere mẹ rẹ siọ ẹme Ọghẹnẹ ba ewhowho ho, nọ o rọnọ Jihova o vi omẹ no inọ me ru ere na.’ Ozodhẹ Ọghẹnẹ, hayo ọwhewhe odidi kẹ Jihova, oye o wọ Emọs t’ẹme avọ aruọwha.
21. Owọ vẹ ma rẹ jẹ kpahe uwou nọ Ọghẹnẹ o vi omai inọ ma ta usiuwoma na?
21 Jihova o vi omai uwou no re inọ ma ta usiuwoma. Kọ didi owọ ma rẹ jẹ? Wọhọ Emọs, gbe ilele ọsosuọ Jesu, evaọ obufihọ Jihova ma re whowho Ẹme Riẹ avọ aruọwha. (Iruẹru 4:23-31) Makọ ukpokpoma nọ otu ọwọsuọ a be wha ze hayo ababọ isiuru ọrọ enọ ma be ta usiuwoma kẹ, i re ru omai fibo ho. Bi dhesẹ ọwhọ wọhọ ọrọ Emọs, oma o be wọ Isẹri Jihova nya akpọ na soso wariẹ re a rehọ aruọwha whowho emamọ usi na. Ma wo owha-iruo nọ ma rẹ rọ vẹvẹ ahwo unu kpahe ẹdhoguo Jihova nọ ọ be tha na. Ẹdhoguo vẹ ọye? Ma te kẹ uye onọ yena evaọ uzoẹme notha.
Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?
• Eva otọ iyero vẹ Emọs ọ jọ wha iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ haro?
• Wọhọ Emọs, ovuẹ vẹ ma re whowho?
• Oghẹrẹ eriwo vẹ ma rẹ rọ wha iruo usiuwoma ota mai na haro?
• Fikieme otu ọwọsuọ a gbẹ sae whaha iruo usiuwoma ota mai na ha?
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]
Ọghẹnẹ ọ salọ Emọs, ọnọ ọ jẹ rẹrote ọgbọ-ire ifigi, re o ru iruo Riẹ
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 11]
Kọ whọ be rehọ aruọwha whowho ovuẹ Jihova wọhọ Emọs?