Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Obedaya, Obe Jona, gbe Obe Maeka Ze
“ERUẸARUẸ Obedaya.” (Obedaya owọ ọsosuọ) Eme nana i mu obe Obedaya họ. U te no odẹ riẹ no, ọruẹaro na ọ ta uvumọ ẹme kpahe oma riẹ hẹ evaọ obe nọ o kere evaọ 607 B.C.E. Bu vi ikpe egba ivẹ taure oke yena u te ti te, Jona ọruẹaro na o kere oware nọ o via okenọ Ọghẹnẹ o vi ei uwou. Jona ọ kake ruẹaro, kẹsena Maeka ọ tẹ ruẹaro riẹ nọ o rehọ ikpe 60, no 777 B.C.E. rite 717 B.C.E., uwhremu na Obedaya omariẹ ọ tẹ ruẹaro. Ẹme nọ Maeka ọ ta kpahe oma riẹ kpobi họ ọye “ohwo [iwhre] Moresheth” gbe nnọ ẹme Jihova o bru rie ze “eva oke Jotam, Ehaz, gbe Hẹzikaya, ivie Juda.” (Maeka 1:1) Ehare nọ ọruẹaro na o bru ro fi ẹgba họ ovuẹ riẹ i gine dhesẹ inọ iwhre ọ jọ whẹro.
“A RE TI MU [EDỌM] IMUẸWHO BẸDẸ BẸDẸ”
Obedaya ọ ta kpahe Edọm nọ: “[Fiki] ọraha nọ a ru kẹ Oniọvo ra Jekọp, omovuọ u re ti si owhẹ no, a re ti mu owhẹ imuẹwho bẹdẹ bẹdẹ.” Ọruẹaro na ọ kareghẹhọ evega nọ ahwo Edọm a dhesẹ kẹ emọ Jekọp, koyehọ emọ Izrẹl, umutho oke jọ nọ u kpemu. Evaọ 607 B.C.E., okenọ ahwo Babilọn a raha Jerusalẹm, ahwo Edọm a “dikihẹ oria obọ” rai a te kuomagbe “ahwo orẹwho ofa” wọso emọ Izrẹl.—Obedaya 10, 11.
Wo ohẹriẹ no oware nọ o te via kẹ Edọm, emọ Izrẹl a ti zihe ze ẹkwotọ rai. Eruẹaruẹ Obedaya e ta nọ: “Enọ e dhẹ dhere e rẹ te jọ eva ugbehru Zayọn, o rẹ te jọ ọrẹri.”—Obedaya 17.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
5-8—Eme u wuzou evaọ oghẹrẹ nọ a rọ rehọ ọraha Edọm ro dhesẹ otu ugbarugba evaọ oke aso gbe enọ e rẹ kwa itiowo-eni? O hae jọnọ iji e ziọ Edọm, utho eware nọ a gwọlọ ọvo a hae te kwa ọvo a hae kwa. O hae jọnọ enọ e rẹ kọrọ ekakọ e ziọ eva riẹ, a hae nya siọ umutho ekakọ jọ ba nọ a re ro si isogẹ. Rekọ okenọ ahwo Babilọn a be te raha Edọm, dede nọ a “gbẹrọ okugbe ọvo,” a rẹ te romatotọ gwọlọ oria nọ efe riẹ ọ rrọ kpobi via a vẹ te kwa efe riẹ kpobi muotọ.—Jerimaya 49:9, 10.
10—Ẹvẹ a ro “mu [Edọm] imuẹwho bẹdẹ bẹdẹ”? Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ, uvumọ oria o rrọ otọakpọ na nẹnẹ hẹ nọ a rẹ jọ ruẹ orẹwho Edọm. Nabonidọs ovie ahwo Babilọn o fi Edọm kparobọ oware wọhọ ikpe 600 taure Jesu ọ tẹ te ze. Evaọ ikpe 400 taure a te ti yẹ Jesu, ahwo Nabataean a jẹ rria ẹkwotọ Edọm, ahwo Edọm a tẹ kwa kpohọ ofẹ obọze ovatha-ọre ọrọ Judia, oria Negẹb nọ a te riẹ uwhremu na wọhọ Idumia. Nọ ahwo Rom a raha Jerusalẹm no evaọ 70 C.E., ma gbe yo kpahe ahwo Edọm ofa ha.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
3, 4. Ẹsejọhọ ahwo Edọm a jẹ viẹ oma rai họ bi fu uke je roro inọ oma o fọ rai, fikinọ a jẹ rria eria nọ e jọ igbigbehru avọ egọdọ nọ u je ru ei bẹbẹ re ewegrẹ e wọ ẹmo ze. Rekọ uvumọ ohwo ọ sae vabọ no ẹdhoguo Jihova ha.
8, 9, 15. Ereghẹ gbe ẹgba ahwo-akpọ e rẹ sae thọ ohwo ho evaọ “ẹdẹ ỌNOWO na.”—Jerimaya 49:7, 22.
12-14. Ahwo Edọm a rrọ oriruo unuovẹvẹ kẹ ahwo nọ eva e rẹ were nọ uye o tẹ be bẹ idibo Ọghẹnẹ. Jihova o re rri olahiẹ nọ a rẹ rọ kẹ ahwo riẹ vo ho.
17-20. Eruẹaruẹ ezihetha nana nọ a ruẹ kpahe emọ Jekọp na u muhọ erugba nọ okiọkotọ o zihe no Babilọn ziọ Jerusalẹm evaọ 537 B.C.E. Ẹme Jihova o re rugba ẹsikpobi. Ma rẹ sai fi eva mai kpobi họ eyaa riẹ.
“A RẸ TE KUA NINẸVE NO!”
Ukpenọ ọ nya uwou nọ Ọghẹnẹ o vi rie “kpohọ Ninẹve okpẹwho ọyena” re o whowho ovuẹ ẹdhoguo, Jona ọ tẹ jẹ dhẹ kpohọ ofẹ ọfa. Rekọ, Jihova ọ tẹ rehọ “ofou ologbo” gbe “eri ologbo” zihe Jona no obonọ ọ jẹ dhẹ kpohọ na ze, jẹ wariẹ vi ei kpohọ okpẹwho esuo ọrọ Asiria na.—Jona 1:2, 4, 17; 3:1, 2.
Jona ọ ruọ Ninẹve o te muhọ ewhowho vevẹ inọ: “Udhẹdẹ-uvẹ u te [te] no, a rẹ te kua Ninẹve no!” (Jona 3:4) Fikinọ eware e via wọhọ epanọ o whowho ho ‘eva e tẹ dha’ Jona. Jihova ọ tẹ rehọ ure nọ ọ rro ze idudhe ro wuhrẹ Jona epanọ a re dhesẹ ohrọ.—Jona 4:1, 6.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
3:3—Kọ Ninẹve ọ rro te epanọ a sae rọ ginẹ “rehọ edẹ esa nya okẹkẹe riẹ wariẹ”? Ee. Evaọ oke anwae, o wọhọ nọ Ninẹve o kẹre te eria efa no Khorsabad evaọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre rite Nimrud evaọ obọze ovatha-ọre. Eria kpobi nọ a rehọ odẹ Ninẹve se o lẹle riẹ rro te emaele 60.
3:4—Kọ u du gwọlọ nọ Jona o re wuhrẹ ẹvẹrẹ ahwo Asiria re o te whowho ovuẹ riẹ kẹ ahwo Ninẹve? O sae jọnọ Jona o bi yo ẹvẹrẹ ahwo Asiria na vẹre, hayo o sae jọnọ Ọghẹnẹ ọ rehọ edhere igbunu ru ei re ọ jẹ ẹvẹrẹ na. Hayo o sae jẹ jọnọ ẹvẹrẹ Hibru o je ro whowho ovuẹ nọ o theri hi na, ohwo jọ ọ tẹ jẹ fa eme riẹ fihọ ẹvẹrẹ ahwo Ninẹve na. Otẹrọnọ ohwo jọ ọ jẹ fa eme nọ o je whowho na, onana o hae lẹliẹ ahwo na gaviezọ kẹ eme riẹ vi epanọ o hae jọ.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:1-3. Re ohwo o keke aro fihọ momaa iruẹru efa fihọ oke usiuwoma ota re ọ se obọ ba ewo vọvọ evaọ iruo odibọgba na yọ ekpehre uruemu. Ohwo nọ o bi ru ere yọ ọ be dhẹ se iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ ba, wọhọ odẹme.
1:1, 2; 3:10. Orọnikọ orẹwho hayo uyẹ hayo otu ahwo jọ ọvo Jihova ọ rẹ riohrọ họ. “ỌNOWO na owoma kẹ ahwo kpobi, ohrọ riẹ o rọ kẹ enọ ọ ma kpobi.”—Olezi 145:9.
1:17; 2:10. Eri ologbo nọ Jona ọ jọ eva riẹ edẹ esa gbe aso esa na o rehọ edhere eruẹaruẹ dhesẹ uwhu gbe ẹkparomatha Jesu.—Matiu 12:39, 40; 16:21.
1:17; 2:10; 4:6. Jihova ọ thọ Jona no abade nọ o je fi ẹkporo na. Ọghẹnẹ “ọ tẹ rehọ ure vi, o te ru ei re u ruru Jona, re u ru edhedhẹ họ uzou riẹ, re o si ei no ẹrova riẹ.” Idibo Jihova a rẹ sai fi eva họ Ọghẹnẹ rai, gbe uyoyou-ẹwo riẹ, inọ ọ te thọ je siwi ai.—Olezi 13:5; 40:11.
2:1, 2, 9, 10. Jihova ọ rẹ kezọ kẹ elẹ idibo riẹ o ve je yo ayare rai.—Olezi 120:1; 130:1, 2.
3:8, 10. Ọghẹnẹ uzẹme na o nwene iroro riẹ kpahe okpẹtu nọ ọ ta nnọ o ti ru na, “o gbe ru ei hi.” Fikieme? Keme ahwo Ninẹve a “kurẹriẹ no edhere imuomu rai.” Epọvo na nẹnẹ, orumuomu ọ rẹ sae kpọ ẹdhoguo obrukpe Ọghẹnẹ no uzou otẹrọnọ o gine kurẹriẹ no eva ze.
4:1-4. Uvumọ ohwo ọ rẹ sae ta kẹ Ọghẹnẹ epanọ o re dhesẹ ohrọ te he. Ma rẹ yọroma re ma siọ ofu ba emu nọ Jihova ọ tẹ be riohrọ.
4:11. Jihova ọ rehọ ithihakọ vi idibo riẹ re a whowho ovuẹ Uvie na evaọ otọakpọ na soso keme—wọhọ epanọ o ru kẹ ahwo 120,000 nọ e jọ Ninẹve na—ọ be riohrọ enọ “e riẹ obọze avọ ẹkpẹlobọ rai hi.” Kọ u gbe fo re ma riohrọ ahwo nọ e rrọ ẹkwotọ mai re ma rehọ ọwhọ whowho ovuẹ Uvie na?—2 Pita 3:9.
‘WHA TE FA OKO-UZOU RAI KẸKẸE’
Maeka ọ fere izieraha Izrẹl gbe Juda via, ọ ruẹaro kpahe ọraha ikpewho-esuo rai, jẹ ya eyaa ezihetha. Sameria o ti zihe ruọ “ẹkuele eva ẹgbede.” Fiki edhọgọ rai, u fo re Izrẹl avọ Juda a “fa oko-uzou,” koyehọ re a ru oma vo ai. Fikinọ a ti kpohọ igbo, a te fa oko-uzou kẹkẹe “wọhọ ugo”—ugo nana yọ oghẹrẹ udele jọ nọ ibieto elọlọhọ jọ ọvo e rẹ jọ uzou riẹ. Jihova ọ ya eyaa nọ: “O Jekọp me re ti ghine koko owhai kpobi họ.” (Maeka 1:6, 16; 2:12) Fiki ekpehre isu gbe eruẹaro ogbekuo rai, Jerusalẹm omariẹ “o re ti zihe ruọ ezuzu.” Rekọ Jihova o re ti koko ahwo riẹ họ. “Bẹtelehẹm Efrata” họ oria nọ “ọnọ o re ti su Izrẹl” o ti no tha. —Maeka 5:2.
Kọ ma sae ta nọ Jihova o ru obọ gaga kẹ Izrẹl? Kọ izi riẹ e ga hrọ? Ijo. Oware nọ Jihova ọ gwọlọ mi enọ e be gọe kpobi họ re a ‘ru onọ u kiẹrẹe, kielele uyoyou, re a jẹ rehọ oma kpotọ nya lele Ọghẹnẹ rai.’ (Maeka 6:8) Rekọ, ahwo oke Maeka a ti yoma te epanọ “ọnọ ọ mai woma udevie rai ọ tẹ wọhọ enwẹnwẹ ọnọ ọ mai kiẹrẹe udevie rai kerọ ogha inwe” nọ o re duwu ohwo nọ ọ kẹle riẹ kpobi. Rekọ ọruẹaro na ọ nọ inọ: “Ọghẹnẹ ọ vẹ ọ rọ wọhọ [Jihova]?” Ọghẹnẹ ọ te wariẹ riohrọ ahwo riẹ, o ve ti gbolo “izieraha [rai] kpobi kufiẹ i fihọ eva edidi abade.”—Maeka 7:4, 18, 19.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
2:12—Okevẹ eruẹaruẹ na kpahe ‘ekoko emọ Izrẹl nọ i kiọkọ’ i ro rugba? O kaki rugba evaọ 537 B.C.E. okenọ umutho ahwo Ju jọ a zihe no igbo Babilọn kpohọ otẹwho rai. Evaọ oke mai na, eruẹaruẹ na o jọ oma ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ na rugba. (Ahwo Galesha 6:16) No anwọ 1919 ze, a koko Ileleikristi nọ a rrọ ẹzi wholo na họ no “wọhọ igodẹ nọ e rọ uthuru ọvo.” Fikinọ “otu obuobu” ọrọ “igodẹ efa” na a kuoma gbe ai no, maero anwọ 1935 ze, a te “bi do edo” ujiro kẹ Ọghẹnẹ. (Eviavia 7:9; Jọn 10:16) A bi kuomagbe wha egagọ uzẹme haro.
4:1-4—“Evaọ ẹdẹ urere” na, ẹvẹ Jihova o bi ro ‘guẹdhọ ahwo na kpobi, je bruoziẹ ewho egaga’? Eme na “ahwo na kpobi” gbe “ewho egaga” orọnikọ i dhesẹ erẹwho hayo ikoko isuẹsu hu. Ukpoye, eme nana i dhesẹ ahwo nọ i no erẹwho kpobi ze enọ e be gọ Jihova. Jihova o bi guẹdhọ ahwo nana jẹ kpọ eware vi evaọ usu nọ a wo kugbei.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:6, 9; 3:12; 5:2. Ahwo Asiria a raha Sameria evaọ 740 B.C.E.—evaọ okenọ Maeka ọ gbẹ jọ uzuazọ. (2 Ivie 17:5, 6) Ahwo Asiria a wọ ohọre ziọ Jerusalẹm evaọ etoke esuo Hẹzikaya. (2 Ivie 18:13) Ahwo Babilọn a mahe Jerusalẹm muotọ evaọ 607 B.C.E. (2 Iruẹru-Ivie 36:19) Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ, a yẹ Mesaya na evaọ “Bẹtelehẹm Efrata.” (Matiu 2:3-6) Ẹme nọ Jihova ọ ta o rẹ seba erugba ha.
2:1, 2. U re yoma gaga re ma rehọ unu ta nọ ma be gọ Ọghẹnẹ rekọ ma tẹ be rehọ efe karo kẹ ‘uvie na gbe ẹrẹreokie riẹ.’—Matiu 6:33; 1 Timoti 6:9, 10.
3:1-3, 5. Jihova o rẹro mi enọ e be kobaro kẹ ahwo riẹ re a dhesẹ uvi-oziẹ.
3:4. Ma tẹ gwọlọ nọ Jihova ọ kiyo elẹ mai, kọ ma rẹ se emuemu ba hayo siọ uzuazọ agbava ba eyeri.
3:8. Okenọ ẹzi ọfuafo Jihova ọ tẹ rrọ omai oma ọvo ma sai ro wo ẹgba nọ ma rẹ rọ ta usiuwoma na te epanọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ, onọ u kugbe ovuẹ ẹdhoguo riẹ.
5:5. Eruẹaruẹ Mesaya nana o k’omai imuẹro inọ okenọ ewegrẹ ahwo Ọghẹnẹ a tẹ wọ ohọre bru ai ze, a te rehọ “ithuru-igodẹ ihrẹ [nọ i dikihẹ kẹ unu ahwo nọ a gba]” mu, avọ “emọ-ivie ere,” ezae nọ i te jẹ rọ buobu, re a kobaro kẹ ahwo Jihova.
5:7, 8. Rọ kẹ ahwo buobu, Ileleikristi nọ a rrọ ẹzi wholo na nẹnẹ a “wọhọ ewhrọwhrọ nọ i no obọ ỌNOWO na ze”—oghale nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. Onana o rrọ ere keme ọ be rehọ enọ a rrọ ẹzi wholo na whowho ovuẹ Uvie na. “Igodẹ efa” na a bi fi obọ họ rehọ omosasọ abọ-ẹzi kẹ ahwo ẹkwoma uketha nọ a be kẹ enọ a wholo na evaọ iruo usiuwoma ota na. (Jọn 10:16) Ọghọ riẹ o rro kẹhẹ re ma wo obọ evaọ iruo nana, onọ o rẹ wha uvi omosasọ se amọfa na!
6:3, 4. Ma rẹ raro kele Jihova Ọghẹnẹ jẹ jọ wowou kẹ enọ e maki wo oma ẹwhọ hayo enọ i whrehe no eva abọ-ẹzi.
7:7. Nọ ma be rẹriẹ ovao ku ebẹbẹ evaọ ekuhọ uyerakpọ omuomu nana, ajọ udu u no omai awọ họ. Ukpoye, wọhọ Maeka, jọ ma “hẹrẹ Ọghẹnẹ [mai].”
7:18, 19. Wọhọ epanọ u bi no Jihova eva ze re ọ rehọ iruthọ mai vrẹ omai na, ere u re no omai eva ze re ma rọ vrẹ enọ i ru omai thọ.
Gbẹ Hae Nya ‘Evaọ Odẹ Jihova’
“A re ti mu” enọ e be họre Ọghẹnẹ avọ ahwo riẹ “imuẹwho bẹdẹ bẹdẹ.” (Obedaya 10) Rekọ, ma tẹ kezọ kẹ unuovẹvẹ Ọghẹnẹ je “kurẹriẹ no edhere imuomu” mai, Jihova ọ rẹ sae rẹriẹ ofu nọ o wo kpahe omai vẹre. (Jona 3:10) “Evaọ ẹdẹ urere” nana, a be kpare egagọ uzẹme kpehru vi egagọ erue kpobi yọ otu ẹmeoyo a bi zurie ruọ eva riẹ. (Maeka 4:1; 2 Timoti 3:1) Fikiere joma gbae mu inọ “odẹ [Jihova NW ] Ọghẹnẹ mai ma rẹ rọ nya bẹdẹ bẹdẹ.”—Maeka 4:5.
Eware ezi nọ ma wuhrẹ no obe ọ Obedaya, obe Jona, gbe obe Maeka ze a re gbiku rai hi! O make rọnọ a kere ebe nana kri vrẹ ikpe 2,500 no, ovuẹ rai “ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo,” makọ evaọ inẹnẹ.—Ahwo Hibru 4:12.
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 8]
Obedaya ọ ruẹaro nọ: “A re ti mu [Edọm] imuẹwho bẹdẹ bẹdẹ”
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]
Maeka o wo odiri nọ ọ jẹ rọ “hẹrẹ Ọghẹnẹ,” whọ rẹ sai ru epọvo na re
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 11]
Iruo usiuwoma ota na yọ iruo ọghọ nọ ma re rri ghaghae